آیا فارکس در ایران جرم است؟ حکم شرعی معامله در فارکس چیست و سود به‌دست‌آمده از آن حلال است یا حرام؟ اگر کسی در ایران وارد معاملات فارکس شود، قانون برایش چه مجازاتی در نظر می‌گیرد؟ اگر این پرسش‌ها به همراه علامت سوالشان در ذهن شما هم سرگردان باقی مانده‌‌اند، تا پایان این قسمت از خانۀ سرمایه با ما همراه باشید تا با زبانی ساده به تک‌تک آنها پاسخ دهیم.
فارکس چیست و چه چیزی را در آن معامله میکنند؟
«فارکس» (Foreign Exchange Market) یک بازار بزرگ جهانی برای مبادلۀ «ارزهای جهانی»، «ارزهای دیجیتال»، معاملۀ کالاهای فیزیکی مانند «طلا»، «نقره»، «نفت»، «گاز» و سهام شرکت‌های معروف و بزرگ جهانی است.
بازار فارکس هیچ مکان فیزیکی‌ای ندارد ولی در تمام ساعت‌های شبانه‌روز و در طول تمام روزهای سال -البته به جز آخر هفته‌ها- باز است. به همین دلیل، شما میتوانید در ساعت‌هایی که دوست دارید، وارد بازار شده و به معامله مشغول شوید. از طرف دیگر، نقدینگی بسیار زیادی در این بازار جاری است و شما میتوانید دارایی خودتان را در‌لحظه به پول نقد تبدیل کنید.
چرا قانون ایران با فارکس مشکل دارد؟
کشورهای زیادی در دنیا هستند که معامله در فارکس را قانونی می‌دانند؛ اما معامله در فارکس برای ایرانیها مجاز نیست. بزرگ‌ترین دلیل غیرقانونیبودن فارکس در ایران، این است که دولت فکر می‌کند مردم یا معامله‌گران ارز را از کشور خارج میکنند؛ این در حالی است که وقتی معامله‌گر در ایران زندگی می‌کند، یعنی در حال خرج‌کردن ریال است.
اگر او معامله‌گر خوبی در فارکس باشد، سود دلاری خود را وارد ایران کرده و آن را در مملکت خودش خرج می‌کند. این موضوع نه‌تنها بد نیست، بلکه نوعی واردات ارز هم محسوب می‌شود و به داد اقتصاد ایران می‌رسد که روی میز جراحی در حال جان دادن است!
دلیل‌های دیگری هم در پشت پردۀ غیرقانونی‌شدن فعالیت در فارکس وجود دارد که اشاره خواهد شد:
تحریمهای بینالمللی علیه مردم ایران توسط دولت‌های جهان
بعد از شکست در برجام و شکرآب‌شدن رابطۀ ایران با کشورهای جهان به جز «چین» و «روسیه»، سیلی ویرانگر از تحریمهای گوناگون بر سر مردم ایران نازل شد. حکومت فکر می‌کند با وجود این تحریم‌ها (که به شکل‌های مختلف از ورود ارز به کشور جلوگیری میکنند)، نباید راهی از داخل برای خروج ارز باز گذاشت. به همین دلیل، فعالیت در فارکس را برای ایرانی‌های داخل کشور، ممنوع اعلام کرده‌اند. البته همانطورکه گفتیم، این خروج فقط در صورتی معنا پیدا می‌کند که سرمایه‌گذار تمام دارایی خود را از دست بدهد؛ وگرنه برای کسانی که گرگ باران‌دیدۀ سرمایه‌گذاری هستند، فارکس دریچه‌ای برای ورود ارز به کشور خواهد بود. می‌توان اینطور در نظر گرفت که مسئولان کشور در این مورد، اعتماد چندانی به توانایی سرمایه‌گذاران ایرانی ندارند.
پایبندی به نظام نرخ دولتی در ایران
در «نظام نرخ دولتی»، نرخ مواردی مثل «ارز»، «کالا» و «خدمات» را دولت تعیین می‌کند. ساخت این نظام باعث می‌شود که قیمت‌ها با بازار آزاد تفاوت‌های بزرگی داشته باشند و افراد فرصت‌طلب از این ماجرا برای «رانت» و «دلالی غیرمنصفانه» نهایت سواستفاده را بکنند.
