تصمیم گیری برای سرمایه گذاری در اقتصاد پر نوسان ایران کار آسانی نیست. اقتصاد ایران شرایط با ثباتی را در چند سال اخیر پشت سر نگذاشته و عدم ثبات کافی متغیرهای کلان اقتصادی چشم انداز هر تصمیمی را مبهم می کند. تحریم ها یکی از مهمترین فاکتورهایی است که اقتصاد در چندسال اخیر با آن دست و پنجه نرم کرده است. پیش از آن که به ادامه مطلب برویم شرایط اقتصادی سالهای اخیر را مروری کوتاه می کنیم:
در سال های گذشته نرخ بهره بانکی مقصد بسیاری از سرمایه گذاری ها بود تا جائی که تورم و رشد حجم نقدینگی بالاخره از قفس تک رقمی نگه داشته شدن رها شد و آثار تصمیم گیری های کلان و سیاست گذاری ها در نهایت خود را در تورم نشان داد. نرخ بالای بهره پول ها را از تولید به حبس شدن در بانک ها کشاند و این مسئله تنها رکود به همراه داشت و در اقتصاد رکود همراه تورم شد. در حال حاضر هزینه های تولید بالا رفته، مصرف خانوارها به دلیل افزایش قیمت ها کاهش پیدا کرده و در ابعاد کلان نیز مسئله کاهش شدید فروش نفت در کشور، درآمدهای دولت را با کاهش شدید و متعاقبا کسری بودجه روبرو کرده است. پیش از ادامه مطلب مروری بر مفهوم تحریم خواهیم داشت:
تحریم و اثرات آن چیست؟
تحریم ها دروقاع محروم ساختن یک کشور است از جانب کشور یا کشورهای دیگر، این محروم ساختن می توان جنبه های مختلفی داشته باشد که از مخرب ترین آن ها تحریم اقتصادی است، درواقع در این نوع از تحریم مبادلات اقتصادی یک کشور با جهان بین الملل تحت تاثیر قرار می گیرد. بسیاری از کشورها در اقتصاد بین الملل تقاضای خود را برطرف می کنند و متعاقبا کالاهایی که توان تولید آن ها را دارند ارائه می دهند، حال فرض کنید چنین مسیر ارتباطی مهمی محدود یا بسته شود، برای مثال به مسئله تبادلات دارو، انرژی و کمک های انسان دوستانه توجه کنید که از مخرب ترین بخش های تحریم برای یک کشور است، تحریم اثار مستقیم و غیرمستقیم زیادی دارد، خواه ناخواه فعالیت های اقتصادی، بزرگ یا کوچک از انجائی که در چهارچوب اقتصاد هستند از این مسئله متاثر می شوند ممکن است مدام کوچک شوند یا حتی به سمت ورشکستگی قدم بردارند. برای مثال کاهش فروش نفت به کمتر از یک میلیون بشکه در روز و وابستگی کشور به واردات، علی الخصوص واردات کالاهای اساسی درآمد ارزی مازادی از محل فروش نفت برای کشور باقی نخواهد گذاشت. البته ایران صادرات غیرنفتی نیز دارد که این بخش از صادرات هم به دلیل تحریم ها، مشکلات روابط بانکی برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات و ضعف تکنولوژی های موجود در کشور برای رقابت در بازارهای هدف، با مشکل روبرو است. روی دیگر سکه آن است که اقتصاد از حرکت باز می ایستد، راه اندازی کسب و کار جدید، تامین مالی خارجی، روابط با شرکت های خارج و… همه و همه محدود و حتی متوقف می شوند.
