بازارساز خودکار (AMM) ابزاری است که برای تأمین نقدینگی در امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) استفاده میشود. AMMها امکان تجارت خودکار داراییهای دیجیتال را فراهم میکنند. بازارسازهای خودکار این کار را با استفاده از استخرهای نقدینگی به‌عنوان جایگزینی برای بازارهای سنتی خریدار و فروشنده انجام می‌دهند.
اگر از جمله افرادی هستید که به سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی و ارزهای دیجیتال علاقه دارید، می‌توانید با استفاده از AMMها با قیمت مناسب دو دارایی را معامله کنید. قبل از AMM ها، مردم از بوک اوردرها برای ترید استفاده می‌کردند. پلتفرم‌های سنتی ترید و خرید و فروش این فرصت را در اختیار افراد قرار می‌دادند که برای دارایی مدنظرشان هر قیمتی که می‌خواستند، تعیین کنند.
پس از مدتی، سایر کاربران قیمت فهرست‌شده‌ای را انتخاب میکنند که با آنچه در نظر دارند، مطابقت دارد. درنهایت این قیمت تعیین‌شده، به قیمت نهایی دارایی در بازار تبدیل میشود. فرایند بازارسازی سنتی به بازارسازان حرفه‌ای نیاز دارد که سفارش‌های زیادی را مدیریت کنند.
در این مدل، بازارسازان مقداری را که ترید در آن انجام میشود، پیش‌بینی میکنند و البته در تعداد دفعات انجام این کار هم محدودیت دارند. در میان انواع بازارهای سرمایه‌گذاری، بازارهایی مانند بازار ملک و اوراق بهادار، هنوز هم به روش‌های بازارساز سنتی متکی هستند، اما بازارساز های خودکار راه‌حلی جایگزین برای دیفای در نظر گرفته می‌شوند.
منظور از بازارساز یا Market Maker چیست؟
صرافی متمرکز بر فعالیت معامله‌گران نظارت میکند و سیستم خودکاری ارائه می‌دهد که با استفاده از آن، تطابق سفارش‌های مختلف را بررسی میکند؛ به عبارت دیگر، وقتی معامله‌گر A تصمیم می‌گیرد 1 بیت کوین را به قیمت 34000 دلار بخرد، صرافی اطمینان حاصل میکند که معامله‌گر B را پیدا کند که مایل است 1 بیت کوین را با نرخ ارز ترجیحی معامله‌گر A بفروشد.
به این ترتیب، صرافی متمرکز کم و بیش واسطه بین معامله‌گر A و معامله‌گر B است. وظیفه صرافی متمرکز این است که فرایند را تا حد امکان بدون مشکل پیش ببرد و سفارش‌های خرید و فروش کاربران را در مدت‌زمانی ترجیحاً کوتاه، تطبیق دهد، اما اگر صرافی موفق به انجام این کار نشود و نتواند سفارش‌های خرید و فروش به‌صورت آنی پیدا کند، چه اتفاقی می‌افتد؟ در چنین شرایطی می‌گوییم نقدینگی داراییهای موردنظر کم است.
نقدینگی به این موضوع اشاره دارد که چگونه می‌توان یک دارایی را به‌راحتی خرید یا فروخت. نقدینگی بالا نشان می‌دهد بازار فعال است و معامله‌گران زیادی در حال خرید و فروش یک دارایی خاص هستند. برعکس، نقدینگی کم به این معناست که فعالیت کمتری وجود دارد و خرید و فروش دارایی دشوارتر است.
زمانی که نقدینگی کم است، slippage رخ می‌دهد؛ به عبارت دیگر، قیمت دارایی در نقطه انجام معامله، قبل از تکمیل معامله، به میزان قابل‌توجهی تغییر میکند. بهطور معمول، این اتفاق در بازار کریپتو که نوسانات زیادی دارد، به‌وفور مشاهده میشود؛ از این‌رو صرافی‌ها باید مطمئن شوند که معاملات به‌صورت آنی انجام میشود تا slippage قیمت‌ها کاهش یابد.
اسلیپیچ (slippage) چیست؟
برای دستیابی به یک سیستم معاملاتی سیال، صرافیهای متمرکز به معامله‌گران حرفه‌ای یا مؤسسات مالی برای تأمین نقدینگی برای جفت‌های معاملاتی متکی هستند. این نهادها برای مطابقت با سفارش‌های معامله‌گران خرده‌فروش، چندین سفارش پیشنهادی ایجاد میکنند. با این کار، صرافی می‌تواند اطمینان حاصل کند که طرف مقابل برای همه معاملات همیشه در دسترس است؛ به عبارت دیگر، بازارسازی شامل فرایندهای مورد نیاز برای تأمین نقدینگی برای جفت‌های معاملاتی است.
