تعریف عرضه اولیه
برای آنکه با نحوه خرید آنلاین عرضه اولیه آشنا شویم، شاید بد نباشد، ابتدا راجع به عرضه اولیه توضیحاتی بدهیم. عرضه اولیه به زبان ساده، اولین حضور یک شرکت در بازار سرمایه به صورت رسمی است؛ به عبارت دیگر، در عرضه اولیه، سهام یک شرکت برای بار اول در بورس توسط عموم قابل خریداری خواهد بود. یک شرکت برای حضور در بازار بورس، باید مدارک لازم را به سازمان تقدیم و مراحل پذیرش را طی کند تا بتواند مجوز حضور در این بازار را دریافت کند. عرضه‌های اولیه در سال‌های اخیر در بورس تهران، رونق زیادی پیداکرده است. دلیل این امر، رشد قیمتی سهم در روزهای اول عرضه و دست‌یابی به سود بی‌دردسر برای خریداران است؛ زیرا بسیاری از عرضه‌های اولیه برای سرمایه‌گذاران سودده بوده‌اند. با پیشرفت تکنولوژی، معامله در بازار سهام روز به روز آسان‌تر شده و افراد با سطح دانش کمتر نیز می‌توانند به راحتی معاملات خود را انجام دهند. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که لازم است قبل از ورود به بازار بورس، اطلاعات و دانش کافی کسب‌شده و باتجربه مفید اقدام به معامله نماییم. عرضه‌های اولیه معمولاً چندین بار در سال انجام می‌شوند. به عنوان مثال، در ۸ ماهه نخست سال ۱۳۹۸، ۱۴ عرضه اولیه انجام شده است.
روش‌های عرضه اولیه
به طور کلی سه روش برای قیمت‌گذاری و نحوه عرضه اولیه سهام وجود دارد:
- عرضه عمومی به روش ثبت دفتری Book Building
- عرضه عمومی به روش حراج Auction
- عرضه عمومی به روش قیمت ثابت Fixed Price Offering
درروش “ثبت دفتری” که هم‌اکنون مورداستفاده است، قیمت سهام شرکت طی فرآیندی از طریق بازاریابی، جمع‌آوری سفارشات خرید و قیمت‌های پیشنهادی و برآورد میزان تقاضا، مشخص می‌شود. سپس کف و سقفی برای قیمت و حجم مشخصی برای سفارش در نظر گرفته می‌شود. ازجمله مزایایی که برای این روش می‌توان عنوان کرد، عدالت تخصیص عرضه اولیه است؛ زیرابه هر کد تعداد یکسانی اختصاص می‌یابد و اولویت باکسانی است که قیمت بالاتری ثبت کرده‌اند. این امر رقابتی را برای رشد قیمتی سهم فراهم می‌کند و از هرج و مرج جلوگیری می‌کند. این روش چندین سال است که مورداستفاده قرار می‌گیرد و نسبت به روش حراج که درگذشته استفاده می‌شد آسان‌تر و کم دردسرتر است.
درروش “حراج”، سهام به شخصی تعلق می‌گیرد که بیشترین قیمت را ثبت کرده است. درواقع مزایده‌ای برای فروش سهام برگزار می‌شود. این روش برای عرضه اوراق دولتی و همچنین اوراق خصوصی‌سازی‌هایی که مجبور هستند تغییر ماهیت مالکیتی سهام بدهند، مفیدتر است.
