بریکس چیست و چرا ایران می‌خواهد عضو بریکس شود؟

کشورهای اروپایی و همچنین ایالات متحده آمریکا در چند قرن اخیر قدرت اقتصادی و سیاسی در جهان بوده اند، اما اگر مطالعه ای کلی بر تاریخ پیدایش و فروپاشی قدرت ها در دوره های مختلف داشته باشید، نتیجه می گیرید هیچ کشوری تا ابد ابرقدرت جهان نخواهد بود. در شرایط کنونی کشورهای درحال توسعه که ظرفیت بالایی دارند، می توانند با تلاش و بالا بردن رشد اقتصادی خود در آینده به قطب های اقتصادی در جهان تبدیل شوند.

کشورهایی مانند چین، برزیل و روسیه از جمله کشورهایی هستند که با افزایش رشد اقتصادی خود توانسته اند در رتبه های بالا و در کنار کشورهای قدرتمند از لحاظ اقتصادی قرار بگیرند. اکنون کشورهای توسعه یافته که میزان رشد اقتصادی آن ها دورقمی است با یکدیگر پیمان بسته اند تا بتوانند بستر رشد خود و دیگر کشورها را فراهم کنند.

این پیمان که در میان کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بسته شده است با نام بریکس شناخته می‌شود. ما در این مقاله این پیمان را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.

بریکس چیست؟

بریکس اتحادیه ای فراقاره ای است که کشورهایی که اقتصادی با شتاب پیشرفت بالایی دارند در آن عضو هستند. کشورهای موجود در این اتحادیه همکاری هایی در امور مختلف دارند که از جمله آن ها می توان به فعالیت های تجاری، توسعه صنعتی، سرمایه گذاری، امنیت غذایی، تحقیق و توسعه و همچنین تبادلات فرهنگی و گردشگری اشاره کرد.

این اتحادیه از منظر اقتصادی دیدگاهی متفاوت از کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا دارد. در این ائتلاف باور بر این است که بهترین راه برای کسب منفعت روی آوردن به چندجانبه گرایی است. با این رویکرد شرایط برای اکثریت بهتر خواهد شد. گفتنی است نام بریکس (BRICS) از ابتدای نام کشورهای عضو این اتحادیه مشتق شده است. در ادامه لیست کشورهای عضو این اتحادیه را مشاهده خواهید کرد.

• B (Brazil) – برزیل
• R (Russia) – روسیه
• I (India) – هند
• C (China) – چین
• S (South Africa) – آفریقای جنوبی

کشورهای عضو BRICS با داشتن بیش از 3 میلیارد جمعیت (معادل حدودا 40 درصد جمعیت جهان) 30 درصد تولید ناخالص داخلی و سهم داشتن در 17 درصد مبادلات جهانی رقابت تنگاتنگی با 7 کشور صنعتی دنیا دارند. کشورهای اروپا و همچنین ایالات متحده آمریکا در این اتحادیه حضور ندارند.

از سوی دیگر این اتحادیه تمایل خود را برای پذیرفتن اعضای جدید که کشورهای در حال توسعه هستند نیز نشان داده است. ایران و آرژانتین از جمله کشورهایی هستند که تمایل خود به عضویت در این اتحادیه را نشان داده اند. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که BRICS نه تنها در امور مالی و تجاری بلکه در امور سیاسی و برقراری صلح در جهان نیز تلاش هایی کرده است و برنامه هایی دارد. بانک توسعه و ذخیره ارزی یکی از دستاوردهای اتحادیه برای کمک به کشورهای فقیر و تلاش برای رفع مشکلات سیاسی و اقتصادی ایجادشده براساس بحران های جهانی است.

تاریخچه و شکل گیری بریکس

وزیران کشورهای چین، هند، روسیه و برزیل در میانه شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد صحبت از راه اندازی این اتحادیه کردند و پس از آن با هدف تقویت و پیشبرد ایجاد این ائتلاف، 4 نشست دیگر در نقاط مختلف جهان برگزار کردند.