چرا به بازارساز خودکار (AMM) نیاز داریم؟
برخی صرافیهای رمزنگاری از یک اوردر بوک و یک سیستم تطبیق سفارش برای تسهیل معاملات کریپتو استفاده میکنند. دفتر سفارش، قیمت‌هایی را که معامله گران تمایل به خرید یا فروش ارزهای دیجیتال دارند، ثبت میکند. سپس با سیستم تطبیق سفارش، سفارش‌های خرید و فروش مطابقت یافته و با موفقیت انجام خواهد شد.
جدیدترین قیمتی که کریپتو با آن خریداری شده است، بهطور خودکار به‌عنوان قیمت بازار دارایی دیجیتال نشان داده میشود. با این حال، در شرایطی که خریدار یا فروشنده به اندازه کافی برای ترید وجود ندارد، احتمال اینکه نقدینگی بازار به اندازه کافی تأمین نشود، وجود خواهد داشت.
برای حل این مشکل، برخی صرافیهای رمزنگاری با بانکها و سایر سرمایهگذاران نهادی همکاری میکنند تا نقدینگی را بهطور مداوم تأمین کنند. در این شرایط همیشه می‌توان مطمئن بود که طرف مقابلی برای انجام معامله وجود خواهد داشت. این فرایند «بازارسازی» است و بانکها و سایر سرمایهگذاران نهادی «بازارسازان» هستند. با این حال، در ابتدای مسیر راه‌اندازی صرافی غیرمتمرکز، یافتن طرف مقابلی که تمایل به خرید یا فروش داشته باشد، کار دشواری بود؛ به همین دلیل خرید و فروش ارزهای دیجیتال در چنین صرافی‌هایی با چالش‌های زیادی همراه شد.
مفهوم بازارساز خودکار برای حل این مشکل مطرح میشود. درواقع این امکان را فراهم میکند که یک فرد معمولی بتواند به‌عنوان یک بازارساز عمل کند.
بازاساز خودکار چگونه کار میکند؟
دو نکته مهم وجود دارد که ابتدا باید درباره بازارساز خودکار بدانید:
- جفت‌های معاملاتی که معمولاً در یک صرافی متمرکز پیدا می‌کنید، به‌عنوان «استخر نقدینگی» منفرد در AMM وجود دارند؛ برای مثال اگر می‌خواهید اتر را با تتر معامله کنید، باید یک استخر نقدینگی ETH/USDT پیدا کنید.
- هرکسی می‌تواند بهجای استفاده از بازارسازان اختصاصی، نقدینگی این استخرها را با سپرده‌گذاری هر دو دارایی در استخر تأمین کند؛ برای مثال اگر می‌خواهید یک تأمین‌کننده نقدینگی برای استخر ETH/USDT شوید، باید نسبت از پیش تعیین‌شده مشخصی از ETH و USDT را واریز کنید.
برای اطمینان از اینکه نسبت داراییها در استخرهای نقدینگی تا حد امکان متعادل باقی میماند و برای از بین بردن اختلاف قیمتگذاری داراییهای ادغامشده، AMM از معادلات ریاضی از پیش تعیین شده استفاده میکنند؛ برای مثال، Uniswap و بسیاری دیگر از پروتکل‌های صرافی DeFi از یک معادله x*y=k ساده برای تنظیم رابطه ریاضی بین داراییهای خاص موجود در استخرهای نقدینگی استفاده میکنند.
در این معادله x نشان‌دهنده مقدار دارایی A، y نشان‌دهنده مقدار دارایی B است؛ درحالی‌که k یک ثابت است. در اصل استخرهای نقدینگی Uniswap همیشه حالتی را حفظ میکنند که به موجب آن ضرب قیمت دارایی A و قیمت B همیشه برابر با یک عدد است.
برای درک اینکه این معادله چگونه استفاده میشود، اجازه دهید از استخر نقدینگی ETH/USDT به‌عنوان مطالعه موردی استفاده کنیم. وقتی ETH توسط معامله گران خریداری میشود، USDT را به استخر اضافه کرده و ETH را از آن حذف میکنند. این فرایند سبب میشود مقدار ETH در استخر کاهش یابد که به نوبه خود سبب افزایش قیمت ETH به‌منظور تحقق اثر متعادل x*y=k میشود.
