ابزار مالی به طور عمده مبتنی بر یا مشتق از یک دارایی پایه هستند و به عبارتی ارزش آن ها برخاسته از ارزش دارایی دیگری است و به همین دلیل، ابزار مشتقه نیز نامیده ­می شوند. دارایی هایی که می توانند به عنوان دارایی پایه در این ابزار مورداستفاده قرار گیرد، عبارت اند از انواع سهام، ابزار بهرهایی و متأثر از نوسان های نرخ بهره، ابزار بازار مبادله های ارزی، انواع کالا، اعتبارهای مشخص و خاص و وام های خرد و کلان. اختیار معامله (option) اختیار خرید یا فروش دارایی پایه موضوع قرارداد را در قیمت ثابت در زمان مشخصی در آینده به دارنده آن می دهد.

بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE)، به عنوان اولین بورس اختیار معامله در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد. در اولین روز معاملات (۲۶ آوریل ۱۹۷۳)، تنها تعداد ۹۱۱ قرارداد بر روی ۱۶ سهم مبادله شد. پس از آن، چندین بورس سهام و تقریبا تمامی بورس­ های قراردادهای آتی (Futures) به استفاده از ابزار اختیار معامله اقدام کردند. بورس شیکاگو در تمامی این سال ها رتبه اول را در حجم مبادلات به خود اختصاص داده است و با استقبال بی نظیر بازیگران بازار در سال ۲۰۰۶ با مبادله بیش از ۶۷۰ میلیون قرارداد اختیار معامله به ارزش ۱۵ تریلیون دلار و با رشد ۴۴% نسبت به سال قبل به بالاترین رکورد تاریخ خود رسیده است. در ابتدا در کارایی و میزان استقبال از این اوراق تردید وجود داشت، اما با بالا رفتن تقاضای سرمایه گذاری با استفاده از اوراق اختیار معامله، حجم معاملات این اوراق در دهه ۱۹۸۰، از حجم معاملات خود سهام پیشی گرفت که این واقعیت میزان پاسخگویی اختیار معامله نه تنها بر روی سهام بلکه بر روی کالاها و ارزها و بیش از ۹۰ شاخص مختلف ازجمله NASDAQ و S&P500 بازار تعریف شده است.

تعریف اختیار معامله (Option)

اختیار معامله، قراردادی است که به خریدار آن، اختیار و نه اجبار خرید یا فروش یک دارایی معین را در قیمت تعیین شده تا یک زمان مشخص اعطا می کند. از سوی دیگر فروشنده اختیار معامله اجبار دارد که تا پیش از انقضای مهلت آن، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت، مفاد قرارداد را اجرا کرده و دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند. این اوراق ازنظر نوع قرارداد بر دو نوع کلی تعریف شده اند: اختیار خرید (Call) و اختیار فروش (Put) و ازنظر نحوه اعمال نیز بر دو نوع کلی آمریکایی و اروپایی هستند. اختیار معامله آمریکایی در هر زمان تا زمان سررسید قابل اجراست اما اختیار معامله اروپایی فقط در تاریخ انقضا اجرا پذیر است. به طور مثال، فرض کنید شما در پایان معاملات روز ۱۵ ژوئن سال ۲۰۰۷ میلادی ۱۰۰ سهم شرکت گوگل را با قیمت هر سهم ۵۰۵ دلار خریداری کرده اید. این سرمایه گذاری ۵۰۵ دلاری به طور بالقوه در ریسک کامل گوگل (از یک خبر کوچک تا ورشکستگی کامل) شما در معرض خطر از دست دادن ارزش سرمایه گذاری خود قرار می دهد. به منظور پوشش ریسک این دارایی در برابر نوسانات نامطلوب بازار می توان از اختیار فروش (Put Option) استفاده کرد. از آنجا که هر قرارداد اختیار فروش طبق تعریف ۱۰۰ سهم را کنترل می کند، برای از بین بردن ریسک سرمایه گذاری مذکور لازم است ۱۰ قرارداد اختیار فروش (مثلا در قیمت تعیین شده ۴۹۰ و تا سه ماه آینده) خریداری نمود. بدین معنی که با ادغام سرمایه گذاری اولیه خرید (۱۰۰۰ سهم گوگل) با خرید ۱۰ قرارداد اختیار فروش در قیمت ۴۹۰ دلار، شما تا سه ماهه آینده (زمان انقضای اوراق اختیار فروش) حق خواهید داشت سهام خود را در قیمت ۴۹۰ دلار به فروشنده این اوراق اختیار فروش، بفروشید.

