صندوق بیمه (Insurance Funds) چیست؟
اخیراً در بازار ارزهای دیجیتال، عبارت صندوق بیمه یا Insurance Fund زیاد شنیده می شود. این صندوق به بخشی از خدمات صرافی ها بدل شده است که امکان انجام معاملات اهرمی یا لوریج (Leverage) را با امنیت بیش تر فراهم کرده و نقش مؤثری در معاملات مشتقات مانند فیوچرز و مارجین، متمرکز و غیرمتمرکز ادا می کند. معامله گران حرفه ای بیش ترین سود را از صندوق های بیمه دریافت می کنند و مطمئن هستند که کل سود خود را از یک معامله دریافت خواهند کرد حتی زمان کمبود شدید نقدینگی در یک صرافی. این یک مزیت برای آن ها محسوب می شود.
در این مقاله، قصد داریم به سازوکار و مزایای استفاده از صندوق بیمه در صنعت ارزهای دیجیتال بپردازیم. در پایان این مقاله، به سؤالاتی نظیر سازوکار صندوق های بیمه و دلیل نیاز صرافی ها به این سازوکار پاسخ خواهیم داد. پیش از هرچیز لازم است در خصوص معاملات اهرمی یا لوریج (Leverage) و مفهوم لیکوییدیشن (Liquidation) توضیحاتی ارائه کنیم.
معاملات اهرمی و لیکوییدیشن
به زبان ساده، این نوع معاملات امکان معامله کردن بیش از دارایی موجود را برای معامله گر فراهم می کند. سرمایه ی اولیه ی تریدر در این روش وثیقه (Collateral) نامیده می شود که می تواند مبالغی بسیار بیش تر از آن را معامله کند.
معاملات اهرم با ضریب آن ها مشخص می شود؛ مثلاً یک معامله ی اهرم چهاربرابری به معامله گر اجازه می دهد یک موقعیت لانگ یا شورت را به ارزش چهاربرابر وثیقه یا سپرده ی اولیه اش بگیرد. روی دیگر سکه ی معاملات اهرمی این است که مثلاً، اگر تریدر در موقعیت معاملاتی لانگ باشد و قیمت ارز وثیقه ی او پایین بیاید، او می تواند آن را زودتر از شرایط معمول از دست بدهد. به این اتفاق لیکویید (Liquid) شدن یا انحلال گفته می شود. در یک معامله ی اهرم در صرافی های متمرکز مانند بایننس قطعاً یک طرف معامله بازنده و طرف دیگر برنده است. به این ترتیب، می توان نتیجه گرفت که معاملات اهرمی یا لوریج، سود و زیان را تقویت می کنند.
هر صرافی برای معاملات اهرمی سقفی دارد. به عبارت دیگر، کاربر می تواند با ضریب مشخصی وارد این نوع معاملات شود. برخی صرافی ها امکان معاملات اهرم را تا صدبرابر وثیقه ی اولیه هم فراهم می کنند.
ضرورت وجود صندوق بیمه
سه مورد مهم وجود دارد که نشان می دهد چرا Insurance Fund برای معاملات لوریج مهم است. این سه شاخص عبارتند از:
- قیمت لیکویید یا منحل شدن (Liquidation Price): قیمتی است که تریدر در آن به ورشکست شدن نزدیک می شود.
- قیمت ورشکستگی (Bankruptcy Price): قیمتی است که تریدر به اندازه ی وثیقه اش ضرر می کند.
- قیمت بسته شدن (Closing Price): قیمتی است که در آن، موقعیت تریدر بسته می شود. در یک بازار لیکویید با نقدینگی بالا، این عدد برابر با عدد لیکویید شدن است اما در غیر این صورت و در یک بازار با غیرلیکویید، می تواند حتی زیر قیمت ورشکستگی هم باشد.
بازار لیکویید یا نقد به شرایطی از بازار گفته می شود که در آن خریداران و فروشندگان زیادی حضور دارند و هزینه ی تراکنش آن ها نیز پا یین است. بازار هر دارایی ممکن است در طول برهه های مختلف، لیکویید یا غیرلیکویید شود.
