تهاتر یا مبادله پایاپای چیست؟ آیا این سبک از معامله هنوز هم کارایی دارد؟

پول، مفهومی است که در هر زمان، شکل خاصی به خودش می‌گیرد؛ مثلاً گاهی پشت ظاهر درخشان سکه‌های طلا و شمش‌های نقره، در پس اعتبار یک‌تکه کاغذ، در عمق سیاهی نفت، شیرینی شکر و عطر دل‌انگیز قهوه پنهان می‌شود. وقتی پول را از آن شکل مرسوم کاغذی بیرون بکشیم، مفهوم‌های جانبی دیگری در کنارش ظاهر می‌شوند. یکی از این مفهوم‌های جالب «تهاتر» است. در این مقاله از خانه سرمایه به سراغ تهاتر می‌رویم. با ما همراه باشید.

رابرت کیوساکی

در تجارت و سرمایه‌گذاری به دنبال معامله‌های جدید بگردید. برخلاف جریان آب اما هوشمندانه شنا کنید.

تهاتر به چه معنا است؟

تهاتر یا «Barter» نوعی معامله است که در آن فرد در مقابل کالایی که به دیگری تحویل می‌دهد، یک کالای دیگر دریافت می‌کند. دکتر «سید مرتضی قاسم‌زاده» در کتاب حقوق‌مدنی، مختصر قراردادها و تعهدات» تهاتر را این‌گونه تعریف می‌کند: «برطرف شدن یا حذف دو دِین متقابل تااندازه‌ای که باهم برابری کنند، تهاتر نام دارد.» در تعریف دقیق‌تر می‌توان گفت که تهاتر، معامله‌ای بدون استفاده از ابزار مبادله است. بد نیست نگاهی به معنای ابزار مبادله بیندازیم». «ابزار مبادله» یا «Medium of Exchange» مفهومی است که حتی در نبود شکل رایج پول، کار پول را انجام می‌دهد. اگر کمی در مفهوم پول دقیق‌تر شویم، می‌توانیم از آن به عنوان ابزاری یاد کنیم که به وسیله مردم برای انجام معامله‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد؛ اما درنهایت ما از پول برای خرید ارزش چیزها استفاده می‌کنیم؛ مثلاً با پول، گوشت و نان و برنج می‌خریم چون در پی دریافت ارزش مواد غذایی هستیم یا با آن زمین و خانه می‌خریم چون در پی یافتن ارزش آرامش و سرپناه هستیم. اگر از این منظر به پول نگاه کنیم درمی‌یابیم که اصطلاح ابزار مبادله، واقعاً برازنده آن است؛ اما فقط پول کاغذی نیست که می‌تواند نقش ابزار مبادله را بازی کند. درواقع هر چیزی که کمیاب باشد، جای زیاد نگیرد، تقاضا برای آن وجود داشته باشد و قابل وزن کردن یا قابل‌شمارش باشد می‌تواند نقش پول را بازی کند؛ مثلاً در یک دوره از گذشته، نمک این ارزش را به دوش می‌کشید و مردم در مقابل دادن کالاهای خود، نمک دریافت می‌کردند. از آن‌طرف برای خرید چیزهای موردنیازشان هم نمک می‌پرداختند. اگر سر این نخ را بگیریم شاید بتوانیم آن را به پول‌های دیجیتال وصل کنیم. هم‌اکنون در برخی از کشورهایی که استخراج ارزهای دیجیتال رایج و قانونی است، تعدادی از فروشگاه‌ها در مقابل کالاهای خود، ارز دیجیتال را می‌پذیرند. شاید بانک‌های بزرگ جهانی هنوز در گیرودار ارزش‌گذاری این مفهوم‌های تازه‌وارد در حال تقلا باشند اما این ابزار‌های مبادله نادیدنی، کم‌کم رنگ و بو و مفهوم پول‌های رایج را به خود می‌گیرند.

به دنبال تهاتر در کوچه و بازار

«تاخت زدن» و «یِر به یِر کردن» نمونه‌هایی از اصطلاح‌های عامیانه برای توضیح معامله‌های تهاتری هستند.

