بریکس اتحادی از قدرت‌های نوظهور جهانی است که اکنون بیش از ۴۵ درصد جمعیت و ۳۷ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار دارد. این گروه که زمانی تنها با پنج عضو شروع به کار کرد، امروز با ده عضو رسمی، به نیرویی تأثیرگذار در صحنه بین‌الملل تبدیل شده است. مسئله‌ای که خصوصاً برای ایران به‌عنوان یکی از اعضای جدید اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مقاله به بررسی تاریخچه بریکس، ساختار، اهداف، چالش‌ها و آینده این اتحاد قدرتمند می‌پردازیم و به این سؤال که بریکس چیست پاسخی جامع خواهیم داد.
تاریخچه بریکس؛ از یک اصطلاح اقتصادی تا بلوک قدرتمند جهانی
بریکس چیست و چگونه شکل گرفت؟ برای درک جایگاه امروز این گروه، باید نگاهی به ریشه‌های شکل‌گیری آن داشته باشیم.
خاستگاه مفهوم بریکس
واژه بریک (BRIC) نخستین بار در سال ۲۰۰۱ توسط جیم اونیل، اقتصاددان ارشد مؤسسه گلدمن ساکس، مطرح شد. او در گزارشی با عنوان رؤیای بهتر با بریک‌ها چهار اقتصاد نوظهور برزیل، روسیه، هند و چین را معرفی کرد که پتانسیل آن را داشتند تا سال ۲۰۵۰ بر اقتصاد جهانی تسلط یابند. در واقع، این اصطلاح در ابتدا صرفاً برای برجسته‌سازی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این کشورها ابداع شد، اما بعدها به یک پلتفرم سیاسی-اقتصادی قدرتمند تکامل یافت.
تشکیل رسمی گروه بریک
از یک ایده اقتصادی تا تشکیل یک اتحاد رسمی راه درازی طی شد. نخستین گام رسمی با دیدار وزرای خارجه چین، هند، برزیل و روسیه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ برداشته شد. اما نقطه عطف اصلی در سال ۲۰۰۹ رقم خورد، زمانی که اولین اجلاس رسمی سران در شهر یکاترینبورگ روسیه برگزار شد. این نشست آغاز مسیری بود که اقتصادهای نوظهور را در برابر هژمونی قدرت‌های غربی قرار داد.
تبدیل بریک به بریکس
یک سال پس از نخستین نشست رسمی، آفریقای جنوبی به این گروه پیوست و نام آن از بریک (BRIC) به بریکس (BRICS) تغییر یافت. این الحاق نه‌تنها از نظر جغرافیایی موقعیت گروه را تقویت کرد، بلکه پایه‌ای برای حضور قاره آفریقا در معادلات جدید جهانی شد. از آن پس، سران پنج کشور عضو هر سال در یکی از کشورهای عضو نشستی برگزار کرده و روابط دوجانبه خود را عمدتاً بر اساس عدم مداخله، برابری و یاری متقابل گسترش دادند.
ساختار و اعضای فعلی بریکس
حال که می‌دانیم بریکس چیست، به بررسی ساختار آن می‌پردازیم. در مسیر تکامل بریکس، این گروه شاهد گسترش قابل توجهی بوده است.
اعضای اصلی بریکس
برای درک بهتر اینکه بریکس چیست، ابتدا باید ترکیب کنونی آن را بررسی کنیم. امروزه بریکس متشکل از ده عضو رسمی است:
- برزیل: قدرت اصلی آمریکای لاتین و نهمین اقتصاد بزرگ جهان
- روسیه: قدرت نظامی و انرژی با ذخایر عظیم منابع طبیعی
- هند: دومین کشور پرجمعیت جهان با رشد اقتصادی سریع
- چین: دومین اقتصاد بزرگ جهان و رهبر تولید جهانی
- آفریقای جنوبی: دروازه اقتصادی قاره آفریقا
در ژانویه ۲۰۲۴، پنج کشور دیگر نیز به عضویت رسمی بریکس درآمدند:
- مصر: پل ارتباطی بین آفریقا و خاورمیانه
- اتیوپی: یکی از سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد در آفریقا
- ایران: قدرت منطقه‌ای خاورمیانه با منابع انرژی قابل توجه
- امارات متحده عربی: هاب مالی و تجاری خلیج فارس
- عربستان سعودی: بزرگترین صادرکننده نفت جهان
جالب است بدانید که آرژانتین نیز برای عضویت دعوت شده بود، اما پس از روی کار آمدن دولت خاویر میلئی، از پیوستن به بریکس انصراف داد.
