جملۀ معروفی در دنیای سرمایه گذاری وجود دارد که می گوید: «هیچوقت همۀ تخم مرغ هایت را در یک سبد نگذار». این جمله درواقع بیانگر اهمیت تنوع بخشی در سرمایه گذاری است؛ به این معنا که بهتر است سرمایه گذاران سرمایه های خود را در بازارهای مختلفی سرمایه گذاری کنند تا ریسک سرمایه گذاری و البته سوددهی بالاتری را تجربه کنند. یکی از روش هایی که ریسک سرمایه گذاری را تا حد بسیار معقولی پایین می آورد، صندوق های سرمایه گذاری است. صندوق های سرمایه گذاری درواقع روش غیرمستقیم سرمایه گذاری در بورس هستند و افراد می توانند با خرید واحدهای صندوق های سرمایه گذاری ای همچون درآمد ثابت، سهامی، مختلط و… سرمایۀ خود را به افراد مجرب و حرفه ای بسپارند. اما روش دیگری وجود دارد که به جای خرید واحدهای یک صندوق، دارایی های خود را در صندوق های مختلف سرمایه گذاری کنیم. مثلاً به جای آنکه همۀ دارایی خود را در خرید صندوق های با درآمد ثابت خرج کنیم، این دارایی را در انواع صندوق ها سرمایه گذاری کنیم. در این شرایط، حتی در حالت رکود بازار، بازار همچنان سرمایۀ ما را حفظ خواهد کرد و این ریسک سرمایه گذاری را تا حد بسیار مطلوبی پایین می آورد. فراصندوق ها یا صندوق صندوق ها یا صندوق در صندوق ماهیتی این چنین دارد. در این مقاله، به بررسی بیش تر فراصندوق، مزایا و معایب، اهمیت آن و ریسک های موجود فراصندوق ها می پردازیم. همراه ما باشید.
فراصندوق (FOF) چیست؟
صندوق در صندوق (FoF) یا فراصندوق (Fund of Funds)، یک روش سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری است. در این روش، به جای سرمایه گذاری مستقیم در دارایی ها می توان با داشتن یک فراصندوق (FOF) به مجموعه ای از صندوق های سرمایه گذاری دسترسی داشت. درواقع، در این روش به جای سرمایه گذاری در یک صندوق، می توان در چندین صندوق متنوع سرمایه گذاری کرد.
فراصندوق ها به طور عمومی توسط یک شرکت سرمایه گذاری مدیریت می شوند و سرمایه گذاران به جای خرید و فروش دارایی های مستقیم، در فراصندوق سرمایه گذاری می کنند. شرکتی که مدیریت صندوق را برعهده دارد، درواقع مدیر سرمایه گذاری بوده و مسئول انتخاب و سرمایه گذاری در صندوق های دیگر است.
یکی از مزایای اصلی استفاده از فراصندوق یا صندوق در صندوق تنوع سرمایه گذاری، حمایت از حجم کوچکی از سرمایه گذاران، مدیریت حرفه ای سرمایه و کاهش ریسک سرمایه گذاری است. درواقع با سرمایه گذاری در یک فراصندوق، سرمایه گذاران می توانند به صورت غیرمستقیم در دارایی های متنوعی همچون سهام، اوراق بهادار، طلا و… سرمایه گذاری کنند. در این شرایط، ریسک سرمایه گذاری پایین تر است و در مقابل، سود سرمایه گذاری افزایش می یابد.
انواع صندوق در فراصندوق
فراصندوق ها انواع مختلفی دارند. هر یک از انواع فراصندوق ها در نوع خاصی از صندوق ها سرمایه گذاری می کنند. انواع فراصندوق ها عبارتند از:
- mutual fund FOF یا فرا صندوق های سرمایه گذاری مشترک
- VC FOF یا فراصندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر
- investment trust FOF یا فراصندوق های امانت داری سرمایه گذاری
- hedge fund FOF یا فرا صندوق های سرمایه گذاری پوشش ریسک
- private equity FOF یا فراصندوق های سرمایه گذاری خصوصی
فراصندوق چگونه کار می کند؟
فراصندوق ها (Fund of Funds) عموماً توسط شرکت های مدیریت سرمایه گذاری تأسیس و اداره می شوند. روند کار فراصندوق ها به این شکل است که ابتدا شرکت مدیریت فراصندوق، براساس استراتژی خود در سرمایه گذاری، تعدادی صندوق برای سرمایه گذاری انتخاب می کند. این صندوق ها می تواند شامل صندوق های سهامی، صندوق های مختلط، صندوق طلا و سایر صندوق های سرمایه گذاری باشد. سپس فراصندوق، سرمایۀ سرمایه گذاران را جمع آوری می کند. سرمایه گذاران هم می توانند شامل افراد حقیقی و افراد حقوقی همچون سازمآن ها، صندوق های بازنشستگی و… باشند. دارایی های سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در صندوق های مختلف استفاده می شود.
