بازار اوراق بهادار کلمه‌ای است که هرروز آن را در اینترنت، تلویزیون، رادیو و سایر رسانه‌های اجتماعی می‌شنویم. برخی افراد از سودهای کلان این بازار در سال‌های گذشته صحبت می‌کنند. مقامات دولتی این بازار را یکی از فعال‌ترین و سودده‌ترین بازارهای ایران می‌دانند. هر فعال اقتصادی را که ببینید در کنار همه‌ی سرمایه‌گذاری‌های خود بخشی از سرمایه‌ی خود را نیز در بازار اوراق بهادار سرمایه‌گذاری نموده است.
شاید جالب باشد اگر بدانید که برخی از این افراد حتی تعریف دقیقی از بازار اوراق بهادار را نیز نمی‌دانند و تنها به بخشی از این بازار احاطه دارند و شروع به خریدوفروش سهام و اوراق بهادار در آن نموده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که در دو دهه‌ی گذشته سودده‌ترین بازار ایران همین بازار بوده است و هرروز هم شاهد رکوردشکنی‌های جدید آن هستیم. شاخص بورس در حال حاضر نزدیک به عدد یک میلیون واحد در حال نوسان است و ورود سرمایه‌های راکد مردم به این بازار باعث شده تا هر لحظه شاهد بزرگ و بزرگ‌تر شدن آن باشیم.
حال در این شرایط عدم شناخت این بازار می‌تواند امتیازی منفی برای یک کاربر باشد. بازار اوراق بهادار به دلیل امکانات و ویژگی‌های که دارد امکان سرمایه‌گذاری را برای هر فردی با هر سرمایه ولو خیلی کوچک امکان‌پذیر نموده است. ازاین‌رو آموزش مهارت‌های ورود به آن می‌تواند تجلی یک رونق اقتصادی در زندگی افراد جامعه باشد. البته قرار نیست یک‌شبه میلیاردر شوید اما همین بس که ارزش دارایی‌های شما در این بازار بیشتر از تورم سالانه‌ی بازار ایران رشد خواهد یافت. اگر تاکنون از وجود چنین موقعیتی غفلت کرده‌اید و آن را نادیده گرفته‌اید، اکنون زمان آن رسیده که با بازار اوراق بهادار آشنا شوید. در ادامه‌ی این مقاله به زبانی ساده مفاهیم اولیه‌ی بازار اوراق بهادار را با هم مرور خواهیم نمود.
اوراق بهادار چیست؟
اوراق بهادار تعریف بسیار ساده‌ای دارد. این تعریف برگرفته از خود اسم این اوراق است: برگه‌هایی که ارزش مادی دارند و امکان خریدوفروش آن‌ها وجود دارد. البته شاید این سؤال پیش آید که سند یک ملک هم ارزش زیادی دارد، اما آیا جزء اوراق بهادار محسوب می‌شود؟ برای روشن شدن این موضوع باید به این نکته توجه داشته باشید که اوراق بهادار به‌خودی‌خود دارای ارزش هستند. درواقع خود این اوراق هستند که در بازار اوراق بهادار خریدوفروش می‌شوند نه ملک و ساختمان و طلا و یا هر جسم فیزیکی دیگر. اما بیایید کمی تخصصی‌تر به تعریف اوراق بهادار بپردازیم.
هر شرکت، نهاد و یا سازمانی که در ایران وجود دارد دارای ارزشی است. مسلماً ارزش شرکت‌های مختلف با هم تفاوت خواهد داشت. حتماً در اخبار و گوشه‌کنار شنیده‌اید که سهام‌دار اصلی فلان کارخانه فلان شخص است. سهام در اینجا به واحدهایی اطلاق می‌شود که ارزش آن شرکت را به ریال تبدیل می‌نمایند. اگر ما به عنوان یک فعال اقتصادی بخواهیم دو شرکت هم‌رده را با هم مقایسه کنیم و درنهایت بخواهیم یکی را برتر از دیگری بنامیم، می‌بایست ارزش‌های آن‌ها را به واحدهایی یکسان از نظر ارزش تبدیل نموده و سپس آن‌ها را در ترازوی قیاس بگذاریم. در تعریف تخصصی اوراق بهادار، به هر واحد ارزش یک شرکت، سازمان یا نهاد سهم گفته می‌شود. همچنین به برگه‌هایی که این سهم روی آن درج می‌شود برگه‌ی سهم می‌گویند. ارزش هر شرکتی بسته به بزرگی و فعالیتی که دارد می‌تواند از یک میلیارد برگه سهم تشکیل گردد و یا حتی 500 میلیون برگه سهم داشته باشد. از این برگه‌های سهم در علم اقتصاد به نام اوراق بهادار یاد می‌شود.