کشورهای شریک و متقاضیان عضویت
علاوه بر ده عضو رسمی، تعدادی از کشورها به‌عنوان کشورهای شریک (Partner Countries) با بریکس همکاری می‌کنند. این کشورها شامل بلاروس، بولیوی، کوبا، قزاقستان، مالزی، نیجریه، تایلند، اوگاندا و ازبکستان می‌شوند.
بیش از ۴۰ کشور دیگر نیز علاقه‌مندی خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کرده‌اند که نشان‌دهنده محبوبیت فزاینده این اتحادیه است. از جمله این کشورها می‌توان به الجزایر، ترکیه، ویتنام و پاکستان اشاره کرد.
ساختار سازمانی بریکس
بریکس بر خلاف سایر سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل یا اتحادیه اروپا، ساختار سازمانی بسیار منعطف و غیرمتمرکزی دارد. این اتحادیه:
- دبیرخانه دائمی ندارد
- ریاست آن به صورت دوره‌ای بین اعضا می‌چرخد
- تصمیمات بر اساس اجماع گرفته می‌شود
- نشست‌های سالانه سران به میزبانی کشور رئیس دوره‌ای برگزار می‌شود
این ساختار غیرمتمرکز اجازه می‌دهد کشورهای عضو با حفظ استقلال کامل، همکاری‌های خود را در حوزه‌های مختلف گسترش دهند.
اهداف و مأموریت‌های بریکس
حال به این می‌پردازیم که اهداف بریکس چیست. این گروه با مجموعه‌ای از اهداف مشخص شکل گرفته که پایه‌های آن را تشکیل می‌دهند.
اصلاح نظام مالی بین‌المللی
یکی از اهداف اصلی بریکس، ایجاد تعادل در نظام مالی جهانی است. کشورهای عضو معتقدند که ساختارهای مالی موجود مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، عمدتاً در کنترل قدرت‌های غربی هستند و منافع کشورهای در حال توسعه را به اندازه کافی تأمین نمی‌کنند.
نارضایتی از این ساختار نابرابر، اعضای بریکس را بر آن داشته تا به دنبال راه‌هایی برای اصلاح این نظام باشند. بانک توسعه بریکس (NDB) یکی از مهم‌ترین ابتکارات در این راستا بوده است و نشان می‌دهد که اهداف اقتصادی بریکس چیست.
کاهش وابستگی به دلار آمریکا
کاهش سلطه دلار در معاملات بین‌المللی، هدف مهم دیگر گروه بریکس است. اعضای این گروه معتقدند وابستگی به دلار آمریکا، آسیب‌پذیری آنها را در برابر تصمیمات یک‌جانبه واشنگتن افزایش می‌دهد.
برای دستیابی به این هدف، اعضای بریکس در حال توسعه سیستم‌های پرداخت جایگزین مانند بریکس پی (BRICS Pay) هستند که امکان انجام معاملات با ارزهای ملی را فراهم می‌کند. همچنین، افزایش ذخایر طلا توسط بانک‌های مرکزی کشورهای عضو، بخشی از استراتژی تنوع‌بخشی به ذخایر ارزی آنها محسوب می‌شود.
تقویت چندجانبه‌گرایی و مقابله با یکجانبه‌گرایی
بریکس به دنبال ایجاد جهانی چندقطبی است که در آن کشورهای مختلف بتوانند در تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی نقش داشته باشند. اعضای این گروه بر این باورند که نظام فعلی بیش از حد تحت تأثیر منافع کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکا، قرار دارد.
