قرارداد آتی چیست؟
قرارداد آتی (future contract یا futures یا آتی) توافقنامه ای مبتنی بر خرید یا فروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است. قراردادهای آتی را معمولا به دو گروه اصلی طبقه بندی می نمایند: قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی. دارایی پایه موضوع قرارداد در قراردادهای آتی کالا شامل محصولات کشاورزی، فلزات و مواد نفتی است. قراردادهای آتی مالی ابزارهایی نظیر سهام، اوراق قرضه و ارز را در بر می گیرد. قراردادهای آتی برای نخستین بار بر پایه محصولات کشاورزی و بعدها بر پایه منابع طبیعی مانند نفت معامله می شدند. قراردادهای آتی مالی در سال ۱۹۷۲ وارد بازار شدند. در سال های اخیر، قرارداد بر پایه های دیگر مانند ارز، نرخ بهره و شاخص های بازار سهام بسیار متداول شده اند و نقش مهمی در کنترل ریسک بازی می کنند. کالای تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت باشد و زمان تحویل و محل تحویل آن نیز مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آتی “قیمت” است که در مرحله معامله کشف می شود.
ویژگی قراردادهای آتی
- اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻮدن ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺮارداد: یکی از معایب قراردادهای آتی به شرایط استاندارد این قراردادها مربوط می شود که نمی تواند به صورت دقیق به همه نیازهای مشارکت کنندگان در بازارهای مالی پاسخگو باشد. به عنوان “مثال”، اگر مدیر یک صندوق سرمایه گذاری علاقه مند باشد تا قرارداد آتی بر روی اوراق خزانه امریکا به مبلغ ۱۲۰ هزار دلار را با سر رسید ماه ژانویه خریداری نماید، چنین قراردادی وجود ندارد. به صورت استاندارد قراردادهای آتی اوراق خزانه دارای ارزش اسمی ۱۰۰ هزار دلار است و تاریخ انقضاء آن ها ماه های مارچ، ژوئن، سپتامبر و دسامبر می باشد. بنابراین چنانچه مدیر صندوق از قراردادهای آتی استفاده کند، به صورت دقیق به هدف مورد نظر خود دست نخواهد یافت.
- ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در ﺑﻮرس (ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﻗﻴﻤﺖ): بورس معاملات آتی مکانی معین برای خریداران و فروشندگان است که از طریق سامانه الکترونیکی دارای استاندارد بورس، معاملات آتی انجام می شود و این معاملات برای همه شرکت کنندگان در بازار به صورت عادلانه عرضه می شود. کارگزاران سفارشات مشتریان را از طریق روش های ابلاغ شده توسط بورس در سامانه معاملاتی قراردادهای آتی قرار می دهند. معاملات ثبت شده براساس اولویت های قیمتی و در صورت مساوی بودن قیمت ها بر اساس اولویت زمانی انجام می شود. بورس ها خود رأسا حق معامله ندارند و نمی توانند مشتریان را وادار به معامله نمایند. مسئولیت بورس ها ایجاد بازاری منسجم و شفاف جهت کشف قیمت ها و انجام معاملات به صورت عادلانه است. تمام بورس های دنیا توسط مقام ناظر کنترل و اداره می شوند. چنانچه اعضای معامله گر بورس مقررات را نادیده بگیرند مشمول جریمه و یا ممنوع المعامله می گردند.
- اﺗﺎق ﭘﺎﻳﺎﭘﺎی (ﭘﺎﻳﺎﭘﺎی روزاﻧﻪ) و ﻧﺒﻮد رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒـﺎری، وﺟﻮد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ وﺟﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﻛﺎﻫﺶ رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒﺎری: پایاپای هر بورس نقش مهمی را جهت تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده ایفا می کند و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معامله می باشد.
- ﻧﻘﺪ ﺷﻮﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﻻ: در قراردادهای آتی برای اینکه سرمایه گذار قادر به فروش قرارداد آتی باشد، نیاز به مالکیت آن دارایی معین ندارد و با عمل پیش فروش می تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار فیزیکی تهیه نماید که این امر میزان نقدشوندگی معاملات را تا حد بسیار زیادی افزایش می دهد.
- اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮی ﭘﺎﻳﻴﻦ: این ویژگی به دلیل توضیحات مورد اول می باشد.
- پوشش ریسک: مهمترین مزیت قراردادهای آتی خاصیت پوشش ریسک آن است. پوشش ریسک به معنای اتخاذ موقعیتی در بازار است که هدف از آن حداقل نمودن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است.
- هزینه اندک معاملات: معاملات قراردادهای آتی نسبت به معاملات نقدی از هزینه معاملاتی کمتری برخوردار است.
- اهرم مالی: استفاده از اهرم مالی معاملات قراردادهای آتی دربرگیرنده ریسک بالایی بوده و به معامله گران فرصت به دست آوردن سود زیادی را می دهد به طوری که معامله گر با یک سپرده اولیه اندک می تواند معادل کل ارزش دارایی تعهد شده، کسب سود یا زیان نماید. قبل از انجام معامله آتی باید توجه داشت که این معاملات دارای ریسک است و مطالعه و آگاهی دقیق از دستورالعمل های مربوطه بسیار ضروری می باشد. معامله آتی دارای ریسک های مالی بالقوه ای است و ممکن است برای همه سرمایه گذاران مناسب نباشد. در معاملات آتی سود و زیان خریدار و فروشنده متقارن است، بدین معنی که اگر طرف دارنده موقعیت تعهدی خرید در این قرارداد سود کند لزوما طرف دارنده موقعیت تعهدی فروش زیان می کند. ولی مسئله ای که این ریسک را تشدید می کند اهرمی بودن معاملات آتی است.
مشخصات هر قرارداد آتی
مشخصات هر قرارداد آتی به شرح زیر است:
- ﻧﻮع داراﻳﻲ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﺎﻻ: اصطلاحا در قراردادهای آتی، کالا یا آن دارایی که قرارداد آتی بر روی آن منتشر می شود را دارایی پایه می گویند. معمولا در بورس های کالایی دنیا بر روی دارایی های مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فراورده های نفتی و سایر محصولات قرارداد آتی منتشر می شود و به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح می شوند.
- اﻧﺪازه ﻗﺮارداد آتی: اندازه قرارداد، حجم دارایی را که طی یک قرارداد باید تحویل داده شود، مشخص می کند. به عبارت دیگر، مقدار استاندارد شده دارایی پایه را به اصطلاح، اندازه قرارداد گویند. در قراردادهای آتی اندازه هر قرارداد توسط بورس تعیین می شود و سرمایه گذاران فقط می توانند مضربه ای صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. به طور مثال در قراردادهای آتی سکه طلای بورس کالا، اندازه قرارداد ۱۰ عدد سکه طلای بهار آزادی طرح امام خمینی (ره) می باشد. تمامی ویژگی های مورد نظر یک قرارداد آتی در قالب مستندی به نام مشخصات قرارداد توسط بورس به اطلاع عموم می رسد.
- دوره و ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺮرﺳﻴﺪ: تاریخ سر رسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می شود و فقط برای سر رسیدهای معینی که تعیین می شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد؛ مثلا در بورس کالا، امکان راه اندازی قراردادهای آتی سکه طلا در سر رسید تمامی ماه های سال به تشخیص بورس وجود دارد.
- وﺟﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ اوﻟﻴﻪ: در توضیحات بخش اتاق پایاپای شرح داده شده است.
- ﺣﺪ ﻧﻮﺳﺎن ﻗﻴﻤﺖ روزاﻧﻪ: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
- ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺣﺠﻢ ﻫﺮ ﺳﻔﺎرش: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
- ﺳﻘﻒ ﻣﺠﺎز ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎی ﺑﺎز: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
- ﺗﺤﻮﻳﻞ و ﻣﻬﻠﺖ ﮔﻮاهی آﻣﺎدﮔﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
- ﻛﺎرﻣﺰدﻫﺎ و ﺟﺮاﻳﻢ: در مثال انتهایی مربوط به قرارداد آتی سکه شرح داده شده است.