مثال برای درک اعداد در معامله ی اهرم
برای درک بهتر قیمت های ذکر شده در بخش قبل، به این مثال توجه کنید. فرض کنید یک تریدر به اندازه ی قیمت یک اتریوم مثلاً ۱۸۰۰ دلار در یک صرافی وثیقه می گذارد. سپس چهارقرارداد مبادله ی دائمی ETH/USD را با استفاده از معاملات لوریج می خرد. حال اگر قیمت اتریوم به ۲۵۰۰ دلار صعود کند، او به اندازه ی چهاربرابر (اختلاف قیمت اتریوم در زمان وثیقه گذاری با قیمت فعلی آن که برابر با ۲۸۰۰ هزار دلار می شود) سود می کند. از طرفی دیگر، اگر قیمت اتریوم به اندازه ی ۴۵۰ دلار سقوط کند، چهار برابر همین مقدار یعنی ۱۸۰۰ دلار و کل وثیقه اش را از دست می دهد. به این قیمت، یعنی ۱۳۵۰ دلار، قیمت ورشکستگی در این معامله می گویند.
حال در یک صرافی با بازار بسیار لیکویید یا نقد، قبل از رسیدن تریدر به موقعیت ورشکستگی، صرافی، معامله گر دیگری را برای تصاحب موقعیت تریدر در حال سقوط، پیدا کرده و آن موقعیت را با قیمت لیکوییدیشن تریدر اول به او می دهد. این قیمت معمولاً در نزدیکی قیمت ورشکستگی است و در مثال ما می تواند ۱۳۵۲ دلار یا عددی در همین حوالی باشد. با این حال، ممکن است موقعیت معاملاتی موردنظر با کمی اختلاف به تریدر دوم مثلاً در قیمت ۱۳۵۱ دلار واگذار شود. این قیمت نهایی، همان قیمت بسته شدن موقعیت معاملاتی است.
بدهکارشدن تریدر و نقش حیاتی صندوق بیمه
حال سؤال این است که اگر قیمت اتریوم به اندازه ای کاهش پیدا کند که تریدر بدهکار شود، شرایط چگونه خواهد بود؟ در مثال ما، اگر قیمت اتریوم به زیر ۱۳۵۰ دلار برسد و موقعیت معاملاتی تریدر فرضی ما بسته نشود، او بدهکار خواهد شد. در این موقعیت، مسلماً پلیس به دنبال تریدر نخواهد آمد اما تکلیف تریدری که در آن طرف معامله باید سود کند چیست؟ درواقع، اگر قیمت اتریوم به ۱۳۳۰ دلار برسد، تریدر برنده ی معامله ی اهرم باید بتواند ۸۰ دلار بیش تر سود کند. در این شرایط، Insurance Fund وظیفه ی پرداخت مابه التفاوت را بر عهده می گیرد.
صندوق بیمه از کجا تأمین می شود؟
در بازارهایی با نقدشوندگی بالا یا همان بازارهای لیکویید، موقعیت های معاملاتی معمولاً بالاتر از قیمت ورشکستگی و برابر یا پایین تر از قیمت لیکوییدشدن بسته می شوند. موقعیت تریدر، درواقع به قیمت ورشکستگی او فروخته می شود و مابه التفاوت آن را با قیمت بسته شدن صندوق بیمه بر می دارد. به عبارت دیگر، کسر قیمت ورشکستگی از قیمت بسته شدن معامله، مقداری است که به حساب Insurance Fund واریز می شود. از دیگر منابع تأمین صندوق های بیمه، کارمزدهای مبادلات یا سرمایه گذاری مستقیم صرافی ها را می توان ذکر کرد.
تمام شدن ذخیره ی صندوق بیمه
اگر ذخیره ی صندوق بیمه تمام شود، تکلیف معامله گران برنده در معاملات اهرم چه خواهد بود؟ در بسیاری از صرافی ها مکانیسمی با عنوان مکانیسم ضرر جمعی یا Socialized Loss Mechanism وجود دارد که ضررهای تریدرها را بین همه ی برنده های معاملات اهرمی پخش می کند. به این ترتیب، معامله گرانی که سود مثبت دارند، این ضرر را به نسبت سودی که کرده اند در پایان یک session بین خود تقسیم می کنند.