به همین دلیل، بریکس بر اصل احترام به حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی کشورها تأکید می‌کند. این رویکرد به‌ویژه برای کشورهایی مانند ایران که با فشارهای بین‌المللی مواجه هستند، جذابیت خاصی دارد.
توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری
گسترش روابط اقتصادی و تجاری بین اعضا، یکی دیگر از اهداف مهم بریکس است. این گروه به دنبال افزایش حجم تجارت درون‌گروهی، تسهیل سرمایه‌گذاری متقابل و توسعه زیرساخت‌های مشترک است.
در این راستا، بریکس برنامه‌های متعددی را در زمینه‌های مختلف از جمله انرژی، کشاورزی، فناوری، بهداشت و آموزش در دست اجرا دارد. این همکاری‌ها می‌تواند به توسعه اقتصادی پایدار در کشورهای عضو کمک کند.
گسترش و تحولات اخیر بریکس (۲۰۲۴-۲۰۲۵)
بریکس چیست امروز و چگونه در سال‌های اخیر تحول یافته است؟ این اتحادیه در سال‌های اخیر تحولات مهمی را پشت سر گذاشته که چهره آن را دگرگون کرده است.
گسترش اعضا و تشکیل بریکس پلاس
یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر، گسترش چشمگیر اعضای بریکس در آغاز سال ۲۰۲۴ بوده است. در اجلاس ۲۰۲۳ در ژوهانسبورگ، اعضای بریکس تصمیم گرفتند گروه خود را گسترش دهند و شش کشور جدید را به عضویت دعوت کنند.
از ژانویه ۲۰۲۴، مصر، اتیوپی، ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی رسماً به بریکس پیوستند. این گسترش به بریکس پلاس (BRICS+) معروف شد که با هدف افزایش نفوذ و تأثیرگذاری گروه در عرصه بین‌المللی صورت گرفت.
افزایش وزن ژئوپلتیک و اقتصادی
با پیوستن کشورهای جدید، قدرت و نفوذ بریکس به طور قابل توجهی افزایش یافته است. اکنون این گروه:
- بیش از ۴۵ درصد از جمعیت جهان را در بر می‌گیرد
- حدود ۳۷ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان (بر اساس برابری قدرت خرید) را به خود اختصاص داده است
- بیش از ۳۰ درصد از مساحت خشکی‌های جهان را شامل می‌شود
- کنترل بخش عمده‌ای از منابع انرژی و مواد خام جهان را در اختیار دارد
این آمار نشان می‌دهد که بریکس اکنون از نظر اقتصادی از گروه هفت (G7) پیشی گرفته و به یک قطب قدرت واقعی در اقتصاد جهانی تبدیل شده است.
تحولات ساختاری و سازمانی
همزمان با گسترش اعضا، بریکس تلاش‌هایی را برای تقویت ساختارهای داخلی خود آغاز کرده است. برخی از این تحولات عبارتند از:
- تقویت جایگاه بانک توسعه بریکس و افزایش سرمایه آن که می‌تواند نقشی مشابه بانکداری شرکتی در تأمین مالی پروژه‌های بزرگ اقتصادی ایفا کند.
- توسعه سامانه بریکس پی برای تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی
- ایجاد مکانیسم‌های همکاری جدید در حوزه‌های امنیتی و دفاعی
- راه‌اندازی برنامه‌های مشترک تحقیقاتی و فناوری
این تحولات نشان می‌دهد که بریکس از یک مجمع گفتگو فراتر رفته و در حال تبدیل شدن به یک نهاد منسجم بین‌المللی با کارکردهای متنوع است.
نقش و جایگاه بریکس در اقتصاد جهانی
با توجه به رشد سریع اقتصادی اعضای این گروه، بریکس به یکی از بازیگران کلیدی در اقتصاد جهانی تبدیل شده است. از منظر اقتصادی و چه جایگاهی در معادلات اقتصاد جهانی دارد؟
وزن اقتصادی و آماری بریکس
بررسی آمار و ارقام نشان می‌دهد که بریکس به یک غول اقتصادی واقعی تبدیل شده است:
- با حدود ۳۷ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان (بر اساس برابری قدرت خرید)، اقتصاد بریکس از گروه هفت (G7) پیشی گرفته است.