بازار اوراق بهادار چیست؟
با توجه به تعریف بالا مسلماً به سادگی می‌توان بیان کرد بازاری که اوراق بهادار در آن خریدوفروش می‌شود، به نام بازار اوراق بهادار شناخته خواهد شد. اگر تاکنون برای خرید طلا به بازار طلافروش‌ها سر می‌زدید، برای خرید لباس به بازار لباس‌فروشی‌ها می‌رفتید و برای خرید مس به بازار مسگرها، حالا هم برای خریدوفروش اوراق بهادار بایستی کد بورسی بگیرید و به بازار اوراق بهادار وارد شوید.
بورس نام دیگری است که این بازار با آن شناخته می‌شود. بورس یا همان بازار اوراق بهادار از سال‌های بسیار دور در همه‌ی نقاط جهان محلی برای خریدوفروش سهام‌های شرکت‌ها و کارخانه‌ها بوده و اکنون نیز نه‌فقط در ایران بلکه در اکثر کشورهای جهان نمونه‌های آن در حال فعالیت است. این بازار در ایران زیر نظر مستقیم سازمان بورس ایران که یک نهاد دولتی است قرار گرفته و با قوانین مشخصی که تیم‌های اقتصادی حرفه‌ای برای آن برنامه‌ریزی و تدوین می‌نمایند، به فعالیت می‌پردازد.
بازار بورس اوراق بهادار یک بازار حرفه‌ای سرمایه است که کاملاً هوشمند عمل می‌نماید. همه چیز در این بازار روی حساب‌وکتاب و قانون حرکت کرده و بازار ناظری دارد که به بی‌نظمی‌ها و خلاف قانون حرکت کردن‌ها رسیدگی می‌نماید. مانند سایر بازارهای فیزیکی که در صورت گران‌فروشی یا سایر تخلف‌ها، مرجع رسیدگی‌کننده می‌تواند ورود نموده و حتی مغازه‌دار متخلف را جریمه و یا مغازه‌ی وی را برای مدتی پلمپ نماید، دقیقاً در بازار اوراق بهادار نیز ناظر بازار در صورت مشاهده‌ی تخلف از شرکت‌ها و سهام‌داران بزرگ سریعاً ورود کرده و توضیحات آن‌ها را خواهد شنید. در صورت نیاز با آن‌ها برخورد و نمادشان را در بازار بورس برای مدتی به حالت تعلیق خواهد در خواهد آورد.
بازار بورس یکی از پیشرفته‌ترین بازارهای سرمایه است که ورود به آن برای عموم آزاد است اما نیاز به تخصص‌هایی دارد که بدون آن‌ها این ورود می‌تواند به‌منزله‌ی یک ریسک بزرگ قلمداد شود. دقت کنید که اصلی‌ترین قانون این بازار بر این پایه استوار است که وقتی یک نفر در حال سود گرفتن و کسب سرمایه‌های بیشتر است، در طرف مقابل فرد یا افراد دیگری در حال ضرر کردن هستند؛ ازاین‌رو بی‌گدار به آب زدن در چنین بازاری می‌تواند حتی منجر به از بین رفتن سرمایه‌های بزرگ زندگی افراد نیز شود.