با توجه به قیمت واقعی اختیار فروش سه ماهه گوگل در قیمت ۴۹۰ دلار در تاریخ یاد شده، خرید این ۱۰ قرارداد اختیار فروش، ۲۰۵۰۰ دلار (کمی بیش از ۴% کل سرمایه گذاری) برای شما هزینه در بر خواهد داشت. در صورت کاهش قیمت سهام گوگل به قیمتی کمتر از ۴۹۰ دلار (مثلا ۴۵۰ دلار) شما می توانید از این حق بهره برده و همچنان سهام خود را در قیمت تعیین شده ۴۹۰ دلار به فروش برسانید و در صورت افزایش قیمت سهام (مثلا ۵۴۰ دلار)، از حق خود گذشته و سهام را در قیمت بالاتر در بازار خواهید فروخت؛ بنابراین شما در این مثال با صرف هزینه ی در حد ۴% کل سرمایه گذاری تا انقضای مهلت اوراق اختیار فروش (سه ماه آینده) فارغ از هرگونه تغییر در بازار یا تغییر در شرکت گوگل از فروش سهام خود در قیمت ۴۹۰ دلار یا بالاتر مطمئن خواهید بود. در همین مثال فرض کنید شخصی اعتقاد به سقوط اندک (مثلا ۱۰ درصد) قیمت سهام شرکت گوگل در آینده ای نزدیک دارد این شخص می تواند از قابلیت خاص اختیار معامله به نام اهرم مالی (Leverage) بهره برده و اقدام به خرید ۱۰ قرارداد سه ماهه اختیار فروش (Put) گوگل در قیمت ۴۹۰ بکند. به عبارتی این شخص بدون سرمایه گذاری عظیم در سهام گوگل، تنها بیمه این سرمایه گذاری را خریداری کرده است. خرید ۱۰ قرارداد اختیار معامله مذکور، به این شخص حق فروش ۱۰۰۰ سهم گوگل را در قیمت ۴۹۰ دلار تا سه ماه آینده، اعطا می کند با توجه به مثال قبل برای خرید این ۱۰ قرارداد ۲۰۵۰۰ دلار هزینه لازم است. در صورت افت حدودا ۱۰ درصدی سهام گوگل به ۴۵۰ دلار، هر قرارداد اختیار فروش مذکور حداقل ۴۰۰۰ دلار در بازار ارزش پیدا خواهند کرد؛ زیرا هرکدام از آن ها به دارنده اجازه خواهند داد ۱۰۰ سهم گوگل را از بازار ۴۵۰ دلار خریداری و به قیمت تعیین شده ۴۹۰ دلار بفروشد. (۴۵۰ – ۴۹۰)*۱۰۰=۴۰۰۰ بنابراین این ۱۰ قرارداد کلا در بازار در قیمت ۴۰۰۰۰ دلار قابل فروش هستند و با توجه به قیمت خرید آن ها بازگشت سرمایه ای در حد ۱۰۰% ایجاد خواهند کرد. اوارق اختیار معامله، کارکردهای فراوان و متنوع دیگری نیز در بازارهای ارز، کالا و قرارداد آتی دارند. کارکردهای متنوع اختیار معامله به منظور کنترل ریسک سرمایه گذاری یا کسب درآمد به عناوین یاد شده ختم نمی شوند و پرداختن به آن ها در حالت های مختلف بازار (صعودی، نزولی، مستقیم و یا پر نوسان) که به اصطلاح استراتژی های معاملات اختیار معامله نام دارند، به فرصت های جداگانه ای نیاز دارد.

اختیار خرید (Call Option)

قراردادهای اختیار خرید یا آپشن­های Call این حق را به خریدار می دهد که سهام مربوطه را خریداری نماید. این آپشن­ها در قیمت های اعمال متفاوت، منوط به قیمت سهام مربوطه موجود می باشند. تاریخ انقضای می تواند از یک ماه تا بیش از یک سال (Leaps option) تغییر کند. با توجه به بازار، ممکن است یک آپشن Call خریداری یا فروخته شود. اگر آپشن Call خریداری شود، خریدار این حق را داراست که سهام مربوطه را به قیمت اعمال تا تاریخ انقضا خریداری نماید. مبلغ آپشن حداکثر ریسکی است که یک خریدار Call متحمل می شود. زمانی که قیمت سهام مربوطه به یک آپشن Call، بالاتر از قیمت اعمال می رسد، این آپشن سود ایجاد می نماید و در این زمان می توان Call را اجرا کرد یا آن را با فروش یک Call با قیمت اعمال و تاریخ انقضای مشابه جبران کرد. با اجرا کردن یک Call می توان ۱۰۰ سهم به ازای هر آپشن از سهام مربوطه با قیمت سهام مربوطه به قیمت بازار (بالاتر)، سودی برابر با اختلاف میان دو قیمت به دست آورد.

