یکی از چالش‌های بزرگی که انواع بازارهای مالی نظیر بازار فارکس این روزها بیش از هر زمان دیگری درگیر آن هستند، حباب قیمت است. این حباب در انواع بازارهای مالی رخ می‌دهد و از دهه‌های گذشته تا به امروز وجود داشته است. از مشهورترین حباب های فارکس می‌توان به حباب گل لاله اشاره کرد. در این مقاله به بررسی حباب در فارکس، نحوۀ کارکرد آن و مثال‌هایی از آن در بازار جهانی می‌پردازیم.
حباب در فارکس چیست؟
حباب یک چرخۀ اقتصادی است که با افزایش سریع ارزش بازار به‌ویژه در قیمت دارایی‌ها مشخص می‌شود. این تورم سریع با کاهش سریع ارزش یا انقباض همراه است که گاهی اوقات به‌عنوان «تصادف» یا «ترک حباب» از آن یاد می‌شود.
به‌طور معمول، یک حباب با افزایش قیمت دارایی‌ها ایجاد می‌شود که ناشی از رفتار پرشور بازار است. در طول حباب، دارایی‌ها معمولاً با قیمتی در محدودۀ قیمتی معامله می‌شوند که بسیار بیش‌تر از ارزش ذاتی دارایی است (قیمت با اصول دارایی همخوانی ندارد).
علت حباب‌ها توسط اقتصاددانان مورد مناقشه است حتی برخی از اقتصاددانان موافق نیستند که اصلاً حباب‌ها رخ می‌دهند (بر این اساس که قیمت دارایی‌ها اغلب از ارزش ذاتی خود منحرف می‌شوند). با این حال، حباب‌ها معمولاً تنها پس از افت شدید قیمت‌ها شناسایی و بررسی می‌شوند.
حباب در فارکس چگونه ایجاد می شود؟
هر زمانی‌که قیمت کالایی بسیار بالاتر از ارزش واقعی کالا باشد، حباب قیمتی رخ می‌دهد. حباب‌ها معمولاً به تغییر در رفتار سرمایه‌گذار نسبت داده می‌شوند؛ اگرچه اینکه چه چیزی باعث این تغییر در رفتار می‌شود مورد بحث است.
حباب قیمتی رخ‌داده در بازارهای سهام و اقتصاد باعث می‌شود منابع به مناطق با رشد سریع منتقل شود. در انتهای یک حباب، منابع دوباره جابه‌جا می‌شوند و باعث کاهش قیمت‌ها می‌شوند.
اقتصاد ژاپن در دهۀ 1980 پس از آنکه بانک‌های این کشور تا حدی مقررات‌زدایی شدند، حباب را تجربه کرد.
این امر باعث افزایش شدید قیمت املاک و سهام شد. رونق دات کام که حباب دات کام نیز نامیده می‌شود، حباب بازار سهام در اواخر دهۀ 1990 بود. مشخصۀ آن گمانه‌زنی بیش از حد در شرکت‌های مرتبط با اینترنت بود. در طول رونق دات کام، مردم با این باور که می‌توانند آنها را با قیمت بالاتری بفروشند، سهام فناوری را با قیمت‌های بالا خریداری می‌کردند تا زمانی‌که اعتماد از بین رفت و یک اصلاح بزرگ در بازار اتفاق افتاد.
تحقیقات هیمن پی مینسکی، اقتصاددان آمریکایی، به توضیح توسعۀ بی‌ثباتی مالی کمک می‌کند و توضیحی در مورد ویژگی‌های بحران‌های مالی ارائه می‌دهد. مینسکی از طریق تحقیقات خود پنج مرحله را در یک چرخۀ اعتباری معمولی شناسایی کرد.
درحالی‌که تئوری‌های او تا حد زیادی برای دهه‌ها موردتوجه قرار نگرفت، بحران وام مسکن در سال 2008 باعث تجدید علاقه به فرمول‌بندی‌های او شد که همچنین به توضیح برخی از الگوهای حباب کمک می‌کند. این الگوها عبارتند از:
جابه‌جایی
این مرحله زمانی اتفاق می‌افتد که سرمایه‌گذاران متوجه الگوی جدیدی مانند یک محصول یا فناوری جدید یا نرخ‌های بهرۀ پایین تاریخی می‌شوند. این اساساً می‌تواند هر چیزی باشد که توجه آنها را جلب کند.
رونق
قیمت‌ها شروع به افزایش می‌کند. سپس، با ورود سرمایه‌گذاران بیش‌تر به بازار، آنها شتاب بیش‌تری می‌گیرند و این زمینه را برای رونق فراهم می‌کند. به‌طور کلی، یک احساس شکست در پرش وجود دارد که باعث می‌شود حتی افراد بیش‌تری شروع به خرید دارایی کنند.
رضایت
زمانی‌که سرخوشی رخ می‌دهد و قیمت دارایی‌ها سربه‌فلک می‌کشد، می‌توان گفت که احتیاط از سوی سرمایه‌گذاران عمدتاً از پنجره بیرون زده می‌شود.