- بر اساس پیش‌بینی‌ها، سهم بریکس از اقتصاد جهانی در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده از ۵۰ درصد فراتر خواهد رفت.
- چین به تنهایی ۱۹.۰۵ درصد و هند ۸.۲۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.
- کشورهای بریکس بیش از ۱۷ درصد از مبادلات تجاری جهان را انجام می‌دهند.
این آمار نشان‌دهنده نقش روزافزون بریکس در شکل‌دهی به اقتصاد جهانی است.
نقش بریکس در بازارهای انرژی و کالاهای اساسی
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های قدرت اقتصادی بریکس، سلطه این گروه بر بازارهای انرژی و کالاهای اساسی است:
- عربستان سعودی، روسیه و ایران از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز جهان هستند
- چین بزرگترین تولیدکننده فلزات صنعتی و مواد معدنی استراتژیک است
- روسیه یکی از بزرگترین صادرکنندگان غلات جهان محسوب می‌شود
- برزیل قطب کشاورزی مهمی است که نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی جهان دارد
با توجه به این واقعیت‌ها، بریکس می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت‌گذاری و عرضه کالاهای اساسی در بازارهای جهانی داشته باشد.
چشم‌انداز رشد اقتصادی اعضای بریکس
در حالی که بسیاری از اقتصادهای پیشرفته با چالش‌های رشد کند مواجه هستند، اعضای بریکس همچنان از رشد اقتصادی قابل توجهی برخوردارند:
- اتیوپی با نرخ رشد سالانه حدود ۸ درصد، یکی از سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد جهان است
- هند با رشد سالانه بیش از ۷ درصد، به سرعت در حال تبدیل شدن به یک غول اقتصادی است
- چین علی‌رغم کاهش سرعت رشد، همچنان با نرخ رشد بالای ۵ درصد، موتور محرک اقتصاد جهانی محسوب می‌شود
این نرخ‌های رشد بالا نشان می‌دهد که سهم بریکس از اقتصاد جهانی احتمالاً در سال‌های آینده همچنان افزایش خواهد یافت.
پروژه‌ها و ابتکارات کلیدی بریکس
بریکس چیست در عمل و چه پروژه‌های مهمی را به اجرا گذاشته است؟ این گروه پروژه‌ها و ابتکارات قابل توجهی را برای تحقق اهداف خود به اجرا درآورده که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
بانک توسعه بریکس (NDB)
بانک توسعه جدید یا NDB (The New Development Bank) یکی از دستاوردهای بارز بریکس است که در سال ۲۰۱۴ در ششمین اجلاس سران در فورتالیزای برزیل تأسیس شد.
این بانک با هدف تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی و توسعه پایدار در کشورهای عضو و سایر اقتصادهای نوظهور شکل گرفت. مقر آن در شانگهای چین قرار دارد و ارائه‌دهنده خدمات مالی به پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای است.
بانک توسعه بریکس با سرمایه اولیه ۱۰۰ میلیارد دلار، تاکنون بیش از ۳۰ میلیارد دلار وام برای بیش از ۹۰ پروژه در کشورهای عضو تصویب کرده است. این پروژه‌ها شامل ساخت بزرگراه‌ها، نیروگاه‌های تجدید پذیر، تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب، و زیرساخت‌های دیجیتال می‌شود.
سیستم پرداخت بریکس پی (BRICS Pay)
سیستم پرداخت بریکس پی یک ابتکار نوآورانه است که با هدف تسهیل تراکنش‌های فرامرزی بین کشورهای عضو توسعه یافته است. این سیستم به دنبال ایجاد راهکاری برای دور زدن زیرساخت‌های مالی تحت سلطه غرب، به‌ویژه سیستم سوئیفت است و می‌تواند جایگزین مناسبی برای صرافی‌های غیرمتمرکز باشد که کاربران ایرانی در حال حاضر برای دور زدن تحریم‌ها از آنها استفاده می‌کنند.