اگر آپشن Call فروخته شود، فروشنده حق خریداری سهام مربوطه را با قیمت اعمال به دارنده آپشن واگذار می کند. با فروش آپشن Call، مبلغ آپشن به عنوان سود محدود به حساب معاملاتی واریز می شود. این سود در صورتی که آپشن بدون ارزش منقضی شود در حساب حفظ خواهد شد. لذا جهت سودآور بودن فروش آپشن Call، بایستی که قیمت سهام مربوطه پایین تر از قیمت اعمال باقی بماند. اگر قیمت سهام مربوطه از قیمت اعمال آپشن بالاتر رود، دارنده آپشن می تواند که آن را اجرا نماید. در این صورت دارنده آپشن حق خریداری ۱۰۰ سهم به ازای هر آپشن از سهام مربوطه را به قیمت اعمال آپشن داراست. این بدان معنی است که فروشنده بایستی سهام مربوطه را به قیمت کنونی بازار خریداری نموده و با قیمت پایین تر اعمال آپشن به دارنده آپشن بفروشد، بنابراین اختلاف قیمت اعمال و قیمت بازار سهام ضرر شناسایی می شود. لذا حداکثر ریسک در این مورد نامحدود است و به این دلیل که فروش آپشن Call به صورت محافظت نشده با ریسک بسیار بالایی دارد.

حالتی را در نظر بگیرید که سرمایه گذار تصمیم می گیرد که اختیار خرید (از نوع اروپایی) ۱۰۰ سهم شرکت “الف” را با قیمت توافقی ۱۰۰۰۰ ریال بابت هر سهم، خریداری کند. فرض کنید قیمت جاری سهم مزبور ۹۸۰۰ ریال، تاریخ انقضای قرارداد چهار ماه و قیمت قرارداد اختیار معامله بابت هر سهم ۵۰۰ ریال است؛ بنابراین سرمایه گذاری اولیه – برای خرید قرارداد – ۵۰۰۰۰ ریال است. اگر قیمت سهم در تاریخ انقضای قرارداد کمتر از ۱۰۰۰۰ ریال باشد، مسلم است سرمایه گذار قرارداد را به اجرا نمی گذارد چون خریدن سهمی که قیمت روز آن کمتر از ۱۰۰۰۰ ریال است با قیمت توافقی ۱۰۰۰۰ ریال بخردانه نیست. در این وضعیت سرمایه گذار میزان سرمایه گذاری اولیۀ خود (۵۰۰۰۰ ریال) را از دست می دهد؛ اما اگر قیمت سهم در تاریخ سررسید بیشتر از ۱۰۰۰۰ ریال باشد، سرمایه گذار قرارداد را به اجرا می گذارد. فرض کنید قیمت سهم به ۱۱۵۰۰ ریال برسد. با اجرای قرارداد سرمایه گذار می تواند ۱۰۰ سهم را با قیمت هر واحد ۱۰۰۰۰ ریال خریداری کند. اگر او در همان زمان سهم خود را در بازار به فروش برساند مبلغ ۱۵۰۰۰۰ ریال (۱۵۰۰ ریال بابت هر سهم) – بدون در نظر گرفتن هزینه های معاملاتی – سود می کند. با در نظر گرفتن هزینۀ اولیۀ خرید قرارداد اختیار معامله سود خالص سرمایه گذار ۱۰۰۰۰۰ ریال است. این مثال در جدول زیر به طور خلاصه ارائه شده است.

اختیار فروش (Put Option)

اختیار فروش یا آپشن­های Put این حق را به خریدار می دهد که سهم مربوطه را با قیمت اعمال و تا سومین جمعه از ماه انقضا به فروش برساند؛ مانند آپشن­ های Call، آپشن Put در قیمت های اعمال متفاوت بسته به قیمت سهام مربوطه و با تاریخ های انقضای مختلف در بازار موجود می باشند. تاریخ انقضا می تواند از یک ماه تا بیش از یک سال تغییر کند. اگر آپشن Put خریداری شود خریدار این حق را داراست که سهام مربوطه ر با قیمت اعمال تا تاریخ انقضا به فروش برساند. مبلغ پرداختی برای هر آپشن حداکثر ریسکی است که یک آپشن Put متحمل می شود. حداکثر سود محدود به زمانی است که قیمت سهام به صفر می رسد. با سقوط قیمت سهام، آپشن Put از دو طریق می تواند سودآوری داشته باشد. با اجرا کردن یک آپشن فروش، می توان ۱۰۰ سهم به ازای هر آپشن به فروش رسانید. سهام با قیمت بالاتر بازار فروخته شده و سپس جهت خارج شدن از معامله، سهام با قیمت پایین تر خریداری می شود. دومین روش، جبران کردن آپشن است. با افت قیمت سهام، مبلغ آپشن افزایش خواهد یافت و با دریافت سود می تواند فروش رود، ارزش آپشن فروش کاهش خواهد یافت؛ بنابراین می توان با تحمل ضرر آن را به فروش رسانید یا اجازه داد که آپشن بدون ارزش منقضی شود.

