مخترع پول کیست؟

قبل از اینکه با مخترع پول آشنا شویم باید بدانیم که در گذشته دیرین برای تداوم حیات، نیاز هر فرد با تلاش فردی (شکار- تولید و …) تأمین می شد ولی با گذشت زمان هرگز به تولید شخصی قانع نبود و اگر در آن روز بشر نمی توانست با زور هرچه می خواهد به چنگ آورد ناگزیر حاضر می شد از راه معاوضه جنس با جنس (معاوضه مستقیم کالا با کالا) نیازهای عادی زندگی را فراهم کرده و از این راه امرارمعاش نماید. اما این مبادله مشکلات بسیاری به همراه داشت ازجمله:

امکان تعیین ارزش کالا بر اساس قبول واحد معینی که مورد تائید طرفین معامله باشد نبود. یافتن طرفین مبادله دو کالا (گوسفند و گندم) که هر دو نیاز به کالاهای عرضه شده طرف دیگر داشته و آماده مبادله باشند چندان آسان نبود. بشر در ابتدا برای حل چنین مشکلاتی اشیا و یا کالاهایی را به عنوان واسطه مبادلات به جهت سهولت داد و ستد انتخاب کرد و انتخاب آن بستگی به نوع و فراوانی آن شیء یا کالای واسطه در آن محدوده یا شهر داشت مثل صدف در سواحل دریا و گوسفند و گاو در نواحی کوهستانی و معتدل. اگرچه تا مدتی سیستم دادوستد به عنوان روشی برای تبدیل کالا و خدمات مورداستفاده قرار می گرفت اما چالش های پیش روی این سیستم باعث شد تا پس از مدتی پول اختراع شود.

این چالش ها چه بود؟

• ممکن است نتوانید فردی را پیدا کنید که حاضر به تعویض کالای خود با کالای شما باشد یا زمان زیادی طول بکشد.
• ممکن است کالای شما روی دستتان بماند و آسیب ببیند و دیگر قابل استفاده نباشد.
• اگر اندازه و حجم کالای شما بزرگ باشد، نمی توانید آن را به سادگی جابه جا کنید.
• امکان بخش بندی کردن کالا معمولاً وجود ندارد.
• ممکن است سر ارزش گذاری با طرف دیگر کنار نیایید.

اما مخترع پول چه کسی بود؟

هر چیزی که به طور عمومی توسط مردم به عنوان ابزاری برای تبدیل کالا و خدمات به یکدیگر مورداستفاده قرار بگیرد ازنظر اقتصاددانان پول نامیده می شود.

لیدیه

بسیاری بر این باور هستند که اولین مخترع پول در لیدیه بوده است. در حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد، لیدی ها اولین فرهنگ غربی بودند که سکه ضرب کردند. سایر کشورها پس از آن شروع به ضرب سکه های مخصوص به خود با میزان ارزشی مشخص کردند. بنا بر گفته هردو تاریخ نگار یونانی، لیدی ها اولین مردمی بودند که از سکه های طلایی و نقره ای استفاده کرده و فروشگاه های خرده فروشی را در مکان هایی دائم به راه انداختند. این گفته ها مدرکی است که نشان می دهد لیدیه ای ها حداقل در غرب، اولین در ضرب سکه بوده اند؛ اگرچه اولین سکه ها نه از طلا و نقره بلکه از آلومینیومی که از ترکیب هر دو به طور طبیعی ساخته می شود به نام الکتروم، بودند. این که تاریخ ضرب این سکه ها چه زمانی است یکی از پربحث ترین موضوع بین تاریخ شناسان است و تاریخ آن را چیزی در حدود ۷۰۰ تا ۵۵۰ سال قبل از میلاد می دانند ولی اکثراً بر این باور هستند که آن ها در نزدیکی منطقه پادشاهی الیاتس ضرب می شده اند. پسر الیاتس، کرزوس صاحب ثروت زیادی شد. او به دلیل ضرب اولین سکه هایی که واقعاً از طلا ساخته شده باشند و خلوص آن ها به صورت استاندارد تعیین می شد، شهرت دارد. کمی طول کشید تا سکه های باستانی برای معامله و خرید مورداستفاده قرار بگیرد. حتی کوچک ترین نوع سکه الکترومی هم برای خریدهای روزانه مثلاً خرید چند عدد نان خیلی زیاد بود. اولین سکه هایی که برای خرید و در ابعاد گسترده مورداستفاده قرار گرفت از نقره ساخته می شد.

