صندوق بیمه (Insurance Funds) چیست؟
اخیراً در بازار ارزهای دیجیتال، عبارت صندوق بیمه یا Insurance Fund زیاد شنیده می‌شود. این صندوق به بخشی از خدمات صرافی‌ها بدل شده است که امکان انجام معاملات اهرمی یا لوریج (Leverage) را با امنیت بیش‌تر فراهم کرده و نقش مؤثری در معاملات مشتقات مانند فیوچرز و مارجین، متمرکز و غیرمتمرکز ادا می‌کند. معامله‌گران حرفه‌ای بیش‌ترین سود را از صندوق‌های بیمه دریافت میکنند و مطمئن هستند که کل سود خود را از یک معامله دریافت خواهند کرد حتی زمان کمبود شدید نقدینگی در یک صرافی. این یک مزیت برای آن‌ها محسوب می‌شود.
در این مقاله، قصد داریم به سازوکار و مزایای استفاده از صندوق بیمه در صنعت ارزهای دیجیتال بپردازیم. در پایان این مقاله، به سؤالاتی نظیر سازوکار صندوق‌های بیمه و دلیل نیاز صرافی‌ها به این سازوکار پاسخ خواهیم داد. پیش از هرچیز لازم است در خصوص معاملات اهرمی یا لوریج (Leverage) و مفهوم لیکوییدیشن (Liquidation) توضیحاتی ارائه کنیم.
معاملات اهرمی و لیکوییدیشن
به زبان ساده، این نوع معاملات امکان معامله‌کردن بیش از دارایی موجود را برای معامله‌گر فراهم می‌کند. سرمایه‌ی اولیه‌ی تریدر در این روش وثیقه (Collateral) نامیده می‌شود که می‌تواند مبالغی بسیار بیش‌تر از آن را معامله کند.
معاملات اهرم با ضریب آن‌ها مشخص می‌شود؛ مثلاً یک معامله‌ی اهرم چهاربرابری به معامله‌گر اجازه می‌دهد یک موقعیت لانگ یا شورت را به ارزش چهاربرابر وثیقه یا سپرده‌ی اولیه‌اش بگیرد. روی دیگر سکه‌ی معاملات اهرمی این است که مثلاً، اگر تریدر در موقعیت معاملاتی لانگ باشد و قیمت ارز وثیقه‌ی او پایین بیاید، او می‌تواند آن را زودتر از شرایط معمول از دست بدهد. به این اتفاق لیکویید (Liquid) شدن یا انحلال گفته می‌شود. در یک معامله‌ی اهرم در صرافیهای متمرکز مانند بایننس قطعاً یک طرف معامله بازنده و طرف دیگر برنده است. به این ترتیب، می‌توان نتیجه گرفت که معاملات اهرمی یا لوریج، سود و زیان را تقویت میکنند.
هر صرافی برای معاملات اهرمی سقفی دارد. به عبارت دیگر، کاربر می‌تواند با ضریب مشخصی وارد این نوع معاملات شود. برخی صرافی‌ها امکان معاملات اهرم را تا صدبرابر وثیقه‌ی اولیه هم فراهم میکنند.
ضرورت وجود صندوق بیمه
سه‌مورد مهم وجود دارد که نشان می‌دهد چرا Insurance Fund برای معاملات لوریج مهم است. این سه شاخص عبارتند از:
- قیمت لیکویید یا منحل‌شدن (Liquidation Price): قیمتی است که تریدر در آن به ورشکست‌شدن نزدیک می‌شود.
- قیمت ورشکستگی (Bankruptcy Price): قیمتی است که تریدر به اندازه‌ی وثیقه‌اش ضرر می‌کند.
- قیمت بسته‌شدن (Closing Price): قیمتی است که در آن، موقعیت تریدر بسته می‌شود. در یک بازار لیکویید با نقدینگی بالا، این عدد برابر با عدد لیکوییدشدن است اما در غیر این صورت و در یک بازار با غیرلیکویید، می‌تواند حتی زیر قیمت ورشکستگی هم باشد.
بازار لیکویید یا نقد به شرایطی از بازار گفته می‌شود که در آن خریداران و فروشندگان زیادی حضور دارند و هزینه‌ی تراکنش آن‌ها نیز پایین است. بازار هر دارایی ممکن است در طول برهه‌های مختلف، لیکویید یا غیرلیکویید شود.