در سال 2009 اولین نشست در کشور روسیه و با حضور نمایندگانی از کشورهای برزیل، روسیه، چین و هند برگزار شد. بحث اصلی در این نشست اصلاح و بهبود سیستم های مالی، تجاری و به طورکلی توجه به مسائل اقتصادی بود. بنا بر باور این گروه نظام مالی جهان نیاز به تغییر داشت تا بتواند نظام مالی پایدار و مستحکمی باشد.

دوره اختصاصی

دوره نخبگان، استاد تمامی در ترید

دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است

دریافت اطلاعات بیشتر

در این جلسه حتی از افت ارزش دلار نیز صحبت شد و نگرانی هایی که در پی این مشکل ممکن است جهان را در بر بگیرد بررسی شد. در نشست های بعد نیز صحبت های گفته شده گسترش یافت و مقدماتی برای عملی کردن آنچه به بحث گذاشته شده بود طرح شد. در این نشست ها سعی شد با مشارکت کشورهای عضو ائتلاف، بتوان اهداف مطرح شده را به صورت کاربردی اجرا کرد؛ به صورتی که بتوان نتیجه آن را مشاهده کرد. نشست چهارم در تاریخ 21 ماه مارس سال 2011 و در دهلی نو در کشور هند برگزار شد.

ارائه پیشنهاد ایجاد بانک توسعه جنوب-جنوب، کم کردن وابستگی به کشورهای غربی (اروپا و ایالات متحده) و دلار، بالا بردن میزان تجارت در میان کشورهای عضو اتحادیه از جمله مهم ترین مسائل مطرح شده در نشست چهارم این اتحادیه بودند.

چرا بریکس اهمیت دارد؟

از زمانی که تولیدات در یک کشور بیش از نیاز جمعیت آن کشور شد، تجارت و مبادلات نقش مهم تری در سیاست ها و رابطه میان کشورها بازی کرده است. کشورهای توسعه یافته کالاها و خدمات متنوعی را در اختیار شهروندان خود قرار داده اند و این نیاز رفع شده و اشباع حتی در دیگر بخش های کشورهای توسعه یافته نیز به چشم می خورد.

در چنین شرایطی کشورهای توسعه یافته کالا و خدماتی را خواهند داشت که بازار مصرف ندارد و به همین دلیل به دنبال بازار مصرف کشورهای در حال توسعه خواهند بود. از سوی دیگر این کشورها به دلیل نبود پایه های اساسی برای تولید و همچنین سرمایه گذاری با مشکلاتی مواجه هستند، اما در میان کشورهای درحال توسعه برخی کشورها وجود دارند که میزان رشد اقتصادی آن ها با سرعت بالایی در حال افزایش است.

این کشورها با استفاده از تمام پتانسیل های سیاسی، اقتصادی و… توانسته اند از دیگر کشورهای در حال توسعه فاصله بگیرند و با عنوان کشورهای نوظهور شناخته شوند؛ برای مثال چین با به کار گرفتن تمام توان خود توانست از ژاپن و آلمان عبور کرده و پس از ایالات متحده آمریکا در رتبه دومین اقتصاد بزرگ در دنیا قرار گیرد و البته بسیاری معتقدند آینده دیدن چین در رتبه اول اقتصادی نیز دور از انتظار نیست.

اما این تنها چین نیست که رشد اقتصادی بالایی دارد، کشورهای برزیل، چین، هند و روسیه نیز با تلاش هایی که می کنند در حال صعود به رتبه های بالاتر و نزدیک تر شدن به کشورهای توسعه یافته هستند. همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره کردیم جمعیت کشورهای عضو بریکس بیش از 40 درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است که این موضوع بازار تولید و مصرف این کشورها را نشان می دهد.

از طرف دیگر تمام کشورهای عضو BRICS منابع و پتانسیل های مختلف طبیعی دارند که می تواند سبب رشد کشور مربوط و همچنین اتحادیه شود؛ برای مثال روسیه منبع غنی از ذخایر نفت، گازو… را دارد، آفریقای جنوبی سرشار از طلاست و هر کدام از دیگر کشورهای عضو این ائتلاف منابع مخصوص خود را دارد که می تواند به تقویت اتحادیه کمک کند.