چگونه می‌توان از اوراق بهادار استفاده کرد؟
استفاده از اوراق بهادار مفهوم بسیار ساده‌ای دارد. در حال حاضر اگر شما بخواهید در یک شرکت و یا کارخانه سرمایه‌گذاری کنید و دارایی‌های نقدی خود را در اختیار صنعت گران قرار دهید، بایستی اقدام به خرید سهام آن کارخانه نمایید. بازار اوراق بهادار هم دقیقاً به همین منظور ایجاد شده است تا شرکت‌ها با ارائه‌ی برخی از سهام‌های خود در این بازار به‌نوعی از کمک اقتصادی مردم بهره‌مند شده و از طرفی آن‌ها را نیز در سودهای حاصل از فعالیت‌های خود شریک کنند. اما استفاده از اوراق بهادار برای کسب سود و افزایش سرمایه به دو صورت قابل انجام است.
در حالت اول شما با خرید هر برگه سهم از یک شرکت و سازمان، به‌نوعی یکی از سهام‌داران آن شرکت خواهید شد. هر شرکتی در هر سال مالی خود سودهای به‌دست‌آمده‌ی خود را میان سهام‌داران تقسیم می‌نماید. شما هم بسته به تعداد سهامی که خریداری کرده‌اید در این سود شریک خواهید شد. البته در بازار اوراق بهادار این روش، دومین تکنیک برای کسب سود است.
اصلی‌ترین روش استفاده از اوراق بهادار کسب سود از طریق نوسان قیمت برگه‌های سهام است. لازم است بدانید که در بازار بورس ایران هر برگه سهم با ارزش اسمی 100 تومان عرضه می‌شود. این تعریف برای بازارهای بورس دنیا به دلیل تفاوت در ارز رایج هر کشور با هم متفاوت است. البته ارزش اسمی برگه‌های سهام ملاک معامله در بازار اوراق بهادار نبوده و تنها تعریفی کلی برای این اوراق هستند.
ملاک اصلی معامله در بازار اوراق بهادار قانون عرضه و تقاضا می‌باشد. دقیقاً مانند بازار فیزیکی وقتی عرضه‌ی یک محصول کم شده و تقاضا برای آن زیاد باشد، ارزش آن افزایش یافته و شاهد قیمت‌های بالایی برای آن خواهیم بود؛ یا برعکس اگر عرضه یک محصول زیاد باشد و تقاضا هم برای خرید آن کم شود، مسلماً فروشنده برای فروش محصول خود ناچار به کاهش قیمت خواهد شد. این رویه در بازار بورس نیز به همین منوال صادق است. حال سرمایه‌گذار می‌تواند با پیش‌بینی روند حرکتی قیمت یک سهم و عرضه و تقاضای آن، برگه سهم‌ها را در قیمت پایین خریداری نموده و در قیمت‌های بالاتر به فروش برساند. این روش معمول‌ترین روش استفاده و کسب سود از اوراق بهادار می‌باشد.
چگونه روند تغییرات قیمتی اوراق بهادار را تشخیص دهیم؟
پاسخ این سؤال رازی است که هر کس آن را بدانید می‌تواند سرمایه‌ی خود را در این بازار چند برابر کند. درواقع در همه‌ی فعالیت اقتصادی افراد به دنبال رسیدن به پاسخ این سؤال می‌باشند. روش‌های کاملاً علمی و اصولی وجود دارند که با به‌کارگیری آن‌ها می‌توان روند حرکت قیمتی اوراق بهادار را در بازار سرمایه پیش‌بینی نموده و سوار بر این موج حرکت قیمت از آن سود کرد. در یک توضیح مختصر می‌توانیم این روند را بر چند اصل مهم پایه‌گذاری کنیم. در وهله‌ی اول شما به‌عنوان یک سرمایه‌گذار بایستی عوامل تأثیرگذار روی قیمت یک سهم را بشناسید.
