قراردادهای آپشن یا اختیاری و آتی (Options and futures)، ابزارهای بسیار مفیدی برای تریدرها یا همان معامله‌گران رمزارزها محسوب می‌شوند که روزبه‌روز هم به شهرتشان اضافه می‌شود. حجم معاملات بیت‌کوین و اتریوم با هم به حدود ۳۸۷ میلیارد می‌رسد. در چنین بازاری است که چنین قراردادهایی مفید خواهد بود. سؤال اینجاست که قراردادهای آپشن یا اختیاری و قراردادهای آتی چطور کار می‌کنند و مفید واقع می‌شوند؟ تفاوت میان این‌ها در چیست؟ در ادامه، دربارۀ تمام این موضوعات صحبت خواهیم کرد.
نگاهی به قراردادهای آتی و اختیاری
قراردادهای آتی و اختیاری محصولات و ابزارهایی هستند که تریدرها برای سودآوری یا حفاظت از سرمایه‌هایشان در برابر نوسانات بازار به‌کار می‌گیرند. تفاوت‌های میان این دو در چیست؟ هر دوی این‌ها از ابزارهای مشتقه هستند. منظور این است که ارزش خودشان را از دارایی‌هایی مانند سهام، کالاهای تجاری یا رمزارزها دریافت می‌کنند. هیچ‌یک از این قراردادها مالکیت دارایی‌های مذکور را به شما پیشکش نمی‌کنند و این از مزایای آن‌ها به‌شمار می‌رود؛ چون در این صورت، شما به‌عنوان مالک ابزارهای مشتقه می‌توانید از نوسانات بازار رمزارز سود ببرید درحالی‌که اصلاً اقدام به خریدوفروش رمزارزهای مختلف هم نمی‌کنید. شباهت‌هایی میان ابزارهای مشتقۀ قراردادهای آتی و اختیاری وجود دارد اما پای تفاوت‌هایی هم به‌میان است.
تفاوت قراردادهای آتی و اختیاری
قراردادهای اختیاری همان‌طور که از نامشان مشخص است، به شما حق انتخاب می‌دهند. درواقع، اجباری در کار نیست. به‌موجب چنین قراردادی، می‌توانید رمزارزی مشخص را در تاریخی از پیش تعیین‌شده و با قیمتی توافقی بخرید و یا بفروشید. برای محکم‌کاری در چنین معامله‌ای، باید مبلغی را هنگام خرید قرارداد پرداخت کنید. در قراردادهای آتی، با رسیدن انقضای قرارداد، الزامی برای خرید یا فروش رمزارزی مشخص با قیمتی توافق‌شده وجود ندارد. در این قراردادها نیازی به پرداخت مبلغی به‌عنوان اطمینان معامله یا بیعانه وجود ندارد. از میان این دو قرارداد، ریسک معاملات آپشن یا همان اختیاری به‌واسطۀ نبود الزام در خریدوفروش رمزارز بسیار کم‌تر از قراردادهای آتی است.
نگاهی دقیق‌تر به قراردادهای آتی و اختیاری
قراردادهای آتی و اختیاری راهی مفید را برای کنترل و مدیریت نوسانات بازار فراهم می‌کنند. این دو نوع قرارداد تا حدودی شبیه به هم هستند اما برای استفاده از آن‌ها، شناخت دقیق هریک ضروری است.
قراردادهای اختیاری یا آپشن (Crypto Options)
قراردادهای مشتقۀ آپشن، حق خریدوفروش دارایی را با قیمتی توافق‌شده و پیش از سررسید انقضای قرارداد به خریدار می‌دهند. زمانی که قراردادی اختیاری را برای یک رمزارز می‌خرید یا می‌فروشید، صاحب خود آن رمزارز نمی‌شوید؛ درواقع، قراردادهای اختیاری به شما اجازه می‌دهند که بدون تملک رمزارزها روی آن‌ها معاملاتی انجام دهید. این قراردادها تاریخ انقضایی دارند که نشان می‌دهد مفاد قرارداد در چه زمانی باید محقق شود. برای خرید و فروش دارایی موردنظر در این قرارداد هم قیمت قید می‌شود.