در “عرضه عمومی به قیمت ثابت”، قیمت ثابت و مشخصی اعلام می‌گردد و خریداران همان قیمت را ثبت می‌کنند. این روش یکی از روش‌های قدیمی عرضه به شمار می‌آید. در برخی کشورها از روش‌های ترکیبی نظیر حراج-عرضه عمومی به روش قیمت ثابت یا عرضه عمومی به روش گشایش و یا عرضه عمومی به روش ثبت سفارش (روش مرسوم در ایران) نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
چگونه سهامی که عرضه اولیه می‌شود را خریداری کنیم؟
با توجه به اینکه مدتی است از روش ثبت سفارش برای خرید آنلاین عرضه اولیه استفاده می‌شود، به توضیح این روش می‌پردازیم. به منظور عرضه اولیه به روش ثبت سفارش، مدیر عرضه باید حداقل ۷ روز کاری قبل از آغـاز ثبت سفارش، گزارشی شامل اطلاعات مشخصات مدیر عرضه، تاریخ ثبت سفارش، کـف قیمـت و دامنه قیمت در ثبت سفارش، تعداد سهام قابل‌عرضه و سـقف تعهـد خریـد، اعضـای گـروه متعهدین و تعهدات ایشان را مطابق فرم بورس پـس از تأییـد ناشـر پذیرفته‌شده، سـهامداران عمـده عرضه‌کننده و مدیر عرضه به بورس ارسال نماید. بورس، پس از موافقت باعرضه اولیه، این اطلاعـات را در اطلاعیه عرضه اولیه قید نموده و حداقل ۲ روز کاری قبل از ثبت سفارش منتشر می‌نماید (دامنه قیمت نمی‌تواند بیشتر از ۲۰ درصد بالاتر از کف قیمت پیشنهادی باشد). پس از انتشار اطلاعیه عرضه اولیه و مشخص شدن زمان عرضه اولیه، باید منتظر اعلام ساعت دقیق در روز عرضه از طریق اطلاعیه‌های پیام ناظر بازار باشیم. پس از آنکه زمان دقیق عرضه اولیه مشخص شد، میتوانیم با مراجعه به صفحه آنلاین کارگزاری که در آن معامله میکنیم، سفارش خود را ثبت کنیم. مزیت روش ثبت سفارش آن است که نیازی نیست خریداران سهام، در یک‌لحظه سفارش را وارد سیستم کنند و نوبت ارسال سفارش مهم نیست. حجم ارسالی نیز میزان مشخصی است و هر کد معاملاتی بیش از حجم اعلام‌شده نمی‌تواند سهم خریداری کند. نکته مهم دیگر آن است که هر کد معاملاتی در هر عرضه اولیه فقط یک‌بار می‌تواند ثبت سفارش داشته باشد. آنچه در این روش اهمیت دارد، قیمت ثبت‌شده است.
هرچه قیمت ثبت شده به قیمت کشف‌شده نزدیک‌تر باشد، احتمال تخصیص سهم به سهامدار بیشتر است. به عنوان مثال در عرضه اولیه “وآوا” بازه قیمتی ۲۱۰ تا ۲۱۶ تومان اعلام شد. قیمت کشف‌شده ۲۱۶ تومان بود. شخصی که سقف قیمتی را مدنظر قرارداد و ثبت سفارش انجام داد موفق به خرید این سهم شد. طبق تجربیات، با توجه به خیل عظیم شرکت‌کنندگان در عرضه اولیه و رقابت تنگانگ، بهتر است سقف قیمتی مدنظر باشد تا خرید انجام شود؛ بنابراین کسانی که قیمت خرید را در حداکثر قرار ندهند به احتمال زیاد صاحب سهام نخواهند شد. در مورد بازه زمانی ثبت سفارش نیز، دست سهامدار باز گذاشته‌شده تا با دقت و آرامش سفارش خود را ثبت نماید. به عنوان مثال اگر بازه زمانی اعلام‌شده بین ۱۰ صبح تا ۱۲ باشد، سهامدار در فاصله این ۲ ساعت می‌تواند به سامانه آنلاین خود مراجعه کند و حجم و قیمت مدنظر خود را ثبت کند. قبل و بعد از این زمان، وی مجاز به ثبت سفارش نیست و خریدی صورت نمی‌گیرد. اختصاص سهم در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ دیگر براساس اولویت زمانی ثبت سفارش نیست. شخصی که در ساعت ۱۰ سفارش ثبت کرده نسبت به کسی که ساعت ۱۲ ثبت سفارش انجام داده، هیچ اولویتی در تخصیص سهام ندارد. در مورد چگونگی تخصیص سهام چند حالت ممکن است پیش بیاید:
- وضعیت اول – در صورتی که حجم کل سفارشات، در سقف قیمت، از تعداد سهام قابل‌عرضه بیشتر باشد.