ویژگی‌های کلیدی بریکس پی عبارتند از:
- امکان انجام معاملات مستقیم با ارزهای محلی کشورهای عضو
- پشتیبانی از پرداخت از طریق کدهای QR و سایر روش‌های دیجیتال
- اتصال به کیف پول‌های دیجیتال و حساب‌های بانکی داخلی
- کاهش کارمزد تراکنش‌ها و تسریع در زمان تسویه
این سیستم در سال ۲۰۲۴ به صورت آزمایشی راه‌اندازی شده و انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۵ به طور کامل عملیاتی شود.
برای کاربران ایرانی، صرافی‌های غیرمتمرکزی مانند صرافی XT و صرافی ال بانک می‌توانند گزینه‌هایی مناسب برای انجام مبادلات ارز دیجیتال باشند. البته توجه به محدودیت‌های قانونی و تحریمی موجود، ضروری است. برای مشاهده لیست جامع از بهترین صرافی های ارز دیجیتال خارجی، می‌توانید به صفحه بهترین صرافی ارز دیجیتال خارجی مراجعه کنید.
چارچوب STI بریکس
کشورهای بریکس با هدف تقویت همکاری‌های علمی و تحقیقاتی، پروژه «چهارچوب STI بریکس» را راه‌اندازی کرده‌اند که شامل ۱۰ حوزه کلیدی است:
- پیشگیری و کنترل بلایای طبیعی
- منابع آبی و تصفیه آلودگی
- فناوری‌های زمین فضایی و کاربردهای آن
- انرژی‌های نو و تجدیدپذیر
- نجوم
- بیوتکنولوژی و زیست‌پزشکی
- فناوری‌های اطلاعات و محاسبات عملکرد بالا
- علم و فناوری اقیانوس و قطب
- علم مواد شامل نانوفناوری
- فتونیک
در قالب این چارچوب، پروژه‌های تحقیقاتی مشترکی بین دانشمندان کشورهای عضو اجرا می‌شود. یکی از موفق‌ترین این پروژه‌ها، توسعه مدلی سه‌بعدی برای پیش‌بینی و مقابله با آتش‌سوزی‌های جنگلی است که با همکاری محققان روسی و چینی انجام شده است.
چرا ایران می‌خواهد عضو بریکس شود؟
حال که با مفهوم بریکس چیست و اهداف آن آشنا شدیم، می‌توانیم به این سؤال بپردازیم که چرا ایران تمایل دارد عضو این گروه باشد و چه مزایایی برای کشور ما خواهد داشت؟
مزیت‌های اقتصادی عضویت ایران در بریکس
عضویت ایران در بریکس از منظر اقتصادی مزایای متعددی دارد:
- دسترسی به منابع مالی جدید: یکی از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در بریکس، امکان بهره‌مندی از منابع مالی بانک توسعه بریکس است. با توجه به تحریم‌های بین‌المللی، دسترسی ایران به منابع مالی جهانی محدود شده و بانک توسعه بریکس می‌تواند منبع مهمی برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی کشور باشد. این امر برای کشوری که صندوق توسعه ملی آن نیز در تلاش برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی است، اهمیت ویژه‌ای دارد.
- توسعه تجارت با کشورهای عضو: بریکس بازاری با بیش از ۳ میلیارد نفر جمعیت را در اختیار ایران قرار می‌دهد. این امر می‌تواند به افزایش صادرات غیرنفتی ایران و متنوع‌سازی شرکای تجاری کشور کمک کند. ایران می‌تواند از ظرفیت‌های صادراتی خود در زمینه‌های معدنی، پتروشیمی، محصولات کشاورزی و صنایع دستی استفاده کند و بازارهای جدیدی در کشورهای عضو بریکس بیابد.
- کاهش اثرات تحریم: یکی از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در بریکس، مقابله با تحریم‌های یک‌جانبه است. سیستم پرداخت بریکس پی می‌تواند راهی برای دور زدن تحریم‌های مالی و بانکی باشد و امکان انجام مبادلات تجاری با سایر کشورها را تسهیل کند.تحریم‌های آمریکا تأثیر قابل توجهی بر بورس ایران داشته و عضویت در بریکس می‌تواند راهکاری برای کاهش این اثرات باشد.