آیا معامله‌های تهاتری هنوز هم زنده هستند؟

برخلاف اسم نه چندان آشنای تهاتر برای مردم، اما قصه استفاده از آن بسیار رایج‌تر از پول است. از یک کودک خردسال گرفته تا شرکت‌های بسیار بزرگ همگی با استفاده از تهاتر، معامله‌های سودمندی انجام می‌دهند. وقتی معامله‌های تهاتری در مقیاسی کوچک صورت بگیرند به آن‌ها میکرو بارتر (Micro barter) یا خرده تهاتر گفته می‌شود. اجازه بدهید چند نمونه از این معامله‌های تهاتری را باهم بررسی کنیم:

• وقتی کودکان اسباب‌بازی‌های خود را باهم عوض می‌کنند، به شکلی ساده و بدون هیچ آموزشی، یکی از پایه‌های اقتصادی را به صورت عملی تمرین می‌کنند. یا وقتی‌که نوجوان‌ها باهم قرار می‌گذراند تا در عوض حل کردن مسئله‌های ریاضی، برای طرف مقابل خوراکی بخرند بازهم از تهاتر استفاده کرده‌اند.
• در فصل برداشت محصول، برخی از کارگرها در مقابل انجام کارشان مقداری از محصول را طلب می‌کنند.
• بیشتر زنبوردارها در قبال خرید کندو به جای پول به فروشنده کندو‌ها، عسل می‌دهند.
• شهرداری‌ها، هزینه صدور مجوز حفاری یا صدور پروانه ساختمانی برای شرکت توزیع برق را با هزینه انشعاب برق درخواستی تهاتر می‎کنند.
• پیمانکاران و شرکت‌های خصوصی عمرانی درازای انجام فعالیت‌های خود، زمین، مصالح ساختمانی، واحدهای تجاری یا مسکونی می‌گیرند.
• بعضی کشورها در عوض فروش محصولات مهمشان – مثل نفت – از کشور دیگر کالاهای ضروری دریافت می‌کنند.
• حتی نظر دادن و بحث کردن را هم می‌توان شکلی از تهاتر اطلاعات در نظر گرفت.

چرا تهاتر ایجاد شد؟

مردم، شرکت‌ها و دولت‌ها در هر دوره زمانی به علت‌های خاصی به سمت معامله‌های تهاتری روی می‌آورند. برخی از مهم‌ترین علت‌های شکل‌گیری این مبادله پایاپای را باهم می‌خوانیم:

• کاهش نقدینگی

وقتی یک شخص حقیقی یا حقوقی، هم با کاهش نقدینگی مواجه شده باشد و هم به کالا یا خدمات طرف مقابل نیاز زیادی داشته باشد، به سمت تهاتر می‌رود. در معامله‌های خرده تهاتری، سهم تبادل خدمات بسیار بیشتر از سهم تبادل کالاهای فیزیکی است. اجازه بدهید مثالی در این‌باره بزنیم. تصور کنید که شما صاحب رستوران هستید و یک شرکت تبلیغاتی ۱۵ میز رستورانتان را برای ضیافت شام کارمندانش رزرو می‌کند. اگر شما در عوض ارائه خدمات شام به کارمندان آن شرکت از مسئول آن‌ها بخواهید که رستورانتان را تبلیغ کند، هم از خدمات شرکت تبلیغاتی بهره برده‌اید و هم آن مسئول از پرداخت هزینه شام کارمندانش نجات پیدا می‌کند. جالب است بدانید که حجم معامله‌های تهاتری در شرکت‌های کوچک با شتاب زیادی رو به افزایش است.

• تحریم‌ها

تحریم، برای ما ایرانی‌ها به واژه‌ای تلخ و آشنا تبدیل‌شده است. در این بین، شرکت‌های بین‌المللی و دولتی که در خط مقدم تحریم‌های سیاسی_تجاری قرار دارند برای ادامه بقای خود به تهاتر روی‌ می‌آورند؛ مثلاً ما در عوض صادر کرد نفت به چین و روسیه از آن‌ها کالاهای ضروری – و غیرضروری – گرفتیم. البته ایران در این نمونه تنها نیست و کشورهای مختلف جهان به بهانه‌های گوناگون یکدیگر را تحریم می‌کنند. نمونه جالبی از تهاتر در اثر تحریم را می‌توان در تاریخ شرکت مرسدس بنز مشاهده کرد. در سال ۱۹۹۴ این شرکت به دلیل تحریم‌های موجود در کشور اکوادور نتوانست از روش معمولی برای صادرات محصولاتش استفاده کند. به همین دلیل درازای صادرات اتوبوس‌های بنز خود از اکوادور موز گرفت! نکته‌ای که باید مدنظر قرار بدهیم این است که معامله‌های تهاتری زمانی افزایش پیدا می‌کنند که ارزش تهاتر در مقابل معامله‌های معمولی بسیار بیشتر باشد.

