ضرر ناپایدار زمانی اتفاق میافتد که قیمت ارز دیجیتال شما در مقایسه با زمانی که آن‌ها را خریداری کرده‌اید، تغییر کند. هرچه تغییر بزرگ‌تر باشد ضرر بیشتر خواهد بود. اگر در دنیای ارزهای دیجیتال فعالیت می‌کنید، باید به‌خوبی با مفهوم این ضرر آشنا باشید و آن را در ذهن خود داشته باشید.
آشنایی با برخی اصطلاحات مهم
قبل از اینکه درباره ضرر ناپایدار صحبت کنیم، باید چند اصطلاح را به شما آموزش بدهیم. این اصطلاحات در دنیای ارز دیجیتال به‌دفعات استفاده می‌شود.
- پروژه دیفای: واژه دیفای مخفف عبارت Decentralized Finance است که به فاینانس غیرمتمرکز اشاره می‌کند. هدف اصلی این پروژه این است که واسطه‌ها را در معاملات حذف کند. پروژه دیفای یا عبارت DeFi بر بستر بلاک چین اتریوم و زنجیره هوشمند بایننس فعالیت خود را انجام می‌دهد.
- اکسچنجهای غیرمتمرکز: اکسچنجهای غیرمتمرکز که به‌اختصار DEX نامیده میشوند، مخفف عبارت Decentralized Exchange هستند. مهم‌ترین مزیت اکسچنجهای غیرمتمرکز پیچیدگی بالا و امنیت آن‌هاست که قابلیت هک‌کردن آن‌ها را به صفر نزدیک می‌کند.
- بازار ساز خودکار: بازار ساز خودکار یا همان AMM مخفف عبارت Automated Market Maker است. این بازارها در پروژه دیفای و اکسچنجهای غیرمتمرکز ایجاد میشوند. در این بازار شما به‌دلیل تأمین نقدینگی در ارز دیجیتال کارمزد دریافت می‌کنید.
- استخر نقدینگی: در دنیای ارز دیجیتال شما به فضایی نیاز دارید که دارایی نقد خود را به ارز دیجیتال تبدیل کنید. این فضا به‌عنوان یک فضای امن خصوصی برای تأمین سرمایه شما لحاظ می‌شود. استخر نقدینگی در اکسچنجهای غیرمتمرکز استفاده میشوند.
ضرر ناپایدار (impermanent loss) چیست؟
ضرر ناپایدار یا همان impermanent loss زمانی اتفاق میافتد که شما نقدینگی خود را وارد بخش سرمایهای خود در اکسچنجهای غیرمتمرکز کنید؛ یعنی سرمایه خود را وارد استخر نقدینگی می‌کنید. قیمت داراییهای شما در این استخرها در مقایسه با شروع سپرده‌گذاری تغییر می‌کند.
حال هرچه سرمایه نقدینگی بیشتری وارد کنید، این تغییر بیشتر می‌شود. ه چه این تغییر بزرگ‌تر باشد، بیشتر در معرض این ضرر ناپایدار و حتی دائمی قرار می‌گیرید. این به این معناست که شما ممکن است در زمان برداشت دارایی خود نسبت به مبلغی که وارد کرده‌اید ضرر کرده و مقدار کمتری را برداشت کنید.
در این میان، استخرهای نقدینگی که در محدوده قیمت‌گذاری کمتر قرار دارند، ضرر کمتری می‌بینند؛ برای مثال استیبل کوین‌ها عموماً در یک محدوده قیمت مشخص قرار می‌گیرند؛ به همین دلیل ریسک کمتری برای از دست دادن سرمایه در آن‌ها وجود دارد. با این حال این سؤال پیش می‌آید که اگر احتمال ضرر در این بخش وجود دارد، چرا همچنان کاربران دارایی‌ها و نقدینگی‌های خود را وارد این استخرها می‌کنند؟
جواب این سؤال ساده است. ضرر ناپایدار ناشی از این استخرها با کارمزدها جبران می‌شود. درواقع استخرهایی مانند یونی سواپ Uniswap که عموماً ضررده نیز هستند، به لطف کارمزدهای معاملاتی میتوانند سودآور باشند. درواقع یونی سواپ برای هر معامله مستقیمی که به کاربران ارائه می‌دهد، 0.3 درصد کارمزد دریافت می‌کند. حال اگر حجم معاملات در این استخر بالا باشد، کارمزدها نیز بالا خواهد بود. بر همین اساس تأمین نقدینگی در این استخر می‌تواند سودآور باشد.
ضرر ناپایدار چگونه اتفاق میافتد؟
برای اینکه درباره این ضرر بیشتر بدانید، یک مثال برای شما ارائه می‌دهیم. در این مثال یک شخص فرضی با یک نقدینگی مشخص معاملاتی را انجام می‌دهد.
آلیس 1 اتریوم و 100 کوین دای (DAI) را در یک استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کند. در اینجا بازار به‌صورت خودکار است. می‌خواهیم ضرر ناپایدار را بررسی کنیم. درنتیجه توکن های سرمایه‌گذاری شده باید ارزشی معادل یکدیگر داشته باشند. در زمان سپرده‌گذاری هر اتریوم معادل 100 دای قیمت‌گذاری می‌شود؛ درنتیجه می‌توان گفت آلیس در زمان شروع، سرمایه دلاری به ارزش 200 دلار را وارد این استخر کرده است.
