ضرر ناپایدار زمانی اتفاق می افتد که قیمت ارز دیجیتال شما در مقایسه با زمانی که آن ها را خریداری کرده اید، تغییر کند. هرچه تغییر بزرگ تر باشد ضرر بیشتر خواهد بود. اگر در دنیای ارزهای دیجیتال فعالیت می کنید، باید به خوبی با مفهوم این ضرر آشنا باشید و آن را در ذهن خود داشته باشید.
آشنایی با برخی اصطلاحات مهم
قبل از اینکه درباره ضرر ناپایدار صحبت کنیم، باید چند اصطلاح را به شما آموزش بدهیم. این اصطلاحات در دنیای ارز دیجیتال به دفعات استفاده می شود.
- پروژه دیفای: واژه دیفای مخفف عبارت Decentralized Finance است که به فاینانس غیرمتمرکز اشاره می کند. هدف اصلی این پروژه این است که واسطه ها را در معاملات حذف کند. پروژه دیفای یا عبارت DeFi بر بستر بلاک چین اتریوم و زنجیره هوشمند بایننس فعالیت خود را انجام می دهد.
- اکسچنج های غیرمتمرکز: اکسچنج های غیرمتمرکز که به اختصار DEX نامیده می شوند، مخفف عبارت Decentralized Exchange هستند. مهم ترین مزیت اکسچنج های غیرمتمرکز پیچیدگی بالا و امنیت آن هاست که قابلیت هک کردن آن ها را به صفر نزدیک می کند.
- بازار ساز خودکار: بازار ساز خودکار یا همان AMM مخفف عبارت Automated Market Maker است. این بازارها در پروژه دیفای و اکسچنج های غیرمتمرکز ایجاد می شوند. در این بازار شما به دلیل تأمین نقدینگی در ارز دیجیتال کارمزد دریافت می کنید.
- استخر نقدینگی: در دنیای ارز دیجیتال شما به فضایی نیاز دارید که دارایی نقد خود را به ارز دیجیتال تبدیل کنید. این فضا به عنوان یک فضای امن خصوصی برای تأمین سرمایه شما لحاظ می شود. استخر نقدینگی در اکسچنج های غیرمتمرکز استفاده می شوند.
ضرر ناپایدار (impermanent loss) چیست؟
ضرر ناپایدار یا همان impermanent loss زمانی اتفاق می افتد که شما نقدینگی خود را وارد بخش سرمایه ای خود در اکسچنج های غیرمتمرکز کنید؛ یعنی سرمایه خود را وارد استخر نقدینگی می کنید. قیمت دارایی های شما در این استخرها در مقایسه با شروع سپرده گذاری تغییر می کند.
حال هرچه سرمایه نقدینگی بیشتری وارد کنید، این تغییر بیشتر می شود. ه چه این تغییر بزرگ تر باشد، بیشتر در معرض این ضرر ناپایدار و حتی دائمی قرار می گیرید. این به این معناست که شما ممکن است در زمان برداشت دارایی خود نسبت به مبلغی که وارد کرده اید ضرر کرده و مقدار کمتری را برداشت کنید.
در این میان، استخرهای نقدینگی که در محدوده قیمت گذاری کمتر قرار دارند، ضرر کمتری می بینند؛ برای مثال استیبل کوین ها عموماً در یک محدوده قیمت مشخص قرار می گیرند؛ به همین دلیل ریسک کمتری برای از دست دادن سرمایه در آن ها وجود دارد. با این حال این سؤال پیش می آید که اگر احتمال ضرر در این بخش وجود دارد، چرا همچنان کاربران دارایی ها و نقدینگی های خود را وارد این استخرها می کنند؟
جواب این سؤال ساده است. ضرر ناپایدار ناشی از این استخرها با کارمزدها جبران می شود. درواقع استخرهایی مانند یونی سواپ Uniswap که عموماً ضررده نیز هستند، به لطف کارمزدهای معاملاتی می توانند سودآور باشند. درواقع یونی سواپ برای هر معامله مستقیمی که به کاربران ارائه می دهد، 0.3 درصد کارمزد دریافت می کند. حال اگر حجم معاملات در این استخر بالا باشد، کارمزدها نیز بالا خواهد بود. بر همین اساس تأمین نقدینگی در این استخر می تواند سودآور باشد.
ضرر ناپایدار چگونه اتفاق می افتد؟
برای اینکه درباره این ضرر بیشتر بدانید، یک مثال برای شما ارائه می دهیم. در این مثال یک شخص فرضی با یک نقدینگی مشخص معاملاتی را انجام می دهد.
آلیس 1 اتریوم و 100 کوین دای (DAI) را در یک استخر نقدینگی سپرده گذاری می کند. در اینجا بازار به صورت خودکار است. می خواهیم ضرر ناپایدار را بررسی کنیم. درنتیجه توکن های سرمایه گذاری شده باید ارزشی معادل یکدیگر داشته باشند. در زمان سپرده گذاری هر اتریوم معادل 100 دای قیمت گذاری می شود؛ درنتیجه می توان گفت آلیس در زمان شروع، سرمایه دلاری به ارزش 200 دلار را وارد این استخر کرده است.