مسلماً مواردی مانند ارزش فعلی شرکتی که سهام‌دار آن هستید، میزان کسب سود این شرکت در ماه‌های اخیر، اخبار اقتصادی مربوط به صنعت موردنظر، اخبار سیاسی حاکم بر منطقه، روند رشد قیمت گذشته‌ی سهام، سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران بزرگ روی این سهام و از این قبیل موارد می‌توانند بر میزان عرضه و تقاضای آن تأثیر گذاشته و قیمت آن را به سمت بالا یا پایین سوق دهند.
هر فرد سرمایه‌گذاری با یادگیری تکنیک‌های علمی می‌تواند ضمن تشخیص روند حرکت قیمت اوراق بهادار، در این بازار اقدام به خریدوفروش سهم‌ها نماید. چنین آموزش‌هایی در مؤسسات آموزشی مختلف بازار بورس به عناوینی مانند آموزش تحلیل تکنیکال، آموزش تحلیل بنیادی و یا آموزش جامع بزرگان بازار بورس معروف هستند که شما با شرکت در آن‌ها می‌توانید به‌شخصه وارد بازار اوراق بهادار شده و اقدام به خریدوفروش آن‌ها نمایید. البته روش غیرمستقیمی نیز برای ورود به این بازار وجود دارد که در آن فرد سرمایه‌ی خود را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری و یا افرادی که به این آموزش‌ها احاطه دارند، قرار می‌دهد تا آن‌ها از جانب وی اقدام به خریدوفروش اوراق بهادار نمایند و وی را نیز در سودهای حاصله شریک کنند.
تنوع اوراق بهادار
البته اوراق بهادار در بازار سرمایه انواع مختلفی دارند. این تقسیم‌بندی تنها برای نام‌گذاری این اوراق نیست و تفاوت‌های زیادی بین انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه وجود دارد. دسته‌بندی‌های جزئی‌تر اوراق بهادار می‌توانند تنوع بسیار بالایی داشته باشند. برخی از انواع اوراق بهادار تفاوت‌های بسیار جزئی با هم دارند؛ ازاین‌رو به تعریف سه دسته‌ی اصلی و مهم این اوراق خواهیم پرداخت.
-
اوراق سهام
عمومی‌ترین و رایج‌ترین نوع اوراق بهادار اوراق سهام است که در بندهای قبلی مقاله به تعریف آن پرداختیم. اکثریت فعالین بازار سرمایه روی این اوراق سرمایه‌گذاری کرده و کمتر به سایر انواع آن ورود می‌کنند. بزرگ‌ترین قسمت بازار اوراق بهادار نیز به همین اوراق تعلق داشته و خریدوفروش در آن با نقدشوندگی فوق‌العاده بالایی صورت می‌پذیرد.
-
اوراق بدهی یا قرضه
اوراق بدهی و یا قرضه بخشی از بازار اوراق بهادار را شامل می‌شوند که دارای سودهای ثابت دوره‌ای هستند. سرمایه‌گذاری در این اوراق دقیقاً سازوکاری مشابه با سپرده‌گذاری بلندمدت یا میان‌مدت در بانک را دارد. البته سودهای حاصل از خرید این اوراق احتمالاً نسبت به بانک کمی بیشتر خواهند بود. اوراق قرضه به برگه‌های سهامی اطلاق می‌شود که شرکت‌ها و سازمان‌ها برای تأمین نقدینگی لازم برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی خود در صنایع مختلف از آن‌ها استفاده می‌کنند. هر شرکتی که دارای فعالیت اقتصادی سودده است، برای بزرگ‌تر کردن کسب‌وکار خود نیاز به داشتن سرمایه‌ی لازم خواهد داشت. این شرکت‌ها به تشخیص سازمان بورس و احراز سوددهی آن‌ها، برگه‌های سهمی با نام اوراق قرضه منتشر می‌نمایند که این اوراق در بازار بورس ارائه شده و امکان خرید آن‌ها وجود دارد.