پس از جمع آوری سرمایه، سرمایه ها بین صندوق های سرمایه گذاری ای که توسط مدیر فراصندوق انتخاب شده است، توزیع می شود. نحوۀ توزیع این سرمایه نیز بستگی به استراتژی و سیاست فراصندوق دارد. هدف اصلی توزیع سرمایه، تنوع سرمایه گذاری و کاهش ریسک برای سرمایه گذاران است.
مدیریت و پیگیری سرمایه گذاری بر عهدۀ مدیریت فراصندوق است. مدیران شرکت فراصندوق در قبال تحلیل عملکرد صندوق های سرمایه گذاری مختلف، پیگیری سرمایه گذاری و اتخاذ تصمیمات مربوط به تغییر سبد سرمایه گذاری و همچنین تنظیم استراتژی سرمایه گذاری مسئولند و همگی این اقدامات بر عهدۀ آن هاست.
یکی از دیگر مسئولیت های شرکت فراصندوق، ارائۀ گزارش های عملکرد و نتایج سرمایه گذاری به سرمایه گذاران به صورت دوره ای است. این گزارش ها اطلاعاتی دربارۀ عملکرد صندوق های سرمایه گذاری و نحوۀ توزیع آن ها دارد و باعث می شود سرمایه گذاران با استراتژی و سیاست فراصندوقی ای که سرمایه های خود را به آن سپرده اند، آشنا شوند.
به طور کلی، سرمایه گذاری در فراصندوق باعث می شود که افراد حقیقی و حقوقی به صورت غیرمستقیم در چندین صندوق سرمایه گذاری کنند و از تنوع سرمایه گذاری و مدیریت حرفه ای سرمایه بهره ببرند.
مزایا و معایب فراصندوق ها چیست؟
فراصندوق ها (Fund of Funds) دارای مزایا و معایب خاصی هستند. در زیر، مزایا و معایب این ساختار سرمایه گذاری را بررسی می کنیم:
مزایا:
- تنوع سرمایه گذاری: فراصندوق ها این امکان را به سرمایه گذاران می دهند تا در چندین صندوق سرمایه گذاری مختلف سرمایه گذاری کنند. این تنوع باعث کاهش ریسک و افزایش فرصت های سرمایه گذاری می شود.
- مدیریت حرفه ای سرمایه: با سرمایه گذاری در فراصندوق، سرمایه گذاران از مزیت مدیریت حرفه ای سرمایه گذاری بهره مند می شوند. مدیران صندوق ها افراد متخصص بازار در تحلیل و انتخاب صندوق های مناسب برای سرمایه گذاری و مدیریت کردن سرمایه هستند و از این رو بخش بزرگی از دغدغۀ سرمایه گذاران برای مدیریت سبد سرمایه شان را رفع می کنند.
- دسترسی آسان به بازارهای مختلف: با استفاده از فراصندوق ها، سرمایه گذاران به صورت غیرمستقیم به بازارهای مختلف دسترسی پیدا می کنند. این مسئله باعث می شود تا سرمایه گذاران به راحتی در صندوق های سهامی، مختلط و دیگر صندوق های سرمایه گذاری، سپرده گذاری کنند.
- حمایت از مبالغ کم سرمایه گذاران: یکی از مزایای بسیار مهم فراصندوق ها، امکان سرمایه گذاری با مبلغ کم در صندوق های بزرگ تر است. با این قابلیت، مشتریانی که دارای سرمایۀ اندکی هستند هم می توانند در صندوق های بزرگ سرمایه گذاری کنند و سود به دست بیاورند. به عنوان مثال، یک سرمایه گذار با سرمایۀ کم نمی تواند به صورت مستقیم در صندوق های خارجی سرمایه گذاری کند، اما با سرمایه گذاری در فراصندوق می تواند به طور غیرمستقیم در این صندوق ها سرمایه گذاری کند.