• تلاش برای رفع نیاز نه سود

در بسیاری از موارد، هدف از انجام معامله‌ها برطرف کردن نیاز است و پای پول در میان نیست. تصور کنید شما مجبور به انجام کاری می‌شوید که از آن دل‌خوشی ندارید و هیچ راهی هم برای انجام ندادن آن وجود ندارد. در همین حال، گوشی موبایل یکی از اطرافیانتان می‌شکند. شما هم با او قرار می‌گذارید که در عوض انجام آن کار، برایش یک گوشی نو می‌خرید. در این حالت، مسئله اصلاً پول نبوده و شما به دنبال کسب سود بیشتر از این معامله نبودید. بلکه فقط می‌خواستید نیاز خود را برطرف کنید و کاری که دوست نداشتید اما مجبور به انجام آن بودید را به شکلی انجام دهید.

• فرار مالیاتی

مالیات نیز یکی از سوژه‌های مهم برای تغییر جهت معنادار شخص‌های حقیقی و حقوقی به سمت معامله‌های بارتری به شمار می‌رود.

• محدودیت شبکه بانکی یکپارچه جهانی

در بسیاری از کشو‌رهای کمتر توسعه‌یافته یا درحال توسعه، افراد حقیقی یا حقوقی نمی‌توانند به آسانی در بانک‌های معتبر جهانی حساب باز کنند. همین محدودیت می‌تواند به شکل یک سد معاملاتی، مانع از گسترش و حتی ادامه حیات شرکت‌ها شود. امکان انجام تهاتر از طریق اینترنت می‌تواند بخش قابل‌توجهی از این محدودیت‌ها را برطرف کند.

مشکلاتی که گریبان معامله‌های تهاتری را گرفته‌اند

هر مفهومی جنبه‌های مثبت و منفی خاص خودش را دارد. تهاتر نیز از این ماجرا مستثنا نیست. آگاهی داشتن از نقطه‌های ضعف معامله‌های بارتری به ما کمک می‌کند تا با چشمانی باز به سمت انجام این معامله‌ها برویم.

• مشخص نبودن قیمت اصلی کالاهای مورد تهاتر

در معامله‌های بارتری، تقریباًهمه چیز بر اساس توافق طرفین صورت می‌گیرد. به همین دلیل، ارزش واقعی کالا یا خدمات قریباً ارزش کالاها قابل تخمین هستند اما این خدمات است که نمی‌توان ارزش دقیقی روی آن‌ها گذاشت – مشخص نمی‌شود. این ابهام می‌تواند در آینده مشکلاتی را برای طرفین معامله ایجاد کند؛ مثلاً شاید یکی از طرفین بعد از انجام خدماتش یا ارائه کالای خود به طرف مقابل، احساس کند که معامله انجام‌شده اصلاً عادلانه نبوده یا کسی به او پیشنهاد بسیار بهتری بدهد. باوجود آنکه در تهاتر، پول، واسطه مبادله نیست ولی همچنان می‌تواند به عنوان مبنای ارزش‌گذاری در نظر گرفته شود.

• امنیت معامله‌های میکرو بارتری

مسئله امنیت در معامله‌های بارتری، مشکل دیگری است که در این‌جور معامله‌ها وجود دارد. مخصوصاً اگر حجم معامله‌ها خیلی کم یا خیلی زیاد باشد. وقتی معامله‌ها با استفاده از ابزارهای مبادله – مثل پول صورت می‌گیرند، چون تمام شرایط بدون هیچ‌گونه ابهامی در قرارداد ذکر می‌شود درنتیجه معامله‌ها در بستری امن انجام می‌شوند؛ اما در معامله‌های بارتری، بحث اعتماد هر دو طرف مطرح می‌شود. اجازه بدهید با یک مثال این موضوع را روشن‌تر کنیم. تصور کنید که شما می‌خواهید لپ‌تاپ خود را با یک گوشی دست‌دوم اما برند، تهاتر کنید. در زمان معامله، هیچ‌یک از دو طرف نمی‌دانند که گوشی یا لپ‌تاپ موردنظر چه مشکلاتی دارد. البته در این‌جور مواقع معمولاً فرصت‌های تست این وسایل در نظر گرفته می‌شوند اما اگر حقه‌ای در کار باشد و قطعه‌ای از لپ‌تاپ به صورت موقت تعمیر شده باشد، بعد از گذشت دوره تست، طرف مقابل نمی‌تواند در این‌باره ادعایی کند. این مسئله، یکی از نقطه‌های ضعف معامله‌های بارتری است. البته مثالی که زدیم بسیار پیش‌پا افتاده به شمار می‌رود و در معامله‌های بزرگ، گاهی حجم خسارت، جبران‌ناپذیر خواهد بود. به کار بردن تکنولوژی می‌تواند به عنوان یک پیشنهاد عالی برای افزایش امنیت معامله‌های بارتری در نظر گرفته شود. استفاده از قراردادهای هوشمند یا سازوکاری مشابه آنچه اکنون در خرید و فروش ارزهای دیجیتال می‌بینیم، می‌تواند امنیت این معامله‌ها را بسیار افزایش دهد. چون در قراردادهای هوشمند، امکان تغییر قرارداد، تقلب و سرباز زدن از شرط‌های پذیرفته‌شده در معامله به هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست درنتیجه بدون یک واسطه حقیقی یعنی شخص سومی که هر دو طرف معامله به آن اعتماد دارند امنیت معامله به طور کامل برقرار می‌شود. البته این کار، نیازمند استفاده از دانش برنامه‌نویسی و ایده‌هایی خلاقانه برای در نظر گرفتن تمام جنبه‌های یک معامله است.

