روند رو به توسعه بازارهای مالی جهان و عرضه اولیه شرکت­ های جدید در بورس­ های اوراق بهادار، بر اهمیت روش ­های مختلف عرضه اولیه افزوده است. همواره مسئولان بازار سرمایه به دنبال به کارگیری روش ­های نوین عرضه اولیه ای چون بوک بیلدینگ و همینطور تهیه و تدوین مقررات دقیق و مناسب برای به کارگیری این روش ­ها هستند تا بدین وسیله بتوانند با ارزش­ گذاری منصفانه اوراق بهادار و تخصیص بهینه­ اوراق، بازاری جذاب را برای سرمایه گذاران به وجود آورده و با حضور سرمایه­ گذاران جدید به افزایش نقد شوندگی و عمق بازار کمک کنند. در این یاد داشت به طور اجمالی روش رایج عرضه اولیه در بورس شرح داده شده است.

روش ثبت سفارش بوک بیلدینگ

در این روش، بر اساس قیمت پایه ای که متعهد پذیره نویس در دامنه مشخص سامانه های معاملاتی اعلام می کند، تمامی سرمایه­ گذاران اعم از حقیقی، حقوقی، نهادی و آنلاین می توانند در آن دامنه سفارش­ ها را وارد کنند و بر اساس حجم سفارش های وارد شده و قیمت­ های مد نظر بازار، سهم جدید در بازار کشف قیمت می شود. ثبت سفارش در این عرضه اولیه، سه مشخصه مهم دارد:

  • بازه زمانی ثبت سفارش: معمولاً زمان دقیق عرضه اولیه در همان روز در قسمت ناظر بازار در صفحه همان نماد قرار می­ گیرد.
  • بازه قیمتی ثبت سفارش: در اطلاعیه ذکر می­ شود.
  • حداکثر حجم سفارش: در اطلاعیه عرضه اولیه ذکر می­ شود.

کشف قیمت در روش بوک بیلدینگ

در روش قبلی عرضه اولیه، سهم طی یک فرایند توسط حقوقی ها کشف قیمت می شد. در این فرایند سرمایه گذاران حقیقی دخالت نداشتند و فقط حقوقی ها با ارسال سفارشات خود در قیمت های مختلف فرایند کشف قیمت را انجام می دادند. سپس با توجه به تعداد سهام قابل عرضه، سهمیه هر شخص حقیقی مشخص می شد و هر کد معاملاتی می توانست در قیمت تعیین شده و ثابت، برای خرید مقدار سهمیه تعیین شده، سفارش خود را ارسال کند. اما در روش بوک بیلدینگ، قیمت ثابتی برای عرضه اولیه سهم تعیین نمی شود بلکه یک کف و سقف قیمتی در نظر گرفته می ­شود که سهامداران می­ توانند در این بازه اقدام به ثبت سفارش کنند.

قیمت در روش بوک بیلدینگ

پس از مشخص شدن ساعت ثبت سفارش، شما می­ توانید سفارش خود را با توجه به حجم و قیمت اعلام شده به صورت آنلاین و یا از طریق کارگزاری وارد نمایید. قیمت را باید بر اساس دامنه قیمتی که در پیام اعلام شده، با توجه به تحلیلی که از ارزش قیمتی سهم بدست آورده ­اید قرار دهید. اگر فرد قیمت بالاتری قرار دهد احتمال اینکه بتواند خرید انجام دهد بیشتر است. به دلیل اینکه تعداد شرکت کنندگان در عرضه اولیه بسیار زیاد است، تقریباً همه افراد سفارش خود را در سقف قیمت ارسال می کنند؛ بنابراین کسانی که قیمت خرید را در حداکثر قرار ندهند به احتمال قوی هیچ سهامی بدست نمی آورند.

اولویت در تخصیص عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ

اختصاص سهم در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ دیگر بر اساس اولویت زمانی ثبت سفارش نیست؛ بنابراین شخصی که در انتهای بازه زمانی معرفی شده سفارش خود را ارسال می کند با شخصی که در ابتدای بازه زمانی سفارش خود را ارسال کرده هیچ تفاوتی باهم ندارند.

ثبت سفارش عرضه اولیه در چند کارگزاری

در روش قبلی عرضه اولیه، سفارشات ارسالی در یک صف قرار می گرفتند و به افرادی که در ابتدای صف بودند به نوبت سهم تعلق می گرفت. افرادی که به معاملات آنلاین دسترسی نداشتند سهمیه خود را از کارگزاری طلب می کردند. اختصاص سهمیه برای شرکت های کارگزاری و نحوه تقسیم سهم توسط کارگزاری ها در بین مشتریان و سایر شرایط باعث ایجاد نارضایتی در بین سرمایه گذاران بورس تهران شده بود اما در عرضه اولیه جدید به این روش کارگزاری هیچ نقشی را در تعیین تعداد تخصیص سهم به مشتری همانند گذشته ندارد و مشتریان حقیقی می­ توانند در زمان گشایش سفارش ­های خرید و فروش خود را ثبت نمایند.

تخصیص اوراق بهادار در روش بوک بیلدینگ

در زمان ثبت سفارش و تعیین قیمت باید به این نکته توجه داشت که درصورتی که حجم کل سفارش ­های ثبت شده در دامنه قیمت، مساوی یا بیشتر از تعداد کل اوراق بهادار قابل عرضه باشد، تخصیص اوراق بهادار بر اساس اولویت قیمت و به قیمت ثبت شده هر سفارش انجام می شود. در گام بعدی، در صورتی که حجم کل سفارشات، در قیمت سقف دامنه، از تعداد سهامی که سهامدار عمده قرار است عرضه کند بیشتر باشد قیمت پایانی سهم همان قیمت سقف خواهد بود ولی نحوه تخصیص به کدها به این صورت است که تعداد حداقلی را مشخص و از اولین تا آخرین سفارش، عرضه و دوباره از ابتدا تا انتها تکرار می ­شود تا میزان سهام مشخص­ شده به اتمام برسد. همچنین در این روش هر کد معاملاتی امکان ثبت تنها یک سفارش را خواهد داشت. لذا حتی اگر شما امکان دسترسی به سامانه معاملاتی چند کارگزاری را داشته باشید، در نهایت تنها یک سهمیه برای عرضه اولیه به شما تخصیص پیدا می کند.

اصلاح سفارش در روش بوک بیلدینگ

تا زمانی که مهلت ثبت سفارش پایان نیافته است می توانید دستور خود را حذف و ویرایش نمایید. اما پس از اتمام زمان ثبت سفارش شما قادر به حذف یا ویرایش نخواهید بود.

متعهد خرید در روش بوک بیلدینگ

همچنین در روش قبلی متعهد خرید وجود نداشت و ممکن بود حجم کمتر از انتظار در عرضه اولیه به فروش برسد اما در روش بوک بیلدینگ متعهد خرید وجود دارد و در صورتی که حجم سفارشات به میزان عرضه نباشد، معمولاً متعهد خرید بر اساس شرایط، باقیمانده سهام را خریداری می کند.