معرفی صندوق سرمایه گذاری پالایش یکم و انواع معاملات آن

صندوق سرمایه گذاری قابل معامله (ETF)

دولت ها به منظور کاهش تصدی گری، افزایش بهره وری، افزایش کارایی اقتصاد به واسطه مشارکت افراد، کاهش دخالت دولت در راستای افزایش توان رقابت کسب و کارها و بالابردن روحیه پس انداز و سرمایه گذاری در افراد جامعه اقدام به خصوصی سازی و واگذاری سهام خود در شرکت ها می کنند. پایه های ایجاد صندوق های قابل معامله دولتی نیز بر این اساس بنا نهاده شده است. به این ترتیب دولت سهام خود در شرکت ها را در قالب صندوق های قابله معامله به عموم عرضه می کند. در بودجه سال 99 دولت به منظور جبران بخشی از هزینه های خود اقدام به واگذاری سهام شرکت های دولتی در قالب صندوق ETF کرد. در این راستا هیئت وزیران دولت به وزارت اقتصاد و دارایی مجوز تأسیس سه صندوق ETF را به شرح زیر صادر کرد:

انواع صندوق ETF

1. صندوق سرمایه گذاری قابل معامله بانک و بیمه، شامل باقی مانده سهام دولت در بانک های صادرات، ملت، تجارت و شرکت های بیمه البرز و اتکایی امین
2. صندوق سرمایه گذاری قابل معامله پالایشی شامل باقی مانده سهام دولت در پالایشگاه های اصفهان، تهران، بندرعباس و تبریز
3. صندوق سرمایه گذاری قابل معامله صنایع خودرویی و فلزی شامل باقی مانده سهام دولت در شرکت های ایران خودرو، سایپا، فولاد مبارکه و ملی صنایع مس

در سالی که گذشت بخشی از سهام دولت در شرکت های بانکی، بیمه ای و پالایشی با عنوان صندوق دارا یکم و پالایش یکم به مردم عرضه شد. در این گزارش به بررسی پالایش یکم خواهیم پرداخت، پالایش یکم یک صندوق قابل معامله است؛ بنابراین پیش از ارائه توضیحات مربوط به این صندوق، مرور کوتاهی بر مفهوم صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله خواهیم داشت:

صندوق های سرمایه گذاری واسطه های مالی هستند که منابع مالی اشخاص و شرکت ها را جمع آوری کرده و در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه گذاری می کنند. افرادی که سهام صندوق های سرمایه گذاری را خریداری می کنند، همان مالکان یا سهامداران هستند. مبلغ حاصل از سرمایه گذاری این افراد امکان خرید اوراق بهاداری از قبیل سهام یا اوراق بدهی را برای صندوق ها فراهم می آورد.

مفهوم ETF

ETF  مخفف Exchange-traded fund بوده و فرایند آن به گونه ای است که با خرید هر واحد در این صندوق ها، دارایی شما سرمایه گذاری و برای کسب سود پس انداز می شود. اگر ما به دنبال فعالیت در بازار سهام البته بدون متحمل شدن ریسک زیاد، هزینه معاملات فراوان و پیچیدگی های مختلف آن باشیم، صندوق های قابل معامله در بورس ETF  می تواند بهترین انتخاب باشد. این صندوق ها درواقع محصولی با هزینه، ریسک و پیچیدگی کمتر در مقایسه با خرید و فروش مستقیم سهام و دارای مزایای آن هستند. همچنین ساختاری شبیه صندوق های سرمایه گذاری مشترک دارند، اما برخلاف این صندوق ها که تنها در پایان روز و پس از محاسبه NAV می توان آن ها را خرید و فروش کرد، سرمایه گذاران می توانند واحدهای ETF را مانند سهام در طول روز معامله کنند و از مزیت نقدشوندگی سریع تر آن در مقایسه با صندوق سرمایه گذاری مشترک بهره مند شوند.