مزیت‌های سیاسی و دیپلماتیک
عضویت در بریکس برای ایران مزایای سیاسی و دیپلماتیک مهمی نیز به همراه دارد:
- افزایش نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی: حضور در بریکس به عنوان یک بلوک قدرتمند جهانی، موقعیت ایران را در عرصه بین‌المللی تقویت می‌کند و به کشور اجازه می‌دهد نقش فعال‌تری در شکل‌دهی به نظم آینده جهان داشته باشد.
- برقراری پیوندهای ژئوپلتیک جدید: بریکس فرصتی برای ایران ایجاد می‌کند تا پیوندهای ژئوپلتیک و ژئواکونومیک خود را با قدرت‌های نوظهور جهانی تقویت کند. این امر می‌تواند موقعیت استراتژیک ایران را در منطقه و جهان ارتقا دهد.
چالش‌های پیش روی ایران در بریکس
با وجود مزایای فراوان، عضویت ایران در بریکس با چالش‌هایی نیز همراه است:
- تطبیق با استانداردهای اقتصادی: ایران برای بهره‌مندی کامل از مزایای بریکس، باید استانداردهای اقتصادی و تجاری خود را با سایر اعضا هماهنگ کند. این امر مستلزم اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور است.
- تعارض منافع احتمالی با سایر اعضا: علی‌رغم همگرایی سیاسی، ممکن است در برخی حوزه‌ها، منافع ایران با سایر اعضای بریکس در تضاد باشد. برای مثال، ایران و عربستان سعودی رقبای منطقه‌ای هستند و ممکن است این رقابت بر همکاری آنها در چارچوب بریکس تأثیر بگذارد.
چالش‌ها و اختلافات داخلی بریکس
بریکس چیست از منظر چالش‌های موجود و آیا این گروه توانسته است بر اختلافات داخلی خود غلبه کند؟
تنوع و ناهمگونی اعضا
یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی بریکس، تنوع و ناهمگونی اعضای آن است. کشورهای عضو از نظر سیستم سیاسی، ساختار اقتصادی، فرهنگ و منافع ملی تفاوت‌های قابل توجهی دارند:
- چین و روسیه: نظام‌های سیاسی اقتدارگرا
- هند و برزیل: دموکراسی‌های بزرگ
- ایران: جمهوری اسلامی با حکومت دینی
- امارات و عربستان: پادشاهی‌های خلیج فارس
این تنوع می‌تواند هماهنگی و اتخاذ مواضع مشترک را دشوار سازد. بسیاری از کشورهای عضو با اهداف متفاوت، مانند روسیه و ایران به عنوان مخالفان ایالات‌متحده و مصر و امارات به‌عنوان متحدان اصلی غیر ناتو، همزمان در این گروه حضور دارند.
چالش‌های اقتصادی داخلی
بسیاری از اعضای بریکس با چالش‌های اقتصادی داخلی مواجهند. کاهش رشد اقتصادی، تورم بالا و بحران‌های مالی می‌توانند توانایی این کشورها برای مشارکت مؤثر در پروژه‌های مشترک را محدود سازند.
برای مثال، چین با کاهش رشد اقتصادی و مشکلات بخش املاک، روسیه با تحریم‌های بین‌المللی، برزیل با بی‌ثباتی اقتصادی و ایران با تورم بالا و رکود مواجه است. این چالش‌ها می‌تواند بر تعهدات این کشورها در قبال بریکس تأثیر منفی بگذارد.
رقابت‌های داخلی و اختلافات ژئوپلتیک
رقابت‌های داخلی و اختلافات ژئوپلتیک بین اعضای بریکس نیز چالش دیگری است. برخی از این اختلافات عبارتند از:
- تنش‌های مرزی بین چین و هند
- رقابت استراتژیک بین ایران و عربستان در خاورمیانه
- روابط پیچیده روسیه با سایر اعضا در زمینه انرژی
این اختلافات می‌تواند بر همبستگی گروه تأثیر منفی بگذارد و اتخاذ مواضع مشترک را دشوار سازد.
