استفاده از حراج معاملاتی در بازار سرمایه یکی از روش‌های مرسوم و متداول است. در حراج‌های معاملاتی سیستم‌های خرید و فروش بازار سرمایه (خریدار و فروشنده)، مبلغ خاصی را برای اوراق بهادار، کالا یا خدمات و غیره در نظر می‌گیرند و پس از به توافق رسیدن معاملات خود را انجام می‌دهند. منظور از حراج دو مرحله از داد و ستد در جریان معاملات است نه اعمال تخفیف روی سهام. همه معاملاتی که در بورس و فرابورس قیمت‌گذاری و خرید و فروش می‌شوند از این مکانیسم پیروی می‌کنند. حراج‌های معاملاتی انواع مختلفی دارند که حراج تک قیمتی یا ناپیوسته یکی از آن‌هاست. در این مقاله از سری مقالات آموزش بورس خانه سرمایه قصد داریم شما را با این حراج آشنا کنیم.
حراج ناپیوسته یا حراج تک قیمتی در بورس چیست؟
در حراج تک قیمتی یا همان ناپیوسته، تا مدت‌زمان مشخص معامله‌ای بین خریدار و فروشنده صورت نمی‌گیرد؛ به این صورت که انگار مانعی برای رسیدن سفارش‌های مربوط به خرید و فروش به یکدیگر وجود دارد. حراج ناپیوسته درواقع به‌منظور کشف قیمت و رقابت میان خریداران و فروشندگان که سبب شکل‌گیری عرضه و تقاضا در بازار می‌شود، ایجاد شده است. هدف از این حراج رسیدن به قیمت متعادل است تا هم خریدار و هم فروشنده از آن راضی باشند و رقابت میان عرضه و تقاضا را کشف کنند.
برای مثال پیش گشایش در بورس نوعی حراج تک قیمتی است که در آن تنها فروشنده و خریدار اقدام به ثبت سفارش می‌کنند، اما در آن زمان خرید و فروشی انجام نمی‌شود. در پایان حراج ناپیوسته، هنگامی که خریدار و فروشنده در یک رقابت به توافق مشترک رسیدند، مچینگ قیمت یا همان برابری قیمت خریدار و فروشنده صورت می‌گیرد و حراج ناپیوسته به حراج پیوسته تبدیل می‌شود. در این زمان می‌توان گفت عرضه و تقاضا به توازن رسیده و معامله صورت گرفته است.
به‌طورکلی می‌توان گفت حراج پیوسته و ناپیوسته در زمان انجام شدن معامله با یکدیگر تفاوت دارند؛ به این صورت که در حراج ناپیوسته ابتدا به‌منظور رقابت بین عرضه و تقاضا یک مرحله پیش گشایش و در پایان معامله پس از مچ شدن قیمت صورت می‌گیرد.
زمان یا موقعیت حراج ناپیوسته
برای حراج ناپیوسته یا تک قیمتی چندین موقعیت مختلف وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره میکنیم.
پیش گشایش
پیش گشایش اولین گام برای حراج تک قیمتی است. نحوه کار پیش گشایش در بازار بورس به این صورت است که ابتدا سفارش‌های ثبت می‌شوند و پس از رقابت میان قیمت‌ها، به مچینگ قیمت می‌رسند. قیمت صفر تابلو نیز به‌دلیل وجود نوسانات قیمتی همان قیمت پایانی روز قبل است.
بازگشایی مجدد نماد یک سهم
دومین موقعیت حراج ناپیوسته زمانی است که برای بازگشایی مجدد نماد سهم به مجمع می‌رود. از آنجا که در مجامع مختلف عوامل متفاوتی روی ارزندگی سهام تأثیرگذار هستند، باید برای کشف قیمت جدید عرضه و تقاضا بار دیگر با یکدیگر رقابت کنند.
افشای اطلاعات شرکت‌ها
افشای اطلاعات شرکت‌ها سومین موقعیت برای حراج ناپیوسته است. تمامی شرکت‌های بورسی و فرابورسی موظف‌اند اطلاعات مهم و مؤثر را به‌صورت افشای اطلاعات روی سامانه کدال ببرند؛ بنابراین به‌دلیل آنکه اطلاعات افشاشده بر نحوه عملکرد شرکت مؤثرند، پس از افشای آن‌ها سهم بسته شده و پس از مدتی دوباره بازگشایی می‌شود که این بازگشایی مجدد به کشف قیمت جدید و به‌دنبال آن حراج ناپیوسته نیاز دارد.
نوسان بیش از 20 و 50 درصد قیمت
نوسان بیش از 20 و 50 درصد قیمت چهارمین موقعیت حراج تک قیمتی یا ناپیوسته است. نحوه این موقعیت به این صورت است که اگر سهمی در 5 روز کاری بیش از 20 درصد نوسان داشته باشد، برای بازگشایی مجدد آن حراج ناپیوسته برگزار می‌شود؛ بنابراین هرگاه شاهد نوسان 20 درصد باشیم، سهم از حراج پیوسته به حراج ناپیوسته منتقل می‌شود و با محدودیت دامنه نوسان در همان روز به‌صورت حراج تک قیمتی بازگشایی خواهد شد.