کارشناس‌های مختلف نسبت به نظام نرخ دولتی که یکی از دلیل‌های جرم‌بودن فارکس در ایران است، نظرهای مختلفی دارند. برخی نسبت به آن گارد می‌گیرند و نرخ دولتی را باعث و بانی نوسانات ارز، مشکلات اقتصادی، بیکاری و حتی تورم می‌دانند.
در نقطۀ مقابل، برخی آن را نوعی حمایت دولت از قشر مستضعف در نظر می‌گیرند و این حرکت را تقویت‌کنندۀ منافع ملی صدا می‌زنند. در هر صورت، منافع نظام نرخ دولتی با فارکس سر جنگ دارد. به همین دلیل، فارکس در ایران جرم اعلام شده است.
حکم شرعی فارکس در ایران چیست؟
حالا می‌خواهیم از در دیگری وارد شویم و ببینیم که «دین اسلام» در مورد فارکس چه نظری دارد و از نظر شرعی، فعالیت در فارکس گناه است یا ثواب. در ادامه، حکم چند نفر از مراجع تقلید را در مورد فعالیت در فارکس برایتان توضیح می‌دهیم.
حکم شرعی رهبری در مورد بازار فارکس
آیت الله «خامنه‌ای» در مورد فعالیت در فارکس می‌گویند: « مبادلۀ ارزى با ارز دیگر که هم جنس هم نیستند، چنانچه منع قانونى در میان نباشد، اشکال ندارد و سود حاصله نیز حلال است ولى اعتباردادن کارگزاران به سرمایۀ معامله‌گر، اگر به‌عنوان قرض‌دادن به معامله‌گر باشد که قهراً همراه با دریافت سود است، در این صورت چنین معامله‌اى از طرف کارگزار براى معامله‌گر صورت شرعی ندارد».
حکم شرعی آیت الله سیستانی در مورد بازار فارکس
مسلمانان اجازۀ ورود به چنین معاملاتى را ندارند.
حکم شرعی آیت الله صافی گلپایگانی در مورد بازار فارکس
ازآنجایی‌که معامله در بازار مذکور صوری است، لذا معاملات واقعه در آن صحیح نمی‌باشد.
حکم شرعی آیت الله مکارم شیرازی در مورد بازار فارکس
با توجه به اینکه فارکس شرایط شرعیۀ معاملات را ندارد، جایز نیست.
حکم شرعی آیت الله نوری همدانی در مورد بازار فارکس
بازار فارکس و معاملات آن صورت شرعی ندارند.
با این حساب، شما با توجه به دین و مرجع تقلید مورد نظرتان میتوانید در مورد شرعی و حلال‌بودن یا نبودن تلاش‌هایتان برای معامله در بازار جهانی فارکس، تصمیم نهایی را بگیرید.
بر اساس چه قانونی فارکس در ایران جرم است؟
بر اساس مادۀ 49 قانون اوراق بهادار، اگر کسی در ایران وارد بازار فارکس شود و سرمایۀ خودش را در این بازار به کار بگیرد، فعالیتی غیرقانونی انجام داده است.
با این حال، مجازات این فرد به دو شرط وابسته است. به زبان ساده، قانون اوراق بهادار با توجه به نتیجۀ فعالیت آن فرد در فارکس، نسخه‌اش را می‌پیچد. بیایید نگاهی به این دو حالت بیندازیم:
حالت اول: اگر سرمایه‌گذار سود کند
این حالت، فقط وقتی به وجود می‌آید که فرد موردنظر، یک سرمایه‌گذار کارکشته و با تجربه باشد. در این صورت، او به دلیل اینکه توانسته در بازار جهانی فارکس سود به دست بیاورد و ارز را وارد کشور کند، مجرم شناخته می‌شود. مجازات او هم از یک تا شش ماه حبس یا پرداخت جریمۀ نقدی چند برابر سودی که در فارکس کرده یا در مواردی که فرد، خیلی سودآوری داشته باشد، هر دوی آنها است.