با فروش آپشن فروشنده آپشن فروش، حق فروش سهام مربوطه را به قیمت اعمال به دارنده آپشن واگذار می کند. در بیشتر موارد، پیش بینی می شود که فروش آپشن Put فروخته شده بدون ارزش منقضی خواهد شد و می توان صرف ریسک را حفظ نمود. مبلغ دریافتی برای هر آپشن حداکثر میزان سودی است که با فروش آپشن Put، می توان به دست آورد. با افت قیمت سهام مربوطه، دارنده آپشن Put خواهد توانست که آپشن را اجرا نماید؛ بنابراین فروشنده آپشن متعهد خواهد بود که ۱۰۰ سهم از سهام مربوطه را به ازای هر آپشن به قیمت اعمال از دارنده آپشن خریداری نماید. میزان ضرری که فروشنده آپشن متحمل خواهد شد بستگی به میزان افت قیمت سهام دارد.

سرمایه گذاری را در نظر بگیرید که قرارداد اختیار فروش (از نوع اروپایی) ۱۰۰ سهم شرکت “الف” را با قیمت توافقی ۷۰۰۰ ریال خریداری می کند. فرض کنید که قیمت جاری سهم مزبور ۶۵۰۰ ریال، تاریخ انقضای قرارداد سه ماه بعد و قیمت قرارداد برای هر سهم ۷۰۰ ریال باشد؛ بنابراین سرمایه گذاری اولیه (برای خرید قرارداد) ۷۰۰۰۰ ریال است. چون قرارداد اروپایی است، فقط در زمان انقضا قابل اجراست و در صورتی­که قیمت در آن زمان کمتر از ۷۰۰۰ ریال باشد اجرا می شود. فرض کنید قیمت سهم شرکت “الف” در تاریخ انقضا ۵۵۰۰ ریال باشد، سرمایه گذار می تواند بر اساس قرارداد ۱۰۰ سهم را با این قیمت بخرد و با قیمت ۷۰۰۰ ریال بفروشد و ۱۵۰۰۰۰ ریال (۱۵۰۰ ریال برای هر سهم) سود به دست آورد. اگر ۷۰۰۰۰ ریال سرمایه گذاری اولیه را از این مبلغ کم کنیم. سود خالص سرمایه گذار ۸۰۰۰۰ ریال خواهد بود. در این راهبرد نیز تضمینی وجود ندارد که سرمایه گذار سود کند. اگر قیمت کالا در زمان انقضا، بیشتر از ۷۰۰۰ ریال باشد، قرارداد اختیار فروش ارزش ندارد و سرمایه گذار مبلغ ۷۰۰۰۰ ریال سرمایه گذاری اولیه را از دست می دهد. این مثال در جدول زیر خلاصه شده است.

انواع قرارداد برحسب تاریخ اعمال

قراردادهای ا ختیار معامله در دو نوع کلی اروپایی و آمریکایی است.

  • اختیار معامله اروپایی: دارنده اختیار تنها می تواند از حق خود مبنی بر خرید یا فروش دارایی موضوع قرارداد در تاریخ انقضای قرارداد استفاده کند.
  • اختیار معامله امریکایی: دارنده اختیار می تواند در هر زمانی تا تاریخ انقضاء از حق خود استفاده نماید.
  • ا ختیار معامله برمودایی: نوعی دیگر از ا ختیار معامله است که ممکن است در تاریخ های مشخص شده از قبل یا قبل از سررسید اعمال شود. (ترکیبی از آمریکایی و اروپایی)