وسعت کشورهای عضو BRICS نیز یکی دیگر از نقاط قوت آن به حساب می آید و البته رشد بالای اقتصادی نیز از دیگر نقاط قوت این اتحادیه است، اما بد نیست بدانید این اتحادیه تنها بر مسائل اقتصادی متمرکز نیست؛ برای مثال این کشورها با انتشار مشترک اعلامیه هایی برای افزایش امنیت و صلح در فضا و نقاط مختلف جهان سعی در برقراری امنیت در جهان و همچنین فضا را دارند.

چرا عضویت ایران در بریکس مهم است؟

جمعیت بالای کشورهای عضو پیمان (بیش از 40 درصد جمعیت جهان)، منابع طبیعی و غیرطبیعی، میزان بالای تولید ناخالص داخلی و میزان مبادلات در کشورهای عضو اتحادیه بریکس در کنار نرخ رشد اقتصادی دورقمی، کشورهای عضو این اتحادیه را به یکی از قدرت ها و قطب های سیاست‌های اقتصادی در جهان تبدیل خواهد کرد.

پیشنهاد می‌کنیم برای فهم بهتر سیاست‌های اقتصادی «این مقاله» را مطالعه کنید.

ریاست دوره ای اتحادیه در سال 2022 به کشور چین محول شود. در این زمان شاهد مطرح کردن نام جدیدی با نام بریکس پلاس (BRICS PLUS) بودیم؛ مجموعه ای از کشورهایی که این اتحادیه معتقد است با توجه به ظرفیت این کشورها، امکان همکاری اتحادیه با آن ها فراهم است.

در آخرین اجلاس سران این اتحادیه، آقای رئیسی به اجلاس بریکس پلاس دعوت شد و توانست در آن نشست سخنرانی داشته باشد. ایشان در این سخنرانی ظرفیت و پتانسیل بالای ایران برای عضویت در این ائتلاف را بیان کردند. از طرف دیگر حتی با عضو نبودن در این ائتلاف، کشورهایی مانند هند، چین و روسیه اهداف تجاری ایران هستند و آفریقا و آمریکای جنوبی نیز در رتبه بعدی اهمیت در این زمینه قرار می گیرند.

با توجه به تمام مسائل می توان گفت عضویت ایران در اتحادیه BRICS می تواند دروازه جدیدی برای رشد بیشتر کشور از لحاظ اقتصادی و سیاسی باز کند. با بررسی این موارد و همچنین با توجه به پتانسیل کشور می توان دریافت عضویت در BRICS تا چه میزان می تواند مشکلات موجود در کشور را با کمک این اتحادیه مرتفع کند.

در کنار تمام مواردی که به آن ها اشاره کردیم باید تحریم های سیاسی آمریکا علیه ایران را نیز به یاد داشته باشیم. درصورت عضویت در این اتحادیه که در تلاش برای کاهش وابستگی به غرب و دلار است، ایران می تواند شرایط بسیار بهتری را از لحاظ سیاسی و اقتصادی داشته باشد. با عضویت در BRICS ایران می تواند از بانک توسعه نوین که بانکی چندملیتی است استفاده کند و از آن به عنوان جایگزین سوئیفت که از آن محروم است، بهره ببرد. در بخش بعد به اهداف و بخشی از دستاوردهای کشورهای عضو این ائتلاف اشاره کرده ایم.

اهداف کشورهای عضو بریکس چیست؟

کشورهای عضو این اتحادیه با ظرفیت هایی که در بخش های متفاوت دارند می توانند در پیشبرد اهداف یکدیگر نقش داشته باشند و درواقع کاستی های خود را رفع کرده و از طرف دیگر با کمک نقطه قوت خود به پیشرفت دیگر کشورهای عضو و حتی دیگر کشورها کمک کنند. در حال حاضر بسیاری از کشورها از جمله ایران و آرژانتین با اهداف مختلف تمایل دارند عضو این اتحادیه باشند. در ادامه اهداف کشورهای فعلی در این اتحادیه را بررسی خواهیم کرد.