حالت دوم: اگر سرمایه‌گذار ضرر کند
در این صورت، جرم از او برداشته می‌شود و قانون او را به چشم یک قربانی در نظر می‌گیرد؛ چون در هر صورت، او سرمایۀ مملکت را بر باد داده و در این میان، دار و ندار خودش را هم از دست داده است. گویا قانون در این حالت تصور می‌کند که فرد مورد نظر از این ضرر خود عبرت می‌گیرد و دیگر دور و بر بازار جهانی پیدایش نمی‌شود.
نکته: قانون ایران در مورد کسانی که به فکر راه‌اندازی یک «کارگزاری فارکس در ایران» هستند، بسیار سختگیرانه‌تر عمل می‌کند و آنها را به صورت بینالمللی تحت تعقیب قرار می‌دهد. بنابراین، بهتر است تا اطلاع ثانوی در ایران به دنبال راه‌اندازی یک کارگزاری فارکس قانونی برای سرمایه‌گذاران ایرانی نباشید.
نگاهی عمیق‌تر به قانون منع فعالیت در فارکس در ایران
در قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی که در سال 1384 تصویب شد، هیچ ماده، تبصره، یادداشت یا اشاره‌ای به فارکس نشده است. به احتمال زیاد در آن هنگام یا قانون‌گذار اشراف کاملی به بازار فارکس نداشته و یا خطر آن را برای اقتصاد ایران جدی نمی‌دیده است. بنابراین تا اینجای کار، قانون ما با فارکس کاری ندارد. تا اینکه می‌رسیم به «آیین نامۀ اجرایی قانون بازار اوراق بهادار» که در سال 1386 تصویب شد.
بر اساس این آیین‌نامه، سازمان بورس و اوراق بهادار تنها جایی است که می‌تواند شکل‌های متفاوتی از اوراق بهادار قابل معامله را منتشر کند و به فروش برساند. با این حساب، این حق را دارد که از معامله یا فروش هر اوراق بهادار یا دارایی این چنینی که خارج از اختیار او چاپ یا معامله می‌شود، جلوگیری کند.
اگر کمی دقت کنیم، می‌بینیم که بازار جهانی فارکس، برای انتشار اوراق بهادار، معامله یا فروش هیچ چیزی از سازمان بورس و اوراق بهادار ایران اجازه نمی‌گیرد. به این ترتیب، می‌توان گفت که فارکس در ایران جرم به حساب می‌آید؛ چون بر خلاف آیین‌نامۀ اجرایی سازمان بورس فعالیت می‌کند.
در نهایت، در تاریخ 16 فروردین سال 1390 تمام ابهام برداشته شد و فارکس به صورت رسمی، غیرقانونی اعلام شد.
آیا فارکس واقعا اینقدر خطرناک است؟
اگر دین و قانون را کنار بگذاریم، باز هم باید بگوییم که بله، خطرناک است؛ اما مگر سرمایه‌گذاری، کار بی‌خطری است؟ حتی قبل از ورود به بازار بورس ایران هم بارها و به زبان‌های مختلفی زیر گوش سرمایه‌گذار ایرانی خوانده می‌شود که ای عزیز! حواست را حسابی جمع کن چون ممکن است تمام سرمایه‌ات را ظرف یک شب از دست بدهی!
ولی با این وجود، بازار آزاد جهانی، ویژگی‌هایی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد که بازار بورس ایران از دادن آنها ناتوان است. این ویژگی‌ها به سرمایه‌گذار امکان میدهند که با سرمایۀ کم خود دست به معامله‌های بزرگ بزند.
البته، هر کس که خربزه می‌خورد، پای لرزش هم می‌نشیند و اگر نتواند این فرصت را به سود تبدیل کند، شاید تمام سرمایه‌اش را از دست بدهد. این موضوع، یکی از دلیل‌هایی است که قانون ایران با آنها مشکل دارد. از دیگر گزینه‌های مشکل‌دار می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- ریسک لوریج و افزایش ضرر با سرمایۀ کم
استفاده از «اهرم» (Leverage) برای افزایش سرمایه و انجام یک معاملۀ بزرگ، گزینه‌ای بسیار جذاب است؛ ولی به همان اندازه و حتی بیش‌تر، می‌تواند خطرناک و پرریسک باشد.
