بازار جذاب بورس، روز به روز پذیرای افراد تازه‌ای است که این بازار را به عنوان مکانی برای سرمایه گذاری خود انتخاب می‌کنند. اولین چیزی که سرمایه گذاران جدید را با خود درگیر می‌کند، حجم بالای لغات و اصطلاحات بورسی است که چاره‌ای جز آموختن آنها ندارند. درست مثل زمانی که ما نیز برای نخستین بار وارد بازار بورس شدیم و ذهنمان لبریز از علامت‌های سوال ریز و درشت شده بود. پرسش‌هایی مانند این که اصلا بورس چیست؟ سهام چیست؟ چگونه سرمایه گذاران، سهام‌ها را معامله می‌کنند و غیره. به سراغ تک تک این علامت‌های سوال رفتیم و پاسخ همه آنها را پیدا کردیم. در جریان این مطالعه به موضوعی که «صف خرید و صف فروش سهام» نام دارد رسیدیم. حالا می‌خواهیم در این مقاله به شما آموزش دهیم که صف خرید و صف فروش سهام چه مفهومی دارد و این شرایط چه زمانی برای سهم‌های موجود در بازار پیش می‌آید.
اهمیت محدودیت دامنه نوسان در معاملات سهام
پیش از آنکه بخواهیم در مورد مفهوم صف خرید و صف فروش سهام صحبت کنیم، ابتدا باید به سراغ عامل ایجاد کننده صف‌های خرید و فروش سهام برویم. در بورس ایران موضوعی به عنوان «محدودیت دامنه نوسان» داریم. اما کار دامنه نوسان در بورس چیست؟
ناظران و سیاست گذاران بورس برای هر سهم محدودیت دامنه نوسان در نظر گرفتند. این کار به آنها کمک می‌کند تا از نوسانات شدید و زیاد قیمت جلوگیری کنند. محدودیت دامنه نوسان برای سهام در بورس و همین‌طور فرابورس از منفی ۵ درصد تا مثبت ۵ درصد نسبت به قیمت روز قبل است. مثلا اگر قیمت روز گذشته سهم فولاد ۵۰۰ تومان باشد برای امروز، قیمت می‌تواند فقط در محدوده ۴۷۵ تومان تا ۵۲۵ تومان نوسان داشته باشد و کمتر و بیشتر از این محدوده در وضعیت عادی بازار معامله‌ای نخواهد داشت.
عرضه و تفاضا
قیمت‌ها در بازار همواره از طریق عرضه و تقاضا مشخص می‌شوند. فروشندگان اقدام به فروش کالا، سهام یا ارز می‌کنند و در مقابل خریداران با تقاضای خود، دارایی مبادلاتی را می‌خرند. وقتی صحبت از محدوده عرضه میشود، منظور محدوده‌ای است که فروشندگان زیادی منتظر عرضه دارایی مبادلاتی هستند. و وقتی در موردتقاضا صحبت میشود، منظور محدوده‌ای است که خریداران قیمت بازار را در آن سطح منصفانه ارزیابی می‌کنند و اقدام به خرید می‌کنند. این تعاریف بسیار شبیه به تعریف سطوح مقاومت و حمایت در علم تکنیکال است. درواقع سطح مقاومت مشابه عرضه بازار است و همچنین سطح حمایت هم مشابه تقاضای بازار است. اما مفهوم حمایت، مقاومت با تقاضا، عرضه تفاوت دارد. هرچند در هر دو مورد خریداران و فروشندگان نقش اساسی دارند، اما باید بین این دو مفهوم تفاوت قائل شد.
عرضه و تقاضا یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین واژگان در همه بازارها بوده و بین فعالان بازار سهام استفاده فراوانی دارند و از موارد بااهمیت برای بررسی‌های نهایی و تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای به شمار می‌روند. این اصطلاح در علم اقتصاد، تعاریف و تحلیل‌های پیچیده‌ای دارد، اما در بازار سهام، به درخواست‌هایی که برای خرید وارد سامانه معاملات می‌شوند، تقاضا و به درخواست‌های فروش، عرضه گفته میشود.