• چین

چین (دومین اقتصاد بزرگ جهان و بزرگ ترین تولیدکننده کالا) اقتصادی نوظهور به شمار می آید که با سرعت فزاینده ای در حال رشد و پیشرفت است و همین موضوع سبب شده کشورهای غربی به خصوص ایالات متحده آمریکا در مقابل پیشرفت این کشور باشند.

البته، در مطلب «آیا چین اقتصاد اول جهان خواهد شد؟» به شرح کامل‌تری از جزئیات اقتصادی چین پرداختیم که می‌تواند برای شما مفید باشد.

با این حال چین برای پیروزی در این نبرد و تقابل با غرب به دنبال هم پیمانان و شرکایی است تا به کمک آن ها بتواند قدرت اقتصادی، سیاسی و… را از دست غرب بیرون بکشد. همان طور که پیش از این گفته شد در حال حاضر ایالات متحده آمریکا در رتبه اول و چین در رتبه دوم بزرگ ترین اقتصادهای جهان قرار دارند که با توجه به سرعت رشد اقتصاد چین و همچنین کمک گرفتن از این اتحادیه بعید نیست چین را در رتبه اول جهان ببینیم.

• روسیه

پس از فروپاشی شوری سابق که دلیل آن عمدتاً اقتصادی بود، روسیه شرایط اقتصادی خوبی نداشت و در برابر غرب با مشکلات بسیاری مواجه بود، اما پس از مواجهه با مشکلات به مدت 10 سال و سپس مطرح شدن ائتلاف بریک (در ابتدا آفریقای جنوبی عضو این ائتلاف نبود و نام اتحادیه از ابتدای نام کشورهای عضو اتحادیه در آن زمان شکل گرفته بود) و سپس پیوستن روسیه به آن، به تدریج مشکلات اقتصادی کمرنگ شدند و روسیه توانست قدرت از دست رفته خود را تا حدودی بازگرداند.

همچنین روسیه به دلیل دارا بودن مقادیر قابل توجه از ذخایر ارزشمندی همچون طلا، نفت، گاز و همچنین داشتن شایستگی در امور مختلف دیگر خود را در عرصه بین المللی مطرح کرد و یکی از کشورهای قدرتمند در زمینه های مختلف در جهان شناخته شد.

روسیه به دلیل مسائل سیاسی که مهم ترین آن ها جنگ با اوکراین بود محدودیت های زیادی از جمله اخراج از گروه G8 را متحمل شد، اما این کشور با بودن در ائتلاف بریکس توانسته است نیاز خود به غرب را تا اندازه ای رفع کند؛ چراکه این ائتلاف به دنبال آن است تا وابستگی و نقش غرب به عنوان رهبر جهان را با چالش مواجه کند.

• هند

کشور هند با تبادلات مختلفی که با کشورهای دیگر عضو بریکس داشته توانسته است در امور اقتصادی، تکنولوژی و… پیشرفت هایی را داشته باشد. هند دومین کشور پرجمعیت جهان، با پیشرفتی که حاصل عضویت در این ائتلاف بود توانسته است با مدیریت مناسب و استفاده از پتانسیل این ائتلاف از لحاظ تکنولوژی و همچنین اقتصادی رو به رشد باشد.

• برزیل

کشورهای مختلف دنیا با توجه به عملکرد خود در دوره های مختلف و براساس معیارهای متفاوت رتبه بندی می شوند. شاید اگر چند دهه پیش اخبار مربوط به برزیل را دنبال می کردید، گزارش های بد اقتصادی، بدهی و… یکی از رایج ترین اخبار منتشرشده از این کشور بود، اما سال 2013 برزیل ششمین اقتصاد دنیا شناخته شد و توانست رتبه انگلستان را تصاحب کند. این کشور با مدیریت درست و استفاده از ظرفیت گروه بریکس توانست تولید داخلی را افزایش دهد و در امور مختلفی از جمله کشاورزی، دامداری، امور فنی و… پیشرفت چشمگیری داشته باشد.