مثال برای درک اعداد در معامله ی اهرم
برای درک بهتر قیمت‌های ذکر شده در بخش قبل، به این مثال توجه کنید. فرض کنید یک تریدر به اندازه‌ی قیمت یک اتریوم مثلاً ۱۸۰۰ دلار در یک صرافی وثیقه می‌گذارد. سپس چهارقرارداد مبادله‌ی دائمی ETH/USD را با استفاده از معاملات لوریج می‌خرد. حال اگر قیمت اتریوم به ۲۵۰۰ دلار صعود کند، او به اندازه‌ی چهاربرابر (اختلاف قیمت اتریوم در زمان وثیقه‌گذاری با قیمت فعلی آن که برابر با ۲۸۰۰ هزار دلار می‌شود) سود می‌کند. از طرفی دیگر، اگر قیمت اتریوم به اندازه‌ی ۴۵۰ دلار سقوط کند، چهار برابر همین مقدار یعنی ۱۸۰۰ دلار و کل وثیقه‌اش را از دست می‌دهد. به این قیمت، یعنی ۱۳۵۰ دلار، قیمت ورشکستگی در این معامله می‌گویند.
حال در یک صرافی با بازار بسیار لیکویید یا نقد، قبل از رسیدن تریدر به موقعیت ورشکستگی، صرافی، معامله‌گر دیگری را برای تصاحب موقعیت تریدر در حال سقوط، پیدا کرده و آن موقعیت را با قیمت لیکوییدیشن تریدر اول به او می‌دهد. این قیمت معمولاً در نزدیکی قیمت ورشکستگی است و در مثال ما می‌تواند ۱۳۵۲ دلار یا عددی در همین حوالی باشد. با این حال، ممکن است موقعیت معاملاتی موردنظر با کمی اختلاف به تریدر دوم مثلاً در قیمت ۱۳۵۱ دلار واگذار شود. این قیمت نهایی، همان قیمت بسته‌شدن موقعیت معاملاتی است.
بدهکارشدن تریدر و نقش حیاتی صندوق بیمه
حال سؤال این است که اگر قیمت اتریوم به اندازه‌ای کاهش پیدا کند که تریدر بدهکار شود، شرایط چگونه خواهد بود؟ در مثال ما، اگر قیمت اتریوم به زیر ۱۳۵۰ دلار برسد و موقعیت معاملاتی تریدر فرضی ما بسته نشود، او بدهکار خواهد شد. در این موقعیت، مسلماً پلیس به‌دنبال تریدر نخواهد آمد اما تکلیف تریدری که در آن طرف معامله باید سود کند چیست؟ درواقع، اگر قیمت اتریوم به ۱۳۳۰ دلار برسد، تریدر برنده‌ی معامله‌ی اهرم باید بتواند ۸۰ دلار بیش‌تر سود کند. در این شرایط، Insurance Fund وظیفه‌ی پرداخت مابه‌التفاوت را بر عهده می‌گیرد.
صندوق بیمه از کجا تأمین می‌شود؟
در بازارهایی با نقدشوندگی بالا یا همان بازارهای لیکویید، موقعیت‌های معاملاتی معمولاً بالاتر از قیمت ورشکستگی و برابر یا پایین‌تر از قیمت لیکوییدشدن بسته می‌شوند. موقعیت تریدر، درواقع به قیمت ورشکستگی او فروخته می‌شود و مابه‌التفاوت آن را با قیمت بسته‌شدن صندوق بیمه بر می‌دارد. به عبارت دیگر، کسر قیمت ورشکستگی از قیمت بسته‌شدن معامله، مقداری است که به حساب Insurance Fund واریز می‌شود. از دیگر منابع تأمین صندوق‌های بیمه، کارمزدهای مبادلات یا سرمایه‌گذاری مستقیم صرافی‌ها را می‌توان ذکر کرد.
تمام‌شدن ذخیره‌ی صندوق بیمه
اگر ذخیره‌ی صندوق بیمه تمام شود، تکلیف معامله‌گران برنده در معاملات اهرم چه خواهد بود؟ در بسیاری از صرافی‌ها مکانیسمی با عنوان مکانیسم ضرر جمعی یا Socialized Loss Mechanism وجود دارد که ضررهای تریدرها را بین همه‌ی برنده‌های معاملات اهرمی پخش می‌کند. به این ترتیب، معامله‌گرانی که سود مثبت دارند، این ضرر را به نسبت سودی که کردهاند در پایان یک session بین خود تقسیم میکنند.
