روش بوک بیلدینگ چیست؟
روند رو به توسعه بازارهای مالی جهان و عرضه اولیه شرکت‌های جدید در بورس‌های اوراق بهادار، بر اهمیت روش‌های مختلف عرضه اولیه افزوده است. همواره مسئولان بازار سرمایه به دنبال به کارگیری روش‌های نوین عرضه اولیه‌ای چون بوک بیلدینگ و همینطور تهیه و تدوین مقررات دقیق و مناسب برای به کارگیری این روش‌ها هستند تا بدین وسیله بتوانند با ارزش گذاری منصفانه اوراق بهادار و تخصیص بهینه اوراق، بازاری جذاب را برای سرمایه گذاران به وجود آورده و با حضور سرمایه گذاران جدید به افزایش نقد شوندگی و عمق بازار کمک کنند. در این یاد داشت به طور اجمالی روش رایج عرضه اولیه در بورس شرح داده شده است.
عرضه عمومی اولیه (IPO)
اصطلاح عرضه‌ای عمومی اولیه که رواج آن به بازارهای پر رونق ۱۹۹۰ برمی‌گردد، عبارت است از این که یک شرکت برای اولین بار در طول دوران فعالیت خود اقدام به عرضه سهام به عموم می‌نماید. نکته قابل توجه آن است که شرکت‌هایی که برای اولین بار در بورس عرضه می‌شوند تازه تأسیس نبوده و غالباً، حداقل دارای ۳ سال سابقه فعالیت هستند لذا در این اصطلاح، کلمه اولیه به معنی عرضه سهام شرکت برای اولین بار به سهامداران بیرونی، از طریق بورس، در زمانی است که شرکت مزبور، در پروسه‌ای از فعالیت خود دریافته است که پذیرش در بورس، کمک شایانی به جذب سرمایه، کاهش هزینه‌های تأمین مالی و حتی کاهش مالیات می‌نماید. تعداد سهامی که طی یک فرایند عرضه عمومی اولیه وارد بازار معامله میشود به ساختار مالکیت پیش از IPO بستگی دارد، به گونه‌ای که اگر قبل از اولین عرضه عمومی، تمرکز مالکیت سهام وجود داشته باشد و سهامداران قبلی احساس نمایند که به واسطه IPO قدرت کنترل خود در امور شرکت را از دست خواهند داد، سهام کمتری منتشر خواهد شد و به گونه‌ای نیز توزیع می‌گردد که سهامداران بزرگ دیگری به وجود نیایند. عرضه‌های اولیه در سال‌های اخیر در بورس تهران رونق و طرفداران بسیاری پیدا کرده است، زیرا بسیاری از عرضه‌های اولیه برای سرمایه‌گذاران سود ده بوده‌اند. روش‌های عرضه اولیه سهام در قالب چهار روش حراج، عرضه با قیمت ثابت، ثبت دفتری و روش‌های ترکیبی انجام میشود که در ادامه به بررسی و تحلیل روش ثبت سفارش یا ثبت دفتری خواهیم پرداخت.
روش ثبت سفارش بوک بیلدینگ
در این روش، بر اساس قیمت پایه‌ای که متعهد پذیره نویس در دامنه مشخص سامانه‌های معاملاتی اعلام می‌کند، تمامی سرمایه گذاران اعم از حقیقی، حقوقی، نهادی و آنلاین می‌توانند در آن دامنه سفارش‌ها را وارد کنند و بر اساس حجم سفارش‌های وارد شده و قیمت‌های مد نظر بازار، سهم جدید در بازار کشف قیمت میشود. ثبت سفارش در این عرضه اولیه، سه مشخصه مهم دارد:
- بازه زمانی ثبت سفارش: معمولاً زمان دقیق عرضه اولیه در همان روز در قسمت ناظر بازار در صفحه همان نماد قرار می‌گیرد.
- بازه قیمتی ثبت سفارش: در اطلاعیه ذکر میشود.
- حداکثر حجم سفارش: در اطلاعیه عرضه اولیه ذکر میشود.
کشف قیمت در روش بوک بیلدینگ
در روش قبلی عرضه اولیه، سهم طی یک فرایند توسط حقوقی‌ها کشف قیمت می‌شد. در این فرایند سرمایه‌گذاران حقیقی دخالت نداشتند و فقط حقوقی‌ها با ارسال سفارشات خود در قیمت‌های مختلف فرایند کشف قیمت را انجام می‌دادند. سپس با توجه به تعداد سهام قابل عرضه، سهمیه هر شخص حقیقی مشخص می‌شد و هر کد معاملاتی می‌توانست در قیمت تعیین شده و ثابت، برای خرید مقدار سهمیه تعیین شده، سفارش خود را ارسال کند. اما در روش بوک بیلدینگ، قیمت ثابتی برای عرضه اولیه سهم تعیین نمی‌شود بلکه یک کف و سقف قیمتی در نظر گرفته میشود که سهامداران می‌توانند در این بازه اقدام به ثبت سفارش کنند.