بورس های معامله قرارداد آتی
در کشورهای مختلف، بورس های زیادی برای معامله قراردادهای آتی وجود دارد. بورس شیکاگو (CBOT) و بورس تجاری شیکاگو (CME) در آمریکا، دو نمونه از بزرگترین بورس های آتی در آمریکا هستند. از بزرگترین بورس های آتی در اروپا «بورس قراردادهای آتی و اوراق اختیار معامله بین المللی لندن» (LIFFOE) و بورس یورکس (Eurex) می باشد. سایر بورس های بزرگ، شامل «Bolsa de Mercadoriasy Futures» در سائو پائولو، «بورس آتی مالی بین المللی توکیو»، «بورس بین المللی سنگاپور» و «بورس آتی سیدنی» می باشد.
نمونه های قراردادهای آتی
- قراردادهای آتی بر روی نرخ بهره کوتاه مدت: قراردادهای آتی بر روی نرخ بهره کوتاه مدت عمدتا شامل آن دسته از قراردادهای آتی است که بر روی اوراق خزانه امریکا و سپرده های یورو دلاری منتشر و در بورس شیکاگو معامله می شود. قراردادهای آتی اوراق خزانه نخستین قراردادهای آتی نرخ بهره بوده که در سال ۱۹۷۶ ایجاد شد. این قراردادها بر پایه اوراق خزانه ۹۰ روزه دولت آمریکا قرار داشته که در واقع مهمترین ابزار بدهی دولت امریکا محسوب می شود. اوراق خزانه ابزاری است که به کسر فروخته می شود یعنی قیمت آن معادل ارزش اسمی آن منهای مبلغ کسری است که بیانگر بهره اوراق است. خریداران اوراق خزانه در واقع کسانی هستند که به صورت کوتاه مدت به دولت امریکا وام می دهند. پس با استدلال مشابه، می توان دریافت خریداران قراردادهای آتی اوراق خزانه در واقع وام دهندگانی هستند که نرخ اعطای وام را برای برای دوره مشخصی در آینده برای خود تثبیت می کنند.
- قراردادهای آتی بر روی نرخ بهره میان مدت و بلند مدت در امریکا: مهمترین قراردادهای آتی که بر روی نرخ بهره میان مدت و بلندمدت وجود دارد به قراردادهای آتی بر روی اسناد خزانه و اوراق قرضه خزانه دولت امریکا مربوط می شود. سر رسید اسناد خزانه ۲ تا ۱۰ سال و سر رسید اوراق قرضه خزانه بیشتر از ۱۰ سال است. قراردادهای آتی که بر مبنای ابزارهای اخیر تعریف شده اند از بازار فعالی در بورس معاملات آتی شیکاگو برخوردارند.
- قراردادهای آتی یورو دلاری: ابزار دیگری است که بر پایه سپرده های یورو دلاری ۹۰ روزه با مبلغ فرضی یک میلیون دلار قرار دارد و در بورس معاملات آتی شیکاگو معامله می شود. در اینجا دارایی پایه موضوع قرارداد نرخ بهره سپرده های مدت دار دلاری است که توسط بانک های واقع در لندن منتشر می شود. این سپرده ها به سپرده های یورو دلاری و نرخ بهره آنها به لایبور موسوم است. ساختار قراردادهای آتی یورودلاری کاملا شبیه قراردادهای آتی اوراق خزانه است و تسویه انها در تاریخ انقضاء بر پایه نرخ اعلام شده از سوی سندیکای بانکداران بریتانیا صورت می گیرد. قیمت قراردادهای آتی یورو دلاری به صورت (نرخ لایبور -۱۰۰) اعلام می شود که به شاخص بازار بین المللی پول (IMM Index) موسوم است. در حال حاضر بازار قراردادهای آتی یورودلاری نسبت به قراردادهای آتی اوراق خزانه از رونق و اهمیت بیشتری برخوردار است. نرخ اوراق خزانه تا اندازه زیادی تحت تأثیر سیاست های دولت آمریکا، کسری بودجه، برنامه تأمین مالی دولت و سیاست های پولی خزانهداری آمریکا قرار دارد. هرچند نرخ یورو دلار هم از عوامل اخیر تأثیر می پذیرد ولی میزان این تأثیر پذیری کمتر بوده و نرخ آن به عنوان نرخ واقعی تأمین مالی بخش خصوصی محسوب می شود.
