بازار دوطرفه
بازار دو طرفه به بازاری گفته می شود که سهامداران آن زمانی که انتظار اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند می توانند فروش استقراضی انجام دهند؛ یعنی بدون اینکه سهمی داشته باشند می توانند آن را به فروش برسانند و متعهد شوند که در زمانی مشخص در آینده سهم آن شرکت را خریده و به قرارداد عمل کنند. به عنوان مثال: فرض کنید قیمت یک خودرو ۲۰۰ میلیون تومان است و شما پیش بینی می کنید قیمت این خودرو در آینده کاهش خواهد یافت و به ۶۰ میلیون تومان خواهد رسید. در شرایط عادی شما امکان کسب سود از این پیش بینی نخواهید داشت؛ اما در قالب فروش استقراضی و بازار دوطرفه می توانید این خودرو را بدون اینکه ابتدا آن را بخرید طبق قراردادی آن به فروش برسانید و متعهد شوید که در آینده خودرو را تحویل دهید. حال اگر قیمت خودرو نزولی شود و به ۶۰ میلیون تومان برسد شما می توانید با خرید خودرو در بازار به قیمت ۶۰ میلیون تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان از خریدار دریافت کنید و ۷۰% بازدهی کسب کنید. علاوه بر کسب بازدهی مزایای دیگری نیز برای بازارهای دوطرفه می توان برشمرد. در واقع در بازارها یا بورس های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد که می توان از نزول قیمت سهام سود کرد. حال این حالت را با بازار یک طرفه مقایسه کنید:
فرض کنید شما سهام شرکت فولاد را به قیمت ۲۰۰۸۰ تومان خریداری کرده باشید، حال اگر قیمت سهام افزایش پیدا کند شما هم به سود خواهید رسید و در صورت کاهش قیمت کمتر از مبلغ خریداری شده شما وارد زیان می شوید. پس در بازارهای یک طرفه شما باید سهام را ارزان بخرید و بعد گران بفروشید تا سود بدست آورید. اما در بازار دو طرفه هم می توان از افزایش قیمت در هنگام خرید یک سهام هم هنگام کاهش قیمت در زمان فروش سهام، سود کسب کنید. فعالان قدیمی بورس که دوران رکود بازار را چشیده اند، بیشتر می توانند به مزایای بازار دو طرفه واقف باشند.
بازار یک طرفه و معایب آن
بازار یک طرفه بازاری ست که فعالان آن بازار تنها در زمان رشد قیمت ها امکان کسب بازده از آن بازار دارند و در ریزش قیمت ها در بهترین حالت ممکن می توانند به موقع شناسایی سود کنند و متحمل زیان نشوند.
در بازارهای یک طرفه فعالان بازار با سختی ها و مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می کنند. از جمله:
۱- زمان بر شدن دوران رکود بورس
در بازار یک طرفه مانند بورس ایران به دلیل فضای تورمی، سهامداران علاقه ای به فروش دارایی خود با زیان ندارند و حاضرند مدت ها سهام را نگهداری کنند تا سرانجام با افزایش قیمت سهام از زیان خارج شوند. این مسئله باعث می شود تا از لحاظ نموداری شیب رشد قیمت ها و اصلاح قیمت ها متفاوت باشد و همین مسئله کارایی برخی ابزار تحلیل تکنیکال را در بورس ایران به صفر می رساند.
۲- گذری شدن بازار سرمایه
بسیاری از افراد عادی جامعه در امواج صعودی بورس وارد این بازار می شوند و در رشد بازار سود خوبی نصیبشان می شود. زمانی که بورس وارد فاز رکودی خود می شود این افراد که فرصتی برای کسب بازده از بورس در دوران رکود پیدا نمی کنند از بورس خارج شده و به سایر بازارها کوچ می کنند. حال اگر فرصتی در بازارنزولی برای کسب سود در بورس وجود داشته باشد احتمالاً مدت ماندگاری افراد در بورس و فعالیتشان دراین بازار از چند ماه به چندین سال خواهد رسید.
۳- ریسک نقدشوندگی
یکی دیگر از مصائب یک طرفه بودن بازار بورس بحث نقدشوندگی این بازار در دوران رکود است. سرمایه گذاران کلان و بزرگ در دوران رکود بورس به سختی می توانند کل سهام خود را نقد کرده و تغییر رویکرد سرمایه گذاری بدهند؛ به همین دلیل، یکی از عوامل اصلی که پول های درشت به سمت بورس وارد نمی شوند همین ترس از دوران رکود احتمالی است که قابلیت نقدشوندگی سرمایه زیر سوال می رود.