میزان سرمایه شرکت، درصد سهام شناور آزاد، تعداد سهامداران حقیقی و درصد مالکیت افراد حقوقی شرکت، جو روانی حاکم بر بازار، اخبار و شایعات خرد و کلان، حمایت یا عدم‌حمایت سهامداران عمده در جمع‌آوری هنگام فشار فروش و عرضه هنگام افزایش تقاضا، حجم ورود یا خروج سرمایه‌ها در بازار، استفاده یا عدم استفاده از بازار گردان، ارزان یا گران بودن قیمت هر سهم، شفافیت و اطلاع‌رسانی به موقع از صورت‌های مالی و رویدادهای مهم، مزیت نسبی شرکت‌ها و صنایع و… ازجمله عوامل مؤثر و مهم در تعیین عرضه و تقاضای سهام بوده و هرکدام از این موارد تغییراتی را ایجاد می‌کنند.
عرضه و تقاضای سهام و مواضع دو طرف خریدار و فروشنده (که در تعداد سفارش‌ها و دفعات معاملات مستتر است) می‌تواند بیانگر اقبال و عدم اقبال یا خنثی بودن سرمایه‌گذاران به سهام شرکت‌ها باشد. به این ترتیب که در صورت وجود اخبار مثبت یا انتظار اکثریت فعالان به رویدادی مثبت و بااهمیت در آینده، تعداد متقاضیان خرید افزایش می‌یابد و برعکس، هنگام بروز هر مسئله منفی به عرضه‌کنندگان سهام اضافه میشود. موضوع بعدی در مورد عرضه و تقاضا این است که در روزهای عادی و به جز هنگام بازگشایی نمادها بدون دامنه نوسان، حداکثر سفارش‌ها برای خرید یا فروش باید منطبق بر دامنه نوسان مشخص شرکت‌های بورسی و فرابورسی باشد و سفارشهای بیشتر و کمتر از دامنه نوسان موردقبول نیست با این همه اگر همه عوامل مؤثر بر روند کلی بازار و صنایع و شرکت‌ها به گونه‌ای باشد که عطش سهامداران به خرید یا فروش افزایش یابد، می‌توان شاهد تشکیل صف‌های خرید یا فروش برای شرکت‌ها و گاه یک صنعت بود.
منظور از صف خرید سهام چیست؟
در مثال بالا تصور کنید خبر خوبی از شرکت فولاد منتشر میشود. با تحلیلی که افراد انجام می‌دهند این سهم تا قیمت ۶۲۰ تومان رشد می‌کند. در نتیجه، سرمایه گذاران، تمایل خود را برای خرید این سهام نشان می‌دهند. در این حالت، از یک طرف، امکان قرار دادن سفارش در قیمت بیشتر از ۵۲۵ تومان به دلیل محدودیت نوسان در آن روز وجود ندارد و از طرف دیگر، افراد برای خریدن سهام فولاد با هم رقابت می‌کنند. در چنین وضعیتی، فزونی تقاضا بر عرضه سهام پیش می‌آید.
اگر وضعیتی پیش آید که هیچ عرضه کننده‌ای وجود نداشته باشد و تقاضای خرید سهام در سقف قیمت قرار گیرد در اصطلاح گفته میشود که سهم صف خرید است.
تصاویر زیر سهام‌های دارای صف خرید را نشان می‌دهند.
در تصاویر بالا هر چهار سهم با صف خرید روبه‌رو هستند. سفارشهای خرید در سقف قیمت مجاز (+۵ درصد) ثبت شده و فروشنده‌ای در آن قیمت نیست. اعداد کمرنگی که در قسمت سفارشات فروش مشاهده می‌کنید در روزهای گذشته سفارش خود را قرار داده‌اند و چون در روز جاری قیمت‌های سفارش آن بیش از حد مجاز نوسان است آنها را کمرنگ نشان می‌دهد.