قیمت در روش بوک بیلدینگ
پس از مشخص شدن ساعت ثبت سفارش، شما می‌توانید سفارش خود را با توجه به حجم و قیمت اعلام شده به صورت آنلاین و یا از طریق کارگزاری وارد نمایید. قیمت را باید بر اساس دامنه قیمتی که در پیام اعلام شده، با توجه به تحلیلی که از ارزش قیمتی سهم بدست آورده‌اید قرار دهید. اگر فرد قیمت بالاتری قرار دهد احتمال اینکه بتواند خرید انجام دهد بیشتر است. به دلیل اینکه تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه اولیه بسیار زیاد است، تقریباً همه افراد سفارش خود را در سقف قیمت ارسال می‌کنند؛ بنابراین کسانی که قیمت خرید را در حداکثر قرار ندهند به احتمال قوی هیچ سهامی بدست نمی‌آورند.
اولویت زمانی
اختصاص سهم در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ دیگر بر اساس اولویت زمانی ثبت سفارش نیست؛ بنابراین شخصی که در انتهای بازه زمانی معرفی شده سفارش خود را ارسال می‌کند با شخصی که در ابتدای بازه زمانی سفارش خود را ارسال کرده هیچ تفاوتی باهم ندارند.
نقش کارگزار
در روش قبلی عرضه اولیه، سفارشات ارسالی در یک صف قرار می‌گرفتند و به افرادی که در ابتدای صف بودند به نوبت سهم تعلق می‌گرفت. افرادی که به معاملات آنلاین دسترسی نداشتند سهمیه خود را از کارگزاری طلب می‌کردند. اختصاص سهمیه برای شرکت‌های کارگزاری و نحوه تقسیم سهم توسط کارگزاری‌ها در بین مشتریان و سایر شرایط باعث ایجاد نارضایتی در بین سرمایه گذاران بورس تهران شده بود اما در عرضه اولیه جدید به این روش کارگزاری هیچ نقشی را در تعیین تعداد تخصیص سهم به مشتری همانند گذشته ندارد و مشتریان حقیقی می‌توانند در زمان گشایش سفارش‌های خرید و فروش خود را ثبت نمایند.
تخصیص اوراق بهادار در روش بوک بیلدینگ
در زمان ثبت سفارش و تعیین قیمت باید به این نکته توجه داشت که درصورتی که حجم کل سفارش‌های ثبت شده در دامنه قیمت، مساوی یا بیشتر از تعداد کل اوراق بهادار قابل عرضه باشد، تخصیص اوراق بهادار بر اساس اولویت قیمت و به قیمت ثبت شده هر سفارش انجام میشود. در گام بعدی، در صورتی که حجم کل سفارشات، در قیمت سقف دامنه، از تعداد سهامی که سهامدار عمده قرار است عرضه کند بیشتر باشد قیمت پایانی سهم همان قیمت سقف خواهد بود ولی نحوه تخصیص به کدها به این صورت است که تعداد حداقلی را مشخص و از اولین تا آخرین سفارش، عرضه و دوباره از ابتدا تا انتها تکرار میشود تا میزان سهام مشخص شده به اتمام برسد. همچنین در این روش هر کد معاملاتی امکان ثبت تنها یک سفارش را خواهد داشت. لذا حتی اگر شما امکان دسترسی به سامانه معاملاتی چند کارگزاری را داشته باشید، در نهایت تنها یک سهمیه برای عرضه اولیه به شما تخصیص پیدا می‌کند.
اصلاح سفارش در روش بوک بیلدینگ
تا زمانی که مهلت ثبت سفارش پایان نیافته است می‌توانید دستور خود را حذف و ویرایش نمایید. اما پس از اتمام زمان ثبت سفارش شما قادر به حذف یا ویرایش نخواهید بود.
متعهد خرید در روش بوک بیلدینگ
همچنین در روش قبلی متعهد خرید وجود نداشت و ممکن بود حجم کمتر از انتظار در عرضه اولیه به فروش برسد اما در روش بوک بیلدینگ متعهد خرید وجود دارد و در صورتی که حجم سفارشات به میزان عرضه نباشد، معمولاً متعهد خرید بر اساس شرایط، باقیمانده سهام را خریداری می‌کند.