قراردادهای اختیاری رمزارزها به دو شکل مطرح می‌شوند: آمریکایی که امکان اجرای آن به هر شکل و شیوه‌ای پیش از سررسید قرارداد وجود دارد و نوع اروپایی. در نوع اروپایی فقط اجرای قرارداد در زمان و تاریخ پایان و انقضا صورت می‌گیرد. انتخاب یکی از این دو نوع، به میزان و سطح ریسک‌پذیری‌تان و به اطمینانتان نسبت به مسیر بازار بستگی دارد. براساس نظری که دربارۀ افت یا افزایش قیمت یک دارایی دارید، باید برای مدیریت قراردادتان تصمیم بگیرید.
اختیار خرید (Call options)
اختیار خرید در قراردادهای آپشن به شما اجازه می‌دهد تا قبل از سررسید انقضای قرارداد، امکان خرید یک دارایی را با قیمتی مشخص داشته باشید. با صعود قیمت‌ها بعد از خرید شما، چنین خریدهایی برایتان سودآور می‌شوند.
اختیار فروش (Put options)
با پایان قرارداد، اختیار فروش به شما اجازه می‌دهد تا یک دارایی را با قیمتی توافق‌شده بفروشید. این روند به شما کمک می‌کند تا در زمان افت بازار، دارایی‌تان را حفظ کرده و زمانی که قیمت‌ها مطلوب است، اقدام به فروش‌شان کنید.
هر زمان که قراردادی اختیاری می‌خرید، باید بیعانه‌ای هم پرداخت کنید. اگر پیش از سررسید انقضای قرارداد آن را اجرایی نکنید، بیعانه‌تان از دست می‌رود. مبلغ این بیعانه هم بنا به اینکه چقدر زمان تا انقضای قرارداد مانده، متغیر است. نوسانات بازار و قیمت جاری هر دارایی هم روی این مبلغ اثر می‌گذارد.
قراردادهای اختیاری در عمل چگونه‌اند؟
در ادامه، روند عملکرد ملموس قراردادهای اختیاری را می‌خوانید:
فرض کنید که قرارداد اختیار خرید اتریومی را می‌خرید. قیمت آن 3.000 دلار است. زمان انقضا هم 90 روز اعلام می‌شود. بیعانه یا پرمیوم پرداختی برای این قرارداد هم ۳۰۰ دلار است. به‌عبارت بهتر ، این قرارداد به شما اجازه می‌دهد تا اتریوم را با 300 دلار در ۹۰ روز آینده بخرید. اگر قیمت اتریوم به 4.000 دلار برسد، می‌توانید قرارداد را اجرایی کنید و سودی ۱.۰۰۰ دلاری منفی آن مبلغ ۳۰۰ دلار بیعانه به‌دست بیاورید.
اگر قیمت اتریوم به زیر 3.000 دلار برسد، شما مبلغ ۳۰۰ دلارتان را از دست می‌دهید اما مجبور به خرید اتریوم زیر قیمت هم نیستید. درنتیجه، بیشینۀ ضررتان همان ۳۰۰ دلار خواهد بود. اجازه بدهید که نگاهی هم به قرارداد اختیار فروش داشته باشیم. شرایط این قرارداد هم ۹۰ روزه است و طی آن، شما می‌توانید با بیعانه‌ای ۳۰۰ دلاری، اتریوم را به مبلغ ۳.۰۰۰ دلار بفروشید.
اگر قیمت اتریوم افزایش پیدا کند و به 4.000 دلار برسد، قرارداد اختیاری‌تان را محقق نمی‌کنید؛ چون چنین کاری باعث می‌شود که ضرری ۱۰۰۰ دلاری را تجربه کنید. درعوض، باید اجازه دهید که قرارداد منقضی شود تا فقط همان ۳۰۰ دلار بیعانه از دست برود. اگر بازار تغییر کرد و قیمت اتریوم به ۱.۵۰۰ دلار رسید، قراردادتان به شما اجازه می‌دهد که آن را به مبلغ 3.000 دلار بفروشید و ضررها را جبران کنید.
فروش قراردادهای اختیاری
تا اینجای مقاله فقط از خرید قراردادهای اختیاری صحبت کردیم. شما می‌توانید برای فروش این قراردادها هم اقدام کنید. کاربری که برای چنین قراردادی اقدام می‌کند، در اصطلاح، نویسندۀ آپشن‌ها یا آپشن رایتر (options writer) است. این کاربر پرمیوم‌ها یا همان بیعانه‌هایی را جمع‌آوری می‌کند که از سوی خریداران پرداخت شده است. لازم است بدانید که بیشتر فروشندگان قراردادهای اختیاری دست‌کم مقادیری از دارایی متناظر با قرارداد مشتقه‌شان را تحت تملک دارند و در صورتی از آن‌ها استفاده می‌کنند که بازار در جهتی نامناسب برایشان در حرکت باشد.