تاریخچه پالایش یکم

صندوق سرمایه گذاری پالایشی یکم در 03/06/1399 با دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا) به شماره ۱۱۷۴۵ به عنوان صندوق سرمایه گذاری موضوع ماده ۲۸ و بند ۶ ماده ۷ قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه سال ۱۳۸۴، در تاریخ 09/09/1399 فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین در تاریخ 03/06/1399 به شماره ثبت ۵۰۲۴۰ در اداره ثبت شرکت ها به ثبت رسید. هدف از تشکیل صندوق، جمع آوری وجوه از سرمایه گذاران و اختصاص آن ها به خرید یک سبد مشخص (سهام شرکت های پالایش نفت تهران، تبریز، اصفهان و بندرعباس) از سهام متعلق به دولت جمهوری اسلامی ایران و نگهداری دارایی های مذکور در طول دوره فعالیت صندوق و اوراق مشارکت، اوراق صکوک، اوراق بهادار رهنی، هر نوع سپرده گذاری و گواهی های سپرده منتشره توسط بانک ها و مؤسسات اعتباری دارای مجوز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و واحدهای سرمایه گذاری صندوق در راستای انجام عملیات بازارگردانی است. ضمناً طبق ماده ۴ اساسنامه صندوق، موضوع فعالیت فرعی این صندوق، بازارگردانی واحدهای سرمایه گذاری صندوق «پالایشی یکم» است. مدت فعالیت صندوق به موجب ماده ۵ اساسنامه، نامحدود است. مدیر صندوق، شرکت تأمین سرمایه نوین است که در 18/01/1387 تأسیس شده است. متولی صندوق نیز مؤسسه حسابرسی ارقام نگر آریاست که در 13/11/1383 تأسیس شده است.

معاملات

این صندوق که شامل باقی مانده سهام دولت در چهار پالایشگاه تهران، اصفهان، تبریز و بندرعباس است، از همان ابتدا پر از حاشیه بود. درحالی که وزارت اقتصاد قول عرضه سه صندوق را در روزهای اوج بورس به مردم داده بود، یک قدم مانده تا عرضه پالایشی یکم، به عنوان دومین صندوق و بعد از عرضه دارا یکم، وزیر نفت ساز مخالف زد و پذیره نویسی این صندوق با حاشیه همراه شد. در ابتدا قرار بود این صندوق در اواخر تیرماه ۱۳۹۹ عرضه شود، اما خبرهای متعددی درباره عرضه نشدن این صندوق دولتی پخش شد و عرضه آن را به تعویق انداخت که همین امر موجب شد اخبار منتشرشده تأثیری منفی بر سهام شرکت های نفتی و پالایشی در بازار بورس بگذارد. پیش از انتشار خبر عرضه صندوق پالایشی یکم (دارا دوم)، انتشار و تکذیب مداوم اخبار پیرامون عرضه این صندوق به نوسانات زیادی بر بازار بورس و نمادهای این صنعت منجر شد. درنهایت در ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ خبر عرضه صندوق پالایشی یکم به صورت رسمی اعلام شد.

تأیید و تکذیب عرضه یا عدم عرضه پالایشی یکم آن قدر ادامه داشت که سبب حرکت نخستین مهره ریزش بازار شد؛ ریزشی که از مردادماه آغاز شد و تا اوایل آبان ماه ادامه داشت و دامنه آن به ارزش پالایشی یکم نیز کشیده شد و بسیاری از خریداران این صندوق ناراضی از خرید خود، دولت را مقصر دانستند.