با توجه به شرایط اقتصادی ایران در زمان تحریم تشخیص این که کدام بازار برای سرمایه گذاری مناسب می باشد، بسیار کار سخت و مشکلی می باشد. با بررسی بازارهای سرمایه گذاری مختلف مانند بانک، بورس، مسکن و طلا و ارز به این نتیجه خواهیم رسید که در زمان پیش از تحریم با بالا بودن نرخ سود بانکی اعم مردم بهترین گزینه برای سرمایه گذاری را بانک می دانستند که سودی بیشتر از تورم سال از سرمایه خود بدست می آورند. اما با روی کار آمدن رکود شرایط تحریم سودهای بانکی کاهش پیدا نمود و مردم به سمت بورس و مسکن و خودرو به منظور سرمایه گذاری رفتند و بعد از آن با افزایش شدید قیمت مسکن و خودرو، مردم به سراغ بازار طلا و ارز رفتند. مشکلات تحریم بلافاصله بعد از برداشته شدن آن برطرف نمی شود. بعد از تحریم نیز چند سال اقتصادها با مشکلات زیادی همراه اند، مشکلاتی همچون وصول مطالبات قبلی و تامین کسری بودجه. در شرایط فعلی اقتصاد ایران با مختصاتی که سعی کردیم توصیف کنیم، نگهداشتن پول و نقدینگی برای سرمایه گذاری اشتباه است، چراکه هر روز از ارزش آن کم می گردد و دلیل این کاهش ارزش تورم و رشد حجم نقدینگی است.
در زمان رکود اقتصادی به چه نکاتی باید برای سرمایه گذاری توجه کنیم؟
سرمایه گذاری یک فرایند است، نه یک مقطع کوتاه زمانی. این فرایند زمان بر است و باید به آن نگاه بلند مدت داشت. چه بهتر که سرمایه گذاری به عنوان یک عادت بلندمدت شکل بگیرد. به هنگام سرمایه گذاری شما باید توجه داشته باشید که دقیقاً در کجا سرمایه گذاری می کنید و اصلاً چرا آنجا سرمایه گذاری می کنید؟ هنگامی که بتوانید به خوبی علت سرمایه گذاری خود را به صورت بلندمدت توجیه کنید شانس موفقیت شما در سرمایه گذاری در زمان رکود بیشتر خواهد شد. در ادامه این مطلب به صورت کوتاه ویژگی بازارها را مرور خواهیم کرد تا پاسخ این سوال ها را دقیق تر بدهید، شما تا ندانید وارد چه بازاری شده اید و ویژگی های آن را نشناسید نمی توانید موفق باشید. نوسانات نرخ ارز و عدم تعادل یکی از مهم ترین چالش های اقتصاد ایران محسوب می شود، از طرفی وضعیت تحریم های بین المللی بر اقتصاد ایران باعث ایجاد نوسانات بیشتر نرخ ارز و انحراف مسیر طبیعی داد و ستدهای بین المللی شده است و این تغییرات شدید نرخ ارز بر اقتصاد کشور آسیب وارد می کند. حال در شرایطی که نرخ ارز، نرخ تورم، حجم نقدینگی و بسیاری دیگر از فاکتورهای کلان اقصادی ارام و قرار ندارند و مسیری صعودی پیش گرفته اند، چگونه قدرت خرید سرمایه مان را حفظ کنیم؟
بهترین سرمایه گذاری در زمان تحریم
نوسان ذات اقتصاد است، درواقع ذات هر موجود در حال حرکتی است، اما نکته مهم آن است که نوسان در اقتصادهای مختلف کمتر و زیادتر است. شما باید متناسب با نوسانات اقتصاد دنبال این باشید که کدام فرصت سرمایه گذاری اولا آسیب نمی زند، دوما قدرت خرید شما را حفظ می کند و در آخر به شما بازدهی می دهد. ریسک و بازدهی دو فاکتور مهم در هر سرمایه گذاری می باشد، دو فاکتوری که هر سرمایه گذاری باید آن را در تصمیمات خود لحاظ کند. به طور کلی افراد در بازار مسکن، بازار طلا و سکه، بازار پر ریسک ارز و عده ای هم که مسلط به دانش بورس هستند، اقدام به سرمایه گذاری می کنند، اما در این میان همگی به دنبال بهترین سرمایه گذاری با سوددهی بالا، ریسک پایین و امکان نقدشوندگی بالا می باشند. این در حالی است که در اوضاع فعلی و حاکم بر اقتصاد ایران و با وجود تحریم ها پیش بینی اقتصاد کشور کار راحتی نمی باشد، بنابراین شناسایی و تشخیص بهترین سرمایه گذاری در زمان تحریم ها مهم ترین و قابل توجه ترین موضوع بین سرمایه گذاران و فعالان در بازارهای سرمایه گذاری می باشد.