منظور از صف فروش سهام چیست؟
حال تصور کنید اتفاق یا خبری منفی برای سهمی که قیمت روز قبل آن ۵۰۰ تومان بوده می‌افتد. چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ روز جاری با توجه به محدودیت دامنه نوسان منفی ۵ درصدی کف قیمتی که می‌توان سفارش گذاشت ۴۷۵ تومان است. صف فروش زمانی ایجاد میشود که فروشندگان در کف قیمتی مجاز سفارش فروش می‌گذارند اما خریداری وجود ندارد. هر چه تعداد سهام در صف فروش بیشتر باشد در اصطلاح گفته میشود که صف سنگین است. با توجه به انتشار خبر منفی در خصوص آن سهم، فشار زیادی برای فروشش ایجاد خواهد شد و عرضه سهم بر تقاضای آن فزونی خواهد یافت. این وضعیت را به گونه‌ای تصور کنید که فروشنده‌ها باید برای رهایی از کاهش قیمت سهمشان در آینده برای فروش سهم خود از یکدیگر سبقت بگیرند و قیمت پیشنهادی برای فروش خود را مرتب کاهش دهند. حالا به نظر شما فروشندگان تا کجا می‌توانند قیمت خود را کاهش دهند؟ تا منفی ۵ درصد یا همان ۴۷۵ تومان؟ به طور طبیعی اگر در قیمت ۴۷۵ تومان خریداری وجود نداشته باشد، فروشندگان در کف قیمت ۴۷۵ تومان با یکدیگر رقابت می‌کنند و هر کسی که زودتر سفارش خود را در کف قیمت قرار دهد در اولویت معامله قرار می‌گیرد. اگر حجم زیادی سهام در قیمت کف سفارش گذاشته شود و خریداری نباشد، صف فروش ایجاد خواهد شد.
مثالی از صف خرید و صف فروش
بنابراین صف‌های خرید یا فروش هنگامی رخ می‌دهند که در برابر تقاضا یا عرضه انبوه با حداکثر دامنه نوسان، طرف دیگر سهمی را برای فروش یا خرید وارد سامانه نکند. مثلاً اگر شرکتی دارای متقاضیان خرید ۲ میلیون سهم با حداکثر دامنه نوسان ۵ درصدی باشد و عرضه‌ای هم صورت نگیرد، صف خرید تشکیل میشود و برعکس. اما چنانچه برای همین ۲ میلیون سهم تقاضای خرید با دامنه نوسان کمتر از ۵ و مثلاً ۳ درصدی ارائه شود، نمی‌توان به آن صف خرید گفت، زیرا شرط حداکثر قیمتی احراز نشده است. همچنین اگر در برابر تقاضای خرید ۲ میلیون سهم با دامنه نوسان ۵ درصدی، طرف فروشنده هم اقدام به عرضه همین تعداد سهم و بیشتر کند، نمی‌توان از تشکیل صف خرید حرفی زد.
علاوه بر این، تشکیل صف‌های خریدوفروش ثابت نبوده و هرلحظه ممکن است با تصمیم سهامداران مخصوصاً حقوقی‌ها، صف خرید حذف و صف فروش جمع‌آوری شود یا حتی صف خرید به صف فروش و صف فروش به صف خرید تبدیل شود. وضعیت عرضه و تقاضای سهام شرکت‌ها جایگاه ویژه‌ای در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران و تعیین جریان‌های روزانه بازار و روند شاخص دارد. بنابراین در بررسی این متغیر چند نکته مهم مطرح است.اولین نکته این است که با توجه به نقش عواملی چون میزان سرمایه شرکت‌ها، درصد سهام شناور آزاد و تعداد سهامداران و ترکیب سهامداری در کمیت و کیفیت عرضه و تقاضای سهام، این عوامل در زمره بررسی‌ها قرار گیرند و سهامداران باید از آنها مطلع باشند.
نکته بعدی این است که سهامداران حرفه‌ای برخلاف سهامداران تازه‌وارد، تصمیم‌گیری در مورد ورود و خروج کوتاه‌مدت و میان‌مدت را فقط منوط به عرضه و تقاضای سهام نمی‌کنند و با این تفکر که نباید به‌صرف وجود صف‌های خریدوفروش تصمیم‌گیری کرد، اقدام به معامله سهام می‌کنند. یعنی در صورت پی بردن به ارزش‌های واقعی و پایدار شرکت‌ها، حاضر به خرید سهام حتی باوجود صف فروش بوده و تا حد امکان وارد صف خرید نمی‌شوند، بلکه ترجیح می‌دهند سهام مدنظر را از صف‌های فروش جمع کنند. این گروه که شامل سرمایه‌گذاران منطقی و ریسک‌پذیر هستند معتقدند لزوماً نباید همسو و هم‌جهت با بازار حرکت کرده و مانند اغلب سهامداران بدون بررسی‌های حداقلی و تحلیل، پیرو صف‌های خرید باشند، بلکه اگر معتقد به ارزشمندی سهام هستند باید هنگام عرضه و به پایین‌ترین قیمت اقدام به خرید کنند. سهامداران منطقی برای فروش سهام هم حرص و آز را کنار گذاشته و در چهارچوب ساختارهای معین اقدام به فروش سهام به بهترین قیمت ممکن می‌کنند و منتظر تشکیل صف‌های خرید نمی‌شوند.