زمانی که فروشندۀ قراردادهای اختیاری هیچ‌یک از دارایی‌های متناظر با قرارداد مشتقه را تحت‌تملک ندارد، چیزی به نام اختیار یا آپشن بی‌پوشش شکل می‌گیرد. چنین چیزی ریسک بالایی دارد و در ادامه، توضیح داده خواهد شد.
آپشن‌های بی‌پوشش چه مواردی هستند؟
فروش آپشن‌های بی‌پوشش (options nake) به شما اجازه می‌دهد تا بدون صرف مبلغ زیادی برای سرمایه‌گذاری به سود برسید. چنین کاری هم ریسک بسیار بالایی دارد. هیچ مرزی دربارۀ افزایش قیمت رمزارزها وجود ندارد؛ این یعنی ریسک فروش آپشن‌های بی‌پوشش هم نامحدود است. معمولاً در معاملات این‌چنینی باید مقدار مشخصی وثیقه هم در میان بگذارید. این وثیقه‌ها به مارجین‌آپشن (option margin) یا حاشیۀ قرارداد اختیاری معروف‌اند و پیش از معامله باید ارائه شوند.
برای شرح دقیق ماجرا و آگاهی از تفاوت میان معاملات بی‌پوشش با موارد باپوشش، به ادامۀ بحث توجه کنید.
فرض کنید که شما معاملۀ اختیار خرید بی‌پوشش ۹۰ روزه‌ای برای بیت‌کوین به قیمت 30.000 دلار تعیین می‌کنید. طبق این قرارداد باید بیت‌کوین را با همین قیمت بفروشید؛ فرقی نمی‌کند که قیمت آن چقدر شده باشد.
اگر قیمت بیت‌کوین یک‌روزه به 40.000 دلار برسد (که کاملاً هم محتمل است)، باید بیت‌کوین را با پرمیوم یا بیعانه‌ای ۳۳درصدی بخرید و بعد آن را به کسی بفروشید که به مبلغ 30.000 دلار می‌خرد. در این میان، 10.000 دلار از دست می‌دهید. این در حالی است که اگر بیت‌کوین را به‌ارزش 30.000 دلار (یا کم‌تر) پیش از فروختن قراداد آپشن می‌خریدید، نیازی به خرید بیت‌کوین با قیمتی بالاتر پیش نمی‌آمد. حتی می‌توانستید از افزایش قیمت بیت‌کوین، در صورت داشتن بیت‌کوین‌های بیشتر از مقدار فروشی که در قرارداد آپشن بود، سود ببرید.
قراردادهای آتی چیست؟ (Futures)
قراردادهای آتی به شما اجازه می‌دهند که دارایی مشخصی را با قیمتی از پیش تعیین‌شده در زمانی مشخص بخرید یا بفروشید. چنین قراردادهایی برای هموارکردن بازارهای کشاورزی و مواد غذایی طرح شده بودند. درواقع، این روش به کشاورزان اجازه می‌داد که بذر و دانه‌ها را از پیش با قیمتی مشخص خریداری کنند. اینجا هم مشابه قراردادهای اختیاری، ارزش قرارداد از دارایی‌ای گرفته می‌شود که تحت نامش خریدوفروشی شکل می‌گیرد؛ درواقع، اینجا هم پای قراردادهای مشتقه به میان است. معاملۀ رمزارزها در قراردادهای آتی، بدون خریدوفروش مستقیم آن‌ها هم صورت می‌گیرد. هر زمان که دو نفر وارد معاملاتی با این قراردادها می‌شوند، دارایی تحت قرارداد باید با سررسید تاریخ انقضای معامله خریده یا فروخته شود. این اجبار برای فروش در زمانی مشخص است که ریسک چنین قراردادهایی را بالا می‌برد.
تفاوت میان خرید و فروش قراردادهای آتی چیست؟
زمانی که قراردادی آتی را می‌فروشید، مجبور هستید که یک دارایی را با قیمتی مشخص در زمانی تعیین‌شده بفروشید. بنابراین، زمانی که بازار افت می‌کند، هرکسی که قراردادتان را بخرد، از نظر قانونی مجبور است که دارایی را از شما در تاریخ پایان و انقضای قرارداد خریداری کند.