۱- سرمایه گذاری در بانک
عده ای معتقدند که قرار دادن پول در بانک یک روش سرمایه گذاری است. ما بهره بانکی را به عنوان سرمایه گذاری بدون ریسک در نظر می گیریم اما توجه کنید که این بهره بانکی سود چشم گیری در آینده ندارد. در بازار و شرایط فعلی ایران، این اقدام یک حرکت پوچ است چراکه ارزش پول ایران رفته رفته رو به کاهش است. پس این نوع سرمایه گذاری برای بلند مدت توصیه نمی شود. در پی ایجاد رکود و افزایش تحریم ها سودهای بانکی کاهش یافت و انگیزه مردم برای سرمایه گذاری در دیگر بازارها بیشتر شد. بنابراین سرمایه گذاری در بانک درشرایط فعلی که تورم بالاست پیشنهاد نمی شود.
درواقع ویژگی های سپرده بانکی را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
- سود ثابت از پیش تعیین شده که به جهش های تورمی و ارزی واکنشی نشان نمی دهد.
- نسبت به تورم آسیب پذیراست.
- نقد کردن پیش از موعد جریمه دارد.
- ریسک عدم دریافت اصل و سود کم است.
۲- سرمایه گذاری در مسکن
برخی، اگر سرمایه ای در حد خرید خانه و زمین داشته باشند آن را به ملک تبدیل می کنند. هرچند این اقدام نسبت به سرمایه گذاری در بانک بهتر بوده اما اخیرا با رکود بخش مسکن، این روش کمی دارای ریسک است. حتی تا چند سال پیش کسانی که برای خرید مسکن و زمین اقدام می کردند، طی چند سال با افزایش چشم گیر قیمت آن مواجه شده و سود کلانی می کردند. لازم به ذکر است، قیمت مسکن همیشه در ایران رو به افزایش بوده است و حتی در شرایط فعلی نیز با خرید مسکن ممکن است سودی دریافت کنید، اما روند این کار ممکن است بسیار به طول بیانجامد. بازار مسکن همیشه بازاری کم خطر با ریسک پایین بوده است. سرمایه گذاری در مسکن به دلیل مشکلات بنیادین در این حوزه از جمله نقدشوندگی ضعیف آن بهترین سرمایه گذاری محسوب نمی شود.
افرادی که قصد ورود به بازار مسکن را دارند باید سرمایه زیادی داشته باشند و این مسائل مانع از ورود بعضی از سرمایه گذاران به بازار مسکن می شود. در بازار مسکن چنانچه اقدام خاصی از سوی نهادهای مربوطه صورت نگیرد وضعیت مطلوبی در آینده شاهد نخواهیم بود. بازار ملک با توجه به شرایط کشور در آینده نمی تواند بستر مناسبی برای سرمایه گذاری محسوب شود. در این بازار چنانچه حمایت های لازم صورت گیرد و تسهیلات مناسبی به مردم ارائه شود می توان تاحدودی به رونق دوباره امیدوار بود.
درواقع ویژگی های سرمایه گذاری در مسکن را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
- استهلاک دارد.
- با تورم رشد می کند.
- هزینه انتقال سند و هزینه مالیاتی دارد.
- با اجاره دادن، درآمدزایی دارد .
- پیدا کردن مشتری زمان بر است.
- هنگام خرید و فروش، هزینه بنگاهی دارد.
۳- سرمایه گذاری در سکه و طلا
طلا را شاید بتوان به عنوان بهشت سرمایه گذاران در زمان وقوع ریسک های سیستماتیک در نظر گرفت. هر زمان که ریسک سرمایه گذاری در بازارهای دیگر افزایش داشته باشد، سرمایه گذاران برای حفظ ارزش دارایی های خود، آن ها را به طلا تبدیل می کنند. بازار طلا و سکه در ایران تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد عواملی مانند قیمت جهانی طلا، وجود انتظارات تورمی، نوسانات نرخ ارز، نوسانات شاخص سهام و تحری های بین المللی. صدای پای رکود در اقتصاد آمریکا و تورم پایین، بانک مرکزی این کشور را از ادامه برنامه افزایش نرخ بهره منصرف کرده و احتمال آغاز سیاست های انبساطی در آینده را افزایش داده است، از طرفی بدهی های خارجی سنگین دولت و بخش خصوصی در نبود شرایط لازم برای رشد اقتصادی آمریکا می تواند به خروج سرمایه از این کشور و کاهش ارزش شاخص دلار و رشد طلای جهانی منجر شود.