رابطه میان قیمت دارایی موضوع قرارداد و قیمت اعمال

یک مفهوم مهم در مطالعه قراردادهای ا ختیارمعامله، توجه به رابطه میان قیمت دارایی موضوع قرارداد و قیمت اعمال است. در این رابطه از اصطلاحات در سود یا با قیمت (in-the-money)، در زیان یا بی قیمت (out-of-the- money) و بی تفاوت یا به قیمت (at- the- money) استفاده می شود. یک ا ختیار معامله را در سود مینامیم اگر چنانچه فرد خریدار با اعمال آن به سود برسد. به عنوان مثال اگر در قرارداد اختیار خرید، قیمت نقدی کالا بیشتر از قیمت اعمال قرارداد اختیار باشد، بدین معنی است که خریدار با اعمال اختیار، کالای مورد نظر را با قیمتی کمتر از قیمت نقدی ، از فروشنده اختیار خواهد خرید و در نتیجه سود خواهد برد. در این حالت گفته می شود که ا ختیار معامله در سود است. یک ا ختیار معامله را بی تفاوت می نامیم چنانچه فرد خریدار با اعمال آن نه به سودی برسد و نه زیان کند. برای مثال اگر در قرارداد اختیار خرید، قیمت اعمال قرارداد اختیار برابر با قیمت نقدی کالا باشد، برای خریدار اختیار فرقی ندارد که کالا را از بازار نقدی تهیه کند یا قرارداد را اعمال کند، در نتیجه در این حالت گفته می شود که ا ختیار معامله بی تفاوت نسبت به سود یا زیان است. یک ا ختیار معامله را در زیان می نامیم چنانچه خریدار آن با اعمال اختیار معامله زیان کند. معمولا دارنده ا ختیار معامله در زیان قراردادهای خود را اعمال نمی کند. به عنوان مثال اگر در قرارداد اختیار خرید قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال قرارداد باشد، خریدار با اعمال آن زیان می کند. در نتیجه منطقی نیست که از اختیار خود استفاده کند چرا که می تواند کالای مورد نظر را با قیمتی کمتر، از بازار نقدی تهیه کند. در این حالت گفته می شود اختیار معامله در زیان است.

چگونه از آپشن استفاده کنیم؟

آپشن­ها می توانند به طرق مختلفی برای کسب سود در بازارهای صعودی و نزولی مورداستفاده قرار گیرند. اصلی ترین استراتژی، استفاده از آپشن­های Put و Call به عنوان سرمایه کوچک و کسب سود بر اساس حرکت بازار است. همچنین آپشن­ها می توانند به عنوان بیمه به صورت مختلف در سناریوهای معاملاتی مورداستفاده واقع شوند. قابلیت چندگانه فوق العاده آپشن، تاثیر بسیار بزرگی در بازار نسبت به سرمایه گذاری های قدیمی داشته است. آپشن­ها می توانند جهت حفاظت از سقوط قیمت بازار یک سهام خریداری شده و یا افزایش قیمت بازار یک سهام فروخته شده مورداستفاده قرار گیرند. آپشن این توانایی را ایجاد می کند که یک سهام با قیمت پایین تر خریداری شود، با قیمت بالاتر فروخته شود و یا درآمد بیشتری در مقابل خرید یا فروش سهام مربوط ایجاد نماید.

انواع قراردادهای اختیار معامله

۱- قراردادهای ا ختیار معامله سهام

قراردادهای اختیار معامله بر روی سهام منفرد (individual stock) بسیار متداول است. سهام اکثر شرکت های فعال در بورس دارای قراردادهای ا ختیار معامله بورسی هستند. همچنین امکان ایجاد قراردادهای ا ختیار معامله سهام در بازار خارج از بورس نیز وجود دارد.

۲- قراردادهای اختیار معامله بر روی شاخص سهام(index options)

می توان بر روی شاخص سهام نیز قراردادهای اختیار معامله طراحی نمود. شاخص سهام در واقع یک پرتفوی مصنوعی از تعداد زیادی سهام است، پس تعریف قراردادهای ا ختیار معامله بر روی شاخص سهام امری منطقی و مفید است. در امریکا، علاوه بر شاخص ۵۰۰ S & P، بر روی شاخص های داوجونز، نزدک وسایر شاخص ها نیز اختیار معامله طراحی شده است. تقریبا تمامی شاخص های مطرح بازار سهام در سراسر دنیا دارای قراردادهای اختیار معامله می باشد.

۳- قراردادهای اختیار معامله بر روی اوراق قرضه(bond options)

قراردادهای اختیار معامله بر روی اوراق قرضه عمدتا در بازار خارج از بورس و آن هم بر روی اوراق قرضه دولتی معامله می شود.