- نوسان‌پذیری بالا و تغییرات ناگهانی قیمت
قیمت‌ها در بازار فارکس به‌صورت لحظه‌ای تغییر میکنند. همین موضوع می‌تواند برای کسانی که بدون داشتن برنامه و استراتژی دست به معامله می‌زنند، بسیار خطرناک باشد؛ چون در یک لحظه می‌تواند موقعیتی سودآور را به ضرری بزرگ تبدیل کند.
- نبود نظارت و قوانین یکسان بین کشورها
هر کشوری قوانین معاملاتی خودش را دارد. نمونه‌اش همین کشور خودمان که فارکس را غیرقانونی اعلام کرده است.
آزادبودن این بازار هم می‌تواند برای کسانی که با هدف یک‌شبه پولدارشدن وارد فارکس شده‌اند، بسیار دردسرساز باشد؛ چون فارکس، مکان فیزیکی ندارد و اگر پولتان را از دست بدهید، نمی‌توانید پاشنۀ مکانی را از جا دربیاورید و حقتان را پس بگیرید.
البته، اگر خارج از ایران زندگی کنید، میتوانید به نهادهای قانونی شکایت کرده و پولتان را مثلاً از کارگزاری پس بگیرید! شاید این موضوع بیش‌تر از همه، برای معامله‌گران ایرانی ساکن در ایران مشکل‌ساز باشد. چون از داخل، مجرم شناخته می‌شوند و از خارج هم به چشم متخلفی به آنها نگاه می‌شود که توانسته خودش را از لای سیم‌خاردارهای تحریم به بازار جهانی برساند. با این حساب، معامله‌گر ایرانی که از دو دروازه در حال گل‌خوردن است، چاره‌ای جز سکوت‌کردن و تلاش برای عبرت‌گرفتن از اشتباه خود ندارد.
- تأثیر عوامل روانشناختی و احساسات بر تصمیم‌گیری
نه‌تنها در فارکس بلکه در تمام بازارهای مالی، شما با احساستان دست به یقه هستید. گاهی یک معامله که کاملاً خارج از جریان استراتژی و سبک معاملاتی شما است، چنان در نظرتان جذاب به نظر می‌رسد که فکر می‌کنید رهاکردن آن شما را از ثروت رویایی‌تان دور می‌کند.
این در حالی است که دقیقاً همان معامله می‌تواند اصل سرمایه‌تان را بر باد دهد. این موضوع در بازار فارکس که بسیار بزرگ و جهانی است و می‌توان چیزهای بسیار متنوعی را در آن معامله کرد، تأثیری دو چندان دارد.
- نبود زمان استراحت و تعطیلات در بازار 24ساعته
با وجود اینکه بازار فارکس پنج روز در هفته باز است، ولی در این پنج روز بدون استراحت به کارش ادامه می‌دهد و در اصطلاح، زنده است. این موضوع برای برخی از معامله‌گرهای فارکس در ایران باعث دردسر می‌شود؛ چون فکر میکنند که اگر در طول این مدت، کمی بخوابند یا لحظه‌ای بازار را ترک کنند، دچار ضرر می‌شوند یا فرصتی ناب را از دست میدهند.
- نبود تضمین بروکرها و احتمال کلاهبرداری
در جهان، تعداد زیادی از بروکرها یا همان کارگزاری‌های فارکس وجود دارند که در میان آنها تعداد قابل توجهی هم بروکر کلاهبردار دیده می‌شود. این بروکرها به روش‌های گوناگونی سر سرمایه‌گذاران را شیره می‌مالند.
از تقلب در معامله بگیر تا واریزنکردن سود و حتی تشویق سرمایه‌گذار به بازی‌کردن با تمام سرمایه‌اش در یک معامله که گویا فقط اهالی آن بروکر از سودمندبودن آن خبر دارند، نمونه‌های مختلفی از این کلاهبرداری به حساب می‌آیند. آنها خیلی راحت، پشت سیستم‌هایشان نشسته‌اند و هر روز به دنبال نقشه‌ای خلاقانه‌تر برای خالی‌کردن جیب افراد ناآگاه می‌گردند.
