بازار جذاب بورس، روز به روز پذیرای افراد تازه ای است که این بازار را به عنوان مکانی برای سرمایه گذاری خود انتخاب می کنند. اولین چیزی که سرمایه گذاران جدید را با خود درگیر می کند، حجم بالای لغات و اصطلاحات بورسی است که چاره ای جز آموختن آنها ندارند. درست مثل زمانی که ما نیز برای نخستین بار وارد بازار بورس شدیم و ذهنمان لبریز از علامت های سوال ریز و درشت شده بود. پرسش هایی مانند این که اصلا بورس چیست؟ سهام چیست؟ چگونه سرمایه گذاران، سهام ها را معامله می کنند و غیره. به سراغ تک تک این علامت های سوال رفتیم و پاسخ همه آنها را پیدا کردیم. در جریان این مطالعه به موضوعی که «صف خرید و صف فروش سهام» نام دارد رسیدیم. حالا می خواهیم در این مقاله به شما آموزش دهیم که صف خرید و صف فروش سهام چه مفهومی دارد و این شرایط چه زمانی برای سهم های موجود در بازار پیش می آید.
اهمیت محدودیت دامنه نوسان در معاملات سهام
پیش از آنکه بخواهیم در مورد مفهوم صف خرید و صف فروش سهام صحبت کنیم، ابتدا باید به سراغ عامل ایجاد کننده صف های خرید و فروش سهام برویم. در بورس ایران موضوعی به عنوان «محدودیت دامنه نوسان» داریم. اما کار دامنه نوسان در بورس چیست؟
ناظران و سیاست گذاران بورس برای هر سهم محدودیت دامنه نوسان در نظر گرفتند. این کار به آنها کمک می کند تا از نوسانات شدید و زیاد قیمت جلوگیری کنند. محدودیت دامنه نوسان برای سهام در بورس و همین طور فرابورس از منفی ۵ درصد تا مثبت ۵ درصد نسبت به قیمت روز قبل است. مثلا اگر قیمت روز گذشته سهم فولاد ۵۰۰ تومان باشد برای امروز، قیمت می تواند فقط در محدوده ۴۷۵ تومان تا ۵۲۵ تومان نوسان داشته باشد و کمتر و بیشتر از این محدوده در وضعیت عادی بازار معامله ای نخواهد داشت.
عرضه و تفاضا
قیمت ها در بازار همواره از طریق عرضه و تقاضا مشخص می شوند. فروشندگان اقدام به فروش کالا، سهام یا ارز می کنند و در مقابل خریداران با تقاضای خود، دارایی مبادلاتی را می خرند. وقتی صحبت از محدوده عرضه می شود، منظور محدوده ای است که فروشندگان زیادی منتظر عرضه دارایی مبادلاتی هستند. و وقتی در موردتقاضا صحبت می شود، منظور محدوده ای است که خریداران قیمت بازار را در آن سطح منصفانه ارزیابی می کنند و اقدام به خرید می کنند. این تعاریف بسیار شبیه به تعریف سطوح مقاومت و حمایت در علم تکنیکال است. درواقع سطح مقاومت مشابه عرضه بازار است و همچنین سطح حمایت هم مشابه تقاضای بازار است. اما مفهوم حمایت، مقاومت با تقاضا، عرضه تفاوت دارد. هرچند در هر دو مورد خریداران و فروشندگان نقش اساسی دارند، اما باید بین این دو مفهوم تفاوت قائل شد.
عرضه و تقاضا یکی از مهم ترین و کاربردی ترین واژگان در همه بازارها بوده و بین فعالان بازار سهام استفاده فراوانی دارند و از موارد بااهمیت برای بررسی های نهایی و تصمیم گیری های لحظه ای به شمار می روند. این اصطلاح در علم اقتصاد، تعاریف و تحلیل های پیچیده ای دارد، اما در بازار سهام، به درخواست هایی که برای خرید وارد سامانه معاملات می شوند، تقاضا و به درخواست های فروش، عرضه گفته می شود.