۴- حباب در دوران رونق
دوران رونق بورس همواره با بازدهی های خوبی همراه بوده است. رشد نقدینگی در سطح جامعه و سرازیر شدن آن به سمت بازار بورس با توجه به عمق پایین این بازار منجر به رشدهای چند برابری درقیمت برخی سهام بازار می شود. بازار یک طرفه باعث می شود تا به تعادل رسیدن بازار به تاخیر افتاده و برخی سهام در بازاربورس دچار حباب های سنگین شود. در چنین شرایطی تحلیل نقشی کم رنگ تر به خود گرفته و سهام مختلف صرفاً بخاطر ورود نقدینگی رشد قیمتی را تجربه می کنند نه ارزش ذاتی. اما دغدغه بازار یک طرفه تنها به ایران نیست و ازدهه های گذشته کشورهای مختلف دنیا سعی در برطرف کردن این مسئله و حرکت به سمت بازارهای دوطرفه داشته اند؛ بطوری که در حال حاضر ایران از جمله معدود کشورهایی ست که بازار بورس آن یک طرفه است.
مزایای بازار دوطرفه
مزایای زیادی در قبال فراهم کردن بستر بازار دوطرفه نصیب بازار بورس و فعالان آن خواهد شد که در زیر به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد:
- امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها
- پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه گذاری
- جلوگیری از ایجاد حباب در بازار بورس و سهام شرکت های مختلف
- کارا شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده از ابزارهای کمکی که در دنیا استفاده می شود.
- افزایش شدید نقدشوندگی در بورس
در حال حاضر، در بازار مشتقات شاهد بازار دوطرفه هستیم. بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام و کالا دو بازاری است که فرآیند دوطرفه سازی بازار کامل پیاده شده است اما به دلیل عمق کم این بازارها و عدم شناخت فعالان حوزه سرمایه گذاری، چندان مورد توجه قرار نگرفته اند. البته با با اتخاذ تصمیمات دقیق تر، پیروی از قوانین و استانداردهای مربوطه و ایجاد بسترهای آموزشی و فرهنگ سازی، بازار دو طرفه می تواند جایگاه خود را میان سهامداران پیدا کند.
فروش تعهدی چیست؟
با وجود تلاش های انجام شده برای ارتقا کارایی بورس ایران در مقایسه با بورس های جهانی، جای خالی برخی ابزارها به شدت احساس شده است. یکی از این ابزارها «دو طرفه بودن بازار» است. به این معنا که معامله گر بتواند از افت قیمت سهام نیز سودآوری داشته باشد. بدین صورت که معامله گر با پیش بینی کاهش قیمت یک سهم آنرا به صورت استقراضی فروخته و سپس پس از کاهش قیمت مدنظر سهم را بازخرید کرده و از اختلاف قیمت آن سود می برد. در مدل استقراضی، رابطه میان فروشنده و مالک اوراق بهادار به شکل استقراض تعریف می شود. بدین صورت که فروشنده با قرض کردن اوراق بهادار از مالک و پرداخت بهره از پیش توافق شده، به فروش اوراق بهادار در بازار و پیاده سازی استراتژی معاملاتی خود اقدام می کند. البته با توجه به وجود اشکالات شرعی در این روش معاملاتی به دلیل پرداخت بهره مشخص، راهکار جایگزینی در قالب عقد وکالت تعریف شده است که بر اساس آن متقاضی به وکالت از مالک اوراق بهادار را فروخته و باید در زمانی مشخص به درخواست مالک یا تشخیص خود اوراق بهادار فروخته شده را بازخرید کند.
تبعات فروش تعهدی چیست؟
یکی از مهمترین مزایای فروش تعهدی افزایش تحلیل در بورس خواهد بود. در فروش تعهدی سرمایه گذار انتظار دارد قیمت یک سهم در یک بازه زمانی مشخص کاهش پیدا کند بنابراین با هدف کسب سود از این کاهش قیمت، به فروش سهم تحت مالکیت شخص دیگری اقدام کرده و با کاهش قیمت و بازخرید آن، از تفاوت قیمت فروش و بازخرید سود می کند. در واقع دوطرفه شدن بازار موجب ایجاد فضای تحلیل در بورس شده و مانع از افزایش حباب قیمتی در سهام می شود. این موضوع می تواند موجب کنترل هیجان کاذب در بورس شده و به رونق پایدار بورس کمک کند. ایجاد بازار دو طرفه در بورس همچنین می تواند منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام شده و عرضه و تقاضا متعادل شود. همچنین به معامله گران حرفه ای بازار این امکان را می دهد تا از نتایج ارزیابی های خود در روندهای صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می کند. از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش های سنگین بورس اگر محدودیتی ایجاد نشود می تواند شدت سقوط قیمت ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت ها بیشتر می شود. به همین منظور باید نظارت کامل و کنترل های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.