اما در کنار این مزایا، فراصندوق ها معایبی نیز دارند:
- هزینه های مضاعف: سرمایه گذاران فراصندوق ها، علاوه بر هزینۀ مدیریت صندوق های سرمایه گذاری، هزینۀ مدیریت سرمایه را پرداخت می کنند. این هزینه ها ممکن است بر روی بازدهی نهایی سرمایه گذاری تأثیر منفی داشته باشند.
- عدم کنترل مستقیم بر سرمایه گذاری: با سرمایه گذاری در فراصندوق، سرمایه گذاران کنترل مستقیم بر سرمایه گذاری خود را از دست می دهند. تصمیمات سرمایه گذاری نهایی توسط مدیران فراصندوق گرفته می شود و سرمایه گذاران تنها در سطح فراصندوق دارای حق تصمیم گیری هستند.
- احتمال همپوشانی سرمایه گذاری: یکی از معایب فراصندوق ها، احتمال وجود همپوشانی در سرمایه گذاری است. به عبارتی، ممکن است صندوق های سرمایه گذاری موجود در فراصندوق در همان دارایی ها سرمایه گذاری کنند که منجر به تکرار سرمایه گذاری و همپوشانی ناخواسته شود.
- نقص های اطلاعاتی: سرمایه گذاران در فراصندوق ها نمی توانند به صورت مستقیم از اطلاعات صندوق های سرمایه گذاری استفاده کنند. آن ها معمولاً به گزارش هایی که توسط شرکت مدیریت فراصندوق ارائه می شوند، دسترسی دارند که ممکن است نقص هایی در اطلاعات واقعی صندوق های سرمایه گذاری وجود داشته باشد.
نحوه سرمایه گذاری در فراصندوق
تفاوتی بین نحوۀ سرمایه گذاری در فراصندوق با سرمایه گذاری در سایر صندوق ها وجود ندارد. فراصندوق ها به دو شکل قابل معامله یا ETF و صدوری ابطالی در بازار بورس مشغول به فعالیت هستند. برای خرید فراصندوق های صدوری و ابطالی می توان به سایت فراصندوق مورد نظر مراجعه کرد. همچنین برای سرمایه گذاری در فراصندوق ETF نیز باید از سامانۀ معاملات آنلاین هر شخص اقدام به خرید فراصندوق موردنظر کرد.
ریسک فراصندوق ها چگونه است؟
همانگونه که بالاتر گفتیم، یکی از مزایای فراصندوق ها کاهش ریسک سرمایه گذاری است. به طور کلی، کاهش ریسک یکی از ماهیت های ایجاد صندوق های سرمایه گذاری است و این مسئله دربارۀ فراصندوق ها نیز صدق می کند. اما با توجه به روند بازار عرضه و تقاضا، فراصندوق ها نیز می توانند ریسک های مختلفی داشته باشند:
- ریسک همپوشانی سرمایه گذاری: ریسک همپوشانی زمانی به وجود می آید که صندوق های مختلف یک فراصندوق، در دارایی های یکسانی سرمایه گذاری کنند. اگر این همپوشانی بیش از حد باشد، ممکن است سبب کاهش تنوع سرمایه گذاری و افزایش ریسک کلی فراصندوق شود.
- ریسک عملکرد صندوق های تحت مدیریت: عملکرد صندوق های سرمایه گذاری تحت مدیریت فراصندوق می تواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد کلی فراصندوق داشته باشد. اگر یکی از صندوق های تحت مدیریت عملکرد خوبی نداشته باشد، ممکن است مانع بازدهی مناسب فراصندوق شود.
- ریسک عدم تطابق با هدف سرمایه گذاری: اگر سرمایه گذاران هدف ها و استراتژی های فراصندوق را به طور کامل درک نکنند و با ساختار و سیاست سرمایه گذاری فراصندوق مطابقت نداشته باشند، ممکن است عدم تطابقی بین انتظارات سرمایه گذار و عملکرد واقعی فراصندوق ایجاد شود که این مسئله به طور مستقیم بر بازدهی فراصندوق اثرگذار است.
- ریسک عملکرد بازار: عملکرد فراصندوق ها به طور مستقیم تحت تأثیر عملکرد بازار و شرایط اقتصادی قرار می گیرد. درصورتی که بازار سهام یا سایر کلاس های دارایی تحت تأثیر شرایط نامساعد قرار بگیرد، فراصندوق نیز ممکن است در عملکرد خود تحت تأثیر قرار گیرد.