در مقابل، چون USDT بیشتری به استخر اضافه شده است، قیمت USDT کاهش می‌یابد. هنگامی که USDT خریداری میشود، این فرایند برعکس است؛ یعنی قیمت ETH در استخر کاهش می‌یابد؛ درحالی‌که قیمت USDT افزایش می‌یابد.
هنگامی که سفارش‌های بزرگ در AMM ثبت می‌شوند و مقدار قابل‌توجهی از یک توکن حذف یا به یک استخر اضافه میشود، می‌تواند سبب ایجاد اختلافات قابل‌توجهی بین قیمت دارایی در استخر و قیمت بازار آن (قیمتی که با آن در چندین صرافی معامله میشود) شود.
برای مثال قیمت ETH در بازار ممکن است 3000 دلار باشد، اما در یک استخر، ممکن است 2850 دلار باشد؛ زیرا شخصی مقدار زیادی اتریوم را به یک استخر اضافه کرده تا توکن دیگری را حذف کند؛ یعنی ETH با تخفیف در استخر معامله میشود و فرصت آربیتراژ ایجاد میکند. ترید آربیتراژ استراتژی یافتن تفاوت بین قیمت یک دارایی در مبادلات متعدد، خرید آن در پلتفرمی است که کمی ارزان‌تر بوده و فروش آن در پلتفرمی که کمی بالاتر است.
در AMM، معامله‌گران آربیتراژ انگیزه مالی دارند تا دارایی‌هایی را بیابند که با تخفیف در استخرهای نقدینگی معامله می‌شوند و آن‌ها را خریداری کنند تا زمانی که قیمت دارایی مطابق با قیمت بازار آن بازگردد؛ برای مثال اگر قیمت اتریوم در استخر نقدینگی در مقایسه با نرخ ارز آن در سایر بازارها پایین باشد، معامله‌گران آربیتراژ می‌توانند با خرید ETH در استخر با نرخ پایین‌تر و فروش آن با قیمت بالاتر در صرافی دیگر، تریدر از این اختلاف قیمت سود میکند.
توجه داشته باشید که معادله x*y=k در Uniswap تنها یکی از فرمول‌های ریاضی است که امروزه توسط AMMها استفاده میشود؛ برای مثال Balancer از شکل بسیار پیچیده‌تری از رابطه ریاضی استفاده میکند که به کاربران اجازه می‌دهد تا 8 دارایی دیجیتال را در یک استخر نقدینگی واحد ترکیب کنند. از سوی دیگر، Curve از یک فرمول ریاضی مناسب برای جفت‌کردن استیبل کوین‌ها یا داراییهای مشابه استفاده میکند.
نقش تأمین‌کنندگان نقدینگی در بازارساز خودکار
همان‌طور که قبلاً بحث شد، AMMها برای عملکرد صحیح نیاز به نقدینگی دارند. استخرهایی که بودجه کافی ندارند، در معرض slippage هستند. برای کاهش slippage ها، AMMها کاربران را تشویق میکنند که داراییهای دیجیتال را در استخرهای نقدینگی سپرده‌گذاری کنند تا سایر کاربران بتوانند با این وجوه معامله کنند.
به‌عنوان یک عامل انگیزشی، پلتفرم به ارائه‌دهندگان نقدینگی (LPs) با کسری از کارمزد پرداخت‌شده در تراکنش‌های انجام شده در استخر پاداش می‌دهد؛ به عبارت دیگر، اگر سپرده شما نشان‌دهنده 1 درصد از نقدینگی قفل‌شده در یک استخر باشد، یک توکن LP دریافت خواهید کرد که نشان‌دهنده 1 درصد از کارمزد تراکنش انباشته آن استخر است.
هنگامی که یک تأمین‌کننده نقدینگی می‌خواهد از یک استخر خارج شود، توکن LP خود را بازخرید میکند و سهم خود را از کارمزد تراکنش دریافت میکند. علاوه بر این، AMMها توکن‌های حکمرانی را برای LPها و همچنین تریدرها ایجاد میکنند.
همان‌طور که از نام آن پیداست، یک توکن حکمرانی به دارنده این امکان را می‌دهد تا درباره مسائل مربوط به حکمرانی و توسعه پروتکل بازارساز خودکار حق رأی داشته باشد.