فارکس در ایران و خطر بروکرهای کلاهبردار؛ راه حل قانون چیست؟
اگر ایرانیها هم می‌توانستند مثل دیگر مردم جهان از حساب‌های بانکی جهانی استفاده کنند و تحریمی از خارج یا تهدیدی از داخل، آنها را عذاب نمی‌داد، این امکان را داشتند که خیلی راحت از بروکرهای معتبر و رگولۀ جهانی برای معاملۀ بدون مشکل در فارکس کمک بگیرند.
البته، خطر گول‌خوردن توسط بروکرهای کلاهبردار برای سرمایه‌گذران خارجی هم وجود دارد ولی به دلیل‌هایی که می‌دانیم، این خطر برای ایرانیها که از اینجا رانده و از آنجا مانده هستند دو چندان است.
به احتمال زیاد، سازمان بورس و اوراق بهادار ایران، هنگام غیرقانونی اعلام‌کردن معامله در فارکس به کارگزاری‌های کلاهبردار هم گوشۀ چشمی داشته و با هدف محافظت از سرمایۀ داخلی چنین تصمیمی را گرفته است.
چرا فعالیت در فارکس اینقدر برای سرمایه‌گذاران جذاب است؟
اجازه بدهید علت‌های جذاب‌بودن فارکس در ایران را با هم بررسی کنیم. شاید در انتها ما هم به معامله‌گرانی که برای حضور در این بازار سر و دست می‌شکنند و زیر بار غیرقانون‌بودن فارکس می‌روند، حق بدهیم:
- انعطاف‌پذیری و آزادی عمل در زمان و مکان معامله
در فارکس شما میتوانید 5 روز در هفته و به صورت 24ساعته معامله کنید. فرقی هم نمی‌کند که این کار را از زیرزمین تاریک خانۀ پدری‌تان انجام می‌دهید و یا آپارتمان پنت هاوس‌تان در خوش آب و هواترین بخش شیراز.
- آزادی عمل در سبک و استراتژی معامله
در فارکس، کسی به شما دیکته نمی‌کند که ای معامله‌گر! به گوش باش که اگه فلان مدل معامله نکنی، دار و ندارت را بلوکه میکنیم. شما در فارکس آزاد هستید که هر جور دلتان می‌خواهد و با هر استراتژی‌ای که فکر می‌کنید درست است، دست به معامله بزنید. صد البته که عواقب چنین کاری هم خوب یا بد، یقۀ خودتان را می‌گیرد.
- استفاده از حساب‌های آزمایشی قبل از واقعی
حساب‌های تمرینی و آزمایشی‌ای در کارگزاری‌های مختلف فارکس وجود دارند. این بدان معنی است که شما میتوانید بدون واردکردن سرمایه‌تان در حساب‌های آزمایشی دست به معامله بزنید.
به این ترتیب، تجربۀ بیش‌تری در میدان واقعی به دست می‌آورید، کارایی استراتژی و سبک معامله‌تان را می‌سنجید و با ظرفیت ریسک‌پذیری‌تان هم آشنا می‌شوید. فقط یادتان باشد که چون پول شما در حساب‌های آزمایشی مجازی است، به همین ترتیب، سود یا ضررتان هم مجازی خواهد بود.
- شفافیت و دسترسی به اطلاعات بازار
اطلاعات در فارکس، کاملاً شفاف هستند. هیچ راز یا موضوع پنهانی وجود ندارد که شما از آن بی‌خبر باشید. اگر به دنبال اطلاعات باشید، آنها را پیدا خواهید کرد.
- هزینه‌های معامله در فارکس کم هستند
خوشبختانه، میزان کارمزدها و هزینه‌هایی که معامله‌گر باید بپردازد بسیار کم هستند. البته این موضوع بستگی مستقیمی به بروکر یا همان کارگزاری انتخابی شما هم دارد. بعضی از کارگزاری‌ها به دلیل خدمات بیش‌تری که ارائه میدهند، کارمزد بالاتری هم می‌گیرند. حواستان باشد.