افراد با خرید این اوراق به‌نوعی در قدم اول در حال کمک به شرکت مذکور هستند تا با تأمین سرمایه‌ی نقدی لازم برای آن‌ها، امکان رشد اقتصادی را برایشان فراهم آورند. شرکت نیز متعهد می‌شود که در سررسید مشخصی علاوه بر سرمایه‌ی اولیه، سود ثابتی که از قبل مشخص است را به خریداران بپردازد. تفاوت اصلی این اوراق با اوراق سهام در دو اصل مهم خلاصه می‌شود. اول اینکه سود حاصل از این اوراق ثابت بوده و در صورت نوسانات بازار، کم یا زیاد نخواهد شد و اما این سود حتمی است. دوم اینکه خرید این اوراق به معنی سهام‌داری در شرکت منتشرکننده نخواهد بود و افراد تنها در سود از قبل تعیین‌شده شریک می‌شوند.
-
اوراق بهادار مشتقه
سومین و آخرین نوع از اوراق بهادار که در بازار اوراق بهادار عرضه می‌شود، به اوراق بهادار مشتقه معروف هستند. اوراق مشتقه برخلاف دو نوع قبلی که ارزش ذاتی خود را از ارزش شرکت‌های اصلی می‌گرفتند، از طرف هیچ شرکتی منتشر نشده‌اند. این اوراق بر پایه‌ی یک کالای فیزیکی قیمت‌گذاری شده و ارزشمند می‌شوند؛ برای مثال اوراق مشتقه‌ی طلا یا سکه با پشتوانه‌ی ارزش این اقلام در بازار عرضه می‌شود. نوسان قیمت این اوراق نیز دقیقاً بر اساس نوسان قیمت کالای اصلی که می‌تواند طلا، سکه، زعفران و یا هر کالای با ارزش دیگری نیز باشد، صورت می‌پذیرد. ورود به این بازار نیاز به تخصص بیشتری نسبت به دو بازار قبلی دارد. مزیت اصلی این بازار در این است: افرادی که خواهان کسب سود از بازار سکه و طلا هستند دیگر نیازی به رفتن به بازار سبزه‌میدان و دردسرهای خرید فیزیکی سکه را نخواهند داشت و به‌راحتی و تنها با چند کلیک می‌توانند به هر تعداد سکه و طلا را خریداری و آن‌ها را نگه‌داری نموده و بعد از افزایش قیمت آن‌ها را بفروشند.
مزایای بازار اوراق بهادار
بازار اوراق بهادار دارای مزیت‌های بسیار جذابی است که هر فردی را با هر میزان سرمایه به سمت خود جذب خواهد نمود. برخی از اصلی‌ترین مزیت‌های این بازار موارد زیر هستند:
-
امکان سرمایه‌گذاری با هر میزان سرمایه
ورود پول به بازار اوراق بهادار از 500 هزار تومان شروع شده و هیچ سقفی هم ندارد. ازاین‌رو هر فرد با هر میزان سرمایه‌ای که دارد می‌تواند در این بازار که گنجایش بسیار بالایی هم دارد، سرمایه‌گذاری کند. برخلاف بازارهایی مانند بازار مسکن، خودرو، طلا، ارز و سایر بازارها چنین امکانی را تنها در بازار سرمایه شاهد هستیم.
-
نقد شوندگی بسیار بالا
فاصله‌ی تبدیل سرمایه‌ی میلیاردی شما از سهام به پول نقد در این بازار تنها چند دقیقه است. این مدت‌زمان تنها به سرعت اینترنت شما و برخی نوسانات کوچک در بازار سرمایه بستگی دارد. در حالی که اروند نقدشوندگی در بازار مسکن گاهی تا ماه‌ها زمان می‌برد.
-
امکان کنترل ریسک
هرچند بازار اوراق بهادار نیاز به ریسک‌پذیری دارد اما هرکسی به‌راحتی می‌تواند با چند تکنیک ساده ریسک سرمایه‌گذاری خود در این بازار را به حداقل برساند. کنترل ریسک در بازارهای فیزیکی به دست خود فرد نبوده، اما در این بازار می‌توان از این مزیت بهره‌مند شد.