همچنین علاوه بر آلیس نفرات دیگر نیز در این استخر سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ برای مثال درمجموع 10 اتریوم معادل 1000 دای در این استخر توسط کاربران دیگر قرار داده شده است. سهم آلیس از کل ارزش این استخر حدود 10 درصد است. حال اگر قیمت هر اتریوم به 400 دای برسد. معامله‌گران باید مقدار اتریوم موجود در این استخر را با مقدار DNA موجود در آن برابر کنند. به یاد داشته باشید سهم افراد در این فرایند دست‌نخورده باقی می‌ماند. در این استخر تنها نسبت داراییهای اتریوم به DIA است که تغییر می‌کند.
حال همان‌طور که گفته شد، اگر هر اتریوم اکنون 400 DAI قیمت داشته باشد مقدار اتریوم داخل استخر به 5 کاهش پیداکرده و تعداد DAI های استخر به مقدار 2000 تغییر می‌کند تا نسبت و تناسب قبلی حفظ شود؛ درحالی‌که نقدینگی درمجموع (10000) ثابت می‌ماند، نسبت داراییهای موجود در آن تغییر می‌کند.
حال اگر آلیس تصمیم بگیرد وجوه خود را از این استخر برداشت کند (سهم آلیس تنها 10 درصد است) به ازای هر 0.5 اتریوم که می‌تواند برداشت کند، به او 200 DAI پرداخت می‌شود؛ درنتیجه سرمایه دلاری او به 400 دلار خواهد رسید. با توجه به این موضوع آلیس از زمان سپرده‌گذاری در این استخر معادل 200 دلار سود کرده است. حال سؤال اینجاست که اگر آلیس این مقدار را در استخر سرمایه‌گذاری نمی‌کرد و در نزد خودش نگه می‌داشت چقدر سود می‌کرد؟ در این صورت آلیس چیزی معادل 500 دلار دارایی داشت!
نتیجه‌گیری از این مثال
براساس تعریف ضرر ناپایدار می‌توان گفت اگر آلیس به‌جای سرمایه‌گذاری، مقدار سرمایه خود را نزد خود نگه می‌داشت و به‌اصطلاح Holding می‌کرد وضعیت بهتری داشت. این همان چیزی است که از آن به‌عنوان ضرر ناپایدار یاد می‌شود. البته باید توجه کنید که در این مثال سرمایه اولیه آلیس بسیار کم بود؛ به همین دلیل ای ضرر جزئی به او وارد شد.
البته در این مثال ما کارمزد معاملاتی را نیز نادیده گرفتیم. در برخی موارد کارمزدهای معاملاتی سبب می‌شود که ضرر به‌دست‌آمده جبران شود. حتی ممکن است سبب سودآوری نقدینگی نیز شود.
تخمین ضرر ناپایدار
با توجه به مثال بالا می‌توان گفت این ضرر زمانی رخ می‌دهد که قیمت داراییهای شما در استخرهای نقدینگی تغییر کند، اما این مقدار ضرر چقدر می‌تواند باشد؟ آیا عدد دقیقی برای آن مشخص شده است؟ معادلات زیر برای این منظور استفاده میشوند.
- مقدار 25/1 برابر تغییر قیمت دارایی‌ها معادل = 0.6٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 50/1 برابر تغییر قیمت دارایی‌ها = 2.0٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 75/1 برابر تغییر قیمت دارایی‌ها = 3.8٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 2 برابر تغییر قیمت دارایی‌ها = 5.7٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 3 برابر تغییر قیمت دارایی‌ها = 13.4٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 4 برابر تغییر قیمت دارایی‌ها = 20.0٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 5 برابر تغییر قیمت دارایی‌ها = 25.5٪ ضرر کل دارایی
خطرات ارائه نقدینگی به AMM
هنگام واریز وجوه خود به یک بازار ساز خودکار باید بسیار مراقب باشید. برخی از این استخرهای نقدینگی در مقایسه با سایر استخرها به‌شدت زیان‌ده هستند. هرچه دارایی این استخرها بی‌ثبات‌تر باشد، احتمال اینکه در معرض ضرر دائمی قرار داشته باشند بیشتر است.
نکته مهم این است که با واریز کم مبلغ شروع کنید. با این کار می‌توانید تخمین مناسبی از بازدهی این استخر را به دست بیاورید. همچنین به‌دنبال بازار ساز خودکار آزمایش شده و معتبر باشید. برخی نیز ممکن است وعده‌های دروغین به شما ارائه بدهند. ریسک این نوع بازارها به مراتب بیشتر است.
نتیجه‌گیری
ضرر ناپایدار یکی از مفاهیم اساسی در دنیای ارز دیجیتال است. اگر می‌خواهید در یک بازار AMM فعالیت داشته باشید، باید به‌خوبی با مفهوم این ضرر آشنا باشید. در غیر این صورت ممکن است به‌شدت ضرر کنید.
پرسش‌های متداول
ضرر ناپایدار یا همان impermanent loss زمانی اتفاق میافتد که شما نقدینگی خود را وارد بخش سرمایهای خود در اکسچنجهای غیرمتمرکز کنید.
استخرهایی که بهوسیله استیبل کوینهای قفلشده در قراردادهای هوشمند (Smart contract) نقدینگیشان تأمین شده باشد، ثبات بیشتری دارند و کمتر دچار Impermanent Loss میشوند. راه دوم پیوستن به استخرهایی است که افراد میتوانند با وزن دلخواه خود، امکان واریز داشته باشند؛ یعنی کاربران میتوانند با نسبتهای 50/50، 20/80 و 2/98 داراییهای خود را وارد استخر کنند و به این صورت اثر ضررهای ناپایدار را کاهش دهند.