این‌جا یک مفهوم دیگر نیز به نام اسپرد (Spread) مطرح می‌شود. اسپرد به اختلاف بین کم‌ترین سفارش فروش و بالاترین سفارش خرید گفته می‌شود. درواقع، این عدد در زمانی که بازار بسیار غیرلیکویید است و موقعیت تریدر زیر عدد ورشکستگی او بسته می‌شود، معنی بیش‌تری پیدا می‌کند. در این شرایط، اسپرد به اختلاف قیمت لیکوییدشدن تریدر و قیمتی که معامله‌ی او در آن بسته شده است، اطلاق می‌شود.
به این معنی، Insurance Fund برای همه‌ی معامله‌گرانی که لیکویید می‌شوند، یک هزینه است و درعوض، معامله‌گران هوشمندتر می‌توانند مطمئن باشند که در بازار پرنوسان ارزهای دیجیتال، آرامش‌خاطر خواهند داشت.
دیگر روش‌های جبران سود اضافه
برخی صرافی‌ها از روش جبران ضرر جمعی و نیز روش ADL کردن یا لیکوییدکردن خودکار معامله‌گران بازنده، استفاده میکنند. صرافی بایننس، اصلی‌ترین صرافی استفاده‌کننده از ADL است. ADL مخفف Auto-Deleveraging بوده و به‌معنی خارج‌کردن خودکار معاملات در شرایط بسیار نوسانی از اهرم است. به این ترتیب، در شرایطی که معامله‌گر به‌شدت در حال ضرردادن است، موقعیت‌های سودآورترین معاملات اهرم برای پوشش ضرر او کاهش می‌یابند؛ موقعیتی که قطعاً خوشایند تریدهای در حال سود نخواهد بود.
حتی برخی از صرافیهایی که صندوق بیمه‌ی کوچکی دارند، در شرایط بسیار پرنوسان، چاره‌ای جز ADL کردن موقعیت‌های پربازده ندارند. این‌جاست که مزیت یک صرافی با صندوق بیمه‌ی بزرگ مشخص می‌شود.
مزایا و معایب صندوق بیمه
در سیستم‌های ADL و جبران ضرر جمعی، موقعیت‌های معامله‌گران برنده برای جبران موقعیت معامله‌گران ورشکسته، منحل یا لیکویید می‌شود. این دوروش برای معامله‌گرانی که به‌دقت ریسک خود را کنترل میکنند و خلاصه در معامله رفتار حرفه‌ای‌تری دارند، بسیار مخرب و زیان‌ده است. درواقع، آن‌ها هیچ‌گاه به سودی که واقعاً استحقاقش را دارند نمی‌رسند. به این ترتیب، Insurance Fund می‌تواند پتانسیل‌های موقعیت‌های معاملاتی را برای این دسته از معامله‌گران به‌خوبی شکوفا کند.
به‌دلیل جدیدبودن این مفهوم، برخی از صندوق‌های بیمه عملکرد شفافی ندارند و گردانندگان آن‌ها تنها به فکر رشد صندوق بیمه‌ی خود هستند. مکانیسم تأمین صندوق از محل اسپرد، سبب شده است این صرافی‌ها کمی تهاجمی عمل کنند. به این معنی که به‌منظور جلوگیری از لغزش بیش‌ازحد قیمت، معامله را بالای قیمت لیکوییدیشن ببندند که درنتیجه، معامله‌گران ورشکسته بیش‌تر متضرر می‌شوند. عدم شفافیت در قانون‌گذاری، مشکل بسیاری از صندوق‌هایی است که به شیوه‌ای به‌شدت تهاجمی در منحل‌کردن معاملات عمل میکنند.
صرافیهایی که صندوق بیمه دارند
پلتفرم معاملات مشتقات Binance Futures یکی از سریع‌ترین پلتفرم‌ها ازنظر رشد حجم معاملاتی است. صندوق بیمه‌ی این پلتفرم توانسته است ذخایر خود را از ژانویه‌ی ۲۰۲۰ به ۱۱٫۵میلیون دلار برساند که ۱۰میلیون دلار از این مقدار، مستقیماً توسط بایننس تأمین شده است.
بزرگ‌ترین Insurance Fund متعلق به صرافی BitMEX با ارزشی بیش از ۲۸۰میلیون دلار است. این صندوق از سال ۲۰۱۹ شروع به کار کرده است. با این حال، برخی استدلال میکنند که با توجه به عدم رشد حجم معاملات بیت مکس نسبت به رشد صندوق بیمه‌اش، این صندوق در مدیریت و تأمین خود شفاف نیست و اهداف دیگری را دنبال می‌کند. یعنی ممکن است این صرافی به این صندوق، به‌عنوان یک دارایی برای کسب سود بیش‌تر از معاملات نگاه کند.