همچنین ریسک ها و نااطمینانی موجود در سطح بین الملل مثل جنگ تجاری چین و آمریکا، مشکلات خروج انگلستان از اتحادیه اروپا، بحران های خاورمیانه و مسایل داخلی دولت آمریکا بستر لازم برای افزایش قیمت طلای جهانی را فراهم کرده است. نرخ ارز یا همان نرخ برابری دلار و ریال نیز از مؤثرترین عوامل می باشد و تاثیر زیادی را بر قیمت طلا هم در بلند مدت و هم در کوتاه مدت خواهد گذاشت. سرمایه گذاری در طلا و سکه از قدیم روش مناسب و قابل اعتمادی برای مردم بوده، اما این روش نیز مانند روش مسکن، به دلیل نوسانات اخیر در قیمت طلا و سکه سود چشم گیری در مدت کوتاه ندارد. افراد زیادی معتقدند که طلا هیچ گاه ارزش خود را از دست نمی دهد بنابراین سرمایه گذاری بر روی آن می تواند سودده باشد، اما قابل ذکر است که بازار سکه و طلا در بلند مدت همواره سودآور بوده است. درخصوص طلا بررسی تمام جوانب اعم از بازارهای جهانی و داخلی نشان می دهد بستر مناسبی برای حفظ سرمایه محسوب می شود.
لذا طلا:
- به نرخ دلار واکنش نشان می دهد.
- به قیمت جهانی طلا واکنش نشان می دهد.
- استهلاک ندارد.
- ریسک تقلب فروشنده در عیار و وزن دارد. (که سکه ریسک کمتری در این بخش دارد)
- نقدشوندگی نسبتا خوبی دارد.
- هنگام خرید و فروش، هزینه بنگاهی یا کارگزاری چندانی ندارد (هزینه قابل اغماض است).
۴- سرمایه گذاری در بازار ارز
بازار ارز همیشه علاقه مندان خاص خود را داشته و بخاطر نوسانات زیاد قیمتی افراد کمی تمایل به ورود و سرمایه گذاری در این بازار را دارند. اما این بازار ویژگی مهمی دارد و آن نوسان است، نوسانات غیرقابل کنترل و زیان های مالی فراوان، موجب شده بازار ارز بازاری پرخطر برای سرمایه گذاری به شمار رود و کمتر افرادی ریسک سرمایه گذاری در این بازار را بپذیرند. با کاهش ارزش پول داخلی یکی از انتخاب های سرمایه گذاری، تبدیل و نگهداری پول به ارز کشور دیگری است. درست است که این روش سرمایه گذاری از کاهش ارزش پول تا حدودی جلوگیری می کند ولی با در نظر گرفتن عواملی شرایط اقتصادی و سیاسی فعلی و بی ثباتی اقتصاد و …، پیش بینی روندهای این بازار سخت است و ریسک بسیار زیاد است. ضمن این که سرمایه گذاری در بازار ارز عملا سفته بازی است و سرمایه گذاری مولدی نیست و هیچ کمکی به بحث تامین مالی و رشد اقتصادی نمی کند.
۵- سرمایه گذاری در بورس
این روش سرمایه گذاری، همواره توجه بسیاری از افراد ریسک پذیر را به خود جلب می کند. البته این بازار هم ریسک نوسانات را به همراه دارد. بازار بورس ایران در سال ۹۸ و تا پایان فصل بهار سال جاری، رکوردهای بی سابقه ای را به ثبت رسانی، در سال ۹۸ نزدیک به ۲۰۰ درصد بازدهی داشت و رتبه اول بازدهی بین بازارهای سرمایه گذاری را به خود اختصاص داد. در سال جاری دلایلی چون افزایش نرخ تورم، افزایش نرخ ارز، حمایت های دولت، عرضه اولیه های زیاد، واگذاری و فروش سهام دولتی در بازار و عوامل تاثیرگذار دیگر موجب هدایت و ورود نقدینگی بالایی به بازار سهام شده است و پیش بینی می شود بازار بورس در سال جاری نیز همچون سال گذشته روندی صعودی در پیش بگیرد و شاهد رشد بیشتر آن باشیم. قوانین و مقررات حاکم بر بورس، تمهیدات دولت و جذابیت بازار سرمایه علاوه بر سود مشارکت در سطح کلان به تامین مالی لازم برای اجرای پروژه می انجامد. پس اندازهای مردم از طریق بازار سرمایه در مسیر فعالیت های تولیدی، اقتصادی و به معنی صحیح مولد قرار میگیرد و این اتفاقی است که در سرمایه گذاری در بازار ارز نمی افتد، جائی که عملا شاهد هدر رفت سرمایه هستیم.