گره معاملاتی
پنجمین موقعیت حراج ناپیوسته مربوط به گره معاملاتی است. اگر شرکتی در بازار بورس مشمول گره معاملاتی شود، با محدودیت دامنه نوسان در روز معاملاتی بعد با استفاده از حراج ناپیوسته بازگشایی خواهد شد.
فرایند بازگشایی نماد معاملاتی با حراج ناپیوسته و پیوسته
با باز شدن بازار بورس در ابتدا بازگشایی نماد معاملاتی از طریق حراج تک قیمتی به مدت 30 دقیقه با یک مرحله پیش گشایش شروع شده و پایان آن نیز با اجرای حراج ناپیوسته یا همان تک قیمتی است. در زمان باقی‌مانده تا پایان جلسه معاملاتی در دامنه نوسان مجاز روزانه قیمت معاملات از طریق حراج پیوسته انجام می‌شود.
قیمت مرجع در حراج پیوسته همان قیمت کشف شده از حراج ناپیوسته است. برای شرکت‌های پذیرفته در بازار اول و دوم بورس و فرابورس دامنه نوسان مجاز 5 درصد است. درخصوص تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه فرابورس نیز دامنه نوسان مجاز به ترتیب 3، 2 و 1 درصد است.
کشف نکردن قیمت در حراج تک قیمتی
گاهی اوقات ممکن است در حراج تک قیمتی به دلایلی مانند برابر نبودن قیمت پیشنهادی خریدار با فروشنده یا تأیید نشدن حراج توسط سازمان بورس تأیید نشود؛ در این صورت با تشخیص سازمان بورس و پس از اطلاع‌رسانی، در همان جلسه معاملاتی یا در 90 دقیقه ابتدایی جلسه بعد حراج ناپیوسته بار دیگر تکرار می‌شود.
پس از این مراحل اگر همچنان کشف قیمت در حراج ناپیوسته بورس یا فرابورس صورت نگیرد، قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی خواهد بود. همچنین اگر قیمت‌گذاری حق تقدم سهام پس از افزایش سرمایه و حق تقدم در زمان عرضه پس از 2 نوبت حراج تک قیمتی صورت نگیرد، تا زمان کشف قیمت این حراج تکرار می‌شود.
مدت‌زمان حراج ناپیوسته درمورد زمان عرضه حق تقدم از شروع عملیات حراج آغاز شده و تا پایان جلسه معاملاتی ادامه خواهد داشت.
تفاوت بین حراج پیوسته و ناپیوسته
همان‌طور که گفتیم حراج تک قیمتی یا همان ناپیوسته یک مرحله پیش گشایش اضافی دارد که در آن زمان هیچ‌گونه معامله‌ای انجام نمی‌شود، اما در حراج پیوسته برخلاف حراج ناپیوسته امکان معامله خرید و فروش هم‌زمان و دوطرفه وجود دارد. همچنین برخلاف حراج پیوسته، حراج ناپیوسته در شرایط خاص امکان انجام بدون محدودیت نوسان را دارد.
سخن پایانی
در این مقاله به معرفی حراج تک قیمتی، نحوه انجام آن و تفاوت آن با حراج پیوسته پرداختیم. همان‌طور که می‌دانید حراج‌های معاملاتی در دو نوع پیوسته و ناپیوسته انجام می‌شوند و حراج تک قیمتی درواقع همان حراج ناپیوسته است. تفاوت اصلی حراج ناپیوسته با حراج پیوسته در زمان انجام آن‌هاست.
به این صورت که در نوع ناپیوسته یک پیش گشایش وجود دارد. این حراج در موقعیت‌های مختلف مانند پیش گشایش، بازگشایی مجدد نماد یک سهم، افشای اطلاعات شرکت‌ها، گره معاملاتی و نوسان بیش از 20 و 50 درصد قیمت انجام می‌شود. همچنین درصورت مچ نشدن قیمت در بازه مشخص‌شده برای حراج ناپیوسته، این حراج با تشخیص سازمان بورس امکان انجام مجدد را دارد.
پرسش‌های متداول
در حراج تک قیمتی یا همان ناپیوسته، تا مدت‌زمان مشخص معامله‌ای بین خریدار و فروشنده صورت نمی‌گیرد؛ به این صورت که انگار مانعی برای رسیدن سفارش‌های مربوط به خرید و فروش به یکدیگر وجود دارد.
این حراج در یکی از موقعیت‌های زیر صورت می‌گیرد:
حراج تک قیمتی یا همان ناپیوسته یک مرحله پیش گشایش اضافی دارد که در آن زمان هیچ‌گونه معامله‌ای انجام نمی‌شود، اما در حراج پیوسته برخلاف حراج ناپیوسته امکان معامله خرید و فروش هم‌زمان و دوطرفه وجود دارد. همچنین برخلاف حراج پیوسته، حراج ناپیوسته در شرایط خاص امکان انجام بدون محدودیت نوسان را دارد.