۴- قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره (interest rate options)

هر چند قراردادهای اختیار معامله بر روی اوراق قرضه چندان متداول نیست اما قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره از بازار بزرگ و فعالی برخوردار است. در قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره دارایی پایه موضوع قرارداد نرخ بهره است. در این نوع از قراردادهای اختیار معامله، در تاریخ انقضای اختیار معامله، عایدی آن بر حسب مابه التفاوت نرخ بهره بازار و نرخ اعمال تعیین می شود. اختیار معامله بر روی نرخ بهره را می توان به این صورت در نظر گرفت که خریدار قرارداد نرخ بهره ثابت تعیین شده در قرارداد را با نرخ بهره شناور نامعلوم در تاریخ انقضای قرارداد معاوضه می نماید. فروشنده قرارداد نیز به صورت معکوس، نرخ بهره ثابت را به خریدار پرداخت و نرخ بهره شناور را دریافت می کند. در قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره، خریدار بر خلاف فروشنده نسبت به انجام معامله مخیر است و تنها زمانی از حق خود برای دریافت نرخ توافقی استفاده می کند که نرخ مذکور از نرخ بهره بازار کوچکتر باشد.

۵- قراردادهای اختیار معامله ارزی (currency options)

قرارداد اختیار معامله ارزی به دارنده آن اختیار می دهد تا ارز پایه موضوع قرارداد را در نرخ توافقی ثابت خرید یا فروش نماید. برای مثال مدیر مالی یک شرکت آمریکایی که می داند شرکت مقداری یورو در زمان معینی در آینده دریافت خواهد کرد، می تواند با خریداری قراردادها یا اختیار فروش که سررسید آن ها در همان زمان می باشد، شرکت خود را در مقابل ریسک کاهش ارزش یورو پوشش دهند. به همین ترتیب، یک مدیر خزانه داری شرکت آمریکایی که می داند مقداری مبلغ یورو در زمان معینی در آینده باید بپردازد، می تواند با خریداری قراردادهای اختیار خریدی که در همان زمان سررسید می شود، خود را در مقابل ریسک افزایش ارزش یورو پوشش دهد.

۶- قراردادهای اختیار معامله کالایی

قراردادهای اختیار معامله کالایی بر روی کالاهایی از قبیل نفت، طلا، گندم و…نیز وجود دارد. در ایران روی دارایی های پایه ای همچون سکه طلای تمام بهای آزادی طرح امام خمینی (ره) و زعفران رشته ای بریده ممتاز (نگین)، قراردادهای ا ختیار معامله تعریف شده است.

۷- ا ختیار معامله بر روی قراردادهای آتی (option on futures or futures options)

یکی از نوآوری های مهم در بازار معاملات آتی به معرفی محصولی تحت عنوان ا ختیار معامله بر روی قرارداد آتی مربوط می شود. قراردادهای اخیر در واقع نوع خاصی از قراردادهای ا ختیار معامله است که دارایی پایه آن قراردادهای آتی است. اختیار خرید بر روی قراردادهای آتی به دارنده آن اختیار ورود به یک قرارداد آتی را با موقعیت خرید در یک قیمت آتی ثابت می دهد. اختیار فروش بر روی قراردادهای آتی به دارنده آن اختیار ورود به یک قرارداد آتی را با موقعیت فروش در یک قیمت آتی ثابت اعطاء می کند. قیمت آتی ثابت در واقع همان قیمت توافقی اختیار معامله است.

۸- سایر انواع ا ختیار معامله

امروزه با گسترش بازارهای مشتقه، قراردادهای ا ختیار معامله بر روی برق، آب و هوا، آلودگی هوا و موارد مشابه نیز تعریف شده است. به عنوان نمونه برق را در نظر گیرید. ویژگی مهم برق آن است که یک دارایی غیر قابل ذخیره سازی است. برق بلافاصله پس از تولید، مصرف می شود، اما در هر صورت یک دارایی است که قیمت آن در معرض نوسان قرار دارد. در مورد آب و هوا وضعیت به شکل دیگری است چون اصولا آب وهوا حتی دارایی هم محسوب نمی شود. با این همه، آب و هوا یک عامل تصادفی است که تأثیر بسزایی بر فعالیت های اقتصادی بر جای می گذارد. نیاز فعالین اقتصادی به پوشش ریسک ناشی از تغییرات آب وهوایی موجب می شود تا بازار قراردادهای اختیار معامله بر روی آب وهوا شکل گیرد تا فعالان اقتصادی بتوانند خود را در برابر زیان های ناشی از سیل، طوفان و افزایش شدید دما بیمه کنند.