صرافی OKex که یک انحلال ۵۰۰میلیون دلاری را در کارنامه‌ی خود دارد، صندوق Insurance Fund خود را از سال ۲۰۱۹ راه‌اندازی کرده است و در حال حاضر، ارزشی برابر با ۲۰۰۰ بیت کوین دارد. صرافیهای Huobi و ByBit نیز از دیگر صرافیهای معروفی هستند که این مکانیسم را ارائه میکنند.
به‌طور کلی، درصورتی‌که رشد حجم معاملات یک صرافی با رشد صندوق بیمه‌اش همخوانی نداشته باشد، می‌توان به عملکرد تهاجمی آن صرافی در انحلال زودهنگام موقعیت‌های معاملاتی و تنبیه بیش‌تر معامله‌گران با سود منفی، شک کرد. در این زمینه، صرافی بایننس بهترین عملکرد را دارد. از طرف دیگر، کوچک‌بودن بیش‌ازحد ذخایر یک صندوق بیمه نسبت به حجم معاملات نیز می‌تواند نشان‌دهنده‌ی عدم توانایی تأمین سود کامل معامله‌گران برنده از سوی آن صرافی باشد.
سخن پایانی
Insurance Fund یکی از مفاهیم تازه در عرصه‌ی معاملات مشتقات ارزهای دیجیتال است. درحالی‌که صرافی‌ها به‌طور سنتی از روش‌هایی مانند ADL کردن معاملات یا مکانیسم ضرر جمعی برای پوشش ضرر معامله‌گران با سود منفی استفاده میکنند، Insurance Fund راه‌حل عادلانه‌تری ارائه می‌دهد و آن، تأمین یک ذخیره‌ی پشتوانه از محل اختلاف قیمت بسته‌شدن معامله و قیمت ورشکستگی معامله‌گران لوریج با سود منفی است. البته، این صندوق از محل کارمزد تراکنش‌ها و گاه به‌طور مستقیم، توسط صرافی‌ها نیز تأمین می‌شود.
معاملات اهرمی یا لوریج معاملاتی هستند که سود و زیان معاملات را چندبرابر میکنند. در این روش معاملاتی، تنها تریدرهای هوشمندی که قادر به مدیریت ریسک‌های خود هستند می‌توانند سودهای کلان کسب کنند و از ورشکست‌شدن بپرهیزند. قطعاً یک طرف معامله‌ی لوریج، بازنده خوهد بود. در شرایطی که قیمت بسته‌شدن معامله از قیمت ورشکستگی بازنده کم‌تر باشد، سود اضافه‌ی معامله‌گر برنده که قاعدتاً نمی‌تواند توسط تریدر بازنده پرداخت شود، از محل Insurance Fund تأمین می‌شود.
صرافیهایی مانند بایننس، بای بیت، OKex و Huobi صندوق‌های بیمه‌ی بزرگی دارند. به گفته‌ی کارشناسان رشد، یک صندوق بیمه‌ی صرافی باید همواره در توازن با رشد حجم معاملاتی آن باشد؛ در غیر این صورت، احتمال انحراف یک صندوق از اهداف اصلی خود و تبدیل‌شدن به محلی برای کسب سود از سوی صرافی، وجود خواهد داشت.
سؤالات متداول
۱- آیا صرافیهای ایرانی هم صندوق بیمه دارند؟
بله! برخی صرافیهایی که معاملات اهرم را ارائه میکنند، Insurance Fund دارند.
۲- بهترین صرافی خارجی با صندوق بیمه، برای ایرانیان کدام است؟
بسیاری از صرافیهای معتبر مانند بایننس، کاربران داخل ایران را تحریم کردهاند. در این شرایط، صرافیهایی مانند Kucoin و برخی صرافیهای دیگر که نیاز به احراز هویت ندارند، برای کاربران ایرانی مناسب هستند.
۳- آیا سازوکار Insurance Fund در صرافی‌ها فرقی دارد؟
بله! هر صرافی در جزئیاتی مانند زمان انحلال معاملات و… با هم‌دیگر تفاوت‌هایی دارند که باید با مراجعه به وب‌سایت صرافی از قوانین آن مطلع شد.