اولریش شامونی، نویسنده و کارگردان آلمانی

موفقیت موجب امنیت و امنیت باعث موفقیت می‌شود.

نکته‌های قوت تهاتر

در مقابل قدمت تهاتر، سیستم‌های مالی که اکنون آن‌ها را می‌شناسیم مفهوم‌هایی بسیار ساده به شمار می‌آیند. به همین دلیل، دانستن نکته‌های قوت این سیستم می‌تواند عمق آشنایی ما با تهاتر را افزایش دهد.

• افزایش فعالیت‌های اقتصادی به شکل مبادله پایاپای

تهاتر این امکان را برای صاحبان مشاغل ایجاد می‌کند که کالاهای خود را به راحتی معامله کنند. درنتیجه هیچ جنسی روی دست صاحبش نمی‌ماند. به قول «پلوتوس» نمایشنامه‌نویس روم باستان، کالای خوب، حتی اگر مخفی باشد، به زودی خریدار خود را پیدا می‌کند.

• انعطاف‌پذیری این معامله‌ها و سازگاری‌شان با خدمات اینترنتی

تهاتر به شکلی انعطاف‌پذیر با خدمات اینترنتی سازگاری دارد. معامله‌های تهاتری، نیمه تهاتری، تهاترهای چندجانبه و غیره، تنها نمونه‌هایی از پتانسیل معامله‌های بارتری هستند که می‌توان در بستر گسترده اینترنت از آن‌ها استفاده کرد.

• عدم وجود ناظر و شخص سوم

در معامله‌های بارتری، نیازی به وجود بانک یا یک شخص سوم وجود ندارد. این ماجرا به شخص‌های حقیقی و حقوقی کمک می‌کند تا بدون آنکه اطلاعاتشان در دسترس بانک‌ها یا مؤسسات مالی قرار بگیرد، به فعالیت‌های تهاتری خود بپردازند.

• فعالیت در یک سیستم برنده _ برنده

فاکتورهای مهم در تهاتر مثل حس رضایت درونی و اعتماد موجود بین طرف‌های معامله باعث ایجاد یک سیستم برنده_برنده می‌شود که در آن‌همه از معامله‌ای که انجام داده‌اند راضی هستند. چنین وضعیتی در مبادله‌های پولی بسیار کم اتفاق می‌افتد. وقتی به جای اصل کالا یا خدمات از ابزار مبادله استفاده می‌کنیم، در عوض تجربه احساس رضایت، اغلب مراقب هستیم تا سرمان کلاه نرود یا نگرانیم که نکند به خاطر بی‌خبری، فرصت انجام معامله‌ای ارزان‌تر را ازدست داده باشیم.

تهاتر، جایی در میان اقتصاد خاکستری

به علت قرار گرفتن معامله‌های تهاتری در اقتصاد خاکستری نمی‌توان به طور دقیق میزان رشد و اثرگذاری آن‌ها را در اقتصاد محاسبه کرد. اقتصاد خاکستری یا «Gray economy» همانطور که از نامش پیدا است، بخش مه‌آلود – یا گاهی دودآلود و حتی خون‌آلود – اقتصاد را تشکیل می‌دهد. این اقتصاد به دلیل شفاف نبودن آمار و ارقامش خارج از کنترل دولت‌ها است. البته فعالیت در این اقتصاد به معنای انجام کارهای غیرقانونی نیست؛ مثلاً دست‌فروشی شغلی است که در دسته اقتصاد خاکستری قرار می‌گیرد، چون درآمد ناشی از آن پایین است و شامل مالیات هم نمی‌شود. تهاتر نیز به همین دلیل در شمار فعالیت‌های اقتصاد خاکستری قرار می‌گیرد. جنبه نادرست موجود در این اقتصاد به فعالیت قاچاقچیان مواد مخدر، تجارت اعضای بدن انسان و پول‌شویی‌های بزرگ برمی‌گردد که از حوصله این مقاله خارج است؛ اما علت‌های تقریباً یکسانی برای روی آوردن مردم به سمت اقتصاد خاکستری وجود دارد؛ مثلاً:

• قوانین دست و پاگیر
• مالیات‌های سنگین و غیرمعقول
• پارتی‌بازی
• بازارهای سنتی قوی (این مورد به خصوص در ایران بسیار پررنگ است؛ مثلاً بسیاری از فروشندگان محصولات محلی و سنتی، به جای عرضه محصولاتشان در بازار، آن‌ها را به مشتریان همیشگی و خاص خودشان می‌فروشند.)

