جملۀ معروفی در دنیای سرمایه‌گذاری وجود دارد که می‌گوید: «هیچوقت همۀ تخم‌مرغ‌هایت را در یک سبد نگذار». این جمله درواقع بیانگر اهمیت تنوع بخشی در سرمایه‌گذاری است؛ به این معنا که بهتر است سرمایه‌گذاران سرمایه‌های خود را در بازارهای مختلفی سرمایه‌گذاری کنند تا ریسک سرمایه‌گذاری و البته سوددهی بالاتری را تجربه کنند. یکی از روش‌هایی که ریسک سرمایه‌گذاری را تا حد بسیار معقولی پایین می‌آورد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری درواقع روش غیرمستقیم سرمایه‌گذاری در بورس هستند و افراد می‌توانند با خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری‌ای همچون درآمد ثابت، سهامی، مختلط و… سرمایۀ خود را به افراد مجرب و حرفه‌ای بسپارند. اما روش دیگری وجود دارد که به جای خرید واحدهای یک صندوق، دارایی‌های خود را در صندوق‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنیم. مثلاً به جای آنکه همۀ دارایی خود را در خرید صندوق‌های با درآمد ثابت خرج کنیم، این دارایی را در انواع صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنیم. در این شرایط، حتی در حالت رکود بازار، بازار همچنان سرمایۀ ما را حفظ خواهد کرد و این ریسک سرمایه‌گذاری را تا حد بسیار مطلوبی پایین می‌آورد. فراصندوقها یا صندوق صندوق‌ها یا صندوق در صندوق ماهیتی این چنین دارد. در این مقاله، به بررسی بیش‌تر فراصندوق، مزایا و معایب، اهمیت آن و ریسک‌های موجود فراصندوقها می‌پردازیم. همراه ما باشید.
فراصندوق (FOF) چیست؟
صندوق در صندوق (FoF) یا فراصندوق (Fund of Funds)، یک روش سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. در این روش، به جای سرمایه‌گذاری مستقیم در دارایی‌ها می‌توان با داشتن یک فراصندوق (FOF) به مجموعه‌ای از صندوق‌های سرمایه‌گذاری دسترسی داشت. درواقع، در این روش به جای سرمایه‌گذاری در یک صندوق، می‌توان در چندین صندوق متنوع سرمایه‌گذاری کرد.
فراصندوقها به‌طور عمومی توسط یک شرکت سرمایه‌گذاری مدیریت می‌شوند و سرمایه‌گذاران به جای خرید و فروش دارایی‌های مستقیم، در فراصندوق سرمایه‌گذاری میکنند. شرکتی که مدیریت صندوق را برعهده دارد، درواقع مدیر سرمایه‌گذاری بوده و مسئول انتخاب و سرمایه‌گذاری در صندوق‌های دیگر است.
یکی از مزایای اصلی استفاده از فراصندوق یا صندوق در صندوق تنوع سرمایه‌گذاری، حمایت از حجم کوچکی از سرمایه‌گذاران، مدیریت حرفه‌ای سرمایه و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری است. درواقع با سرمایه‌گذاری در یک فراصندوق، سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌صورت غیرمستقیم در دارایی‌های متنوعی همچون سهام، اوراق بهادار، طلا و… سرمایه‌گذاری کنند. در این شرایط، ریسک سرمایه‌گذاری پایین‌تر است و در مقابل، سود سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد.
انواع صندوق در فراصندوق
فراصندوقها انواع مختلفی دارند. هر یک از انواع فراصندوقها در نوع خاصی از صندوق‌ها سرمایه‌گذاری میکنند. انواع فراصندوقها عبارتند از:
- mutual fund FOF یا فرا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
- VC FOF یا فراصندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر
- investment trust FOF یا فراصندوق‌های امانت‌داری سرمایه‌گذاری
- hedge fund FOF یا فرا صندوق‌های سرمایه‌گذاری پوشش ریسک
- private equity FOF یا فراصندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی
فراصندوق چگونه کار میکند؟
فراصندوقها (Fund of Funds) عموماً توسط شرکت‌های مدیریت سرمایه‌گذاری تأسیس و اداره می‌شوند. روند کار فراصندوقها به این شکل است که ابتدا شرکت مدیریت فراصندوق، براساس استراتژی خود در سرمایه‌گذاری، تعدادی صندوق برای سرمایه‌گذاری انتخاب میکند. این صندوق‌ها می‌تواند شامل صندوق‌های سهامی، صندوق‌های مختلط، صندوق طلا و سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری باشد. سپس فراصندوق، سرمایۀ سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری میکند. سرمایه‌گذاران هم می‌توانند شامل افراد حقیقی و افراد حقوقی همچون سازمآن‌ها، صندوق‌های بازنشستگی و… باشند. دارایی‌های سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مختلف استفاده می‌شود.