-
امنیت کامل
بازار سرمایه به پشتیبانی دولت و سازمان بورس تشکیل شده و امنیت کاملی برای سرمایه‌های سرمایه‌داران در این بازار وجود دارد. کلاه‌برداری، تقلب در خریدوفروش، فروش مال غیر، جنس دزدی و قاچاق و از این قبیل اتفاقات به‌هیچ‌وجه در اصل بازار اوراق بهادار وجود ندارند.
-
رشد قابل‌توجه سرمایه
نگاه کردن به آمار سال‌های گذشته‌ی بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری در ایران نشان می‌دهد که بازار بورس دارای بیشترین سوددهی بوده و رشد سرمایه در این بازار با نرخ قابل‌توجهی صورت می‌پذیرد.
-
امکان خرید و فروش آنلاین
شما برای سرمایه‌گذاری در بازار بورس نیاز به یک موبایل هوشمند و یک بسته‌ی اینترنتی خواهید داشت. با همین ابزار این امکان برای سرمایه‌گذار وجود خواهد داشت تا از هر گوشه‌ی از دنیا در بازار بورس سهام‌داری نموده و به خریدوفروش بپردازد.
معایب بازار اوراق بهادار
بازار اوراق بهادار نیز مانند هر بازار دیگری دارای معایبی می‌باشد که حتماً هر سرمایه‌گذار باید با آن‌ها آشنا شده و این معایب را در نظر بگیرد.
-
ریسک بالا
بازار بورس ایران در حال حاضر با نوسان 5 درصدی در قیمت هر برگه‌ی سهم در حال خریدوفروش می‌باشد. با این تعریف اگر شما یک برگه‌ی سهم را در سقف نوسان روز کاری خریده و در انتهای بازار قیمت سهم به کف قیمتی برسد، با کارمزدی که برای این خریدوفروش پرداخت می‌نمایید، متحمل 11.5 درصد ضرر خواهید شد. دقیقاً از همین رو است که توصیه‌ی اکید داریم بدون دانش و آموزش‌های لازم کاربران به‌هیچ‌وجه به‌صورت شخصی به بازار سرمایه ورود نکرده و اقدام به خریدوفروش اوراق بهادار از روی دست دیگران، سیگنال و هر روش پر ریسک دیگری ننمایند. بازار اوراق بهادار با همه‌ی جذابیت‌هایی که دارد، در روندهای کاهشی خود می‌تواند درصد بالایی از سرمایه‌ی زندگی یک فرد را به نابودی کامل بکشاند.
-
ساعات معاملاتی محدود
ساعات معاملاتی در بازار بورس ایران در حال حاضر از ساعت 9 صبح آغاز و تا ساعت 12:30 ادامه پیدا می‌کند. در خارج از این ساعت امکان خریدوفروش سهام برای سرمایه‌گذاران وجود نخواهد داشت.
حفظ امنیت در اوراق بهادار
یکی از سؤال‌های اساسی درباره‌ی بازار اوراق بهادار حفظ امنیت در این بازار می‌باشد. امینت سرمایه‌گذار در این بازار از دو جنبه قابل بررسی است. در وهله‌ی اول از نظر ساختار بازار و پشتیبانی دولتی از آن، هیچ خطری برای سرمایه‌گذار وجود نخواهد داشت. درواقع سرمایه‌های شما در بازار اوراق بهادار با بالاترین شرایط امنیتی حفظ شده و ساختار آن دقیقاً مانند یک بانک دولتی است. برگه‌های سهام ارائه شده در این بازار نیز قبلاً به تائید سازمان بورس رسیده و متخصصین دولتی این برگه‌ها را از نظر درستی تائید نموده‌اند. در وهله‌ی دوم امنیت در بازار اوراق بهادار مربوط به رفتار شخصی هر فرد است. مواردی از قبیل بی‌گدار به آب زدن و ورود بدون آموزش به بازار یا قرار دادن سرمایه‌ها در اختیار افرادی کلاه‌بردار و یا بی‌تجربه امنیت سرمایه‌های شما را به خطر خواهد انداخت. برای موفقیت در هر بازاری اولین و مهم‌ترین اصل آموزش صحیح و کاربردی است.