شروع معاملات صندوق پالایشی یکم

صندوق پالایشی یکم به عنوان دومین صندوق قابل معامله دولتی  (ETF) از سهام شرکت های پالایش نفت تهران (شتران)، پالایش نفت تبریز (شبریز)، پالایش نفت اصفهان (شپنا) و پالایش نفت بندرعباس (شبندر) تشکیل شده است. پذیره نویسی این صندوق، از ۵ تا ۳۰ شهریور ۱۳۹۹ انجام شد و عموم مردم با استفاده از کد ملی خود توانستند برای خرید یا پذیره نویسی اقدام کنند. در پذیره نویسی صندوق پالایشی یکم، هر شخص حقیقی می توانست با استفاده از کد ملی خود تا سقف پنج میلیون تومان، واحدهای این صندوق را خریداری کند و محدودیت سنی برای خریداران وجود نداشت. اشخاصی که در اولین مرحله از پذیره نویسی واحدهای سرمایه گذاری صندوق واسطه گری مالی یکم شرکت کرده بودند، قادر به خرید تنها سه میلیون تومان از واحدهای این صندوق با تخفیف ۲۰ درصد بودند. اشخاص برای شرکت در پذیره نویسی صندوق پالایشی یکم، نیازی به دریافت کد بورسی نداشتند، اما برای انجام معاملات این صندوق، ثبت نام در سامانه سجام و دریافت کد بورسی ضروری بوده است. پالایش یکم بعد از دارا یکم عرضه شد، اما در فضا و شرایطی متفاوت. در زمان عرضه دارا یکم بازار در حال رکوردزنی بود و شاخص کل بی وقفه می تازید، اما ورود پالایش یکم به بازار سرمایه با اصلاح شاخص همراه بود. این صندوق بعد از گذشت چند روز به شدت ریزش کرد و ارزش واقعی خود را از دست داد. دلایل این سقوط و ریزش به شرح ذیل است:

1. تأخیرهای متعدد در زمان دقیق قابل معامله شدن نمادهای پالایشی در دوران پذیره نویسی
2. تأثیرات منفی اخبار کذب درباره تصمیم به کاهش نوسان برخی نمادها
3. افزایش میزان سهام شناور آزاد در بازار سرمایه
4. نبود بازارگردانان در این نماد

ماهیت پالایش یکم

صندوق پالایش یکم، در دنیا به نام sector fund (صندوق بخشی) معروف است. این صندوق ها روی صنعت خاصی سرمایه گذاری می کنند و مختص آن صنعت هستند؛ مثلاً صندوق های بخشی پالایشی، تنها روی نمادهای پالایشی سرمایه گذاری می کنند. این صندوق ها قبلاً در ایران وجود نداشتند. در حال حاضر هم صندوقی به این نام وجود ندارد، ولی در عمل، پالایش یکم، این کار را انجام داده است.

دوره اختصاصی

دوره نخبگان، استاد تمامی در ترید

دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است

دریافت اطلاعات بیشتر

حسن این صندوق ها این است که اگر یک سرمایه گذار تشخیص دهد که در حال حاضر برای مثال صنعت معدنی مناسب سرمایه گذاری است، لازم نیست همه سهم های این صنعت را بررسی کند و می تواند واحدهای صندوق بخشی معدنی را بخرد. در این صندوق ها، کارشناسان صنعت مربوط را بررسی می کنند و سرمایه گذار می تواند بهترین بازدهی از آن صنعت را کسب کند. این صندوق متشکل از نمادهای زیر است:

چون قیمت این صندوق تحت تأثیر ۴ سهم شتران، شبندر، شبریز و شپناست، بالا و پایین شدن قیمت تابلو معاملاتی این ۴ سهم، مستقیم بر صندوق ETF دوم یا همان پالایش، تأثیرگذار است؛ بنابراین اگر این صندوق را دارید، برای اطلاع از سود و زیانش، علاوه بر بررسی تابلو معاملاتی پالایش و تطبیق با ناو ابطال، معاملات ۴ سهم را نیز دنبال کنید. از آنجا که پالایشگاه های تهران، اصفهان، بندرعباس و تبریز، همگی از پالایشگاه های قدیمی کشور هستند، مشکلات اساسی دارند و باید به روزرسانی شوند. با فرض اینکه مذاکرات به خوبی انجام شود، پالایشگاه ها بتوانند قطعات جدید بخرند و خرید و فروش بیشتری را ثبت کنند؛ درنتیجه چشم انداز روشنی پیش روی پالایشی ها نمایان می شود.