پس از جمع‌آوری سرمایه، سرمایه‌ها بین صندوق‌های سرمایه‌گذاری‌ای که توسط مدیر فراصندوق انتخاب شده است، توزیع می‌شود. نحوۀ توزیع این سرمایه نیز بستگی به استراتژی و سیاست فراصندوق دارد. هدف اصلی توزیع سرمایه، تنوع سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک برای سرمایه‌گذاران است.
مدیریت و پیگیری سرمایه‌گذاری بر عهدۀ مدیریت فراصندوق است. مدیران شرکت فراصندوق در قبال تحلیل عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلف، پیگیری سرمایه‌گذاری و اتخاذ تصمیمات مربوط به تغییر سبد سرمایه‌گذاری و همچنین تنظیم استراتژی سرمایه‌گذاری مسئولند و همگی این اقدامات بر عهدۀ آن‌هاست.
یکی از دیگر مسئولیت‌های شرکت فراصندوق، ارائۀ گزارش‌های عملکرد و نتایج سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران به‌صورت دوره‌ای است. این گزارش‌ها اطلاعاتی دربارۀ عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نحوۀ توزیع آن‌ها دارد و باعث می‌شود سرمایه‌گذاران با استراتژی و سیاست فراصندوقی‌ای که سرمایه‌های خود را به آن سپرده‌اند، آشنا شوند.
به‌طور کلی، سرمایه‌گذاری در فراصندوق باعث می‌شود که افراد حقیقی و حقوقی به‌صورت غیرمستقیم در چندین صندوق سرمایه‌گذاری کنند و از تنوع سرمایه‌گذاری و مدیریت حرفه‌ای سرمایه بهره ببرند.
مزایا و معایب فراصندوقها چیست؟
فراصندوقها (Fund of Funds) دارای مزایا و معایب خاصی هستند. در زیر، مزایا و معایب این ساختار سرمایه‌گذاری را بررسی میکنیم:
مزایا:
- تنوع سرمایه‌گذاری: فراصندوقها این امکان را به سرمایه‌گذاران می‌دهند تا در چندین صندوق سرمایه‌گذاری مختلف سرمایه‌گذاری کنند. این تنوع باعث کاهش ریسک و افزایش فرصت‌های سرمایه‌گذاری می‌شود.
- مدیریت حرفه‌ای سرمایه: با سرمایه‌گذاری در فراصندوق، سرمایه‌گذاران از مزیت مدیریت حرفه‌ای سرمایه‌گذاری بهره‌مند می‌شوند. مدیران صندوق‌ها افراد متخصص بازار در تحلیل و انتخاب صندوق‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری و مدیریت کردن سرمایه هستند و از این رو بخش بزرگی از دغدغۀ سرمایه‌گذاران برای مدیریت سبد سرمایه‌‌شان را رفع میکنند.
- دسترسی آسان به بازارهای مختلف: با استفاده از فراصندوقها، سرمایه‌گذاران به‌صورت غیرمستقیم به بازارهای مختلف دسترسی پیدا میکنند. این مسئله باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران به راحتی در صندوق‌های سهامی، مختلط و دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سپرده‌گذاری کنند.
- حمایت از مبالغ کم سرمایه‌گذاران: یکی از مزایای بسیار مهم فراصندوقها، امکان سرمایه‌گذاری با مبلغ کم در صندوق‌های بزرگ‌تر است. با این قابلیت، مشتریانی که دارای سرمایۀ اندکی هستند هم می‌توانند در صندوق‌های بزرگ سرمایه‌گذاری کنند و سود به دست بیاورند. به‌عنوان مثال، یک سرمایه‌گذار با سرمایۀ کم نمی‌تواند به‌صورت مستقیم در صندوق‌های خارجی سرمایه‌گذاری کند، اما با سرمایه‌گذاری در فراصندوق می‌تواند به‌طور غیرمستقیم در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کند.
اما در کنار این مزایا، فراصندوقها معایبی نیز دارند:
- هزینه‌های مضاعف: سرمایه‌گذاران فراصندوقها، علاوه بر هزینۀ مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، هزینۀ مدیریت سرمایه را پرداخت میکنند. این هزینه‌ها ممکن است بر روی بازدهی نهایی سرمایه‌گذاری تأثیر منفی داشته باشند.