- معاملات قراردادهای آتی نرخ ارز: این معاملات در مقایسه با پیمان های آتی نرخ ارز بسیار اندک است و عمدتا به معاملات صورت گرفته در بورس شیکاگو محدود می شود. بیشتر معاملات بر روی ارزهای یورو، دلار کانادا، فرانک سوئیس، ین ژاپن، پوند انگلیسی، پزو مکزیک و دلار استرالیا صورت می گیرد. معاملات بر روی هر ارز، مبلغ مشخصی را پوشش می دهد و اعلام قیمت برحسب واحد معینی انجام می شود.
فواید قرارداد آتی
- به وسیله قرارداد اتی فروشنده می توان قیمت فروش مورد نظر خود را برای زمان آینده تثبیت نمایند و در برابر نوسانات مربوط به تغییر قیمت کالا (سهام)، قیمت مد نظر خود را حفظ نماید و از ریسک مربوط به نوسانات قیمت جلوگیری نماید.
- مصرف کننده کالا نیز می تواند از طریق این قرارداد از دریافت میزان کالای (سهام) مورد نظر خود در ماه مورد نظر با قیمت تثبیت شده اطمینان حاصل نماید.
- معامله گر (دلال) نیز می تواند از نوسانات قیمت قرارداد آتی یا خرید و فروش قرارداد آتی سود کسب نماید. این افراد با خرید و فروش قرارداد آتی در جهتی که از قیمت ها پیشبینی می نمایند می توانند سود کسب نمایند، به عنوان مثال در زمانی که قیمت ها در حال افزایش می باشد با خرید یک قرارداد آتی به قیمت پایینتر از روند افزایشی قیمت سود کسب نماید و در زمانی که قیمت ها در حال کاهش می باشد می تواند با فروش یک قرارداد آتی از روند کاهشی قیمت ها سود کسب نماید.
پوزیشن های معاملاتی
- long Position
یک معامله گر در شروع کار روزانه که هنوز هیچگونه معامله ای انجام نداده، هیچ موضعی (Position) اتخاذ نکرده است، به عبارت دقیق تر هیچ تعهدی ندارد، ولی به محض آنکه وارد بازار شده و شروع به انجام معامله نماید، مثلا پنج میلیون دلار غلات خریداری کند، این معامله گر پوزیشن Long دارد. واژه Long در زبان انگلیسی دقیقا به معنای مالکیت است و در واژگان بورس به موقعیت فردی اطلاق می شود که اوراق بهادار، کالا، ارز و مانند این ها را خریداری کرده و یا نگهداری می کند و امید دارد که قیمت آن ها افزایش یابد. در بازار آتی، به افرادی که مبادرت به خرید قرارداد آتی کنند، به گونه ای که متعهد شوند، در تاریخ انقضا دارایی پایه را تحویل بگیرند، اصطلاحا می گوییم در موقعیت Long قرار گرفته اند. در ادبیات بازار معاملات آتی ایران، فردی که در بورس قرارداد آتی را می خرد و خود را متعهد به خرید دارایی پایه بر اساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ معینی می نماید، اصطلاحا موقعیت خرید یا موقعیت “تعهدی” خرید اختیار کرده است و اگر تا تاریخ سر رسید قرارداد این موضع را حفظ کند “ضرورتا” باید دارایی پایه را خریداری کند.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
- Short Position
به موقعیت فردی که قرارداد فروش اوراق بهادار، کالا، ارز و مانند اینها را منعقد کرده، اصطلاحا Short می گویند. درواقع، موقعیت Short به موقعیت کسی است که تعدادی قرارداد آتی در بازار آتی به فروش رسانده و هنوز از طریق یک معامله جبرانی (خرید قرارداد آتی) موقعیت خود را در بازار مسدود نکرده است. در ادبیات بازار معاملات آتی ایران، اصطلاحا گفته می شود کسی که در بورس، قرارداد آتی را به فروش می رساند و خود را به تحویل دادن دارایی پایه بر اساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ معینی در آینده متعهد میکند، موقعیت فروش یا موقعیت “تعهدی” فروش اختیار کرده است. اگر این فرد تا تاریخ سر رسید قرارداد این موقعیت را حفظ کند “ضرورتا” باید دارایی پایه را تحویل دهد. لازم به ذکر است که موقعیت تعهدی باز، موقعیتی است که تعهدات دارنده موقعیت به یکی از روشهای زیر ساقط نشده است:
- بستن موقعیت (معامله معکوس)
- معاوضه فیزیکی
- تسویه نقدی
- تحویل
لذا می توان راهکارهای بستن موقعیت معاملاتی و یا خروج از آن را به شرح زیر خلاصه کرد:
- قبل از سر رسید: توسط بستن موقعیت از طریق پوزیشن معکوس.
