تسعیر ارز چیست؟
نرخ ارز خارجی (دلار، یورو و…) یعنی مقداری از واحد پولی ملی که برای به دست آوردن واحد پول کشور دیگر باید پرداخت شود. وجه مبادله ای میان یک شرکت مستقر در ایران و شرکتی در خارج از کشور، اغلب یک ارز رایج است؛ برای مثال دلار آمریکا به تبدیل ارز توسط شرکت ها به پول رایج کشور خود تسعیر می گویند؛ مثلاً شرکتی که در ایران مستقر است، هزار دلار بابت محصول خود از یک شرکت انگلیسی دریافت می کند. ثبت این هزار دلار در دفاتر حسابداری به ریال و همین طور تبدیل آن به پول رایج، تسعیر نام دارد. نرخ تسعیر عبارت است از نرخ تبدیل دو واحد پولی به یکدیگر (شامل انواع نرخ های برابری رسمی، قراردادی و غیره) که در فرایند تسعیر به کار گرفته می شود؛ به نحوی که نتایج آن عموماً با آثار تغییرات نرخ ارز بر جریان های وجوه نقد واحد تجاری و ارزش ویژه آن هماهنگی داشته باشد و این اطمینان را ایجاد کند که صورت های مالی، تصویری مطلوب از نتایج عملکرد ارائه می دهد. اگر عملیات مالی یک شرکت به ریال ثبت شود، باید تمام معاملات ارزی آن به ریال تبدیل گردد. این تبدیل واحد پولی را تسعیر ارز می گوییم. تسعیر ارزی درواقع نوعی تجدید ارزیابی در دارایی های ارزی است. بدین صورت که ارزش ریالی دارایی های ارزی با نرخ های جدید محاسبه می شود. باید توجه داشت که فرقی اساسی میان تبدیل ارز و تسعیر وجود دارد؛ به این معنا که در تبدیل ارز، دارایی به طور واقعی از یک واحد پولی به واحد پول دیگری تغییر می کند، اما در تسعیر ارز، دارایی بدون تغییر باقی می ماند و تنها مبنای ارزیابی تغییر خواهد کرد.
معاملات ارزی به شرح زیر است:
- خرید و فروش کالاها و خدماتی که قرار است بهای آن ها به ارز پرداخت یا دریافت شود.
- استقراض یا اعطای تسهیلاتی که قرار است تسویه آن ها به ارز صورت بگیرد.
- معاملات ناشی از قراردادهای ارزی اجرانشده که یک طرف آن واحد تجاری باشد.
- معاملات مربوط به تحصیل یا فروش دارایی ها و تقبل یا تسویه بدهی ها به ارز
هدف از تسعیر
به کمک تسعیر ارز شرکت ها و بنگاه های اقتصادی می توانند میزان واقعی سود یا فروش خود را بررسی کنند. درواقع با تغییر نرخ ارز، صورت و عملکرد مالی این شرکت ها نیز تغییر می کند.
ثبت تسعیر ارز
واحد تجاری می تواند فعالیت های خارجی خود را از دو طریق انجام دهد. ممکن است معاملاتی را به ارز انجام دهد یا دارای عملیات خارجی باشد. موضوعات اصلی در حسابداری معاملات ارزی و عملیات خارجی عبارت از این است که چه نرخی برای تسعیر به کار گرفته شود و آثار مالی ناشی از تغییر نرخ ارز چگونه در صورت های مالی شناسایی شود. هدف این است که تسعیر معاملات ارزی و عملیات خارجی به نحوی صورت گیرد تا این اطمینان را ایجاد کند که صورت های مالی تصویری مطلوب از نتایج عملکرد واحد تجاری ارائه می دهند.
برای انعکاس معاملات ارزی و عملیات خارجی در صورت های مالی واحد تجاری باید معاملات ارزی و صورت های مالی عملیات خارجی به واحد پول گزارشگری (ریال) تسعیر شود. موضوعات اصلی در حسابداری معاملات ارزی و عملیات خارجی عبارت از این است که چه نرخی برای تسعیر به کار گرفته شود و آثار مالی ناشی از تغییر نرخ ارز چگونه در صورت های مالی شناسایی شود. در کشور ما به دلیل بالابودن نسبی نرخ تورم سالیانه و در نتیجه آن کاهش ارزش پول ملی، تقریباً همه واحدهای تجاری از جمله واحدهایی که به واردات یا صادرات می پردازند، درگیر این مسئله هستند.
برای ثبت تسعیر، در تاریخی که معامله اولیه انجام می شود، ابتدا ثبت اولیه معامله ارزی براساس نرخ ارز به ریال و سپس در برنامه حسابداری بر مبنای نوع معامله که فروش یا خرید بوده ثبت می شود. هدف این است که تسعیر معاملات ارزی و عملیات خارجی به نحوی صورت گیرد که نتایج آن با آثار تغییرات نرخ ارز بر جریان های وجوه نقد واحد تجاری و ارزش ویژه آن هماهنگی داشته باشد.