- عدم کنترل مستقیم بر سرمایه‌گذاری: با سرمایه‌گذاری در فراصندوق، سرمایه‌گذاران کنترل مستقیم بر سرمایه‌گذاری خود را از دست می‌دهند. تصمیمات سرمایه‌گذاری نهایی توسط مدیران فراصندوق گرفته می‌شود و سرمایه‌گذاران تنها در سطح فراصندوق دارای حق تصمیم‌گیری هستند.
- احتمال همپوشانی سرمایه‌گذاری: یکی از معایب فراصندوقها، احتمال وجود همپوشانی در سرمایه‌گذاری است. به‌عبارتی، ممکن است صندوق‌های سرمایه‌گذاری موجود در فراصندوق در همان دارایی‌ها سرمایه‌گذاری کنند که منجر به تکرار سرمایه‌گذاری و همپوشانی ناخواسته شود.
- نقص‌های اطلاعاتی: سرمایه‌گذاران در فراصندوقها نمی‌توانند به‌صورت مستقیم از اطلاعات صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده کنند. آن‌ها معمولاً به گزارش‌هایی که توسط شرکت مدیریت فراصندوق ارائه می‌شوند، دسترسی دارند که ممکن است نقص‌هایی در اطلاعات واقعی صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود داشته باشد.
نحوه سرمایه‌گذاری در فراصندوق
تفاوتی بین نحوۀ سرمایه‌گذاری در فراصندوق با سرمایه‌گذاری در سایر صندوق‌ها وجود ندارد. فراصندوقها به دو شکل قابل معامله یا ETF و صدوری ابطالی در بازار بورس مشغول به فعالیت هستند. برای خرید فراصندوق‌های صدوری و ابطالی می‌توان به سایت فراصندوق مورد نظر مراجعه کرد. همچنین برای سرمایه‌گذاری در فراصندوق ETF نیز باید از سامانۀ معاملات آنلاین هر شخص اقدام به خرید فراصندوق موردنظر کرد.
ریسک فراصندوقها چگونه است؟
همانگونه‌که بالاتر گفتیم، یکی از مزایای فراصندوقها کاهش ریسک سرمایه‌گذاری است. به‌طور کلی، کاهش ریسک یکی از ماهیت‌های ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری است و این مسئله دربارۀ فراصندوقها نیز صدق میکند. اما با توجه به روند بازار عرضه و تقاضا، فراصندوقها نیز می‌توانند ریسک‌های مختلفی داشته باشند:
- ریسک همپوشانی سرمایه‌گذاری: ریسک همپوشانی زمانی به وجود می‌آید که صندوق‌های مختلف یک فراصندوق، در دارایی‌های یکسانی سرمایه‌گذاری کنند. اگر این همپوشانی بیش از حد باشد، ممکن است سبب کاهش تنوع سرمایه‌گذاری و افزایش ریسک کلی فراصندوق شود.
- ریسک عملکرد صندوق‌های تحت مدیریت: عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت مدیریت فراصندوق می‌تواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد کلی فراصندوق داشته باشد. اگر یکی از صندوق‌های تحت مدیریت عملکرد خوبی نداشته باشد، ممکن است مانع بازدهی مناسب فراصندوق شود.
- ریسک عدم تطابق با هدف سرمایه‌گذاری: اگر سرمایه‌گذاران هدف‌ها و استراتژی‌های فراصندوق را به‌طور کامل درک نکنند و با ساختار و سیاست سرمایه‌گذاری فراصندوق مطابقت نداشته باشند، ممکن است عدم تطابقی بین انتظارات سرمایه‌گذار و عملکرد واقعی فراصندوق ایجاد شود که این مسئله به‌طور مستقیم بر بازدهی فراصندوق اثرگذار است.
- ریسک عملکرد بازار: عملکرد فراصندوقها به‌طور مستقیم تحت تأثیر عملکرد بازار و شرایط اقتصادی قرار می‌گیرد. درصورتی‌که بازار سهام یا سایر کلاس‌های دارایی تحت تأثیر شرایط نامساعد قرار بگیرد، فراصندوق نیز ممکن است در عملکرد خود تحت تأثیر قرار گیرد.
- ریسک هزینه‌ها: هزینه‌های مدیریتی و عملکردی مرتبط با فراصندوقها می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر بازدهی سرمایه‌گذاری داشته باشد. هزینه‌ها ممکن است درصد کسری مستقیمی را از بازدهی سرمایه‌گذاری ایجاد کنند.