فرصت‌های ییلد فارمینگ در بازارسازهای خودکار
جدا از مشوق‌هایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، LPها می‌توانند در فرصت‌های ییلد فارمینگ که برای افزایش قیمت در اختیارشان قرار می‌دهد، سرمایه‌گذاری کنند. برای بهره‌مندی از این مزیت، تنها کاری که باید انجام دهید، این است که نسبت مناسب داراییهای دیجیتال را در یک استخر نقدینگی روی یک پروتکل AMM سپرده‌گذاری کنید.
پس از تأیید سپرده، پروتکل AMM برای شما توکن LP ارسال میکند. در برخی موارد، می‌توانید این توکن را به یک پروتکل وام جداگانه واریز کنید یا «استیک» کرده و سود اضافی کسب کنید. با انجام این کار، می‌توانید با سرمایه‌گذاری روی ترکیب‌پذیری یا قابلیت همکاری پروتکل‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) درآمد خود را به حداکثر برسانید.
با این حال، توجه داشته باشید که برای برداشت دارایی خود از استخر نقدینگی اولیه، باید توکن ارائه‌دهنده نقدینگی را بازخرید کنید.
آینده بازارساز خودکار
AMM ها که برای اولین بار در سال 2018 توسعه یافتند، اکنون بخشی از اکوسیستم DeFi هستند. امکانات متنوعی در طی این مدت به ساختار AMM ها اضافه شده‌اند، از جمله ابزارهای اتوماسیون برای تأمین‌کنندگان نقدینگی. AMM ها چیزی بیش از ارائه نقدینگی بیشتر در نظر گرفته می‌شوند.
در حال حاضر از این مفهوم برای ایجاد بازاری امن و جریان اصلی استفاده میکنند. AMM ها برای تسهیل تراکنش‌ها بهطور کارآمدتر بر فناوری قراردادهای هوشمند تکیه میکنند که تاکنون در آن موفق بوده است.
در آینده، AMMها پتانسیل دسترسی به سرمایهگذاران بیشتری را دارند. با این حال، برای رسیدن به آن، این فناوری باید سطح بالایی از امنیت و رشد را تضمین کند. فضای DeFi در حال حاضر بسیار سریع در حال توسعه است. AMMها بخشی از توسعه فضای DeFi هستند که به‌سرعت در حال رشد هستند و می‌توانند بخش اصلی پیشرفت آن باشند.
سخن پایانی
بازارسازان خودکار کاستی‌های بازارسازی سنتی را رفع میکنند. فرایند سنتی به کار دستی نیاز دارد که از معامله گران و سازندگان بازار بهطور قابل‌توجهی زمان بیشتری می‌گیرد. به لطف این ابزار جدید برای تأمین نقدینگی، صنعت مالی غیرمتمرکز توانسته است بسیار سریع‌تر حرکت کند.
از آنجا که DeFi به‌سرعت به رشد خود ادامه می‌دهد، AMMها همچنان نقش کلیدی در توسعه آن ایفا خواهند کرد. در حال حاضر، تنها چند شرکت در حال ارائه راه‌حل‌های جدید در فضای بازارساز خودکار هستند. AMMها فضای ویژه‌ای در DeFi هستند و به‌دلیل سهولت استفاده، توجه بسیاری از سرمایهگذاران را به خود جلب کرده‌اند.
پرسش های متداول
۱- مزیت استفاده از بازارساز خودکار چیست؟
برخی صرافیهای رمزنگاری با بانکها و سایر سرمایهگذاران نهادی همکاری میکنند تا نقدینگی را بهطور مداوم تأمین کنند که مطمئن میشود همیشه مخاطبی برای معامله وجود دارند. این فرایند «بازارسازی» است و بانکها و سایر سرمایهگذاران نهادی «بازارسازان» هستند.
۲- پروتکل AMM چیست؟
بازارساز خودکار (AMM) زیرساختهای که یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) امکان خرید و فروش داراییها با استفاده از استخرهای نقدینگی ارز دیجیتال، بهجای بازار سنتی خریداران و فروشندگان، فراهم میکند.
۳- بازارساز خودکار چگونه کار میکند؟
برای اطمینان از اینکه نسبت داراییها در استخرهای نقدینگی تا حد امکان متعادل باقی میماند و برای از بین بردن اختلاف قیمتگذاری داراییهای ادغامشده، AMM از معادلات ریاضی از پیش تعیین شده استفاده میکند.