- در سر رسید: در این حالت دو راهکار وجود دارد، یکی شرکت در فرآیند تحویل (یعنی فروشنده بایستی کالا را تحویل دهد و خریدار ارزش معامله را بپردازد) و دیگری نکول و تسویه نقدی که شامل پرداخت جرایم و خسارات است.
بیشتر قراردادهای آتی، منجر به تحویل فیزیکی کالا نمی شود. علتش آن است که اکثر سرمایه گذاران قبل از فرارسیدن زمان تحویل کالا، موضع معاملاتی خود را می بندند. تحویل دادن یا تحویل گرفتن کالا تحت شرایط قراردادآتی، اغلب مشکل و در مواردی نسبتا پرهزینه است. این موضوع در مورد پوشش دهندگان ریسک هم که می خواهند تحت شرایط قرارداد آتی خرید و فروش کنند، نیز صدق می کند. لذا یک پوشش دهنده ریسک معمولا ترجیح می دهد که موضع معاملاتی آتی خود را مسدود کند و خرید یا فروش دارایی را به شیوه معمول در بازارهای نقدی انجام دهد. در جدول زیر وضعیت خریدار و فروشنده در یک قرارداد اتی شرح داده شده است:
اتاق پایاپای (Clearinghouse)
اگر دو سرمایه گذار مستقیما با همدیگر توافق کنند که دارایی را در آینده با قیمت مشخصی معامله کنند، با ریسکهای زیادی مواجه خواهندشد؛ برای مثال، یکی از سرمایه گذاران ممکن است از معامله پشیمان شده، سعی کند از انجام آن خودداری نماید، یا اینکه سرمایه گذار منابع مالی لازم برای ایفای تعهدات را در اختیار نداشته باشد. به همین جهت، یکی از مهمترین نقشهای بورس، ساماندهی معاملات به گونه ای است که ریسک تخلف از اجرای تعهدات حذف گردد. از این رو، اهمیت و نقش «حساب ودیعه» آشکار می شود. معامله گرانی که قصد خرید یا فروش قرارداد آتی دارند، ابتدا باید ودیعهای نزد کارگزار بورس بگذارند که به «حساب ودیعه» معروف است. میزان این ودیعه توسط بورس تعیین می شود. درواقع، هرکدام از طرفین خریدار و فروشنده به منظور تعهد به خرید یا فروش کالای موردنظر می بایست درصدی از ارزش کالا را به عنوان سپرده یا ودیعه نزد کارگزار در وجه اتاق پایاپای نگه دارند. در صورتی که یک معامله گر اقدام به خرید یا فروش قرارداد آتی نماید، ملزم به واریز سپرده خواهد بود. این سپرده در حکم سپرده حسن انجام کار در خصوص ایفای تعهد خریدار نسبت به پرداخت بهای کالا به هنگام تحویل و تعهد فرشنده نسبت به تحویل کالا در موعد تحویل می باشد. مبلغی که در زمان انعقاد قرارداد، سپرده گذاری می شود، یا سپرده اولیه را اصطلاحا «ودیعه اولیه» می نامند. در پایان هر روز کاری، حساب ودیعه برای محاسبه سود یا زیان سرمایه گذار تعدیل می شود. جریان مستمر محاسبه سود یا زیان روزانه را اصطلاحا «تعدیل حساب ودیعه» یا «تسویه حساب ودیعه» می گویند. برای اطمینان خاطر از اینکه حساب ودیعه، هرگز منفی نشود، همواره باید مبلغ حداقلی که مقدار آن کمتر از ودیعه اولیه است، در حساب ودیعه حفظ شود که آن را «حداقل ودیعه ثابت» می نامند. اگر حساب ودیعه کمتر از «حداقل ودیعه ثابت» باشد، سرمایه گذار یک اخطار مبنی بر تقاضای افزایش ودیعه دریافت خواهد کرد که انتظار می رود روز بعد وی حساب ودیعه را به سطح اولیه ودیعه برساند. مبلغ اضافی سپرده گذاری شده، برای رسیدن به سطح ودیعه اولیه را «ودیعه متغیر» می نامند.