سرمایه گذاری ها

سرمایه گذاری در اوراق بهادار شامل سهام و انواع اوراق بهادار موضوع بند ۲۴ ماده ۱ قانون بورس و اوراق بهادار که به تأیید شورای عالی بورس رسیده است، در هنگام تحصیل به بهای تمام شده ثبت و در اندازه گیری های بعدی به خالص ارزش فروش طبق دستورالعمل نحوه تعیین قیمت خرید و فروش اوراق بهادار در صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله اندازه گیری می شود.

سرمایه گذاری در سهام شرکت های پالایش نفت تهران، تبریز، اصفهان و بندرعباس

سرمایه گذاری در سهام شرکت های پالایش نفت تهران، تبریز، اصفهان و بندرعباس به خالص ارزش فروش منعکس می شود. خالص ارزش فروش سهام مذکور عبارت است از ارزش بازار سهم در پایان روز یا قیمت تعدیل شده سهم، منهای کارمزد معاملات و مالیات فروش سهام. با توجه به دستورالعمل نحوه تعیین قیمت خرید و فروش اوراق بهادار در صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله مدیر صندوق می تواند درصورت وجود شواهد و ارائه مستندات کافی، ارزش سهم در پایان روز را به میزان حداکثر ۲۰ درصد افزایش یا کاهش دهد و قیمت تعدیل شده را مبنای محاسبه خالص ارزش فروش قرار دهد.

درآمد حاصل از سرمایه گذاری ها در این صندوق ها

1. سود سهام

   درآمد حاصل از سود سهام شرکت های پالایش نفت تهران، تبریز، اصفهان و بندرعباس در زمان تصویب سود توسط مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت های سرمایه پذیر و پس از بازشدن نماد معاملاتی شناسایی می شود. همچنین سود سهام متعلق به صندوق سرمایه گذاری به ارزش فعلی محاسبه و در حساب ها منعکس می شود. برای محاسبه ارزش فعلی سود سهام تحقق یافته و دریافت نشده، مبلغ سود دریافتی با توجه به برنامه زمان بندی پرداخت سود توسط شرکت سرمایه پذیر و حداکثر ظرف ۸ ماه، با استفاده از نرخ سود علی الحساب سالانه آخرین اوراق مشارکت دولتی به علاوه ۵ درصد تنزیل می شود. تفاوت بین ارزش تنزیل شده و ارزش اسمی با گذشت زمان به حساب سایر درآمدها منظور می شود.

2. سود سپرده بانکی و اوراق بهادار با درآمد ثابت یا علی الحساب

   سود تضمین شده اوراق بهادار با درآمد ثابت یا علی الحساب سپرده و گواهی سپرده بانکی براساس مدت زمان و با توجه به مانده اصل سرمایه گذاری شناسایی می شود. همچنین سود سپرده بانکی با توجه به کمترین مانده وجوه در حساب سپرده و نرخ سود علی الحساب محاسبه می شود. مبلغ محاسبه شده علی الحساب سپرده و گواهی های سپرده بانکی با استفاده از نرخ سود همان اوراق و با در نظر گرفتن مدت باقی مانده تا دریافت سود با همان نرخ قبلی تنزیل شده و در حساب های صندوق سرمایه گذاری منعکس می شود.

ریسک های صندوق سرمایه گذاری

هرچند تمهیدات لازم به عمل آمده است تا سرمایه گذاری در صندوق سودآور باشد، احتمال وقوع زیان در سرمایه گذاری های صندوق همواره وجود دارد؛ بنابراین سرمایه گذاران باید به ریسک های سرمایه گذاری در صندوق توجه ویژه داشته باشند.