سودجویی
فهمیدن اینکه چه زمانی حباب می‌ترکد آسان نیست. وقتی حباب ترکید، دیگر باد نمی‌کند اما هرکسی که بتواند علائم هشداردهندۀ اولیه را شناسایی کند، با فروش موقعیت‌ها درآمد کسب خواهد کرد.
وحشت
قیمت دارایی تغییر مسیر می‌دهد و کاهش می‌یابد (گاهی اوقات به همان سرعتی که افزایش می‌یابد). سرمایه‌گذاران می‌خواهند آنها را به هر قیمتی نقد کنند. قیمت دارایی‌ها کاهش می‌یابد؛ زیرا عرضه بیش‌تر از تقاضا است.
نمونه‌‌هایی از حباب‌های بازار فارکس
هر بازار مالی‌ای فقط منحصر به یک بازار یا خدمات خاص نیست و ممکن است حباب قیمتی را تجربه کند. بازار فارکس نیز به‌عنوان یک بازار جهانی شاهد انواع حباب‌های اقتصادی بوده و خواهد بود. در ادامه، به چند مثال از بزرگ‌ترین حباب‌های تاریخی در بازارهای مالی خواهیم پرداخت.
حباب دات کام در دهۀ 1990 و حباب مسکن که بین سال‌های 2007 و 2008 رخ داد، دو نمونه از حباب‌های بسیار مهم در تاریخ‌های اخیر هستند. اولین حباب ثبت‌شده که درسی گویا را ارائه می‌دهد، مربوط به حباب گل لاله است که از سال 1634 تا 1637 در هلند رخ داد.
شیدایی لاله
شاید به نظر بیهوده و بی‌اهمیت به نظر برسد که بگوییم یک گل می‌تواند کل اقتصاد را تحت‌تأثیر قرار دهد اما این دقیقاً همان چیزی است که در اوایل دهۀ 1600 در هلند اتفاق افتاد. تجارت پیاز گل لاله در ابتدا به‌طور تصادفی آغاز شد. یک گیاه شناس پیازهای لاله را از قسطنطنیه آورد و برای تحقیقات علمی خود کاشت. سپس همسایه‌ها لامپ‌ها را دزدیدند و شروع به فروش آنها کردند. ثروتمندان شروع به جمع‌آوری برخی از گونه‌های کمیاب به‌عنوان کالای لوکس کردند. با افزایش تقاضای آنها، قیمت لامپ‌ها افزایش یافت. برخی از گونه‌های کمیاب لاله قیمت‌های نجومی داشتند.
لامپ‌ها با هر چیزی که دارای ارزش ذخیره بود، ازجمله خانه و زمین، معامله می‌شد. در اوج خود، شیدایی لاله چنان دیوانگی ایجاد کرده بود که ثروتِ یک‌شبه به دست آمد. ایجاد یک بورس آتی که در آن لاله‌ها از طریق قراردادهایی بدون تحویل واقعی خرید و فروش می‌شدند، به قیمت‌گذاری سوداگرانه دامن زد.
حباب قیمتی گل لاله همچنان ادامه داشت و در زمستان 1636 قیمت آن به بالاترین حد تاریخی خود رسید. معاملات انجام‌شده در آن زمان به این صورت بود که یک معاملۀ آتی ممکن بود در یک روز بین صد نفر دست‌به‌دست شود. تحلیلگران به‌صورت ساعتی و مداوم در حال بررسی قیمت‌ها بودند و تلاش می‌کردند تا از کیفیت نهایی محصول با خبر شوند اما در این بین، مردم عادی در کم‌تر از چند دقیقه یک قرارداد را خریدوفروش می‌کردند و فرصتی برای تحلیل باقی نمی‌گذاشتند.
اما با شیوع بیماری طاعون در سال 1637، اولین نشانۀ ترکیدن حباب در شهر هارلم (Haarlem) رخ داد. این بیماری سبب شد تا خریداران برای شرکت در حراجی‌ها حاضر نشوند. افت شدید قیمت در این شهر شروع ترکیدن این حباب قیمتی را رقم زد.
با افتادن این اتفاق، فروشندگان هارلم با عجله خود را به شهرهای مجاور رساندند تا بتوانند پیازها و قراردادهای خود را بفروشند اما خبر سقوط قیمت زودتر به شهرهای دیگر رسیده بود و از طرف دیگر هیچکس علاقه‌ای به معاملۀ گل‌های ویروس‌زده نداشت. بنابراین در یک شب، ثروت زیادی پژمرده شد و تاجران شکست خوردند و پول سرمایه‌گذاران زیادی از بین رفت.
حباب دات کام
مشخصۀ حباب دات کام، افزایش در بازارهای سهام بود که توسط سرمایه‌گذاری در شرکت‌های مبتنی بر اینترنت و فناوری تقویت شد. این ترکیبی از سرمایه‌گذاری سوداگرانه و انبوه سرمایه‌های خطرپذیر وارد شرکت‌های استارت‌آپ شد. سرمایه‌گذاران در دهۀ 1990 شروع به ریختن پول به استارت‌آپ‌های اینترنتی کردند؛ با این امید که صریحاً سودآور باشند.