خروج از قرارداد

دارنده موقعیت ا ختیار معامله می تواند به یکی از سه روش زیر از قرارداد خارج شود:

  • موقعیت خود را ببندد: خریدار قرارداد اختیار، چون قبلا یک قرارداد را خریده پس می تواند با فروش عین آن قرارداد به شخص دیگر، موقعیت باز خود را بسته و از بازار خارج می شود.
  • از حق خود استفاده کند: خریدار قرارداد اختیار می تواند از حق خود برای فروش یا خرید کالا استفاده نماید و قرارداد را اعمال کند.
  • از حق خود استفاده نکند: خریدار قرارداد اختیار در صورتی که استفاده از حق اختیار به سودش نباشد در تاریخ سررسید از حق خود استفاده نخواهد کرد و خود به خود قرارداد باطل خواهد شد.

قیمت­ گذاری اختیار معامله اوراق بهادار

سه مدل برای محاسبه ارزش اختیار معامله اوراق بهادار وجود دارد. این سه مدل شامل مدل توزیع احتمال یکنواخت قیمت سهم، مدل توزیع دو جمله ای قیمت سهم و مدل توزیع نرمال لگاریتمی یا مدل بلک شولز می باشد. هر یک از این مدل ها دارای مفروضات جداگانه ای می باشند.

مدل توزیع احتمال یکنواخت قیمت سهام

در این مدل ما دو فرض را می پذیریم. فرض اول آن است که سرمایه گذاران نسبت به ریسک بی تفاوت می باشند. فرض دوم این است که احتمال مساوی برای قیمت سهم بین دو حد در تاریخ انقضا وجود دارد. این روش ساده ترین روش محاسبه ارزش اختیار معامله اوراق بهادار می باشد. اگر فرض کنیم که سودی در طی سال پرداخت نمی شود و این اختیار بعد از یک سال منقضی می گردد در آن صورت توزیع احتمال برای قیمت سهم در پایان سال باوجود مفروضات بالا به شکل مستطیل خواهد بود و برای قیمت سهم بین حد بالا و پایین دارای احتمال مساوی می باشد.

تحت فرض بی تفاوتی سرمایه گذاران نسبت به ریسک، ارزش بازار سهم در ابتدای سال مساوی ارزش تنزیل یافته سهم در پایان سال بر مبنای نرخ بازده بدون ریسک می باشد. از آنجایی که ما فرض می کنیم توزیع احتمال قیمت سهم یکنواخت است پس ارزش سهم را به صورت زیر محاسبه می کنیم.

به طوری که:

مدل توزیع دو جمله ای قیمت سهم

در این مدل مفروضات ما در رابطه با چگونگی توزیع قیمت سهم در پایان سال متفاوت می باشد. در اینجا بجای اینکه فرض کنیم توزیع احتمال قیمت سهم یکنواخت است، فرض می کنیم که در هر دوره دو نوع درصد تغییر ممکن در قیمت سهم وجود دارد. اگر اختیار معامله اوراق بهادار در پایان سال منقضی شود پس ممکن است دو قیمت در پایان سال وجود داشته باشد. البته دو نوع قیمت در پایان سال ممکن است غیرواقعی باشد. هنگامی که تعداد سال ها زیاد شود توزیع احتمال برای ارش نهایی سهم در پایان دوره n­ام دارای یک توزیع نرمال لگاریتمی می باشد. شاهدی وجود دارد که فرض لگاریتم نرمال برای قیمت پایان سال سهم منطقی می باشد.

فرض کنید که قیمت سهمى در حال حاضر ۲۰ دلار بوده و یقین داریم که پس از یک ماه دیگر قیمت آن ۲۲ دلار و یا ۱۸ دلار خواهد شد. اختیار خرید اروپائى را در نظر گیرید که طبق آن دارنده مى تواند سهم مورد بحث را ظرف مدت یک ماه به قیمت ۲۱ دلار خریدارى نماید. چنانچه قیمت سهم به ۲۲ دلار برسد، اختیار خرید مزبور به اندازه یک دلار ارزش خواهد داشت و چنانچه قیمت سهم مزبور به ۱۸ دلار تنزل یابد، اختیار معامله مزبور صفر دلار ارزش خواهد داشت.