نبود ساختار سازمانی منسجم
برخلاف سازمان‌های بین‌المللی مانند اتحادیه اروپا، بریکس فاقد یک ساختار سازمانی منسجم و نهادینه‌شده است. عدم وجود دبیرخانه دائمی، مقررات الزام‌آور و مکانیسم‌های حل اختلاف، می‌تواند اجرای تصمیمات مشترک را با چالش مواجه سازد.
جایگاه بریکس در نظم نوین جهانی
حال به این می‌پردازیم که بریکس در ساختار قدرت جهانی چه نقشی در شکل‌دهی به نظم آینده ایفا می‌کند؟
بریکس به عنوان رقیب G7
بریکس به طور فزاینده‌ای به عنوان رقیب و جایگزین گروه هفت (G7) مطرح می‌شود. در حالی که G7 متشکل از قدرت‌های سنتی غربی است، بریکس نماینده قدرت‌های نوظهور و کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود.
با توجه به اینکه سهم بریکس از تولید ناخالص داخلی جهان (بر اساس برابری قدرت خرید) اکنون از G7 پیشی گرفته، این گروه به یک قطب قدرت اقتصادی واقعی تبدیل شده است. این روند احتمالاً در سال‌های آینده با توجه به نرخ رشد بالاتر اقتصادهای بریکس، تقویت خواهد شد.
تلاش برای ایجاد نظم چندقطبی
بریکس به دنبال پایان دادن به نظم تک‌قطبی تحت رهبری آمریکا و شکل‌دهی به یک نظم چندقطبی است. اعضای این گروه معتقدند که نظام بین‌الملل باید متنوع‌تر و فراگیرتر باشد و صدای همه کشورها، نه فقط قدرت‌های غربی، شنیده شود.
این تلاش در حوزه‌های مختلف از جمله اقتصاد، سیاست، امنیت و فرهنگ قابل مشاهده است. بریکس با ایجاد نهادهای موازی مانند بانک توسعه بریکس، به دنبال کاهش وابستگی به نهادهای تحت سلطه غرب مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است.
چالش علیه هژمونی دلار
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های چالش بریکس علیه نظم موجود، تلاش برای کاهش سلطه دلار در معاملات بین‌المللی است. اعضای بریکس معتقدند که وابستگی بیش از حد به دلار، آسیب‌پذیری آنها را در برابر تصمیمات یک‌جانبه واشنگتن افزایش می‌دهد.
سیستم پرداخت بریکس پی و افزایش تجارت با ارزهای ملی، گام‌هایی در راستای کاهش این وابستگی هستند. همچنین، افزایش ذخایر طلا توسط بانک‌های مرکزی کشورهای عضو بریکس، نشان‌دهنده تلاش برای تنوع‌بخشی به ذخایر ارزی و کاهش وابندگی به دلار است.
تأثیر بر معادلات ژئوپلتیک
گسترش بریکس و پیوستن کشورهایی مانند ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، تأثیر قابل توجهی بر معادلات ژئوپلتیک منطقه‌ای و جهانی داشته است. این گسترش:
- به تقویت موقعیت روسیه و چین در رقابت با آمریکا کمک کرده است
- پیوندهای استراتژیک بین آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین را تقویت کرده است
- به کشورهایی که تحت فشار غرب قرار دارند، مانند ایران، فضای تنفس دیپلماتیک داده است
- چالشی برای اتحادهای سنتی تحت رهبری آمریکا ایجاد کرده است
آینده بریکس و چشم‌انداز توسعه
آینده بریکس چیست و این گروه چه مسیری را در سال‌های پیش رو طی خواهد کرد؟ پیش‌بینی‌ها و برنامه‌های آینده این گروه نشان‌دهنده چشم‌اندازی جاه‌طلبانه است.