در صورت های مالی تسعیر در دو دسته از اقلام نمود می یابد:
- اقلام پولی (مانند موجودی نقد، سپرده کوتاه مدت و اوراق مشارکت) تغییر نرخ تسعیر ارز در این اقلام اثرگذار است و می تواند به سود یا زیان برای شرکت ها منجر شود.
- اقلام غیر پولی (مانند موجودی کالا، پیش پرداخت یا پیش دریافت) تغییر نرخ تسعیر ارز در این اقلام اثر ندارد.
روش های تسعیر ارز
برای محاسبه نرخ ارز به طورکلی ۳ روش اصلی وجود دارد که حسابداران از آن ها استفاده می کنند.
-
تسعیر روزانه
در این روش، حسابداران عملیات تسعیر نرخ ارز را براساس نوسانات روزانه نرخ ارز انجام می دهند؛ بنابراین این روش دقت بالایی دارد.
-
تسعیر ماهانه یا در دوره مالی مشخص
در این روش، حسابدار هر ماه یا در هر دوره مالی تسعیر نرخ ارز را محاسبه می کند.
-
تسعیر سالانه
در تسعیر سالانه، نرخ ثابتی در طول سال برای ثبت نرخ معاملات شرکت در نظر گرفته می شود. در انتهای سال، مانده های حاصل از معاملات تسعیر شده و سود و زیان حاصل از تسعیر ارز شرکت محاسبه می شود. این روش در مقایسه با دو روش قبل، دقت کمتری دارد.
تأثیر نرخ ارز بر شرکت ها
اگر شرکت ها عموماً واردکننده باشند، با توجه به اینکه پرداخت های آن ها با ارز خارجی است، درصورت افزایش نرخ ارز متضرر می شوند و این مورد درباره شرکت های صادراتی بالعکس است؛ بدین معنا که اگر نرخ ارز افزایش پیدا کند، با توجه به اینکه این شرکت ها ارز دریافت می کنند، از این موضوع منتفع می شوند. بسیاری از بانک ها نیز به دلیل مراودات خارجی تحت تأثیر نرخ تسعیر ارز هستند. اگر بانک ها دارایی های ارزی داشته باشند، از افزایش نرخ تسعیر منتفع می شوند و در صورتی که بدهی های ارزی آن ها از دارایی های ارزی شان بیشتر باشد، این امر تأثیر منفی خواهد داشت. هریک از بانک ها برخی دارایی های ارزی بلوکه شده در خارج از کشور دارند که از محل آن ها، سود و زیانی شناسایی می شود؛ درحالی که با تغییر نرخ تسعیر، این رقم به نسبت رقم قبلی، سود هر سهم را به صورت دفتری بالاتر می برد که البته این سود قابل توزیع نیست، اما اوضاع بانک ها را به لحاظ ترازنامه ای بهبود می بخشد؛ به ویژه اینکه بانک هایی که مازاد ذخیره ارزی دارند، می توانند بهره بیشتری از این تغییر نرخ تسعیر ببرند.
همچنین در بسیاری از بانک ها که شعب خارج از کشور دارند، مقدار زیادی از دارایی های ارزی، مشکوک الوصول-معوق است، اما بانک هر سال با استفاده از تسعیر نرخ ارز، از محل این دارایی های مشکوک الوصول-معوق، سود شناسایی می کند و به همین دلیل بانک ها هر سال به شدت به دنبال بازنگری در نرخ تسعیر ارز هستند. همچنین در بسیاری از سال ها برخی بانک ها با داشتن پوزیشن منفی ارزی، در حال شناسایی سود تسعیر هستند که محل ابهام گسترده ای است. متأسفانه سودهایی که بانک ها طی چند سال اخیر شناسایی کردند، کیفیت چندانی نداشته است. تحقیقات نشان می دهد بین سود و زیان ارز و اندوخته ارزی شرکت با بازده سهام و سودآوری آتی، ارتباط مستقیم و معناداری وجود دارد و ارتباط تغییرات ارزی با بازده سهام و سودآوری آتی معکوس و معنادار است.
- مبلغ سود و زیان ناشی از تسعیر ارز شناسایی شده در سود و زیان دوره تحت سرفصل «خالص سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی» یا «خالص سایر درآمدها و هزینه های غیر عملیاتی» افشا می شود.
- زیان حاصل از تسعیر ارز براساس اصول متداول حسابداری مشروط بر اتخاذ یک روش یکنواخت طی سال های مختلف از طرف مؤدی جزو هزینه های قابل قبول است.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است