سامری ها

بااین حال شواهدی هم وجود دارد که نشان می دهد پول حتی به قبل از تمدن بابل یعنی ۲۰۵۰ سال قبل از میلاد برمی گردد. درنهایت جوامع مختلف فلزات گران بها را برای استفاده به عنوان پول کنار گذاشتند. سکه ها و اسکناس های جدید از فلزهای گران بها ساخته نمی شوند و هرکدام ارزشی مشخص دارند که همه روی آن توافق دارند. دولت ها و بانک ها وعده می دهد که اسکناس شما را با مقدار مشخصی نقره یا طلا معاوضه کنند. اولین اسکناس فیات یا همان پول بی پشتوانه چاپ شده در ایران به دوران قاجارِ در حدود سال ۱۲۲۹ برمی گردد.

تاریخچه پول

حدود هفت هزار سال قبل از میلاد در غرب و مرکز قاره آسیا تمدن هایی وجود داشتند که با استفاده از موادی مثل طلا، مس و قلع که از معادن غنی خود استخراج می کردند، ابزاری برای مبادله ایجاد کردند. سه هزار سال قبل از میلاد، استفاده از شمش های طلا با وزن و ارزش استاندارد در شهرهای مصر و بین النهرین رایج شد. در همان زمان «ارز کالا» به وجود آمد و دیگر جوامع سراسر دنیا شروع به استفاده از پول های استاندارد کردند. در میان آیتم های به کاررفته برای مبادله می توان به صدف که در آسیای شرقی و آفریقا مرسوم بود و همچنین سنگ، پوست حیوانات و سلاح هایی مانند چاقو و سرنیزه اشاره کرد. این شکل از پول، سال ها وجود داشته و طی هزاره بعد و تا زمان پیدایش اولین واحد پولی استاندارد، یعنی «سکه»، بارها مورد اصلاح و بازبینی قرار گرفت. طبق نظر مورخان، سکه ها ابتدا در هفت هزار سال قبل از میلاد در پادشاهی باستانی لیدی، در ساحل شرقی ترکیه کنونی ساخته شده اند. سکه های اولیه از ترکیبی از طلا و نقره به نام «الکتروم» ساخته می شدند.

این سکه ها مانند سکه هایی که امروز می شناسیم همیشه گرد نبوده اند؛ بلکه گاهی اندازه ها و شکل های نامنظمی داشته و تنها در یک روی آن ها تصویری نقش بسته بود. البته وزن استانداردی برای سکه ها در نظر گرفته شده بود که بین ۱۵ گرم تا ۱۴ گرم بود. برخی از سکه های یافت شده اولیه، نام دو تن را به خط لیدی باستان بر روی خود دارد؛ «Walwel» و «Kalil» که احتمال می رود به حاکم لیدی در آن زمان یعنی «پادشاه آلیاتس» و پدرش «سادیاتس» اشاره داشته باشد. استفاده از سکه های الکتروم از لیدی به شهر های یونان در سواحل آسیای صغیر و سپس به سرزمین های اصلی یونان باستان رسید. تقریبا از همان زمان که ملت ها شروع به تولید پول سکه ای کردند، جعل آن ها با مجازات همراه بوده است. یکی از اقدامات متقلبانه، این بود که لبه های سکه ها را می تراشیدند تا از ماده به دست آمده برای تولید سکه های جدید و قلابی استفاده کنند. البته در اکتشافاتی که اخیراً در کشور هندوستان شده مسکوکاتی به دست آمده که ظاهراً مربوط به پنج هزار سال قبل است (سه هزار سال پیش از میلاد).