- قدرت لوریج و افزایش سود با سرمایۀ کم
در فارکس، گزینه‌ای به نام «اهرم» یا همان «لوریج» وجود دارد که با استفاده از آن میتوانید چند برابر سرمایه‌تان را وارد معامله کنید. به این ترتیب، اگر تحلیل‌هایتان درست باشند، مقدار قابل توجهی سود خواهید کرد.
البته، این سکه روی دیگری هم دارد و اگر در این معامله ضرر کنید، تمام سرمایه‌تان را از دست خواهید داد. جالب این است که معمولاً افراد تازه‌وارد در فارکس بیش‌تر از افراد با تجربه به سراغ استفاده از گزینۀ اهرم می‌روند.
- نقدشوندگی بالا و حجم عظیم معاملات در فارکس
بازار فارکس بسیار بزرگ است و پول فراوانی در آن جریان دارد. این بدان معنی است که شما میتوانید هر زمان که اراده کردید، دارایی مالی خود را نقد کنید. این نقدشوندگی فارکس در ایران برای سرمایه‌گذاران داخلی، گزینۀ بسیار مهمی است.
- دست‌نداشتن و دخالت‌نکردن بورس مرکزی و تأثیر عوامل سیاسی و اقتصادی
فارکس یک بازار آزاد است که برخلاف اینکه بورس مرکزی هیچ کشوری روی آن تأثیری ندارد، اوضاع اقتصادی کشورهای مختلف و مسائل سیاسی روی آن تأثیر می‌گذارند.
- گزینه‌های متنوع معاملاتی با جفت ارزهای مختلف
شما در فارکس گزینه‌های مختلفی برای معامله دارید؛ از ارزهای دیجیتال گرفته تا سهام شرکت‌های بزرگ و معتبر جهان و کالاهای ارزشمند.
تکلیف چیست؟ بالاخره در فارکس فعالیت بکنیم یا نکنیم؟
ما نمی‌خواستیم با نگارش این مقاله، پاسخ مورد نظرمان را به شما دیکته کنیم. در هر صورت باید این حقیقت را در نظر داشته باشید که همچنان در تاریخ نگارش این نوشته‌ها و بر اساس قوانین جمهوری اسلامی، فارکس در ایران غیرقانونی است.
البته، نمی‌توان این حقیقت را کتمان کرد که با توجه به تورم افسارگسیخته در ایران و بحران ارزی‌ای که در سال 1401 گریبان ملت و اقتصاد مملکت را گرفت و انگار حالا حالاها خیال ول‌کردن آن را ندارد، خیلی‌ها در ذهنشان به دنبال راهی برای به‌دست‌آوردن درآمد دلاری می‌گردند تا دست‌کم به گرد پای تورم برسند.
خوشبختانه به جر فعالیت در فارکس میتوانید از دیگر روش‌های معتبر و قانونی، به صورت دلاری کسب درآمد کنید. در این زمینه، یک جست‌وجوی کوتاه در اینترنت به شما ایده‌های فراوانی می‌دهد.
سوالات متداول
در آیین‌نامۀ اجرایی قانون بازار اوراق بهادار به‌طور غیرمستقیم اشاره شده است که خرید و فروش هر نوع اوراق بهادار یا دارایی از جنس سهام که توسط سازمان بورس و اوراق بهادار ایران منتشر نشده باشد، مجاز نیست. سرانجام در سال 1390 به‌صورت رسمی غیرقانونیبودن فارکس در ایران به سمع و نظر همه رسید.
حکم فارکس در ایران به مرجع تقلید شما بستگی دارد. اگر مرجع تقلید شما آیت‌الله خامنه‌ای باشد، با در نظر گرفتن یکی دو شرط، فعالیت در فارکس مانعی ندارد و سودی که از این معامله‌ها به دست می‌آورید حلال است؛ ولی الباقی مراجع تقلید، فعالیت در فارکس را غیرمجاز و سود آن را حرام اعلام کرده‌اند.