این جا یک مفهوم دیگر نیز به نام اسپرد (Spread) مطرح می شود. اسپرد به اختلاف بین کم ترین سفارش فروش و بالاترین سفارش خرید گفته می شود. درواقع، این عدد در زمانی که بازار بسیار غیرلیکویید است و موقعیت تریدر زیر عدد ورشکستگی او بسته می شود، معنی بیش تری پیدا می کند. در این شرایط، اسپرد به اختلاف قیمت لیکوییدشدن تریدر و قیمتی که معامله ی او در آن بسته شده است، اطلاق می شود.
به این معنی، Insurance Fund برای همه ی معامله گرانی که لیکویید می شوند، یک هزینه است و درعوض، معامله گران هوشمندتر می توانند مطمئن باشند که در بازار پرنوسان ارزهای دیجیتال، آرامش خاطر خواهند داشت.
دیگر روش های جبران سود اضافه
برخی صرافی ها از روش جبران ضرر جمعی و نیز روش ADL کردن یا لیکوییدکردن خودکار معامله گران بازنده، استفاده می کنند. صرافی بایننس، اصلی ترین صرافی استفاده کننده از ADL است. ADL مخفف Auto-Deleveraging بوده و به معنی خارج کردن خودکار معاملات در شرایط بسیار نوسانی از اهرم است. به این ترتیب، در شرایطی که معامله گر به شدت در حال ضرردادن است، موقعیت های سودآورترین معاملات اهرم برای پوشش ضرر او کاهش می یابند؛ موقعیتی که قطعاً خوشایند تریدهای در حال سود نخواهد بود.
حتی برخی از صرافی هایی که صندوق بیمه ی کوچکی دارند، در شرایط بسیار پرنوسان، چاره ای جز ADL کردن موقعیت های پربازده ندارند. این جاست که مزیت یک صرافی با صندوق بیمه ی بزرگ مشخص می شود.
مزایا و معایب صندوق بیمه
در سیستم های ADL و جبران ضرر جمعی، موقعیت های معامله گران برنده برای جبران موقعیت معامله گران ورشکسته، منحل یا لیکویید می شود. این دوروش برای معامله گرانی که به دقت ریسک خود را کنترل می کنند و خلاصه در معامله رفتار حرفه ای تری دارند، بسیار مخرب و زیان ده است. درواقع، آن ها هیچ گاه به سودی که واقعاً استحقاقش را دارند نمی رسند. به این ترتیب، Insurance Fund می تواند پتانسیل های موقعیت های معاملاتی را برای این دسته از معامله گران به خوبی شکوفا کند.
به دلیل جدیدبودن این مفهوم، برخی از صندوق های بیمه عملکرد شفافی ندارند و گردانندگان آن ها تنها به فکر رشد صندوق بیمه ی خود هستند. مکانیسم تأمین صندوق از محل اسپرد، سبب شده است این صرافی ها کمی تهاجمی عمل کنند. به این معنی که به منظور جلوگیری از لغزش بیش ازحد قیمت، معامله را بالای قیمت لیکوییدیشن ببندند که درنتیجه، معامله گران ورشکسته بیش تر متضرر می شوند. عدم شفافیت در قانون گذاری، مشکل بسیاری از صندوق هایی است که به شیوه ای به شدت تهاجمی در منحل کردن معاملات عمل می کنند.
صرافی هایی که صندوق بیمه دارند
پلتفرم معاملات مشتقات Binance Futures یکی از سریع ترین پلتفرم ها ازنظر رشد حجم معاملاتی است. صندوق بیمه ی این پلتفرم توانسته است ذخایر خود را از ژانویه ی ۲۰۲۰ به ۱۱٫۵میلیون دلار برساند که ۱۰میلیون دلار از این مقدار، مستقیماً توسط بایننس تأمین شده است.
بزرگ ترین Insurance Fund متعلق به صرافی BitMEX با ارزشی بیش از ۲۸۰میلیون دلار است. این صندوق از سال ۲۰۱۹ شروع به کار کرده است. با این حال، برخی استدلال می کنند که با توجه به عدم رشد حجم معاملات بیت مکس نسبت به رشد صندوق بیمه اش، این صندوق در مدیریت و تأمین خود شفاف نیست و اهداف دیگری را دنبال می کند. یعنی ممکن است این صرافی به این صندوق، به عنوان یک دارایی برای کسب سود بیش تر از معاملات نگاه کند.