بورس از سوددهی خوبی برخوردار است که به شرط داشتن علم و دانش کافی و لازم، انتخاب مناسبی برای سرمایه گذاری می باشد. یکی از دلایل جذابیت بورس برای سرمایه گذاری، عدم نیاز به سرمایه زیاد برای خرید و فروش می باشد. اگر مذاکراتی در زمینه تحریم ها انجام نشود و تحریم ها به همین صورت باقی بمانند باعث افزایش قیمت دلار و تورم در کشور می شود و با توجه به اینکه افزایش قیمت دلار و افزایش تورم باعث رونق بازار سرمایه می شوند احتمالا شاهد افزایش قیمت سهام در بازار بورس خواهیم بود. طبیعتا با بالا رفتن تورم، اگر در بورس سرمایه گذاری کرده باشید. ارزش پولتان حفظ می شود این به دلیل یک شبه پولدار کردن شما در بورس نیست بلکه به دلیل یک قائده است و آن این است که شما در دارایی شرکت هایی که در بورس حضور دارند شریک شده اید و هم زمان با رشد ارزش دارایی ها، ارزش سهام شما هم بالا می رود همین قائده ساده بخشی از مفهوم تحلیل بنیادی را نشان می دهد، البته توجه داشته باشید که سرمایه گذاری در بازار سرمایه نیازمند آگاهی و اطلاعات زیادی می باشد و افرادی که اطلاعاتی در این زمینه ندارند بهتر است از طریق روش های غیرمستقیم اقدام به سرمایه گذاری کنند این روش ها شامل صندوق سرمایه گذاری یا سبدگردان ها هستند. عمده سرمایه گذاران موفق؛ دیدگاه میان مدت و برای سهم های بنیادی و ارزشمندتر نگاهی بلندمدت به آینده سهام دارند. این نکته برای سرمایه گذاران تازه وارد به بورس اوراق بهادار بسیار حائز اهمیت است که برای حفظ سرمایه و ماندن موفق در این بازار، باید علاوه بر دقت لازم در انتخاب نوع سهام و وضعیت بنیادین آن از طریق تحلیل بنیادی و ارزش ذاتی سهم در شرایط کنونی را مورد ارزیابی قرار دهند.
لذا سهام:
- متاثر از شرایط اقتصادی کشور است.
- متاثر از شرایط اقتصادی صنعت خاصی ست که شرکت در آن فعالیت می کند.
- متاثر از کیفیت مدیریت شرکت است.
- متاثر از تورم است.
- متاثر از کیفیت سیاستگذاری اقتصادی دولت است؛ همچون سیاست بودجه ای،سیاست پولی، بانکی و ارزی.
- متاثر از سیاست خارجی (تحریم) است.
- نقدشوندگی بالایی دارد.
- هزینه کارگزاری و مالیات( معاملات) پایینی دارد.
- سرمایه در کنترل فیزیکی مالک نیست.