نکته‌هایی که باید در صف خرید و صف فروش در نظر داشته باشید
حتما یادتان باشد اگر یک سهمی صف خرید داشت دلیلی بر رشد روزهای بعد آن سهم نیست و اگر سهمی هم در منفی کامل، صف فروش داشت، دلیلی بر افت سهم در روزهای آتی نیست. سهم‌های زیادی در بازار با صف خرید و صف فروش وجود داشتند اما روز بعد روند حرکتی آنها برعکس شده است. بنابراین توصیه میکنیم برای خرید و فروش فقط صف خرید و صف فروش سهام را ملاک قرار ندهید. یک موضوع مهم در صف خرید و صف فروش که حتما باید در نظر داشته باشید، ارسال سفارش آنلاین است. در ارسال سفارش، گزینه‌ای با عنوان «حجم نمایشی» در سامانه معاملات آنلاین کارگزاریتان مشاهده خواهید کرد. تحت هیچ عنوان نباید برای ارسال سفارش سهم‌هایی که صف خرید و صف فروش هستند، حجم نمایشی قرار دهید. چرا؟ به این دلیل که اگر مثلا بخواهید ۱۰۰ هزار سهم را در صف فروش بفروشید و حجم نمایشی را ۴۰ هزار سهم بذارید، پس از معامله این ۴۰ هزار سهم، باقی مانده سهامتان – همان ۶۰ هزار سهم دیگر – به آخر صف فروش منتقل خواهند شد. بنابراین منطقی نیست که از گزینه حجم نمایشی در سهامی که صف فروش یا صف خرید هستند استفاده کنید.
اهمیت صف خرید و صف فروش
بنابراین هرچند توجه به وضعیت عرضه و تقاضای سهام یکی از آخرین مراحل بررسی شرکت‌ها برای تصمیم‌گیری است، اما لزوماً به معنای تکیه‌گاه اصلی در خریدوفروش نیست، بلکه عاملی مهم است که باید به چندوچون آن توجه کرد. به جای ورود به صف‌های خریدوفروش، بهتر است منتظر فرصتی بود تا هنگام عرضه‌های سنگین سهام شرکت‌های ارزشمند، اقدام به خرید کرد و برعکس هنگام وجود تقاضاهای قابل‌توجه حاضر به فروش سهام به بالاترین قیمت ممکن بود. نکته بعدی توجه به چیدمان دو طرف عرضه و تقاضا در زمان پیش از گشایش معاملات یعنی بین ساعت‌های ۸:۳۰ تا ۹ صبح است که با تشکیل صف‌های خریدوفروش گاه سنگین برای شرکت‌های بزرگ و مطرح یا شرکت‌های کوچک و متوسط همراه است.
در این مقطع زمانی، کارگزاران سفارش‌هایی را که گاه می‌تواند غیرواقعی باشد را وارد سامانه معاملات می‌کنند تا ضمن اطلاع از مظنه طرف دیگر در مورد دادوستد واقعی سهام بعد از شروع معاملات تصمیم‌گیری کنند. (طبیعتاً یک معامله‌گر موفق با تسلط بر روش‌های فاندامنتال و تکنیکال وضعیت شرکت و سهام را بررسی کرده و بازیچه شایعات و اخبار نادرست نمی‌شود تا در دام صف خرید و صف فروش دروغین و هیجانی بیفتد).
بنابراین این نوع عرضه و تقاضا چندان نمی‌تواند قابل‌اتکا باشد و باید منتظر شروع معاملات و وضعیت سهام در اوقات بعد بود. این در حالی است که هنگام رونق بازار و حاکمیت جو روانی مثبت، معمولاً سهام شرکت‌های بزرگ باعرضه و تقاضای روان و گاه با صف‌های خرید سنگین مواجه می‌شوند. اما هنگام رکود بازار و نبود چشم‌اندازی مثبت، سهام این گروه با صف فروش روبه رو شده و در عوض شرکت‌های کوچک گاه بدون دلیلی خاص، شاهد رشد قیمت و گاه صف خرید می‌شوند. به همین علت است که نباید به عرضه و تقاضای سهام شرکت‌ها قبل از شروع زمان معاملات چندان بهایی داد، بلکه صرفاً باید متوجه آن بود و در صورت لزوم و تغییر معناداری تصمیم‌گیری کرد.