دوره اختصاصی

دوره نخبگان، استاد تمامی در ترید

دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است

دریافت اطلاعات بیشتر

هرودوت مورخ سده پنجم قبل از میلاد مسیح می نویسد: «در میان مردم و ملت هایی که ما می شناسیم مردمان لیدی نخستین کسانی هستند که برای مصرف خود از زر و سیم سکه زدند.» البته گروهی از محققین علوم باستان شناسی معتقدند که این افراد (ضرب کنندگان سکه) مهاجرین یونانی بودند که در خدمت دولت لیدی سکه زدند و جهانیان این اختراع را که پس از اختراع خط بزرگ ترین اختراع است مدیون یونانی ها می دانند.

پیدایش پول کاغذی

چینی ها اولین مردمانی بودند که از پول کاغذی استفاده کردند. حکومت های پادشاهی و افراد در چین هم مستقل از لیدی و یونان، شروع به ترویج استفاده از سکه های ساخت خود که بر اساس قالب کوچک شده و فلزی ابزارهایی مانند چاقو، آلات کشاورزی و تبر بود، کردند. بعدها چینی ها هم از سکه های گرد استفاده کردند که منقوش به تصویر شخصیت های برجسته چینی بود. همچنین چون اولین تمدنی بودند که سال ۱۰۰ میلادی با استفاده از موادی مانند کتان، کنف، بامبو و پوست درخت توت به تولید کاغذ پرداختند، بنابراین شروع به نوشتن سند بدهی روی کاغذ و پوست گوزن کردند تا تضمینی برای مبادلات بلندمدت باشد. اسکناس های کاغذی اولین بار حدود قرن هفتم میلادی در سلسله ی پادشاهی «تانگ» در «دره رودخانه زرد» چین مورداستفاده قرار گرفت. این کاغذها به تدریج تبدیل به اسکناس رسمی شده و جایگزین بسیار سبک تری برای هزاران سکه ای شدند که در تراکنش ها و مبادلات بزرگ باید بین مناطق مختلف جابه جا می شدند. مقامات محلی چین در آن زمان پیشنهاد کردند که بازرگانان سکه های فلزی خود را در خزانه دولت با اسکناس عوض کنند. استفاده از پول کاغذی بعدها طی سلسله «سانگ» که حدود سال ۹۶۰ میلادی آغازشده بود، در چین به صورت رسمی درآمد.

تاریخچه پول در ایران

پیش از روی کار آمدن هخامنشیان و سقوط کشور لیدی، ایرانیان از اختراع پول و رواج آن در خاک همسایه خودآگاهی داشته اند زیرا پس از فتح لیدی به دست کوروش که این سرزمین نیز در قلمرو حکومت هخامنشیان درآمد در اکروسارس پایتخت لیدی کارگاه سکه زنی (ضرابخانه) وجود داشته و به تحقیق دانشمندان امروزی ثابت شده که اختراع سکه در روزگار شهریاری خاندان مرمناد اتفاق افتاده است. اولین سکه ای که در ایران رواج یافت، در زمان داریوش اول (۵۱۶ ق.م) ضرب شد و نام آن دریک بود و سکه دیگری که رواج داشت «شکل» بود که وزن ۶/۵ گرم نقره.

تاریخچه اسکناس در ایران

پول کاغذی تا اواسط قرن ۱۶ م استفاده فراگیری در غرب نداشت و فراگیری آن با صدور اوراقی در معاوضه با طلا از طرف بانک ها گسترش پیدا کرد اسکناس در زبان فرانسه Assignas نامیده می شد که به معنی تضمین پرداخت وجه از طرف دولت بوده است. روس ها به آسیگناف می گفته اند که این کلمه در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار در ایران به صورت اسکناس درآمد. قدیمی ترین اسکناس شناخته شده در ایران، اسکناس یک درهمی، منقش به لااله الاالله و محمد رسول الله است که در زمان فرمانروایی کی تون مغول به سال ۶۹۳ هجری قمری در تبریز به چاپ رسیده و به نام چاو مبارک موسوم بوده است.