1. ریسک کاهش ارزش دارایی های صندوق:

قیمت اوراق بهادار در بازار، تابع عوامل متعددی از جمله وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، صنعت موضوع فعالیت و وضعیت خاص ناشر و ضامن آن است. با توجه به اینکه ممکن است در مواقعی تمام یا بخشی از دارایی های صندوق در اوراق بهادار سرمایه گذاری شده باشند و از آنجا که قیمت این اوراق می تواند در بازار کاهش یابد، صندوق از این بابت ممکن است متضرر شده و این ضرر به سرمایه گذاران منتقل شود.

2. ریسک کاهش ارزش بازاری واحدهای سرمایه گذاری صندوق:

با توجه به اینکه واحدهای سرمایه گذاری صندوق در بورس مربوط داد و ستد می شوند، این امکان وجود دارد که نوسانات میزان عرضه و تقاضا در بازار، قیمت واحدهای سرمایه گذاری صندوق را نیز دستخوش نوسان کند. هر چند انتظار بر این است که قیمت واحدهای سرمایه گذاری صندوق نزدیک به ارزش خالص دارایی آن ها باشد ممکن است قیمت بازاری واحدهای سرمایه گذاری به دلیل عملکرد عرضه و تقاضا بیشتر یا کمتر از ارزش خالص دارایی واحدهای سرمایه گذاری شود. بدین ترتیب حتی درصورت کاهش نیافتن ارزش خالص دارایی های صندوق، ممکن است سرمایه گذار با کاهش قیمت واحدهای سرمایه گذاری در مقایسه با قیمت خرید خود مواجه شده و از این بابت دچار زیان شود.

3. ریسک نوسان بازده بدون ریسک:

اگر نرخ بازده بدون ریسک (مانند سود علی الحساب اوراق مشارکت دولتی) افزایش یابد، به احتمال زیاد قیمت اوراق مشارکت و سایر اوراق بهاداری که سود حداقل یا ثابتی برای آن ها تعیین شده است، در بازار کاهش می یابد. اگر صندوق در این نوع اوراق بهادار سرمایه گذاری کرده باشد و بازخرید آن به قیمت معین توسط یک مؤسسه معتبر (مانند بانک) تضمین نشده باشد، افزایش نرخ بازده بدون ریسک، ممکن است سبب تحمیل ضرر به صندوق و متعاقباً سرمایه گذاران شود.

4. ریسک نقدشوندگی:

پذیرش واحدهای سرمایه گذاری صندوق در بورس، خرید و فروش واحدهای سرمایه گذاری صندوق را تسهیل کرده و این امکان را برای سرمایه گذاران فراهم می کند تا پس از پایان دوره انتظار که در اطلاعیه پذیره نویسی مشخص خواهد شد، در هر موقع که تمایل داشته باشند واحدهای سرمایه گذاری خود را به قیمت منصفانه، فروخته و تبدیل به نقد کنند. با این حال، امکان تبدیل به نقدکردن واحدهای سرمایه گذاری نیز همواره تابع شرایط بازار خواهد بود. از طرف دیگر خرید و فروش واحدهای سرمایه گذاری صندوق، تابع مقررات بورس مربوط است و ممکن است براساس این مقررات، معاملات صندوق تعلیق یا متوقف شود که در این شرایط سرمایه گذاران نمی توانند واحدهای سرمایه گذاری خود را به نقد تبدیل کنند.

5. ریسک صنعت:

با توجه به اینکه مطابق با نصاب ترکیب دارایی های صندوق موضوع بند ۱-۲-۲ امیدنامه، سرمایه گذاری های صندوق محدود به صنایع خاصی شده است و همچنین میزان تنوع سهام موجود در صندوق، صندوق از نوسانات صنعت یادشده و ریسک آن ها تأثیرپذیری دارد.