مهم است به‌خاطر داشته باشید که ریسک‌ها و بازدهی‌ها ممکن است بستگی به سیاست سرمایه‌گذاری، نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد انتخاب و همچنین شرایط بازار داشته باشند. همچنین، مقیاس سرمایه‌گذاری و دسترسی به اطلاعات کامل دربارۀ فراصندوقها نیز نقش مهمی در ارزیابی ریسک‌ها و مزایای احتمالی آن‌ها دارد.
چه فراصندوق‌هایی در ایران وجود دارد؟
پدیدۀ فراصندوقها در ایران پدیده‌ای بسیار نوظهور بوده و تازه از سال ۱۳۹۷ در ایران به وجود آمده است. سازمان بورس و اوراق بهادار ساختار فراصندوقها را در همان سال ابلاغ کرد و تا امروز تنها فراصندوق بازار بورس ایران با نام صندوق سرمایه‌گذاری ثروت فراستارگان تأسیس شده است. فراصندوق ستارگان از سال ۹۸ تأسیس شد و در آبان ۹۸ اولین پذیره‌نویسی خود را انجام داد.
با مشارکت ستاد اجرایی فرمان امام، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دانشگاه آزاد اسلامی، در نهایت در دی ماه ۱۳۹۸ فراصندوق ثروت ستارگان با سرمایۀ اولیۀ ۵۰۰۰ میلیارد ریال مجوز فعالیت خود را دریافت کرد و از همان تاریخ شروع به کار کرد.
هدف اصلی این فراصندوق، درواقع سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در کسب و کارهای دانش‌بنیان بود. به همین دلیل است که این صندوق را نوعی صندوق جسورانه نامیده‌اند. صندوق‌های جسورانه با نام صندوق‌های کارآفرینی نیز شناخته می‌شوند؛ زیرا این نوع صندوق‌ها ریسک بالا اما در صورت موفقیت، بازدهی بسیار بالایی دارند.
سرمایه‌گذاری فراصندوق ستارگان به این صورت است که حداقل ۸۵درصد از منابع خود را در صندوق‌های مجوزدار سرمایه‌گذاری میکند. ۶۰درصد از این نسبت، در صندوق‌های جسورانه و خصوصی و حداکثر ۳۰درصد در صندوق‌های بادرآمد ثابت، سهامی و مختلط سرمایه‌گذاری می‌شود.
جمع‌بندی
سعی کردیم در این مقاله دربارۀ فراصندوقها صحبت کنیم. فراصندوق روشی برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که دارایی‌های افراد را در صندوق‌های مختلف سرمایه‌گذاری میکند. به همین علت می‌توان گفت که فراصندوق متشکل از چند صندوق است و شاید به همین علت است که به آن صندوق صندوق‌ها نیز گفته می‌شود. فراصندوق جایگزین مناسبی برای سرمایه‌گذاری مستقیم در انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری است.
تنوع سرمایه‌گذاری، مدیریت حرفه‌ای سرمایه، دسترسی آسان به بازارهای مختلف و سازگار بودن با سرمایه‌های اندک برای سرمایه‌گذاری از مزایای بسیار خوب فراصندوق‌هاست. در حال حاضر، تنها فراصندوق موجود در ایران، فراصندوق ستارگان است که از سال ۹۸ فعالیت خود را آغاز کرده است. نحوۀ ثبت‌نام در فراصندوقها تفاوتی با ثبت‌نام در صندوق‌های سرمایه‌گذاری دیگر ندارد و می‌توان با همان روش در فراصندوقها نیز اقدام به سرمایه‌گذاری کرد.
سوالات متداول
فراصندوق یک روش سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که به‌جای سرمایه‌گذاری مستقیم در دارایی‌ها می‌توان با داشتن یک فراصندوق به مجموعه‌ای از صندوق‌های سرمایه‌گذاری دسترسی داشت.
نحوۀ سرمایه‌گذاری در فراصندوق تفاوتی با سرمایه‌گذاری در سایر صندوق‌ها ندارد. فراصندوقها به دو شکل قابل معامله (ETF) و صدوری ابطالی در بازار بورس مشغول به فعالیت هستند.
پدیدۀ فراصندوقها در ایران پدیده‌ای بسیار نوظهور بوده و تا امروز تنها فراصندوق بازار بورس ایران، صندوق سرمایه‌گذاری ثروت فراستارگان است.