قیمت پایانی سهم همان سقف قیمت خواهد بود ولی نحوه تخصیص به کدهای افراد به این‌صورت است که تعداد حداقلی را مشخص، و از اولین تا آخرین سفارش، عرضه انجام شده و دوباره از ابتدا تا انتها تکرار می‌شود تا میزان سهم مشخص به اتمام برسد؛ مثلاً اگر محدودیت حجمی ۱۰۰۰ سهم باشد و ۲۰۰۰۰ کد داشته باشیم، حداقل حجمی تعیین می‌شود (۱۰۰ تا)، به همه کدها ابتدا ۱۰۰ عدد سهم داده می‌شود و آن‌قدر این کار انجام می‌شود تا سهام‌ها به پایان برسد. پس در این مرحله اگر قیمت کف را انتخاب کرده باشید به شما سهمی تعلق نمی‌گیرد.
- وضعیت دوم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده برابر با تعداد سهام قابل‌عرضه باشد.
در این شرایط براساس اولویت قیمتی از بالاترین تقاضا تا کف قیمتی عرضه می‌شود و قیمت پایانی به همان روش میانگین موزون قیمت تخصیص‌یافته در بازار عادی خواهد بود.
- وضعیت سوم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده در دامنه قیمت، بیشتر از تعداد قابل‌عرضه باشد.
در این شرایط ابتدا با توجه به اولویت سفارشات براساس قیمت آن‌ها، سهم‌ها از بالاترین قیمت به سمت پایین‌ترین قیمت عرضه می‌شود، سپس اگر در پایین‌ترین قیمت، حجم سفارشات بیش از تعداد سهام باقیمانده باشد دقیقاً به روشی که در وضعیت اول اشاره شد، با حداقلی مشخص سهام باقیمانده اختصاص می‌یابد.
- وضعیت چهارم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده کمتر از تعداد کل سهام قابل‌عرضه باشد
ولی به گونه‌ای باشد که پس از اعمال تمام یا بخشی از تعهد خرید، کل سهام قابل‌عرضه معامله شود، در صورتی که ایفای تعهد خرید حداقل به میزان ۵۰ درصد کل تعهد و بیش از ۱۰ درصد کل سهام قابل‌عرضه باشد، قیمت عرضه معادل قیمت کف خواهد بود. اگر حجم خریدار از تعداد سهام قابل‌عرضه کمتر باشد سهم باقیمانده را متعهد خرید باید خریداری نماید.
- وضعیت پنجم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده در عرضه اولیه به اندازه‌ای کم باشد
با اعمال تعهد خرید هم کل سهام قابل‌عرضه معامله نشود، عرضه انجام نمی‌شود. در این‌صورت عرضه شکست‌خورده و باید باقیمت پایین‌تری مجدداً اطلاعیه عرضه اعلام گردد. حال که شمای کلی از عرضه اولیه، روش‌های آن و جزئیات ثبت سفارش ارائه شد.
قدم به قدم به نحوه خرید آنلاین عرضه اولیه سهام می‌پردازیم.
قدم اول: مطالعه اطلاعیه خرید آنلاین عرضه اولیه
معمولاً اطلاعیه‌های عرضه اولیه از طریق سایت سازمان یا فرابورس اطلاع‌رسانی می‌شوند. نکاتی که لازم است در این اطلاعیه به آن توجه کنید، حداکثر حجم سفارش، بازه قیمتی و تاریخ عرضه اولیه است.