میزان سرمایه شرکت، درصد سهام شناور آزاد، تعداد سهامداران حقیقی و درصد مالکیت افراد حقوقی شرکت، جو روانی حاکم بر بازار، اخبار و شایعات خرد و کلان، حمایت یا عدم حمایت سهامداران عمده در جمع آوری هنگام فشار فروش و عرضه هنگام افزایش تقاضا، حجم ورود یا خروج سرمایه ها در بازار، استفاده یا عدم استفاده از بازار گردان، ارزان یا گران بودن قیمت هر سهم، شفافیت و اطلاع رسانی به موقع از صورت های مالی و رویدادهای مهم، مزیت نسبی شرکت ها و صنایع و… ازجمله عوامل مؤثر و مهم در تعیین عرضه و تقاضای سهام بوده و هرکدام از این موارد تغییراتی را ایجاد می کنند.
عرضه و تقاضای سهام و مواضع دو طرف خریدار و فروشنده (که در تعداد سفارش ها و دفعات معاملات مستتر است) می تواند بیانگر اقبال و عدم اقبال یا خنثی بودن سرمایه گذاران به سهام شرکت ها باشد. به این ترتیب که در صورت وجود اخبار مثبت یا انتظار اکثریت فعالان به رویدادی مثبت و بااهمیت در آینده، تعداد متقاضیان خرید افزایش می یابد و برعکس، هنگام بروز هر مسئله منفی به عرضه کنندگان سهام اضافه می شود. موضوع بعدی در مورد عرضه و تقاضا این است که در روزهای عادی و به جز هنگام بازگشایی نمادها بدون دامنه نوسان، حداکثر سفارش ها برای خرید یا فروش باید منطبق بر دامنه نوسان مشخص شرکت های بورسی و فرابورسی باشد و سفارش های بیشتر و کمتر از دامنه نوسان موردقبول نیست با این همه اگر همه عوامل مؤثر بر روند کلی بازار و صنایع و شرکت ها به گونه ای باشد که عطش سهامداران به خرید یا فروش افزایش یابد، می توان شاهد تشکیل صف های خرید یا فروش برای شرکت ها و گاه یک صنعت بود.
منظور از صف خرید سهام چیست؟
در مثال بالا تصور کنید خبر خوبی از شرکت فولاد منتشر می شود. با تحلیلی که افراد انجام می دهند این سهم تا قیمت ۶۲۰ تومان رشد می کند. در نتیجه، سرمایه گذاران، تمایل خود را برای خرید این سهام نشان می دهند. در این حالت، از یک طرف، امکان قرار دادن سفارش در قیمت بیشتر از ۵۲۵ تومان به دلیل محدودیت نوسان در آن روز وجود ندارد و از طرف دیگر، افراد برای خریدن سهام فولاد با هم رقابت می کنند. در چنین وضعیتی، فزونی تقاضا بر عرضه سهام پیش می آید.
اگر وضعیتی پیش آید که هیچ عرضه کننده ای وجود نداشته باشد و تقاضای خرید سهام در سقف قیمت قرار گیرد در اصطلاح گفته می شود که سهم صف خرید است.
تصاویر زیر سهام های دارای صف خرید را نشان می دهند.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
در تصاویر بالا هر چهار سهم با صف خرید روبه رو هستند. سفارش های خرید در سقف قیمت مجاز (+۵ درصد) ثبت شده و فروشنده ای در آن قیمت نیست. اعداد کمرنگی که در قسمت سفارشات فروش مشاهده می کنید در روزهای گذشته سفارش خود را قرار داده اند و چون در روز جاری قیمت های سفارش آن بیش از حد مجاز نوسان است آنها را کمرنگ نشان می دهد.