شاید برایتان جالب باشد که بدانید از بین کشورهای جهان، دانمارک با نرخ ۲۸ درصد، بیشترین و گسترده‌ترین و کشور قبرس با نرخ کمتر از ۱۰ درصد، کمترین سهم از اقتصاد خاکستری را به خود اختصاص داد‌ه‌اند.

ردپای تهاتر در قانون

مبحث پنجم قانون مدنی ایران که شامل ماده‌های ۲۹۴ تا ۲۹۹ می‌شود به موضوع تهاتر اختصاص پیداکرده است. ماده‌های قانونی مربوط به تهاتر، زیرمجموعه سقوط تعهدات به شمار می‌روند؛ یعنی تهاتر باعث از بین رفتن تعهدات می‌شود.‌ باهم نگاهی به این ماده‌های قانونی می‌اندازیم:

• ماده ۲۹۴ وقتی دو نفر در مقابل یکدیگر مدیون باشند بین دیون آن‌ها به یکدیگر به طریقی که در مواد ذیل مقرر است تهاتر حاصل می‌شود.
• ماده ۲۹۵ تهاتر، قهری است و بدون این‌که طرفین در این موضوع ترازی – یعنی رضایت دو طرف معامله نمایند حاصل می‌گردد؛ بنابراین به محض این‌که دو نفر در مقابل یکدیگر در آن‌واحد مدیون شدند هر دو دِین تااندازه‌ای که باهم معامله می‌نمایند به طور تهاتر برطرف شده و طرفین به مقدار آن در مقابل یکدیگر بَری – مُبرا، بی‌حساب می‌شوند.
• نکته: واژه قهری در لغتنامه به معنای چیزی اجباری است؛ اما در اصطلاح حقوقی هر موضوعی، معامله‌ای یا قراردادی که خارج از اراده و اختیار باشد را در برمی‌گیرد. در این مورد می‌توان ضمان قهری را مثال زد؛ یعنی مسئولیتی مدنی که توسط قانون بر فرد تحمیل می‌شود و از اراده و اختیار او خارج است.
• ماده ۲۹۶ تهاتر فقط در مورد دو دِینی حاصل می‌شود که موضوع آن‌ها از یک جنس باشد با اتحاد زمان و مکان تادیه، ولو به اختلاف سبب؛ یعنی زمان و مکان پرداخت دِین و ایفای تعهد باید باهم یکسان باشند.
• ماده ۲۹۷ اگر بعد از ضمان، مضمون له به مضمون عنه مدیون شود، موجب فراغ ذمه ضامن نخواهد شد.
• نکته: ماده ۶۸۴ قانون مدنی، ضمان را این‌گونه معنی می‌کند: «عقد ضمان عبارت است از این‌که شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد. در این حالت به فرد متعهد، ضامن، طرف دیگر را مضمون له و شخص ثالث را مضمون عنه یا مدیون اصلی می‌گویند.»
• ماده ۲۹۸ – اگر فقط محل تأدیه – یعنی محل ادای تعهد – دِین‌ها مختلف باشد تهاتر وقتی حاصل می‌شود که با تأدیه مخارج مربوط به نقل موضوع قرض از محلی به محل دیگری یا به نحوی از انحاء طرفین، حق تأدیه در محل معین را ساقط نمایند.
• ماده ۲۹۹ – در مقابل حقوق ثابتِ اشخاص ثالث، تهاتر مؤثر نخواهد بود و بنابراین اگر موضوع دین به نفع شخص ثالثی در نزد مدیون مطابق قانون توقیف‌شده باشد و مدیون بعد ازاین توقیف از داین خود طلبکار گردد دیگر نمی‌تواند به استناد تهاتر از تأدیه مال توقیف‌شده امتناع کند.

