در این مقاله تصمیم داریم تا در رابطه با اختیار فروش تبعی توضیحات کاربردی ارائه نماییم تا از این دریچه بتوانید با دید بازتری در بازار سهام به فعالیت بپردازید. پیش از شروع مطلب لازم است تا در رابطه با اوراق اختیار فروش توضیحاتی را خدمت شما ارائه کنیم.

اختیار فروش چیست؟

اختیار فروش جزء ابزارهای بازار مشتقات است. لازم به ذکر است که ابزار بازار مشتقه جزو ابزار پوشش ریسک می باشد؛ اما خریدار اختیار فروش چه وضعیتی دارد؟ اختیار فروش به دارنده آن این حق و نه تعهد را می دهد که در تاریخ معینی در آینده به قیمت مشخص شده در برگه که از آن به عنوان قیمت اعمال یاد می شود این اوراق را اعمال نماید. حال اگر خریدار این ورقه بخواهد از این موقعیت استفاده نماید بایستی دارایی پایه (دارایی که سرمایه گذار جهت پوشش ریسک در آن اختیار فروش را خریداری کرده است) از بازار خریداری کرده و به قیمت اعمال به فروش برساند. لازم به ذکر است که بابت موقعیت خرید اختیار معامله مبلغی را تحت عنوان هزینه اولیه می پردازند (توجه فرمایید که در این بخش در رابطه خرید اوراق اختیار فروش در بازارهای مالی دنیا صحبت می کنیم).

برای تفهیم موضوع یک مثال می زنیم:

فرض کنید شخص الف بابت ۱۰۰ سهم شرکت A که در حال حاضر قیمت ۱۰۰۰ ریال دارد اختیار فروشی را به قیمت اعمال ۹۰۰ ریال در چهار ماه آینده خریداری کرده است. درنتیجه این سرمایه گذار هیچ سهمی از شرکت A را در حال حاضر ندارد و بابت هر سهم دارایی پایه مبلغ ۱۰۰ ریال (درمجموع ۱۰۰۰۰ ریال) را به عنوان هزینه اولیه پرداخت می نماید.

حال سه حالت زیر را در نظر بگیرید و رفتار دارنده برگه اختیار فروش را ارزیابی نمایید:

الف) قیمت سهام در تاریخ اعمال به ۷۰۰ ریال کاهش پیداکرده باشد.

در این حالت فرد اختیار فروش خود را اعمال خواهد کرد، درنتیجه می تواند ۱۰۰ سهم شرکت A را به قیمت ۷۰۰ ریال از بازار خریداری نموده و به قیمت اعمال ۹۰۰ ریال به فروش برساند و از طریق این معامله سود ۲۰ هزار ریالی را شناسایی نماید، با توجه به اینکه در ابتدای امر مبلغ ۱۰ هزار ریال را هزینه کرده است سود خالص سرمایه گذار ۱۰ هزار ریال می باشد. به طور خلاصه عملیاتی که طی این معامله اتفاق افتاده را مشاهده می نمایید:

هزینه اولیه بابت اتخاذ موقعیت خرید اختیار فروش: (۱۰۰۰۰) ریال

سود ناشی از خرید ۱۰۰ سهم A به مبلغ ۷۰۰ ریال و فروش به قیمت اعمال ۹۰۰ ریال: ۲۰۰۰۰ ریال

سود خالص ناشی از ورود به خرید اختیار فروش و اعمال آن: ۱۰۰۰۰ ریال

ب) قیمت سهام در تاریخ اعمال برابر ۹۰۰ ریال شده باشد.

در این حالت برای سرمایه گذار یک حالت بی تفاوتی ایجاد می شود چون چه با اعمال اختیار فروش و یا عکس آن هیچ سودی نصیب وی نمی شود چون قیمت بازار برابر قیمت اعمال است، بنابراین سرمایه گذار خنثی می باشد. در این حالت سرمایه گذار تنها هزینه ۱۰ هزار ریالی را پرداخت کرده است.

پ) قیمت سهام در تاریخ اعمال به ۱۲۰۰ ریال رسیده باشد.

در این حالت سرمایه گذار قطعاً اختیار خود را اعمال نخواهد کرد زیرا درصورتی که بخواهد اختیار خود را اعمال نماید زیان ۳۰ هزار ریالی را به شرح زیر متحمل خواهد شد:

هزینه اولیه بابت اتخاذ موقعیت خرید اختیار فروش: (۱۰۰۰۰ ریال)

زیان ناشی از خرید ۱۰۰ سهم A به مبلغ ۱۲۰۰ ریال و فروش به قیمت اعمال ۹۰۰ ریالی: (۳۰۰۰۰)

زیان خالص ناشی از اعمال اختیار فروش: (۴۰۰۰۰) = (۱۰۰۰۰) + (۳۰۰۰۰)