با پیشرفت فناوری و شروع تجاری‌سازی اینترنت، شرکت‌های نوپا در بخش اینترنت و فناوری به جهش بازار سهام که در سال 1995 آغاز شد، کمک کردند. حباب بعدی توسط پول ارزان و سرمایۀ آسان شکل گرفت. بسیاری از این شرکت‌ها به‌سختی محصول قابل‌توجهی تولید کردند. صرف نظر از این، آنها توانستند عرضه‌های اولیۀ عمومی (IPO) را ارائه دهند. قیمت سهام آنها به اوج‌های باورنکردنی رسید که باعث ایجاد جنون در بین سرمایه‌گذاران علاقه‌مند شد.
اما با اوج‌گرفتن بازار، وحشت در میان سرمایه‌گذاران به وجود آمد. این امر منجر به زیان حدود 10درصدی در بازار سهام شد. سرمایه‌ای که زمانی به‌راحتی به دست می‌آمد، شروع به خشک‌شدن کرد. شرکت‌هایی که میلیون‌ها سرمایه در بازار داشتند، در مدت‌زمان بسیار کوتاهی بی‌ارزش شدند. با پایان سال 2001، بخش خوبی از شرکت‌های عمومی دات‌کام فولد شده بودند.
حباب قیمتی مسکن ایالات متحده
حباب مسکن ایالات متحده یک حباب املاک و مستغلات بود که بیش از نیمی از ایالات متحده را در اواسط دهۀ 2000 تحت تأثیر قرار داد؛ این تا حدی نتیجۀ حباب دات کام بود. با شروع سقوط بازارها، ارزش املاک و مستغلات شروع به افزایش کرد. در همان زمان، تقاضا برای مالکیت خانه شروع به رشد در سطوح تقریباً هشداردهنده کرد. نرخ بهره شروع به کاهش کرد و یک نیروی همزمان رویکردی ملایم از سوی وام‌دهندگان بود. این بدان معنی بود که تقریباً هرکسی می‌تواند صاحب خانه شود.
بانک‌ها نیازهای خود را برای استقراض کاهش دادند و شروع به کاهش نرخ بهره کردند. وام‌هایی با نرخ قابل‌تنظیم (ARM) و نرخ‌های اولیۀ پایین و گزینه‌های تأمین مالی مجدد، در عرض سه تا پنج سال موردعلاقه قرار گرفتند. بسیاری از مردم شروع به خرید خانه کردند و برخی آن را برای کسب سود ورق زدند اما زمانی‌که بازار سهام دوباره شروع به افزایش کرد، نرخ بهره نیز شروع به افزایش کرد. برای صاحبان خانه‌های دارای ARM، وام‌های مسکن آنها شروع به بازپرداخت با نرخ‌های بالاتر کرد. ارزش این خانه‌ها کاهش یافت و باعث فروش اوراق بهادار با پشتوانۀ وام مسکن (MBS) شد. درنهایت این به محیطی منجر شد که منجر به میلیون‌ها دلار نکول وام مسکن شد.
سخن آخر
در این مقاله به بررسی حباب قیمتی و چند مثال از حباب‌های قیمتی رخ‌داده در بازار جهانی فارکس پرداختیم. حباب‌ها می‌توانند در تمامی بازارهای مالی داخلی و خارجی رخ دهند و مختص به یک بازار خاص نیستند. اینکه حباب‌ها دقیقاً چه زمانی رخ می‌دهند، قابل پیش‌بینی نیست و حتی ممکن است در مواردی مانند گل لاله که انتظارش را نداریم رخ دهد. بنابراین، شما به‌عنوان یک سرمایه‌گذار در بازارهای مالی، لازم است هوشیار باشید و در مواقعی که قیمت یک کالا یا خدمات در حال افزایش است، شروع به خرید بی‌رویۀ آن نکنید و قادر به کنترل هوش هیجانی خود باشید.
سؤالات متداول
هر بازار مالی ممکن است حباب قیمتی را تجربه کند و فقط منحصر به یک بازار یا خدمات خاص نیست. بازار فارکس نیز به‌عنوان یک بازار جهانی شاهد انواع حباب‌های اقتصادی بوده و خواهد بود.
حباب دات کام در دهۀ 1990 و حباب مسکن که بین سال‌های 2007 و 2008 و حباب گل لاله که از سال 1634 تا 1637 در هلند رخ داد، سه حباب بزرگ تاریخ هستند.
هر زمانی‌که قیمت کالایی بسیار بالاتر از ارزش واقعی کالا باشد، حباب قیمتی رخ می‌دهد. حباب‌ها معمولاً به تغییر در رفتار سرمایه‌گذار نسبت داده می‌شوند؛ اگرچه اینکه چه چیزی باعث این تغییر در رفتار می‌شود، مورد بحث است. حباب قیمتی رخ‌داده در بازارهای سهام و اقتصاد باعث می‌شود منابع به مناطق با رشد سریع منتقل شوند. در انتهای یک حباب، منابع دوباره جابه‌جا می‌شوند و باعث کاهش قیمت‌ها می‌شوند.