نکته جالب در مورد تهاتر را می‌توانیم در ماده ۴۶۴ قانون مدنی پیدا کنیم. باوجود این‌که ماده گفته‌شده از مفهوم معاوضه صحبت می‌کند اما شباهت‌ جالبی در این میان وجود دارد. قانون‌گذار در این ماده می‌گوید: «معاوضه عقدی است که به موجب آن‌یکی از طرفین مالی می‌دهد به عوض مال دیگر که از طرف دیگر اخذ می‌کند بدون ملاحظه این‌که یکی از عوضین، مبیع و دیگری ثمن باشد.» در نظر داشته باشید که تهاتر به صورت قهری اما معاوضه به صورت توافقی انجام می‌شود. با این حساب می‌توان این‌طور گفت که منظور از تهاتر، همان معاوضه است. از طرفی، تهاتر به معنای واقعی یک مبادله کالا به کالا نیست؛ مثلاً شما نمی‌توانید گوشی موبایل خود را با یک‌خانه ویلایی تهاتر کنید. بهترین اصطلاحی که می‌توان به تهاتر نسبت داد، مبادله پایاپای است؛ یعنی شما کالای خود را با کالایی تقریباهم جنس و هم ارزش مبادله می‌کنید.

امانوئل کانت، فیلسوف آلمانی

طوری زندگی کن که بتوان هر عمل تو را به عنوان قانونی برای تمام جهان تعریف کرد.

چرا تهاتر کم‌رنگ است؟

معیار و سبک نگاه ما ارزش چیزهایی که در جهانمان قرار دارد را تعیین می‌کند. وقتی فیلتری از جنس پول روی چشمانمان بزنیم، هیچ‌چیزی غیر از آن در نظر ما ارزشمند به نظر نمی‌رسد؛ مثلاً فردی که زمین، محصولات کشاورزی، دام، مهارت ساخت صنایع‌دستی نفیس و امکان ایجاد ایستگاه‌های گردشگری را دارد اگر در نظرش فقط پول را به عنوان یک دارایی ارزشمند به حساب بیاورد، باوجود توانمندی، خود را فردی فقیر و شکست‌خورده تصور می‌کند. همین نگرش باعث می‌شود که معاملات تهاتری باوجود قدرتی که دارند، ضعیف و حتی بسیار کم‌رنگ به نظر برسند. نتیجه قرار دادن پول به عنوان محور تمام مبادله‌ها و معامله‌ها ساخت انسان‌هایی ناراضی، غمگین و افسرده است. چون به جای نگاه به داشته‌هایشان مدام در حال این فکر هستند که حساب بانکی‌شان پول چندانی ندارد. متأسفانه، عامل‌های زیادی، تعریف خوشبختی را به پول گره‌زده‌اند. البته منظور ما این نیست که بی‌پولی و زندگی در فقر مایه خوشبختی است. منظور این است که در بیشتر موارد از پول به عنوان یک ابزار برای به راه انداختن بازی‌های روانی استفاده فراوانی می‌شود. درصورتی که تهاتر، فضایی منصفانه و خلاقانه را برای مردم ایجاد می‌کند. وقتی هدف، برطرف کردن نیاز باشد، در بیشتر موارد می‌توان روی تهاتر، حسابی جداگانه باز کرد.

تهاتر و استارت آپ‌ها

تهاتر، هم به کمک استارت ‌آپ‌ها می‌آید و هم‌پتانسیل ایجاد استارت آپ‌ها را در خودش دارد. کمبود منابع مالی یکی از موضوع‌های نگران‌کننده برای مدیریت استارت آپ‌ها است. تهاتر با ایجاد ارزش بیشتر می‌تواند این مشکل را برطرف کند. علاوه بر این، ایجاد کسب و کار بر اساس معاملات تهاتری، موضوعی بسیار گسترده و ازنظر اقتصادی به صرفه‌ است. چون کالاها و خدمات زیادی همواره برای عده‌ای در حال کهنه شدن هستند درصورتی که عده‌ای دیگر به آن‌ها نیاز بسیاری دارند. اینجا است که بارتر می‌تواند به عنوان یک واسطه و مشکل‌گشا میدان‌داری کند.

نمونه سایت‌های تهاتری

بد نیست در این میان، نگاهی به چند سایت که درزمینه تهاتر فعالیت می‌کنند بیندازیم. بررسی این سایت‌های بارتری می‌تواند ایده‌های جالبی درزمینه تبدیل تهاتر به یک کسب و کار را در اختیار مدیران استارت آپی قراردهد.