همچنین علاوه بر آلیس نفرات دیگر نیز در این استخر سرمایه گذاری کرده اند؛ برای مثال درمجموع 10 اتریوم معادل 1000 دای در این استخر توسط کاربران دیگر قرار داده شده است. سهم آلیس از کل ارزش این استخر حدود 10 درصد است. حال اگر قیمت هر اتریوم به 400 دای برسد. معامله گران باید مقدار اتریوم موجود در این استخر را با مقدار DNA موجود در آن برابر کنند. به یاد داشته باشید سهم افراد در این فرایند دست نخورده باقی می ماند. در این استخر تنها نسبت دارایی های اتریوم به DIA است که تغییر می کند.
حال همان طور که گفته شد، اگر هر اتریوم اکنون 400 DAI قیمت داشته باشد مقدار اتریوم داخل استخر به 5 کاهش پیداکرده و تعداد DAI های استخر به مقدار 2000 تغییر می کند تا نسبت و تناسب قبلی حفظ شود؛ درحالی که نقدینگی درمجموع (10000) ثابت می ماند، نسبت دارایی های موجود در آن تغییر می کند.
حال اگر آلیس تصمیم بگیرد وجوه خود را از این استخر برداشت کند (سهم آلیس تنها 10 درصد است) به ازای هر 0.5 اتریوم که می تواند برداشت کند، به او 200 DAI پرداخت می شود؛ درنتیجه سرمایه دلاری او به 400 دلار خواهد رسید. با توجه به این موضوع آلیس از زمان سپرده گذاری در این استخر معادل 200 دلار سود کرده است. حال سؤال اینجاست که اگر آلیس این مقدار را در استخر سرمایه گذاری نمی کرد و در نزد خودش نگه می داشت چقدر سود می کرد؟ در این صورت آلیس چیزی معادل 500 دلار دارایی داشت!
نتیجه گیری از این مثال
براساس تعریف ضرر ناپایدار می توان گفت اگر آلیس به جای سرمایه گذاری، مقدار سرمایه خود را نزد خود نگه می داشت و به اصطلاح Holding می کرد وضعیت بهتری داشت. این همان چیزی است که از آن به عنوان ضرر ناپایدار یاد می شود. البته باید توجه کنید که در این مثال سرمایه اولیه آلیس بسیار کم بود؛ به همین دلیل ای ضرر جزئی به او وارد شد.
البته در این مثال ما کارمزد معاملاتی را نیز نادیده گرفتیم. در برخی موارد کارمزدهای معاملاتی سبب می شود که ضرر به دست آمده جبران شود. حتی ممکن است سبب سودآوری نقدینگی نیز شود.
تخمین ضرر ناپایدار
با توجه به مثال بالا می توان گفت این ضرر زمانی رخ می دهد که قیمت دارایی های شما در استخرهای نقدینگی تغییر کند، اما این مقدار ضرر چقدر می تواند باشد؟ آیا عدد دقیقی برای آن مشخص شده است؟ معادلات زیر برای این منظور استفاده می شوند.
- مقدار 25/1 برابر تغییر قیمت دارایی ها معادل = 0.6٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 50/1 برابر تغییر قیمت دارایی ها = 2.0٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 75/1 برابر تغییر قیمت دارایی ها = 3.8٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 2 برابر تغییر قیمت دارایی ها = 5.7٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 3 برابر تغییر قیمت دارایی ها = 13.4٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 4 برابر تغییر قیمت دارایی ها = 20.0٪ ضرر کل دارایی
- مقدار 5 برابر تغییر قیمت دارایی ها = 25.5٪ ضرر کل دارایی
خطرات ارائه نقدینگی به AMM
هنگام واریز وجوه خود به یک بازار ساز خودکار باید بسیار مراقب باشید. برخی از این استخرهای نقدینگی در مقایسه با سایر استخرها به شدت زیان ده هستند. هرچه دارایی این استخرها بی ثبات تر باشد، احتمال این که در معرض ضرر دائمی قرار داشته باشند بیشتر است.
نکته مهم این است که با واریز کم مبلغ شروع کنید. با این کار می توانید تخمین مناسبی از بازدهی این استخر را به دست بیاورید. همچنین به دنبال بازار ساز خودکار آزمایش شده و معتبر باشید. برخی نیز ممکن است وعده های دروغین به شما ارائه بدهند. ریسک این نوع بازارها به مراتب بیشتر است.
نتیجه گیری
ضرر ناپایدار یکی از مفاهیم اساسی در دنیای ارز دیجیتال است. اگر می خواهید در یک بازار AMM فعالیت داشته باشید، باید به خوبی با مفهوم این ضرر آشنا باشید. در غیر این صورت ممکن است به شدت ضرر کنید.
پرسش های متداول
ضرر ناپایدار یا همان impermanent loss زمانی اتفاق می افتد که شما نقدینگی خود را وارد بخش سرمایه ای خود در اکسچنج های غیرمتمرکز کنید.
استخرهایی که به وسیله استیبل کوین های قفل شده در قراردادهای هوشمند (Smart contract) نقدینگی شان تأمین شده باشد، ثبات بیشتری دارند و کمتر دچار Impermanent Loss می شوند. راه دوم پیوستن به استخرهایی است که افراد می توانند با وزن دلخواه خود، امکان واریز داشته باشند؛ یعنی کاربران می توانند با نسبت های 50/50، 20/80 و 2/98 دارایی های خود را وارد استخر کنند و به این صورت اثر ضررهای ناپایدار را کاهش دهند.