همان طور که مشاهده می فرمایید زیان سنگینی بابت اعمال در این حالت روی داده است و بنابراین درزمانی که قیمت روز سهام در تاریخ اعمال بیشتر از قیمت اعمال تعیین شده در ورقه اختیار فروش است، سرمایه گذار اختیار خود را اعمال نمی نماید و در این حالت نیز تنها همان هزینه اولیه را پرداخت کرده است. هم چنین اوراق اختیار من جمله اختیار فروش دارای دو شیوه اعمال اروپایی و آمریکایی می باشد. در حالت اروپایی اوراق اختیار تنها در تاریخ سررسید قابلیت اعمال دارند اما در حالت آمریکایی سرمایه گذار می تواند در هر تاریخی تا سررسید اختیار را اعمال نماید (فرض کنید تاریخ شروع ۳۱ شهریور ۹۷ و تاریخ اعمال ۳۰ دی ماه است، درصورتی که به صورت آمریکایی اعمال شود سرمایه گذار در هر تاریخی مانند ۳۰ آبان ۱۳۹۷ نیز می تواند اختیار خود را اعمال نماید درحالی که در اروپایی فقط در تاریخ سررسید یعنی ۳۰ دی ماه می تواند اعمال نماید).

اوراق اختیار فروش تبعی چیست؟

این اوراق درواقع نوعی از اختیار فروش اروپایی است که در آن به خریدار این اوراق اجازه می دهد تا دارایی پایه اختیار که درواقع یکی از سهام پایه می باشد با توجه به قیمت سهام در زمان عرضه اوراق و قیمت اعمال بیمه نماید و به نوعی کسب بازدهی برای سرمایه گذار تضمین می گردد، درنتیجه این اوراق به نوعی بیمه سهام می باشند. لازم به ذکر است که عرضه کننده این اوراق شرکت (ناشر) و یا سهامدار عمده است که هدف آن ها ایجاد تضمین و اطمینان نسبت به سهام است.

حال در ادامه در رابطه با سازوکار عملیاتی اوراق اختیار فروش تبعی نکاتی را خدمت شما عرض می کنم:

در ایران شیوه انتشار این اوراق متفاوت از سازوکار مطرح شده در دنیا است. در ایران به منظور خرید اوراق اختیار بایستی سهام پایه (سهامی که بابت آن اختیار فروش تبعی منتشر می گردد) را در اختیار داشته باشید. فرض کنید که قرار است اوراق اختیار فروش تبعی برای سهام شرکت سایپا در تاریخ ۱۰ دی ماه منتشر گردد. قبل از اینکه شما اقدام به خرید اوراق اختیار نمایید بایستی سهام شرکت سایپا را در سبد خود داشته باشید و این اولین تفاوت بین اوراق اختیار در ایران با سایر کشورهای دنیا است. مثلاً اگر شما می خواهید تعداد ۵۰ هزار اوراق اختیار سایپا را داشته باشید بایستی قبل اعمال دستور خرید این اوراق، تعداد ۵۰ هزار سهم از سایپا را در پرتفوی خود داشته باشید.

نمونه ای اوراق اختیار فروش تبعی که در عمل انجام شده است

عکس زیر مربوط به اطلاعیه عرضه اوراق اختیار فروش تبعی حسیر است. لطفاً به جزییات آن توجه فرمایید:

اوراق اختیار فروش تبعی چیست

بر طبق اطلاعیه که در تصویر مشاهده می کنید می توان اطلاعات زیر را استخراج کرد:

1. قیمت اعمال: ۳۶۰۰ ریال، تاریخ اعمال: ۲۳ آبان ۱۳۹۷، دوره معاملاتی (دوره ای که این اوراق معتبر می باشند و درواقع فاصله تا سررسید را معین می کند): از ۲۷ آبان ۱۳۹۶ الی ۲۳ آبان ۱۳۹۷

2. کل حجم عرضه (تعداد کل اوراق اختیار فروش تبعی که توسط سهامدار عمده عرضه می گردد): ۷۵ میلیون

3. حداقل عرضه روزانه (عرضه کننده باید در هر روز حداقل این تعداد از اوراق اختیار را عرضه نماید): ۴ میلیون

4. هم چنین بر طبق این اطلاعیه، هر سهامدار حقیقی در یک روز نمی تواند بیشتر از ۱۰۰ هزار سهم را درخواست نماید؛ اما حداقلی برای آن تعریف نشده است درحالی که برای اشخاص حقوقی شرایط کاملاً متفاوت است.

5. همان طور که مشاهده می فرمایید نماد اختیار فروش تبعی حسیر به صورت حسیرتبعی ۹۷۰۸ می باشد.

حسیرتبعی ۹۷۰۸ – اختیارف.تبعی ریل سیرکوثر ۹۷۰۸۰۸

حال در قالب فرایند عملیاتی و با فرض اینکه در حال حاضر در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۹۶ (تاریخی که اطلاعیه عرضه اوراق اختیار تبعی حسیر منتشر شد) هستیم گام به گام برای شما توضیح می دهیم که چه وضعیتی برای شما ایجاد می شود.

