معاملات در بازار اوراق بهادار به سه گروه زیر تقسیم می‌شوند:
- معاملات خرد
- معاملات عمده
- معاملات بلوک
معاملات عمده بورس
در معاملات عمده و بلوک، حجم قابل توجهی از سهام شرکت، معامله می‌شود. قیمت سهام این نوع از معاملات، معمولأ از معاملات خرد بالاتر است و سازوکار انجام معامله و تسویه نیز، متفاوت با معاملات خرد است. معاملات عمده در بورس اوراق بهادار به دو روش زیر انجام می‌شود:
- عرضه عمده سهام از طریق کارگزاران به روش معمول معاملات
- عرضه به صورت بلوک و خارج از سیستم معاملات عادی
براساس روش عرضه عمده سهام از طریق کارگزاران، حجم بالایی از یک سهم توسط سهامدار مالک آن عرضه می‌شود و در روش عدم قبل از عرضه، بین خریدار و فروشنده توافق‌هایی صورت می‌گیرد. این توافق‌ها درخصوص حجم معامله، قیمت سهام و زمان انجام معامله حاصل می‌شود و سپس معامله از طریق شبکه کارگزار صورت می‌پذیرد.
در روش اول، به طور معمول، پس از عرضه، قیمت سهام کاهش می‌یابد زیرا هنگامی که عرضه سهام افزایش یابد، خریداران برای پایین آوردن قیمت، تقاضای خود را کاهش می‌دهند و فروشنده ناگزیر است قیمت را کاهش دهد، اما ممکن است بازار توان جذب سهام را نیز داشته باشد که در این صورت قیمت سهم کاهش نخواهد یافت. همچنین اگر در زمان عرضه، اخبار خوبی از سهم منتشر شود، بازار بلافاصله آن را جذب خواهد کرد و در غیر این صورت افت قیمت ناشی از عرضه عمده، تداوم خواهد یافت.
اما در روش عرضه به صورت بلوک و خارج از سیستم معاملات عادی، خریداران به دنبال کسب کرسی مدیریت در شرکت هستند. به همین دلیل، سهام شرکت را می‌خرند و گاهی ممکن است به قیمتی بالاتر از قیمت معمولی سهام (قیمت روی تابلو) باشد. دلیل این افزایش قیمت، آن است که مالک عرضه‌کننده امتیازات شرکت را با فروش سهام آن از دست می‌دهد؛ بنابراین می‌خواهد امتیاز از دست رفته را با گران‌تر فروختن سهم، جبران نماید. بنابراین در این معاملات، هر دو طرف باید منتفع شوند، به این منظور باید مبلغ اضافه پرداخت‌شده برای خرید سهم با امتیاز به‌دست آمده برابری کند و گرنه خریدار یا فروشنده متضرر می‌شود. در ادامه، معامله عمده را بر اساس زمان تسویه بها به دو نوع زیر تقسیم می‌نماییم:
- عادی
- شرایطی
در معامله عمده عادی، مبادله طرفین، طی سه روز انجام می‌شود. اما در معامله عمده شرایطی، در حالی که انتقال سهام در زمان قطعیت معامله صورت می‌گیرد، پرداخت بخشی از بها، خارج از سازوکار بورس یا فرابورس و به‌صورت مدت‌دار صورت می‌پذیرد.
محدودیت های معاملات عمده در بورس و فرابورس
- یکی از محدودیت‌های این معاملات در بورس، وابسته به ارزش سهام پایه شرکت است. برای شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آن‌ها بیش‌تر از سه میلیارد ریال است، حداقل یک درصد سهام پایه آن‌ها باید معامله شود. و برای شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آن‌ها کم‌تر یا مساوی سه میلیارد ریال است، حداقل پنج درصد سهام پایه آن‌ها باید معامله شود.
- از جمله محدودیت‌های معامله عمده در فرابورس، حداقل تعداد سهام یا حق تقدم قابل معامله در فرابورس است. در معاملات فرابورس نیز برای انتقال عمده سهام، محدودیت حداقل ارزش سهام وجود دارد. همچنین، برای شرکت‌هایی که سرمایه پایه آن‌ها بیش از یک میلیارد ریال است، بزرگ‌تر یا مساوی یک درصد سرمایه پایه است و در شرکت‌هایی که سرمایه پایه آن‌ها کم‌تر یا مساوی یک میلیارد ریال است، بزرگ‌تر یا مساوی پنج درصد از سرمایه پایه است.
مزیت معاملات عمده
- ورود سهامداران راهبردی به شرکت‌ها و هیأت‌مدیره آن‌ها
- با توجه به این امر که این نوع از معاملات در بورس، امکان فروش به صورت نقد و اقساط را فراهم می‌نماید، برای کارآفرینان این فرصت را به وجود می‌آورد تا بتوانند بخشی از سهام شرکت را در اختیار بگیرند. به همین دلیل، فرآیند خصوصی‌سازی را تسهیل می‌نماید.