در صورتی که معامله گر این مبلغ را نپردازد، کارگزار بورس فورأ موضع معاملاتی معامله گر را در بورس مسدود می کند. در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺰار ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﻌﻬﺪی ﺑﺎز ﻣﺸﺘﺮی دارای اﺧﻄﺎرﻳﻪ اﻓﺰاﻳﺶ وﺟﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ را در ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻘﺮر ﺑﺒﻨﺪد، ﺑﺎزار ﺟﺒﺮاﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد. بازار جبرانی متشکل از ۶ دوره ۱۰ دقیقه ای حراج تک قیمتی است که حد نوسان در ان از ۸ تا ۳۲ درصد متغیر است. واریز سپرده هم به عهده خریدار و هم به عهده فروشنده قرارداد آتی خواهد بود. در هر قراردادآتی، حداقل سطح سپرده مخصوص به آن که از طریق بورس محل داد و ستد تعیین و ابلاغ می گردد، بین ۵ الی ۱۰ درصد از ارزش هر قرارداد به عنوان سپرده نزد کارگزار در وجه اتاق پایاپای واریز می شود. سپرده واریز شده متناسب با افزایش و کاهش سطح قیمت ها تغییر می یابد. قرارداد آتی منتشره در جریان هرروز متناسب با قیمت روز از طریق اتاق پایاپای اصلاح حساب می گردند. سود یا زیان هرفرد بصورت روزانه محاسبه می گردد. در صورت کاهش سرمایه مشتری به پایینتر از یک سطح تعیین شده، واریز سپرده جبرانی الزامی خواهد بود. اتاق پایاپای از طرف طرفین معامله وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین، هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سر رسید با هم تسویه کنند. یکی از تأثیرات «تعدیل حساب ودیعه» این است که قراداد آتی به جای آنکه فقط یک بار در طول عمر آن تسویه شود، به طور “روزانه” تسویه می شود و در پایان هر روز، سود (زیان) سرمایه گذار به حساب ودیعه اضافه (کم) می شود. در حقیقت، یک قرارداد آتی هر روز بسته می شود و برای روز بعد با یک قیمت جدید، منعقد می شود.