صرافی OKex که یک انحلال ۵۰۰میلیون دلاری را در کارنامه ی خود دارد، صندوق Insurance Fund خود را از سال ۲۰۱۹ راه اندازی کرده است و در حال حاضر، ارزشی برابر با ۲۰۰۰ بیت کوین دارد. صرافی های Huobi و ByBit نیز از دیگر صرافی های معروفی هستند که این مکانیسم را ارائه می کنند.
به طور کلی، درصورتی که رشد حجم معاملات یک صرافی با رشد صندوق بیمه اش همخوانی نداشته باشد، می توان به عملکرد تهاجمی آن صرافی در انحلال زودهنگام موقعیت های معاملاتی و تنبیه بیش تر معامله گران با سود منفی، شک کرد. در این زمینه، صرافی بایننس بهترین عملکرد را دارد. از طرف دیگر، کوچک بودن بیش ازحد ذخایر یک صندوق بیمه نسبت به حجم معاملات نیز می تواند نشان دهنده ی عدم توانایی تأمین سود کامل معامله گران برنده از سوی آن صرافی باشد.
سخن پایانی
Insurance Fund یکی از مفاهیم تازه در عرصه ی معاملات مشتقات ارزهای دیجیتال است. درحالی که صرافی ها به طور سنتی از روش هایی مانند ADL کردن معاملات یا مکانیسم ضرر جمعی برای پوشش ضرر معامله گران با سود منفی استفاده می کنند، Insurance Fund راه حل عادلانه تری ارائه می دهد و آن، تأمین یک ذخیره ی پشتوانه از محل اختلاف قیمت بسته شدن معامله و قیمت ورشکستگی معامله گران لوریج با سود منفی است. البته، این صندوق از محل کارمزد تراکنش ها و گاه به طور مستقیم، توسط صرافی ها نیز تأمین می شود.
معاملات اهرمی یا لوریج معاملاتی هستند که سود و زیان معاملات را چندبرابر می کنند. در این روش معاملاتی، تنها تریدرهای هوشمندی که قادر به مدیریت ریسک های خود هستند می توانند سودهای کلان کسب کنند و از ورشکست شدن بپرهیزند. قطعاً یک طرف معامله ی لوریج، بازنده خوهد بود. در شرایطی که قیمت بسته شدن معامله از قیمت ورشکستگی بازنده کم تر باشد، سود اضافه ی معامله گر برنده که قاعدتاً نمی تواند توسط تریدر بازنده پرداخت شود، از محل Insurance Fund تأمین می شود.
صرافی هایی مانند بایننس، بای بیت، OKex و Huobi صندوق های بیمه ی بزرگی دارند. به گفته ی کارشناسان رشد، یک صندوق بیمه ی صرافی باید همواره در توازن با رشد حجم معاملاتی آن باشد؛ در غیر این صورت، احتمال انحراف یک صندوق از اهداف اصلی خود و تبدیل شدن به محلی برای کسب سود از سوی صرافی، وجود خواهد داشت.
سؤالات متداول
۱- آیا صرافی های ایرانی هم صندوق بیمه دارند؟
بله! برخی صرافی هایی که معاملات اهرم را ارائه می کنند، Insurance Fund دارند.
۲- بهترین صرافی خارجی با صندوق بیمه، برای ایرانیان کدام است؟
بسیاری از صرافی های معتبر مانند بایننس، کاربران داخل ایران را تحریم کرده اند. در این شرایط، صرافی هایی مانند Kucoin و برخی صرافی های دیگر که نیاز به احراز هویت ندارند، برای کاربران ایرانی مناسب هستند.
۳- آیا سازوکار Insurance Fund در صرافی ها فرقی دارد؟
بله! هر صرافی در جزئیاتی مانند زمان انحلال معاملات و… با هم دیگر تفاوت هایی دارند که باید با مراجعه به وب سایت صرافی از قوانین آن مطلع شد.