• Home Exchange

این وب‌سایت با بیش از ۴۰،۰۰۰ لیست در ۱۴۲ کشور جهان به شکلی قدرتمند، پیشنهاد استفاده از مکان‌های رایگان اقامتی در بیشتر دنیا را فراهم کرده است. تصور کنید که شما – به دلیل‌های گوناگون – می‌خواهید برای چند ماه در شهر دیگری اقامت داشته باشید. در این صورت با مشکلاتی مانند خالی مانده منزلتان و هزینه‌های سرسام‌آور اقامت در هتل رو به رو می‌شوید؛ اما اگر عضو این سایت باشید با پرداخت مبلغ ۹٫۹۵ دلار در هرماه می‌توانید خانه یا آپارتمان خود را با فرد دیگری که همین شرایط را دارد، به طور موقت تهاتر کنید. در این صورت، هم‌منزلتان خالی نمی‌ماند و هم دیگر لازم نیست پول زیادی را برای اقامت در هتل هزینه کنید. متأسفانه در میان ۱۴۲ کشوری که این سایت به آن‌ها خدمات ارائه می‌دهد، جای ایران خالی است و این خالی بودن، نه باعث تأسف بلکه یک فرصت برای سرمایه‌گذاری و ایجاد کسب و کاری بر پایه تهاتر است.

• SwapStyle

لباس، نشانه‌ای از طرز تفکر ما است. به همین دلیل عده زیادی از مردم جهان ترجیح می‌دهند، لباس‌هایشان را از میان بهترین برندها انتخاب کنند. در این میان، تعقیب کردن برندها یک مشکل اساسی را به همراه دارد و آن کاهش تنوع لباس‌ها است. وقتی مبلغ زیادی را برای خریدن یک پالتوی برند هزینه می‌کنید، دیگر نمی‌توانید به راحتی آن را دور بیندازید؛ اما اگر جایی وجود داشته باشد که افرادی مثل شما، لباس‌های برند خود را برای عوض کردن به اشتراک بگذارند چطور؟ با این کار، هم می‌توانید سبک برند پوشی خود را دنبال کنید و هم از تنوع برندهای دیگر لذت ببرید. این کاری است که طراح مد، امیلی چشر (Emily Chesher) انجام داد. او وب‌سایت SwapStyle را در سال ۲۰۰۴ راه‌اندازی کرد. در این وب‌سایت، لباس، کیف، کفش، لوازم جانبی، لوازم‌آرایشی و حتی وسایل مختلف برند از سراسر جهان، تهاتر می‌شوند. هزینه انجام معامله‌های تهاتری در این وب‌سایت کاملاً رایگان است.

• thredUP

والدینی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند، برای کودکشان لباس‌های رنگارنگ می‌خرند. کودکان رشد می‌کنند و خیلی سریع بزرگ می‌شوند اما انبوهی از لباس‌های آن‌ها بدون استفاده روی‌هم تلنبار می‌شود. thredUP یک وب‌سایت فروشگاهی برای والدین است تا آن‌ها با والدینی که بچه‌هایشان در سنین مختلف هستند، لباس و اسباب‌بازی‌های کودکان خود را عوض کنند. به این‌ترتیب نه تنها کالاهای خوب از بین نمی‌روند یا در انباری‌ها خاک نمی‌خورند، بلکه والدین می‌توانند در هزینه‌هایشان به شکلی اساسی صرفه‌جویی کنند. میزان حق عضویت در این فروشگاه، ۵ دلار و ثبت‌نام برای عموم آزاد است.

• PaperBack Swap

کتا‌ب‌های زیادی در کتابخانه‌های خانگی در حال خاک خوردن هستند. از آن‌طرف، هرکدام از ما دوست داریم کتاب‌های جدیدی تهیه کنیم اما هزینه خرید برخی از کتاب‌ها بسیار بالا است. با عضویت در سایت PaperBack Swap می‌توانید مشخصات کتاب‌هایی که دیگر به آن‌ها نیازی ندارید را وارد کرده و کتاب موردنظر خود را هم درخواست بدهید. به این‌ترتیب قادر خواهید بود تا کتاب خود را به صورت کاملاً رایگان با فرد دیگری تهاتر کنید. درنتیجه، هم شما به کتاب موردنظرتان می‌رسید و هم درختان کمتری به خاطر تهیه کتاب‌های کاغذی قطع می‌شوند.

• SharedEarth

برخی از ایده‌های تهاتری بسیار جالب و کاملاً ساده هستند. مثل ایده‌ای که پشت سایت رایگان SharedEarth نهفته است. تصور کنید که شما به کاشت محصولات کشاورزی علاقه زیادی دارید اما از پس هزینه خرید زمین کشاورزی برنمی‌آیید. از آن‌طرف، افرادی هستند که زمین کشاورزی دارند اما علاقه‌ای به کشاورزی ندارند. این سایت، هر دو گروه را به هم متصل می‌کند و از تهاتر به خوبی بهره می‌برد. به این‌ترتیب که صاحب زمین به شما اجازه استفاده و کاشت را می‌دهد اما در عوض شما نیز مقداری از محصول نهایی خود را به او می‌دهید؛ یعنی یک معامله منصفانه و بدون پول، یک تهاتر واقعی. در ایران نیز اپلیکیشن و وب‌سایت‌هایی مانند دیوار و شیپور تا حدودی به انجام معامله‌های تهاتری پرداخته‌اند.