مراحل جلسه معاملاتی
مراحل جلسه معاملاتی قراردادهای آتی و امکان ورود و حذف سفارش و انجام معامله در هر مرحله به شرح زیر است:
همگرایی قیمت آتی با قیمت نقدی
هر چه زمان سر رسید قرارداد آتی نزدیکتر می شود، قیمت آتی به سمت قیمت نقدی میل می کند و در سر رسید قراردادآتی، قیمت آتی با قیمت نقدی برابر و یا خیلی نزدیک می شود. برای فهم علت این موضوع ابتدا فرض می کنیم که قیمت آتی بیشتر از قیمت نقدی در زمان تحویل باشد. در این صورت معامله گران فرصت آربیتراژی ذیل را خواهند داشت:
- فروش یک قرارداد آتی
- خرید دارایی
- تحویل دارایی
انجام این سه گام، باعث ایجاد سودی معادل اختلاف قیمت آتی و قیمت نقدی برای معامله گر می شود. اکنون فرض کنید که قیمت آتی پایینتر از قیمت نقدی در زمان تحویل باشد، در این صورت شرکت هایی که قصد دارند، دارایی مورد نظر را خریداری کنند، ابتدا وارد یک قرارداد آتی شده، موضع پیش خرید اتخاذ می کنند. سپس منتظر فرارسیدن زمان تحویل دارایی می مانند. و در زمان تحویل دارایی به اندازه اختلاف قیمت آتی و قیمت نقدی سود کسب می کنند. مثال فوق نشان می دهد، وجود سفته بازان در بازار موجب می شود که قیمت آتی تقریبا برابر با قیمت نقدی دارایی گردد. در حالت اول، فروش قرارداد آتی باعث کاهش قیمت آن و در حالت دوم خرید قرارداد آتی زمینه افزایش قیمت آن ها را فراهم می آورد. نتیجه آن است که استفاده سفته بازان از فرصت های مناسب سودآوری باعث از بین رفتن تفاوت های قابل ملاحظه، بین قیمت آتی و قیمت نقدی در زمان تحویل می شود. اقتصاددانانی همچون کینز و هیکس معتقدند که اگر پوشش دهندگان ریسک به دنبال اتخاذ موضع فروش باشند و سفته بازان بخواهند که موضع خرید اتخاذ کنند، در این صورت قیمت قراردادهای آتی یک دارایی، پایینتر از قیمت نقد مورد انتظار خواهد بود؛ چرا که سفته بازان مبادرت به معامله قراردادهای آتی نمی کنند، مگر در صورتی که سود مورد انتظار آن ها از این معاملات مثبت باشد. برعکس، پوشش دهندگان ریسک حاضر به پذیرش زیان در راهبردهای پوشش ریسک هستند، زیرا در مقابل این زیان، از سود ناشی از کاهش ریسک بهره مند می شوند و به همین دلایل، اگر پوشش دهندگان ریسک در موضع خرید قراردادهای آتی قرار گیرند و سفته بازان، متقاضی فروش قراردادهای آتی باشند، قیمت آتی بیشتر از قیمت نقد مورد انتظار خواهد بود. خوب است به دو اصطلاح اشاره کنیم، اگر قیمت نقد مورد انتظار بیش از قیمت توافقی در قرارداد آتی باشد، اصطلاحا می گویند «بازار در شرایط عقب گرد قیمت ها» (Normal Backwardation) است و اگر قیمت نقد مورد انتظار کمتر از قیمت توافقی در قرارداد آتی باشد، اصطلاحا می گویند که «شرایط بالا رفتن قیمت ها» یا اصطلاحا کونتانگو (contango) بر بازار حاکم است.
تاریخچه قرارداد آتی در ایران
اولین معاملات قرارداد آتی سکه تمام بهار آزادی (طرح امام خمینی (ره)) در شرکت بورس کالای ایران در ساعت ۱۰ صبح سه شنبه ۵ آذر ۱۳۸۷ با انجام ۲ قرارداد آغاز شد. از سال ۸۷ تا به امروز، قراردادهای آتی روی دارایی های پایه مختلفی همچون کاتد مس، مفتول مس، سکه طلا، شمش طلا، زیره سبز، کنجاله سویا و… ارائه شده است. برای درک بهتر اجزای یک قرارداد آتی که در این مطلب توضیح داده شد، درادامه شرح کاملی از مشخصات یک قرارداد آتی سکه خواهیم داشت:
نمای بازار قرارداد آتی در یک نگاه
داده های این جدول در تاریخ ۱۳/۹/۹۸ به روز رسانی شده است:
همچنین لیست قراردادهای آتی در سایت بورس کالا به شرح زیر است:
*کارمزد مذکور جمع کارمزد مربوط به کارگزار، بورس کالا و حق نظارت سازمان می باشد.