چشم‌انداز اقتصادی و تجاری
بر اساس پیش‌بینی‌ها، سهم بریکس از تولید ناخالص داخلی جهان در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده از ۵۰ درصد فراتر خواهد رفت. این رشد عمدتاً ناشی از ادامه رشد قوی اقتصادهای چین، هند و سایر اعضای بریکس خواهد بود.
در حوزه تجاری، بریکس به دنبال افزایش حجم تجارت درون‌گروهی و کاهش وابستگی به بازارهای غربی است. توسعه سیستم‌های پرداخت مستقل و افزایش استفاده از ارزهای ملی در معاملات، از اهداف کلیدی این گروه محسوب می‌شود.
برنامه‌های ریاست دوره‌ای
در سال ۲۰۲۵، ریاست بریکس به برزیل رسید و این کشور برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای برای پیشبرد همکاری‌های گروه دارد. برخی از اولویت‌های اعلام‌شده برای ریاست برزیل عبارتند از:
- توسعه هوش مصنوعی و دیجیتالی‌سازی اقتصاد
- تقویت همکاری‌ها در زمینه سلامت عمومی
- گسترش همکاری در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و گذار سبز
- توسعه نظام مالی مستقل برای کشورهای عضو
این برنامه‌ها نشان‌دهنده تلاش بریکس برای عمیق‌تر کردن همکاری‌ها و گسترش حوزه‌های فعالیت خود است.
احتمال گسترش بیشتر
با توجه به درخواست بیش از ۴۰ کشور برای پیوستن به بریکس، انتظار می‌رود این گروه در سال‌های آینده شاهد گسترش بیشتری باشد. برخی از کشورهایی که علاقه خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کرده‌اند عبارتند از:
- الجزایر
- ترکیه
- ویتنام
- پاکستان
- مالزی
- تایلند
- نیجریه
گسترش بیشتر بریکس می‌تواند نفوذ و اهمیت این گروه را در عرصه بین‌المللی افزایش دهد، اما همزمان چالش‌های مربوط به هماهنگی و انسجام درونی را نیز پیچیده‌تر خواهد کرد.
سناریوهای آینده
برای آینده بریکس، دو سناریوی اصلی مطرح شده است:
سناریوی اول: بریکس موفق خواهد شد تا در ترکیب جدید خود کیفیت همکاری میان اعضا را حفظ و حتی تقویت کند. در این صورت، بریکس به عنوان یک نهاد واقعی در حکمرانی جهانی ظاهر خواهد شد که به سمت ایجاد نظمی عادلانه‌تر در جهان حرکت می‌کند.
سناریوی دوم: بریکس به یک باشگاه گفتگو تقلیل می‌یابد که هر چند عضویت در آن با اعتبار است، اما تعهدات یا مصالحه‌های لازم برای تحقق چندجانبه‌گرایی واقعی از آن حاصل نمی‌شود.
اینکه کدام سناریو محقق خواهد شد، به توانایی اعضای بریکس در غلبه بر اختلافات و ایجاد منافع مشترک بستگی دارد.
نتیجه‌گیری
بریکس در طول بیش از یک دهه، از یک مفهوم اقتصادی ساده به یک بلوک قدرتمند با نفوذ روزافزون در صحنه بین‌الملل تکامل یافته است. این گروه با گسترش اخیر خود و جذب پنج عضو جدید از جمله ایران، گام مهمی در جهت تبدیل شدن به یک قطب قدرت واقعی برداشته است. علی‌رغم چالش‌های موجود، بریکس به‌عنوان نمادی از جهان در حال تغییر و گذار از نظم تک‌قطبی به چندقطبی، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به آینده روابط بین‌الملل خواهد داشت.
در همین حال، نوسانات قیمت بیت کوین و ثبات نسبی قیمت تتر نشان می‌دهد که ارزهای دیجیتال همچنان به عنوان ابزارهای جایگزین در معاملات فرامرزی، به ویژه برای کشورهای عضو بریکس که به دنبال کاهش وابستگی به دلار هستند، اهمیت استراتژیک خود را حفظ خواهند کرد.
نظر شما درباره این مقاله چیست؟
0 نفر به این مقاله میانگین امتیاز0 داده‌اند.
شما چه امتیازی میدهید؟