به هنگام سرمایه گذاری به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
سرمایه گذاران هوشمند حتی در دل تورم و رکود و بحران به دنبال فرصت سرمایه گذاری می گردند. برای تشریح بهتر منظورمان چندمثال میزنیم، ایا توجه کرده اید در زمان رکود و تحریم، فعالیت هایی که در زمینه خدمات رفاهی، سلامت، غذا و … هستند چه وضعیتی پیدا می کنند؟ این صنایع عموما با سطح ثابت و به صورت ملایم رو به رشدی از تقاضا روبرو هستند. دنبال شرکت هایی بگردید که علی رغم پیش بینی های اقتصادی، صورت های مالی خوب و مدل های تجاری باثباتی دارند. این شرکت ها حتی در بدترین شرایط اقتصادی، کمتر آسیب پذیر هستند و مدیریت بدهی ها برای آن ها نسبت به سایر شرکت ها ساده تر است. دنبال شرکت ها و صنایعی باشید که تقاضا برای کالاها یا خدمات این شرکت ها همسو با تغییرات کلان اقتصادی حرکت نمی کند و عمدتا به دلیل افزایش عدم قطعیت، تقاضا برای آن ها بیشتر می شود. صنایعی چون تولیدکنندگان کالاهای اساسی، مواد غذایی، دارو، لوازم آرایشی و بهداشتی در دوره رکود عملکرد خوبی دارند.
لازم به ذکر است که همه این موارد عنوان شده تنها در صورتی قابل اتکا می باشند که عوامل موثر بر شرایط اقتصادی کشور نوسانات ناگهانی نداشته و فاکتورهای مختلف در نوسان قیمت تاثیر نگذارد. در حوزه اقتصادی توجه به تصمیمات مسئولین درخصوص توافقات سیاسی و تجاری، نحوه تامین کسری بودجه دولت و شیوه دریافت مالیات از مردم یکی از مهم ترین موضوعاتی است که می بایست به آن ها توجه داشت. در شرایط تحریمی، نگهداری پول به صورت سپرده و اوراق با درآمد ثابت به دلیل نرخ بهره واقعی منفی معقول به نظر نمی رسد.
در بازار مسکن نیز قدرت خرید وجود ندارد و اختلاف قیمت فروش و قدرت خرید زمینه رکود را بیش از پیش فراهم میکند.به نظر می رسد، همچنان می توان به روند صعودی بازار بورس با توجه به پارامترهایی نظیر تورم، افزایش نرخ ارز و نبود بازارهای موازی مناسب برای نقدینگی افسار گسیخته افراد امید داشت. از جهتی دیگر شیوه تعامل دولت با افراد و سرمایه های جدیدی که وارد بورس شده اند به شدت می تواند به رشد و هجوم مجدد نقدینگی کمک کننده باشد. در هریک از شرایط اقتصادی شما باید سرمایه خود را در طبقات مختلف دارایی سرمایه گذاری کنید ولی با توجه به هدف کسب بازدهی، این هنر سرمایه گذار است که در هریک از برهه های اقتصادی وزن کدام یک از طبقات دارایی در سرمایه گذاری هایش بیشتر باشد. سهامداری شرکت ها در بورس این فرصت را به سرمایه گذار می دهد که همگام با رشد نرخ ارز و تورم از اثرات مهم این دو فاکتور در عملیات شرکت ها و متعاقبا قیمت آن ها در بورس منتفع شود و در دیدگاهی بلند مدت این ویژگی را کمتر فرصت سرمایه گذاری دیگری در اختیار سرمایه گذاران قرار می دهد.
جمع بندی
در شرایط فعلی اقتصاد ایران، تورم شدید موجب کم ارزش شدن سرمایه ها شده است و تنها با سرمایه گذاری می توانیم ارزش پول خود را حفظ نماییم. بازارهای متعددی برای سرمایه گذاری وجود دارد، اما نکته بسیار مهم این است که ممکن است یک بازار سود بسیار زیادی را عاید سرمایه گذارانش نماید، اما لازم است بهترین بازار را متناسب با سطح سواد و دانش، ریسک پذیری، میزان سرمایه و شرایط دیگر انتخاب نمایید. شرایط اقتصادی کنونی ثبات قابل قبولی ندارد و به دلیل همین عدم قطعیت، سرمایه گذاری در بورس کمی سخت تر خواهد شد؛ بنابراین اگر کسی تخصصی در بورس ندارد یا مشاوره مناسبی در اختیار ندارد، بهتر است از سرمایه گذاری غیرمستقیم در این حوزه استفاده کند. با این حال پیشنهاد ما این است که سرمایه گذاری در بورس بهترین گزینه سرمایه گذاری طولانی مدت است.