حال فرض می کنیم که شما تمایل به خرید ۱۰۰ هزار اوراق اختیار هستید، درنتیجه بر اساس سازوکار تعریف شده شما می بایست در سبد خود تعداد ۱۰۰ هزار از سهم حسیر را داشته باشید؛ بنابراین شما در تاریخ ۲۴ آبان تعداد ۱۰۰ هزار سهم حسیر را در مبلغ ۲۸۳۰ ریال می خرید. درنتیجه سرمایه شما در سهام حسیر به مبلغ ۲۸۳ میلیون ریال است. حال در تاریخ ۲۷ آبان ۱۳۹۶ اعلام می گردد که بابت خرید هر ورقه اختیار فروش تبعی حسیر بایستی مبلغ ۵۰ ریال پرداخت گردد؛ بنابراین شما باید بابت خرید ۱۰۰ هزار عدد از این اوراق مبلغ ۵ میلیون ریال پرداخت نمایید. تا به اینجا در سبد سهام شما تعداد ۱۰۰ هزار سهم حسیر به مبلغ ۲۸۳ میلیون ریال و ۱۰۰ هزار ورقه اختیار فروش تبعی حسیر موجود می باشد. بنا بر قانون، شما تا تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۷ نمی توانید هیچ کدام از این دو ورقه بهادار را معامله نمایید.

حال فرض نمایید به تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۷ می رسیم. در این تاریخ شما بایستی بر اساس تحلیلی که از سهام حسیر دارید در مورد اعمال اوراق اختیار یا عدم اعمال آن تصمیم گیری کنید. در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۷ شما می بینید که قیمت حسیر در بازه ۲۵۵ تا ۲۷۰ تومان نوسان دارد. درنتیجه تصمیم می گیرید که به کارگزار خود دستور اعمال اوراق اختیار را می دهید. درنتیجه کارگزار درخواست شما را در کنار درخواست سایر مشتریان برای سازمان ارسال می کند. سازمان اگر در تاریخ ۲۳ آبان قیمت سهم حسیر برابر یا بیشتر از ۳۶۰۰ ریال باشد اوراق را اعمال نمی کند ولی اگر قیمت سهم کمتر از ۳۶۰۰ ریال بود ۱۰۰ هزار سهم حسیر را برای شما به قیمت ۳۶۰۰ ریال به ازای هر سهم به سهامدار عمده می فروشد.

در مثال ما چون سهم حسیر در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۷ برابر ۲۸۸۳ ریال است اوراق اختیار سهامداران درخواست کننده اعمال خواهد شد؛ بنابراین سود شما از خرید این اوراق با توجه به مفروضات بالا به شرح ذیل می باشد (در محاسبات کارمزد و مالیات در نظر گرفته نشده است):

خرید ۱۰۰ هزار سهم حسیر به قیمت ۲۸۳۰ ریال: ۲۸۳ میلیون ریال

خرید ۱۰۰ هزار ورقه اختیار فروش تبعی به قیمت ۵۰ ریال به ازای هر ورقه: ۵ میلیون ریال

فروش ۱۰۰ هزار سهم حسیر به قیمت اعمال ۳۶۰۰ ریال ناشی از اعمال اوراق اختیار: ۳۶۰ میلیون ریال

سود شما از این معامله (ارقام به میلیون ریال):

سود معاملاتی: میلیون ریال ۷۲ = ۵ – ۲۸۳ – ۳۶۰

بنابراین بازدهی شما ۲۵ درصد است.

نکاتی مهم در رابطه با اوراق اختیار فروش تبعی که لازم است بدانید:

1. این اوراق از نوع اختیار فروش اروپایی می باشند یعنی تنها می توان در تاریخ سررسید آن را اعمال کرد.

2. این اوراق قابلیت معامله در بازار ثانویه را ندارند و تنها در یک مرحله در زمان عرضه توسط ناشر مورد معامله قرار می گیرد.

3. درصد سود و زیان شما با توجه به نوسانات قیمتی سهام تا تاریخ سررسید و اینکه شما در چه قیمتی سهام پایه را خریداری کرده باشید متفاوت است.

4. توجه فرمایید که طبق قانون حتی درصورتی که شما درخواست اعمال اوراق را به کارگزار بدهید درصورتی که قیمت روز سهام پایه در تاریخ سررسید کمتر از قیمت اعمال نباشد اوراق سررسید شده اعمال نخواهند شد.

5. توجه فرمایید ازآنجایی که اوراق اختیار فروش تبعی قابلیت معامله مجدد را ندارند درنتیجه سهام پایه موضوع این اوراق نیز تا زمان پایان معاملات قابلیت معامله را از دست می دهند و حتماً بایستی به این موضوع توجه فرمایید.

مؤلف: احمد لحیم گرزاده