زمانی که قراردادی آتی را می‌خرید، در قیمتی مشخص اسیر می‌شوید. این قرارداد به شما اجازه می‌دهد که از افزایش قیمت‌های بازار سود ببرید؛ چون زمانی که دارایی تحت این قرارداد را به‌قیمتی زیر ارزش آن می‌خرید، با فروشش با قیمتی بالاتر در آینده سود می‌کنید.
زمانی که قراردادی آتی را می‌خرید، نیازی به اشتراک‌گذاری تمام ارزش قرارداد نخواهید داشت. درعوض، می‌توانید درصدی را برای اجرای قرارداد نگه دارید که به آن معاملۀ مارجین (trading on margin) می‌گویند.
زمانی که ارزش دارایی تحت قراردادتان با افت ارزش روبه‌رو شود، صرافی‌ای که قراردادتان را از آنجا خریده‌اید، حاشیۀ خریدی را منتشر می‌کند. اگر حاشیۀ خرید دریافت کنید، نیاز به درمیان‌گذاشتن وثیقۀ بیش‌تری پیش می‌آید و یا خطر فسخ قرارداد قوت می‌گیرد.
همان‌طور که می‌بینید، با وجود اجبار در معاملات و قراردادهایی که در قرارداد آتی وجود دارد، ریسک آن از قرارداد اختیاری بیشتر می‌شود؛ از سوی دیگر، نیازی به پرداخت بیعانه یا همان پرمیوم هم وجود ندارد. بنابراین، درصورت سودآوری قرارداد هیچ مبلغ اضافه‌ای خرج نمی‌شود.
عملکرد قرارداد آتی چگونه است؟
فرض کنید که قیمت بیت‌کوین 30.000 دلار است و شما می‌خواهید قراردادی آتی برای سودبردن از افزایش قیمتی پیش‌بینی‌شده منعقد کنید. اگر بر این باور باشید که قیمت بیت‌کوین افزایش می‌یابد، می‌توانید قرارداد آتی به ارزش 30.000 دلار بخرید؛ این قرارداد شما را متعهد به خرید بیت‌کوین به مبلغ 30000 دلار می‌کند.
پس اگر ارزش بیت‌کوین به 35.000 دلار برسد، با رسیدن تاریخ انقضای قرارداد، امکان خرید بیت‌کوین با ۳0.00۰ دلار برایتان وجود دارد و می‌توانید بلافاصله آن را 35.000 دلار بفروشید و 5.000 دلار سود کنید.
حالا فرض کنید که صاحب یک بیت‌کوین هستید اما معتقدید که ارزش آن افت می‌کند. در این حالت، می‌توانید قرارداد آتی بیت‌کوین را به مبلغ 30.000 دلار بفروشید. در این حالت، خریدار باید 30.000 دلار با انقضای تاریخ قرارداد بپردازد. اگر ارزش بیت‌کوین افت کند و به 20.000 دلار برسد، از ضرری 10.000 دلاری نجات پیدا می‌کنید. اگر هم ارزش آن افزایش بیابد و به 40.000 دلار برسد، باید بیت‌کوین‌تان را به ارزش 10.000 دلار بفروشید که کم‌تر از ارزشی است که داشت.
سؤالات متداول:
قراردادی برای معاملۀ رمزارزها است که توافق بر سر قیمت و زمان تبادل آن از پیش تعیین می‌شود. فارغ از قیمت بازار در زمان سررسید انقضای توافق، معامله با همان نرخ ازپیش‌تعیین‌شده انجام می‌گیرد.
قراردادی برای معاملۀ رمزارزها است که توافق بر سر قیمت و زمان تبادل آن از پیش تعیین می‌شود و اگر طرفین نخواهند، ملزم به اجرای آن نیستند.
در قراردادهای اختیاری مبلغی با عنوان بیعانه یا پرمیوم گذاشته می‌شود و اگر طرفین از خرید یا فروش سر باز بزنند، این مبلغ از سوی آن‌ها باید پرداخت شود.
ریسک قراردادهای آتی بهدلیل اجبار و تعهدی که در اجرایشان وجود دارد، بیشتر از نوع اختیاری است.