تیم کوک، هفتمین مدیرعامل شرکت اپل

بعضی‌ها خلاقیت را به عنوان نوعی تغییر می‌بینند، ولی ما هیچ‌وقت به خلاقیت این‌گونه نگاه نکردیم. ازنظر ما، خلاقیت به معنی بهتر کردن چیزها است.

تهاتر به کدام سمت پیش می‌رود؟

حجم معاملات خرده تهاتری در آینده افزایش پیدا می‌کند. شاید این پیش‌بینی به علت رفتار کشورها باهم، وجود تحریم‌ها، کاهش فروش نفت، افزایش تورم، کاهش نقدینگی و افزایش هوشمندی مردم به حقیقت تبدیل شود. باوجود اپلیکیشن‌های موبایل و سایت‌های مبادله‌ای این امکان در اختیار همه افراد جامعه قرار می‌گیرد تا به عنوان فروشنده و عرضه‌کننده کالا و خدماتشان حضوری جدی در بازار داشته باشند. آینده تهاتر و بهبود وضعیت اقتصاد نیازمند مهاجرت افکار اقتصاددان‌ها به سمت ارزشمندی حقیقی کالاها است. نباید بگذاریم ابزارهای مبادله‌ای مثل پول که زمانی برای پرداختن ارزش کالا ساخته‌شده بودند خود به تنهایی کالایی ارزشمند به شمار روند. به قول رابرت کیوساکی، پول واقعی نیست؛ پول فقط نوعی توافق بین انسان‌ها است.

خلاصه‌ای از آنچه با هم گفتیم:

• تهاتر نوعی مبادله است که در آن دو طرف معامله کالاهای خود را بدون هزینه کردن باهم مبادله می‌کنند. در حقیقت، پول در معامله‌های بارتری نقشی ندارد.
• تهاتر، هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای جهان و در بخش‌های جزئی زندگی مردم حضور دارد. به معامله‌های تهاتری کوچک در اصطلاح، خرده تهاتر می‌گویند.
• عواملی مانند کاهش نقدینگی، وجود تحریم‌ها، رفع نیاز و فرار مالیاتی زمینه‌ساز ایجاد معامله‌های بارتری در قرن ۲۱ هستند.
• مشخص نبودن قیمت اصلی کالاهای مورد بارتر و مسئله امنیت معامله‌ها از مشکلات معامله‌های تهاتری به شمار می‌روند.
• نکته‌های قوت تهاتر را می‌توان در افزایش فعالیت‌های اقتصادی به شکل مبادله پایاپای، انعطاف‌پذیری معامله‌ها، سازگاری‌شان با خدمات اینترنتی، عدم نیاز به وجود ناظر سوم و فعالیت در یک سیستم برنده_برنده برشمرد.
• نمی‌توان به آسانی میزان دقیق اثرگذاری معامله‌های تهاتری را ردیابی کرد. چون این معامله‌ها شامل بخش غیر شفاف اقتصاد یعنی اقتصاد خاکستری می‌شوند.
• مبحث پنجم قانون مدنی از ماده‌های ۲۹۴ تا ۲۹۹ در مورد معامله‌های تهاتری است. مطالعه این بخش می‌تواند از مشکلات قانونی این مبادله‌ها – به خصوص، مبادله‌های بزرگ – بکاهد.
• دیکته کردن این موضوع که پول، تنها معیار واقعی ارزش‌گذاری کالاها و موفقیت انسان‌ها است، باعث شده که معامله‌های تهاتری در هاله‌ای از کم‌توجهی قرار بگیرند.
• تهاتر می‌تواند مشکلات کمبود نقدینگی استارت آپ‌ها را به طرز چشمگیری کاهش دهد.
• وب‌سایت‌های زیادی در جهان به طور خاص تنها به انجام معامله‌های تهاتری می‌پردازند. دنبال کردن سازوکار آن‌ها می‌تواند ایده‌های استارت آپی جدیدی را در اختیارمان قرار دهد.

تمرین

چند نمونه از معامله‌های تهاتری که در اطرافتان می‌بینید را مثال بزنید. آیا خودتان تاکنون استفاده سودمندی از معامله‌های بارتری کرده‌اید؟ لطفاً تجربه تهاتری خود را برایمان بنویسید.