قدم دوم: اطلاع از زمان دقیق خرید آنلاین عرضه اولیه
در روز موعود، از طریق سایت www.tsetmc.com و مطالعه پیام‌های ناظر بازار می‌توانید از بازه زمانی موردنظر برای ثبت سفارش اطلاع پیدا کنید. اطلاعیه‌های ناظر بازار به شکل یک اعلام کوچک در گوشه سمت چپ و پایین صفحه‌نمایش داده می‌شود. البته از طریق سامانه آنلاین خود نیز می‌توانید اطلاعات پیام ناظر را ببینید.
قدم سوم: بررسی موجودی حساب آنلاین
با دانستن حجم درخواستی و بازه قیمتی اعلام‌شده، می‌توانید مبلغ تقریبی موردنیاز جهت خرید آنلاین عرضه اولیه سهام را محاسبه نمایید و حساب خود را به آن میزان شارژ کنید. بدین‌صورت که حجم موردنظر را در سقف قیمت درخواستی ضرب نمایید. البته این مبلغ بدون احتساب کارمزد است و برای محاسبه دقیق‌تر لازم است از ماشین‌حساب بورسی استفاده نمایید. بهتر است افزایش موجودی را، به روز عرضه اولیه موکول نکرده و در روزهای پیشین این کار را انجام دهید؛ زیرا با توجه به رقابت زیاد شرکت‌کنندگان، احتمال شلوغی آنلاین‌ها و اتلاف وقت برای شارژ حساب وجود دارد. عده‌ای از سهامداران، از طریق فروش سهام دیگر با افزایش موجودی در همان روز عرضه اولیه، قصد فراهم کردن موجودی موردنیاز رادارند که بهتر است این کار را انجام ندهند.
قدم چهارم: ثبت سفارش
با توجه به امکانات سامانه معاملاتی، ثبت سفارش متفاوت است. در برخی از سامانه‌های معاملاتی، گزینه خرید آنلاین عرضه اولیه وجود دارد که شما با کلیک روی آن می‌توانید، حجم موردنظر، قیمت موردنظر را ثبت کنید. در سایر سامانه‌های معاملاتی، لازم است از گزینه جستجو استفاده نمایید و نماد شرکت موردنظر برای خرید آنلاین عرضه اولیه را تایپ کنید و مانند دیگر معاملات سهام، قیمت و حجم را وارد نموده و ثبت نهایی کنید. پس از ارسال سفارش، باید پیغام موفقیت‌آمیز بودن ارسال سفارش را ببینید. برای اطمینان از ارسال شدن سفارش، می‌توانید لیست سفارشات را بررسی کنید. با بستن صفحه آنلاین، سفارش شما باقی می‌ماند و مشکلی برای آن پیش نمی‌آید.
قدم پنجم: بررسی نتیجه
معمولاً، تخصیص سهام عرضه اولیه تا ساعت ۱۶ همان روز پایان می‌یابد و شما با مراجعه به پنل معاملاتی خود می‌توانید سفارش معامله‌شده خود را مشاهده نمایید. درروش ثبت سفارش به هر نفر، حجم مشخصی تخصیص می‌یابد بنابراین با افزایش تعداد شرکت‌کنندگان از سهمیه هر شخص کاسته خواهد شد و الزاماً به میزان حداکثر حجم ثبت شده، تخصیص صورت نمی‌گیرد.
سایر نکات مربوط به خرید آنلاین عرضه اولیه
روشی که بیان شد، خرید آنلاین عرضه اولیه به روش آنلاین از طریق ثبت سفارش بود. البته که روش‌های دیگر نیز وجود دارد. در برخی سامانه‌های معاملاتی، صرفاً لازم است به اندازه موردنیاز برای عرضه اولیه در حساب شما موجودی باشد تا به صورت خودکار خرید انجام شود؛ بنابراین نیازی نیست مراحل بالا طی شده و ثبت سفارش انجام شود. همچنین شما قادر خواهید بود با ثبت سفارش آفلاین، از کارگزار بخواهید عرضه اولیه را برای شما بخرد. این کار را در روزهای قبل از عرضه اولیه با ثبت در سامانه معاملاتی می‌توانید انجام دهید.