• آفریقای جنوبی

آفریقای جنوبی کشوری واقع در قاره آفریقاست که آخرین کشور پذیرفته شده تا به امروز و در زمان نگارش این مقاله در این ائتلاف محسوب می شود. سران این کشور با هدف توسعه ملی، پیشرفت، دیده شدن در سطح بین المللی، رشد اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی درخواست عضویت به این ائتلاف را مطرح کردند و با موافقت اعضا به این گروه پیوستند.

بنا بر آنچه از سوی بانک جهانی منتشر شده است، آفریقای جنوبی پس از پیوستن به این اتحادیه توانست میزان تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد. همچنین در بخش های سرمایه گذاری داخلی، صادرات و البته بخش خصوصی عملکرد این کشور رو به رشد بوده است. بد نیست در این بخش به این موضوع اشاره کنیم که نام این اتحادیه در ابتدا بریک (BRIC) بود و پس از پیوستن کشور آفریقای جنوبی، با اضافه شدن یک S به انتهای آن که از ابتدای نام کشور آمده است (South Africa)، نام اتحادیه به بریکس (BRICS) تغییر کرد.

آیا بریکس می تواند دلار را شکست دهد؟

اختلافات ایالات متحده با روسیه روزبه روز در حال گسترش است. از طرف دیگر چین رقیب اقتصادی ایالات متحده به حساب می آید که ترجیح می دهد دلار را از تجارت خود حذف کند. طی توافقات انجام شده از سوی چین با کشورهایی مانند روسیه، برزیل، فرانسه و… قرار است مبادلات تجاری با این کشور بر حسب یو آن (واحد پول چین) انجام شود.

همچنین در حال حاضر و برخلاف گذشته تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو بریکس از کشورهای ثروتمند گروه هفت (G7) بیشتر است؛ به همین دلیل کشورهای عضو این اتحادیه عزم خود را جزم کرده اند تا به زودی یک ارز بین المللی عرضه کنند تا دیگر از دلار در تبادلات تجاری شان استفاده نکنند.

در سوی دیگر نیز شاهدیم دلار آمریکا با مشکلات کوچک و بزرگی مواجه بوده که آینده آن را مبهم کرده است. بحران های ایجاد شده در سیستم بانکی آمریکا، قرار گرفتن نرخ بهره در یک روند صعودی، افزایش تورم و همچنین بیشتر شدن بدهی های دولت آمریکا اذهان را به سمتی برده است که دلار آمریکا در این روزها وضعیت مناسبی ندارد.

در پی این شرایط کشورهایی نیز وجود دارند که میزان ذخیره خود از دلار آمریکا را با توجه به شرایط این ارز کاهش داده اند؛ برای مثال سعودیه میزان ذخیره دلاری خود را طی دو سال حدود 35 درصد کم کرده است، اما اگر بخواهیم حذف دلار به عنوان اولین ارز جهان را با دقت بیشتری بررسی کنیم، باید به مسائل دیگر نیز بپردازیم.

نایل فرگوسن، استاد دانشگاه استنفورد معتقد است رقیب اصلی دلار در حال حاضر یورو است و نه یو آن چین. یورو طی 20 سال گذشته توانسته است 20 درصد از ذخایر ارزی در کشورهای جهان و همچنین استفاده 22 درصدی در مبادلات بین المللی را سهم خود کند؛ در حالی که یوآن چین 2.7 درصد از ذخایر ارزی را دارد و 1.7 درصد مبادلات جهان بر پایه یوآن انجام می شود؛ بنابراین شکست دلار آمریکا به سادگی و در مدت زمان کوتاه از سوی چین و حتی اتحادیه انجامشدنی نیست.