- ریسک هزینه ها: هزینه های مدیریتی و عملکردی مرتبط با فراصندوق ها می تواند تأثیر قابل توجهی بر بازدهی سرمایه گذاری داشته باشد. هزینه ها ممکن است درصد کسری مستقیمی را از بازدهی سرمایه گذاری ایجاد کنند.
مهم است به خاطر داشته باشید که ریسک ها و بازدهی ها ممکن است بستگی به سیاست سرمایه گذاری، نوع صندوق های سرمایه گذاری مورد انتخاب و همچنین شرایط بازار داشته باشند. همچنین، مقیاس سرمایه گذاری و دسترسی به اطلاعات کامل دربارۀ فراصندوق ها نیز نقش مهمی در ارزیابی ریسک ها و مزایای احتمالی آن ها دارد.
چه فراصندوق هایی در ایران وجود دارد؟
پدیدۀ فراصندوق ها در ایران پدیده ای بسیار نوظهور بوده و تازه از سال ۱۳۹۷ در ایران به وجود آمده است. سازمان بورس و اوراق بهادار ساختار فراصندوق ها را در همان سال ابلاغ کرد و تا امروز تنها فراصندوق بازار بورس ایران با نام صندوق سرمایه گذاری ثروت فراستارگان تأسیس شده است. فراصندوق ستارگان از سال ۹۸ تأسیس شد و در آبان ۹۸ اولین پذیره نویسی خود را انجام داد.
با مشارکت ستاد اجرایی فرمان امام، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دانشگاه آزاد اسلامی، در نهایت در دی ماه ۱۳۹۸ فراصندوق ثروت ستارگان با سرمایۀ اولیۀ ۵۰۰۰ میلیارد ریال مجوز فعالیت خود را دریافت کرد و از همان تاریخ شروع به کار کرد.
هدف اصلی این فراصندوق، درواقع سرمایه گذاری غیرمستقیم در کسب و کارهای دانش بنیان بود. به همین دلیل است که این صندوق را نوعی صندوق جسورانه نامیده اند. صندوق های جسورانه با نام صندوق های کارآفرینی نیز شناخته می شوند؛ زیرا این نوع صندوق ها ریسک بالا اما در صورت موفقیت، بازدهی بسیار بالایی دارند.
سرمایه گذاری فراصندوق ستارگان به این صورت است که حداقل ۸۵درصد از منابع خود را در صندوق های مجوزدار سرمایه گذاری می کند. ۶۰درصد از این نسبت، در صندوق های جسورانه و خصوصی و حداکثر ۳۰درصد در صندوق های بادرآمد ثابت، سهامی و مختلط سرمایه گذاری می شود.
جمع بندی
سعی کردیم در این مقاله دربارۀ فراصندوق ها صحبت کنیم. فراصندوق روشی برای سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری است که دارایی های افراد را در صندوق های مختلف سرمایه گذاری می کند. به همین علت می توان گفت که فراصندوق متشکل از چند صندوق است و شاید به همین علت است که به آن صندوق صندوق ها نیز گفته می شود. فراصندوق جایگزین مناسبی برای سرمایه گذاری مستقیم در انواع صندوق های سرمایه گذاری است.
تنوع سرمایه گذاری، مدیریت حرفه ای سرمایه، دسترسی آسان به بازارهای مختلف و سازگار بودن با سرمایه های اندک برای سرمایه گذاری از مزایای بسیار خوب فراصندوق هاست. در حال حاضر، تنها فراصندوق موجود در ایران، فراصندوق ستارگان است که از سال ۹۸ فعالیت خود را آغاز کرده است. نحوۀ ثبت نام در فراصندوق ها تفاوتی با ثبت نام در صندوق های سرمایه گذاری دیگر ندارد و می توان با همان روش در فراصندوق ها نیز اقدام به سرمایه گذاری کرد.
سوالات متداول
فراصندوق یک روش سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری است که به جای سرمایه گذاری مستقیم در دارایی ها می توان با داشتن یک فراصندوق به مجموعه ای از صندوق های سرمایه گذاری دسترسی داشت.
نحوۀ سرمایه گذاری در فراصندوق تفاوتی با سرمایه گذاری در سایر صندوق ها ندارد. فراصندوق ها به دو شکل قابل معامله (ETF) و صدوری ابطالی در بازار بورس مشغول به فعالیت هستند.
پدیدۀ فراصندوق ها در ایران پدیده ای بسیار نوظهور بوده و تا امروز تنها فراصندوق بازار بورس ایران، صندوق سرمایه گذاری ثروت فراستارگان است.