اولین بانکی که اسکناس های ایران را چاپ می کرده، بانک جدید شرق بود که مرکزش در لندن و در آسیا عملیات بانکی داشته است. اسکناس های چاپ شده توسط این بانک در بانک بازرگانی ایران انتشار می یافت. مبلغ این اسکناس ها از ۵ قران به بالا بوده است. در سال ۱۲۶۷ هجری قمری امتیاز نشر اسکناس از بانک جدید شرق به بانک شاهی انتقال یافت. بانک شاهی حق انتشار اسکناس یعنی توزیع آن را داشته و چاپ توسط بانک جدید شرق صورت می گرفته و سیاست های پولی نیز به عهده همین بانک بود. در سال ۱۲۵۸ هجری شمسی، نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی خواستار تأسیس بانک ملی شدند. سال ۱۳۰۶ شمسی بانک ملی به تصویب می رسد و در ۱۷ شهریور ۱۳۰۷ شروع به کار می کند. ازجمله سیاست های این بانک خارج ساختن کنترل اقتصاد پولی ایران از دست خارجی ها بود. سال ۱۳۱۰ شمسی اسکناس های چاپ شده قبلی از جریان خارج شدند. به موجب ماده ۵ قانون اصلاح (قانون واحد و مقیاس پول) حق انحصاری انتشار اسکناس به مدت ۱۰ سال به بانک ملی واگذار شد. از آن پس تعیین نوع طرح و مبلغ، نوع اسکناس و تعداد آن ها را بانک ملی تعیین می کرده و در لندن چاپ می شد.

نشر اسکناس از سال ۱۳۳۹ از بانک ملی به بانک مرکزی سپرده شد. سازمان تولید اسکناس از سال ۱۳۵۱ تأسیس و طرح تأسیس چاپخانه ای برای چاپ اسکناس تهیه شد. سال ۱۳۶۱ ساختمان چاپ اسکناس تکمیل و چاپ اسکناس به صورت آزمایشی با چاپ اسکناس های ۲۰۰ ریالی به طور رسمی در ایران آغاز شد. در سال ۱۳۶۷ با راه اندازی دو خط تولید دیگر، خط تولید اسکناس به ۴ واحد رسید و از آن پس تمامی اسکناس های جمهوری اسلامی ایران در داخل چاپ می شود. در سال ۱۳۶۸ با توجه به واردات کاغذهای موردنیاز از خارج، طرح ساخت کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار مطرح می شود. در سال ۱۳۷۶ عملیات اجرایی پروژه کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار آغاز می شود. در سال ۱۳۸۱ این کارخانه پس از پشت سر گذاردن تولیدات آزمایشی به بهره برداری کامل رسید. در سال ۱۹۴۶ اولین کارت های شارژی دنیا معروف شد. این کارت در مقایسه با کارت های اعتباری مدرن محدود بود؛ اما ایده ارزشمندی را ارائه کرد. و به پیدایش مستر کارت و بنک آمریکارت (ویزا کارت امروزی) انجامید. پول سرانجام در دهه ۱۹۸۰ و با معرفی دستگاه های عابر اتوماتیک (خودپرداز) و شماره های شناسایی شخصی و کارت های اعتباری وارد عرصه دیجیتال شد.

پولی که امروز بدون کوچک ترین فکری، به عنوان یک ابزار معمول از آن استفاده می کنیم، مسیری طولانی را برای تبدیل شدن به آنچه در حال حاضر می بینیم، طی کرده است. بسیاری از تمدن های اولیه بر سر پول و اختلافاتی که در سنجش ارزش کالاها وجود داشت وارد جنگ می شدند. پیدایش پول یکی از مهم ترین رخدادهای تمدن بشری است که در حوزه مبادلات، انقلاب بزرگی ایجاد کرد.