با توجه به نقدشونگی و انعطاف اقتصاد آمریکا به نظر می رسد شکست دلار به زودی اتفاق نخواهد افتاد. توجه داشته باشید حجم سرمایه گذاری خارجی آمریکا براساس دیگر ارزها حدودا 35 تریلیون دلار است؛ بنابراین شکست دلار و افت ارزش آن می تواند به افزایش میزان سود حاصل از سرمایه گذاری های خارجی منجر خواهد بود و این مسئله برعکس شرایط را برای دیگر کشورها سخت می کند.

بریکس و اتحادیه اروپا

بریکس را می توان از برخی جهات با اتحادیه اروپا مقایسه کرد؛ چراکه در هر دو اتحادیه مجموعه ای از کشورها با هدف بالا بردن و تقویت یکدیگر با هم همکاری می کنند. البته توجه داشته باشید کشورهای عضو BRICS تفاوت های بسیار زیادی با هم دارند.

برای مثال منابع هر کدام از کشورها عمدتاً متفاوت از دیگری است و همچنین کشورها در قاره های مختلف دنیا قرار گرفته اند (هند و چین در آسیا، روسیه اوراسیا، آفریقای جنوبی در آفریقا و برزیل در آمریکای جنوبی) که همین موضوع می تواند ظرفیت و منابع این گروه را بالا ببرد، اما در طرف دیگر اتحادیه اروپا از کشورهای اروپایی تشکیل شده و اشتراکات بسیار زیادی بین آن ها وجود دارد. البته نباید فراموش کرد این موضوع نیز می تواند از برخی جهات قدرت این اتحادیه را بیشتر کند.

نهادهای جهانی مانند صندوق بین المللی پول که در گذشته تحت مدیریت اروپا بود، امروزه به اتحادیه بریکس رسیده است. همچنین بر کسی پوشیده نیست این اتحادیه رشد روزافزونی در حوزه سیاست و امنیت جهانی دارد و اتحادیه اروپا را شریکی برای خود قلمداد می کند و نه قدرتی که در زمینه سیاسی و تأمین امنیت جهانی نقش پررنگی داشته باشد.

اتحادیه اروپا بریکس را غنی از فرصت های اقتصادی و سیاسی می بیند و معتقد است راهی پیش پای اروپا وجود ندارد؛ مگر آنکه تعاملات تجاری خود را با کشورهای عضو BRICS افزایش دهد. البته صادرات و واردات در هر دو سو در حال انجام است، اما براساس بررسی های انجام شده میزان صادرات از کشورهای عضو بریکس به اتحادیه اروپا بیش از میزان صادرات کشورهای عضو اتحادیه اروپا به کشورهای عضو بریکس بوده که این موضوع به سود کشورهای BRICS است.

سخن پایانی

در حال حاضر قدرت در انحصار کشورهایی همچون ایالات متحده و کشورهای اروپایی است، اما باقی کشورها تمایلی به پذیرش آن ها به صورت دائم به عنوان قدرت جهان که امور را کنترل می کنند، ندارند؛ به همین دلیل برخی کشورهایی که اقتصاد نوظهور دارند و در دسته کشورهایی قرار می گیرند که اقتصاد آن ها با سرعت بالایی در حال پیشرفت است، اتحادیه ای را شکل دادند که بتوانند با کمک یکدیگر تمرکز قدرت را از غرب بگیرند.

در حال حاضر هیچ کشوری به تنهایی برای تقابل با غرب از لحاظ سیاسی و اقتصادی قدرت کافی را ندارد، اما در صورتی که کشورهایی با پتانسیل های مختلف دور هم جمع شوند می توانند تهدید بزرگی برای تمرکز قدرت در غرب باشند. اتحادیه بریکس با تجمیع کشورهایی از نقاط مختلف دنیا با توانایی های مختلف می خواهد به مبارزه با انحصارطلبی قدرت بپردازد. ما در این مقاله سعی کردیم بریکس را معرفی کنیم و این ائتلاف را از زوایای مختلف بررسی کردیم.

پرسش های متداول