معاملات واحدهای سرمایه گذاری

1. معاملات واحدهای سرمایه گذاری در بورس، درصورت وجود عرضه و تقاضا به قیمت بازار انجام می پذیرد.
2. ارزش خالص دارایی هر واحد سرمایه گذاری در هر زمان برابر با ارزش روز دارایی های صندوق منهای بدهی های صندوق تقسیم پر کل تعداد واحدهای سرمایه گذاری در دست سرمایه گذاران در همان زمان است.
3. در محاسبه ارزش دارایی های صندوق در هر زمان در شرایط عادی، مدیر باید قیمت جاری این دارایی ها را در بازار ملاک عمل قرار دهد. در تعیین این قیمت ها مدیر باید دستورالعمل نحوه تعیین قیمت های خرید و فروش اوراق بهادار در صندوق های سرمایه گذاری مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار را رعایت کند.
4. در طول دوره فعالیت صندوق، واحدهای سرمایه گذاری صندوق پس از پایان دوره انتظار که در اطلاعیه پذیره نویسی مشخص شده، در بورس مربوط قابل معامله است. سرمایه گذاران صندوق درصورت تمایل می توانند تمام یا بخشی از واحدهای سرمایه گذاری خود را در چارچوب مقررات معاملاتی، به واسطه کارگزاران دارای مجوز، از طریق بورس به فروش برسانند و سرمایه گذاری خود را نقد کنند. همچنین علاقه مندان به سرمایه گذاری در صندوق نیز می توانند در چارچوب مقررات معاملاتی به واسطه کارگزاران دارای مجوز، اقدام به خرید واحدهای سرمایه گذاری صندوق کنند.

هزینه های سرمایه گذاری در صندوق

1. هزینه های سرمایه گذاری در صندوق به دو بخش تقسیم می شود. بخشی از این هزینه ها از محل دارایی های صندوق پرداخت می شود و بدین علت، ارزش خالص دارایی های صندوق کاهش می یابد. بخش دیگر از این هزینه ها، مستقیم از سرمایه گذار اخذ می شود. مبالغی که صندوق برای دریافت کالا (نرم افزار) یا خدمات پرداخت می کند، مشمول مالیات بر ارزش افزوده بوده که مالیات مذکور حسب مورد در حساب هزینه یا دارایی صندوق منظور می شود. طبق قوانین موجود خرید اوراق بهادار و کارمزدهایی که ارکان صندوق های سرمایه گذاری ثبت شده نزد سازمان بایت ارائه خدمات یا تضامین از صندوق مربوط دریافت می کنند، مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی شود.
2. فهرست هزینه های قابل پرداخت از محل دارایی های صندوق، در اساسنامه قید شده است. برخی از این هزینه ها، مانند هزینه های طرح دعاوی به نفع صندوق یا علیه ارکان صندوق، به طورکلی پیش بینی پذیر نیستند و به موضوع دعاوی و مراحل و سرعت پیشرفت آن ها بستگی دارند. برخی از هزینه ها مانند هزینه های تأسیس و هزینه های تشکیل مجامع صندوق، با تصویب مجمع صندوق از محل دارایی های صندوق پرداخت می شود. برخی دیگر از هزینه ها از قبیل کارمزد معاملات، هزینه سود تسهیلات بانکی، هزینه نگهداری اوراق بهادار بینام صندوق با هزینه نقل و انتقال وجوه صندوق، از طریق مذاکره مدیر صندوق با ارائه دهندگان این خدمات با تسهیلات تعیین می شود.
3. آن قسمت از هزینه های قابل پرداخت از محل دارایی های صندوق که از قبل پیش بینی شده است، به پیشنهاد مدیر صندوق، تأیید سازمان و تصویب مجمع تا سالانه حداکثر میزان 0.2 درصد از خالص ارزش دارایی های صندوق تا سقف
4. هزینه هایی که باید توسط سرمایه گذار پرداخت شود، کارمزد معاملات واحدهای سرمایه گذاری صندوق است که براساس مقررات مربوط تعیین می شود.