منظور از صف فروش سهام چیست؟
حال تصور کنید اتفاق یا خبری منفی برای سهمی که قیمت روز قبل آن ۵۰۰ تومان بوده می افتد. چه اتفاقی رخ می دهد؟ روز جاری با توجه به محدودیت دامنه نوسان منفی ۵ درصدی کف قیمتی که می توان سفارش گذاشت ۴۷۵ تومان است. صف فروش زمانی ایجاد می شود که فروشندگان در کف قیمتی مجاز سفارش فروش می گذارند اما خریداری وجود ندارد. هر چه تعداد سهام در صف فروش بیشتر باشد در اصطلاح گفته می شود که صف سنگین است. با توجه به انتشار خبر منفی در خصوص آن سهم، فشار زیادی برای فروشش ایجاد خواهد شد و عرضه سهم بر تقاضای آن فزونی خواهد یافت. این وضعیت را به گونه ای تصور کنید که فروشنده ها باید برای رهایی از کاهش قیمت سهمشان در آینده برای فروش سهم خود از یکدیگر سبقت بگیرند و قیمت پیشنهادی برای فروش خود را مرتب کاهش دهند. حالا به نظر شما فروشندگان تا کجا می توانند قیمت خود را کاهش دهند؟ تا منفی ۵ درصد یا همان ۴۷۵ تومان؟ به طور طبیعی اگر در قیمت ۴۷۵ تومان خریداری وجود نداشته باشد، فروشندگان در کف قیمت ۴۷۵ تومان با یکدیگر رقابت می کنند و هر کسی که زودتر سفارش خود را در کف قیمت قرار دهد در اولویت معامله قرار می گیرد. اگر حجم زیادی سهام در قیمت کف سفارش گذاشته شود و خریداری نباشد، صف فروش ایجاد خواهد شد.
مثالی از صف خرید و صف فروش
بنابراین صف های خرید یا فروش هنگامی رخ می دهند که در برابر تقاضا یا عرضه انبوه با حداکثر دامنه نوسان، طرف دیگر سهمی را برای فروش یا خرید وارد سامانه نکند. مثلاً اگر شرکتی دارای متقاضیان خرید ۲ میلیون سهم با حداکثر دامنه نوسان ۵ درصدی باشد و عرضه ای هم صورت نگیرد، صف خرید تشکیل می شود و برعکس. اما چنانچه برای همین ۲ میلیون سهم تقاضای خرید با دامنه نوسان کمتر از ۵ و مثلاً ۳ درصدی ارائه شود، نمی توان به آن صف خرید گفت، زیرا شرط حداکثر قیمتی احراز نشده است. همچنین اگر در برابر تقاضای خرید ۲ میلیون سهم با دامنه نوسان ۵ درصدی، طرف فروشنده هم اقدام به عرضه همین تعداد سهم و بیشتر کند، نمی توان از تشکیل صف خرید حرفی زد.
علاوه بر این، تشکیل صف های خریدوفروش ثابت نبوده و هرلحظه ممکن است با تصمیم سهامداران مخصوصاً حقوقی ها، صف خرید حذف و صف فروش جمع آوری شود یا حتی صف خرید به صف فروش و صف فروش به صف خرید تبدیل شود. وضعیت عرضه و تقاضای سهام شرکت ها جایگاه ویژه ای در تصمیم گیری های سرمایه گذاران و تعیین جریان های روزانه بازار و روند شاخص دارد. بنابراین در بررسی این متغیر چند نکته مهم مطرح است.اولین نکته این است که با توجه به نقش عواملی چون میزان سرمایه شرکت ها، درصد سهام شناور آزاد و تعداد سهامداران و ترکیب سهامداری در کمیت و کیفیت عرضه و تقاضای سهام، این عوامل در زمره بررسی ها قرار گیرند و سهامداران باید از آن ها مطلع باشند.
نکته بعدی این است که سهامداران حرفه ای برخلاف سهامداران تازه وارد، تصمیم گیری در مورد ورود و خروج کوتاه مدت و میان مدت را فقط منوط به عرضه و تقاضای سهام نمی کنند و با این تفکر که نباید به صرف وجود صف های خریدوفروش تصمیم گیری کرد، اقدام به معامله سهام می کنند. یعنی در صورت پی بردن به ارزش های واقعی و پایدار شرکت ها، حاضر به خرید سهام حتی باوجود صف فروش بوده و تا حد امکان وارد صف خرید نمی شوند، بلکه ترجیح می دهند سهام مدنظر را از صف های فروش جمع کنند. این گروه که شامل سرمایه گذاران منطقی و ریسک پذیر هستند معتقدند لزوماً نباید همسو و هم جهت با بازار حرکت کرده و مانند اغلب سهامداران بدون بررسی های حداقلی و تحلیل، پیرو صف های خرید باشند، بلکه اگر معتقد به ارزشمندی سهام هستند باید هنگام عرضه و به پایین ترین قیمت اقدام به خرید کنند. سهامداران منطقی برای فروش سهام هم حرص و آز را کنار گذاشته و در چهارچوب ساختارهای معین اقدام به فروش سهام به بهترین قیمت ممکن می کنند و منتظر تشکیل صف های خرید نمی شوند.