دره اى را در نظر بگیرید که شامل α سهم از سهام مزبور براى موقعیت بلند (Long Position) و یک اختیار خرید براى موقعیت کوتاه (Short Position) مى باشد. ارزش پرتفوى مزبور ـ در صورتى که قیمت سهم افزایش یابد ـ ۱ ـ ۲۲α و در صورتى که قیمت سهم کاهش، یابد ۱۸α خواهد گردید. زمانى که α را برابر با ۲۵ بگیریم، هر دو مقدار مزبور برابر خواهند شد با:

 

۱۸ α = ۲۲ α – ۱ => α = ۰/۲۵

بنابراین، به ازاء α= ۰٫۲۵، بدره موردنظر بدون ریسک مى باشد. بدون توجه به آنچه که اتفاق مى افتد، ارزش بدره مزبور یا بهتر بگوییم موقعیت اتخاذشده برابر با ۵/۴ دلار در یک ماه خواهد بود. ارزش جارى پرتفوی، در حالتى که α=۰٫۲۵ باشد، برابر با:

۲۰ × ۰/۲۵ – f = ۵ – f

خواهد بود. در رابطه فوق الذکر f را به عنوان قیمت جارى اختیار معامله در نظر گرفته ایم. نکته دیگر آنکه بهره بدون ریسک در حالت عدم وجود فرصت هاى آربیتراژ مى باید نرخ بازده بدون ریسک را براى دارنده آن به ارمغان آورد. فرض کنید نرخ بهره بدون ریسک در ماه برابر با یک در صد (که ماهیانه نیز مرکب مى شود) باشد. بدین ترتیب، خواهیم داشت:

۱/۰۱ (۵ – f) = ۵/۴

این امر بدان معنی است که قیمت جارى اختیار معامله ۵۴۴/۰ دلار است

مدل Black-Scholes

مدل Black-Scholes اولین مدل رایج استفاده شده برای قیمت گذاری آپشن است. این مدل برای محاسبه ارزش نظری آپشن­های اروپایی European-Style از قیمت فعلی سهام، سود سهام مورد انتظار، قیمت انجام گزینه، نرخ بهره مورد انتظار، زمان انقضا استفاده می شود.

قیمت گذاری آپشن بسیار پیچیده است زیرا به عوامل مختلف بستگی دارد. این فرمول توسط سه اقتصاددان بزرگ، Fischer Black، Myron Scholes و Robert Merton توسعه داده شده است و شاید به عنوان بهترین مدل قیمت گذاری موجود در جهان شناخته شود. این فرمول در مقاله ۱۹۷۳ آن ها، به عنوان قیمت گذاری آپشن­ها و بدهی های شرکت، منتشر شده در مجله Journal of Political Economy منتشر شده است. آقای Black درست دو سال قبل از آنکه Scholes و Merton جایزه ی نوبل اقتصاد را به دلیل یافتن روش جدید محاسبه ی ارزش مشتقات در سال ۱۹۹۷ را به دست آورند، فوت کرد.

فرض مدل Black-Scholes بر این است که:

این آپشن از نوع اروپایی است و تنها در زمان انقضای آن قابل اجرا است. در مدت دوره ی زمانی این آپشن هیچ سود سهامی پرداخت نمی شود.

بازارها کارآمد هستند (به عنوان مثال، حرکت های بازار نمی توان پیش بینی کرد).

هزینه ی معامله ای در هنگام خرید آپشن وجود ندارد.

نرخ ریسک پذیری و نوسان دارایی پایه شناخته شده و ثابت است.

بازده دارایی های پایه به صورت نرمال توزیع می شود.

نکته: در حالی که مدل اصلی Black-Scholes اثرات سود سهام پرداخت شده در طول عمر آپشن را نادیده گرفت، این مدل اغلب برای تعیین سود سهام از طریق تعیین ارزش تاریخی سود سهام پیشین، سازگار است.

فرمول Black-Scholes

فرمول نشان داده شده در شکل زیر، متغیر های زیر را در نظر می گیرد:

قیمت پایه در حال حاضر.

قیمت انجام گزینه آپشن.

زمان تا زمان انقضا، به عنوان یک درصد از سال بیان می شود.

نوسانات ضمنی.

نرخ بهره بدون ریسک.

این مدل اساسا به دو بخش تقسیم می شود: بخش اول، SN(d1)، تغییر قیمت پایه، افزایش می دهد. این بخشی از فرمول نشان دهنده سود مورد انتظار خرید است. بخش دوم، N (d2) Ke-rt، مقدار فعلی پرداخت قیمت اجرا را پس از انقضا فراهم می کند به لازم به ذکر است مدل Black-Scholes برای آپشن­های اروپایی مورداستفاده قرار می گیرد که می توان آن را تنها در روز انقضا مورداستفاده قرار داد. همان طور که در معادله نشان داده شده است، مقدار آپشن با در نظر گرفتن تفاوت بین دو بخش محاسبه می شود.