نکته هایی که باید در صف خرید و صف فروش در نظر داشته باشید
حتما یادتان باشد اگر یک سهمی صف خرید داشت دلیلی بر رشد روزهای بعد آن سهم نیست و اگر سهمی هم در منفی کامل، صف فروش داشت، دلیلی بر افت سهم در روزهای آتی نیست. سهم های زیادی در بازار با صف خرید و صف فروش وجود داشتند اما روز بعد روند حرکتی آنها برعکس شده است. بنابراین توصیه می کنیم برای خرید و فروش فقط صف خرید و صف فروش سهام را ملاک قرار ندهید. یک موضوع مهم در صف خرید و صف فروش که حتما باید در نظر داشته باشید، ارسال سفارش آنلاین است. در ارسال سفارش، گزینه ای با عنوان «حجم نمایشی» در سامانه معاملات آنلاین کارگزاریتان مشاهده خواهید کرد. تحت هیچ عنوان نباید برای ارسال سفارش سهم هایی که صف خرید و صف فروش هستند، حجم نمایشی قرار دهید. چرا؟ به این دلیل که اگر مثلا بخواهید ۱۰۰ هزار سهم را در صف فروش بفروشید و حجم نمایشی را ۴۰ هزار سهم بذارید، پس از معامله این ۴۰ هزار سهم، باقی مانده سهامتان – همان ۶۰ هزار سهم دیگر – به آخر صف فروش منتقل خواهند شد. بنابراین منطقی نیست که از گزینه حجم نمایشی در سهامی که صف فروش یا صف خرید هستند استفاده کنید.
اهمیت صف خرید و صف فروش
بنابراین هرچند توجه به وضعیت عرضه و تقاضای سهام یکی از آخرین مراحل بررسی شرکت ها برای تصمیم گیری است، اما لزوماً به معنای تکیه گاه اصلی در خریدوفروش نیست، بلکه عاملی مهم است که باید به چندوچون آن توجه کرد. به جای ورود به صف های خریدوفروش، بهتر است منتظر فرصتی بود تا هنگام عرضه های سنگین سهام شرکت های ارزشمند، اقدام به خرید کرد و برعکس هنگام وجود تقاضاهای قابل توجه حاضر به فروش سهام به بالاترین قیمت ممکن بود. نکته بعدی توجه به چیدمان دو طرف عرضه و تقاضا در زمان پیش از گشایش معاملات یعنی بین ساعت های ۸:۳۰ تا ۹ صبح است که با تشکیل صف های خریدوفروش گاه سنگین برای شرکت های بزرگ و مطرح یا شرکت های کوچک و متوسط همراه است.
در این مقطع زمانی، کارگزاران سفارش هایی را که گاه می تواند غیرواقعی باشد را وارد سامانه معاملات می کنند تا ضمن اطلاع از مظنه طرف دیگر در مورد دادوستد واقعی سهام بعد از شروع معاملات تصمیم گیری کنند. (طبیعتاً یک معامله گر موفق با تسلط بر روش های فاندامنتال و تکنیکال وضعیت شرکت و سهام را بررسی کرده و بازیچه شایعات و اخبار نادرست نمی شود تا در دام صف خرید و صف فروش دروغین و هیجانی بیفتد).
بنابراین این نوع عرضه و تقاضا چندان نمی تواند قابل اتکا باشد و باید منتظر شروع معاملات و وضعیت سهام در اوقات بعد بود. این در حالی است که هنگام رونق بازار و حاکمیت جو روانی مثبت، معمولاً سهام شرکت های بزرگ باعرضه و تقاضای روان و گاه با صف های خرید سنگین مواجه می شوند. اما هنگام رکود بازار و نبود چشم اندازی مثبت، سهام این گروه با صف فروش روبه رو شده و در عوض شرکت های کوچک گاه بدون دلیلی خاص، شاهد رشد قیمت و گاه صف خرید می شوند. به همین علت است که نباید به عرضه و تقاضای سهام شرکت ها قبل از شروع زمان معاملات چندان بهایی داد، بلکه صرفاً باید متوجه آن بود و در صورت لزوم و تغییر معناداری تصمیم گیری کرد.