یکی از مباحث جذاب و پر چالش بورسی، افزایش سرمایه خوب است یا بد می باشد. شرکت ها به قصدهای مختلفی اقدام به افزایش سرمایه می کنند؛ اما نکته ای که وجود دارد آن است که افزایش سرمایه انواع مختلفی دارد و هرکدام ویژگی های خاص خود را دارد. همچنین پیامدهای هر یک بر وضعیت شرکت و سهامدار یکسان نیست. در ابتدا بهتر است هدف از افزایش سرمایه و انواع آن را شرح دهیم و سپس به سوال افزایش سرمایه خوب است یا بد پاسخ خواهیم داد.
افزایش سرمایه چیست؟
شرکت ها به هدف تأمین منابع موردنیاز طرح های توسعه ای یا اصلاح ساختار مالی، اقدام به افزایش سرمایه می کنند. به عبارت بهتر، یکی از روش های تأمین مالی شرکت است. به منظور افزایش سرمایه، لازم است تعدادی سهام جدید منتشر شود و سهامداران شرکت آن ها را بخرند؛ بنابراین با تأمین مالی از طریق سهامداران، مبلغ موردنظر فراهم می شود.
افزایش سرمایه به چه کسانی تعلق می گیرد؟
به سهامداری تعلق می گیرد که در تاریخ اجرای مصوبه مجمع عمومی فوق العاده شرکت در این خصوص، مالک سهام شرکت باشد و اصطلاحاً در مجمع عمومی فوق العاده افزایش سرمایه، شرکت کند.
انواع روش های افزایش سرمایه
تفاوت انواع مختلف افزایش در محل تأمین سهام جدید است. به طورکلی ۳ نوع افزایش سرمایه وجود دارد:
- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها
- افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه)
- افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها
با گذر زمان و اثرگذاری تورم بر کالاها و خدمات، قیمت دارایی های یک شرکت نیز تغییر خواهند کرد؛ بنابراین شرکت ها این امتیاز را پیدا می کنند تا ارزش دارایی های ثابت مشهود همانند زمین، ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات، سرمایه گذاری ها و … را مورد تجدید ارزیابی قرار دهند. همچنین شرایط رکودی می تواند استفاده از این نوع افزایش سرمایه را میسر کند. رکود حاکم بر شرکت ها باعث کاهش حاشیه سود این بنگاه ها و افت اعتبار آن ها نزد نهادهای مالی خواهد شد. ازآنجایی که حقوق صاحبان سهام شرکت ها شاخص بسیار مهمی برای تعیین سقف اعتبار نزد بانک ها است، شرکت ها به فکر بالا بردن حقوق صاحبان سهام و افزایش سرمایه هستند. با توجه به اینکه شرکت های درگیر رکود، امکان افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یا سود شرکت ها ندارند، قانون گذار افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها را برای شرکت های موردنظر پیشنهاد می دهد. با به روزرسانی دارایی شرکت ها، سهام بیشتر از گذشته موردتوجه فعالان بازار سرمایه قرار می گیرد. با افزایش اعتبار شرکت نزد بانک، سهامداران عمده نیز برای نگهداری سهام ترغیب می شوند. این نوع از افزایش سرمایه، برای شرکت های زیان ده، سودمند است زیرا می تواند جان تازه ای به شرکت بخشد تا دوباره به چرخه تولید و سوددهی بازگردد. لازم به ذکر است با توجه به ماده ۱۴۱ قانون تجارت، درصورتی که مقدار زیان از نصف سرمایه ثبتی شرکت بیشتر باشد، شرکت مذکور مشمول ماده ۱۴۱ می شود.
شرکت زیان ده برای خروج از این ماده باید سرمایه خود را به مقداری افزایش دهد تا میزان زیان از نصف سرمایه کمتر شود؛ بنابراین شرکت هایی که مشمول این قانون باشند می توانند از این نوع از افزایش سرمایه استفاده کرده تا هم ساختار مالی خود را به استاندارد نزدیک کنند و امکان دریافت تسهیلات و بهبود فعالیت برای آن ها فراهم شود. در این روش، تعداد سهام هر سهامدار متناسب با درصد افزایش سرمایه افزایش می یابد و درصد مالکیت سهامدار در شرکت تغییری پیدا نمی کند. معایب این روش این است که نقدینگی جدیدی وارد شرکت نمی شود و ارزش ذاتی آن نیز دچار تغییر نخواهد شد. محاسن این روش بهبود ساختار مالی، به روز شدن دارایی ها است. همچنین شرکت واجد شرایط دریافت وام می شود.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته
گاهی شرکت، از منابع داخلی خود جهت تأمین مالی استفاده می کند؛ اما این منابع داخلی چیست؟ همانطور که می دانید شرکت کل سودی را که در طی سال مالی به دست می آورد، تقسیم نمی کند. بخشی در حساب سود انباشته باقی می ماند. باگذشت زمان، سودهای انباشته به میزان مطلوبی می رسد که می تواند منبعی برای تأمین مالی باشد. در این روش نقدینگی جدیدی وارد شرکت نمی شود و صرفاً بخشی از سود انباشته به حساب سرمایه شرکت وارد می شود و تعداد سهام افزایش می یابد. ازآنجایی که شرکت این نقدینگی را از حساب سود انباشته برداشت می کند و سهامداران پولی بابت این تأمین مالی نمی پردازند، به سهام تعلق گرفته سهامداران، سهام جایزه می گویند. معایب این روش آن است که مانند روش قبلی نقدینگی جدیدی وارد شرکت نمی شود. حسن آن نیز بهبود و تسهیل توسعه ساختار مالی شرکت است. همچنین نیازی به پرداخت مبلغ توسط سهامداران ندارد.
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی به این معنا است که منابع از بیرون شرکت و توسط سهامداران تأمین می شود. در مواقعی که شرکت نیاز به منابع جدید برای طرح های توسعه ای دارد اما سود انباشته مناسبی ندارد، ناچار به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران است. به دلیل اینکه این روش، نیازمند تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران شرکت می دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان «حق تقدم سهام» منتشر می شود و در اختیار سهامداران فعلی قرار می گیرد. سهامدار در طی مهلت مقرر (۲ ماه پذیره نویسی اوراق) مجاز است به دو روش اقدام کند:
- پرداخت مبلغ اسمی سهام: در این حالت، سهامدار در افزایش سرمایه شرکت کرده و به ازای هر برگه سهمی که در اختیار دارد، مبلغ ۱۰۰ تومان به حساب شرکت واریز می نماید. با این کار پس از طی شدن مراحل افزایش سرمایه، حق تقدم تبدیل به سهام عادی می شود و تعداد سهام شما نیز افزایش می یابد.
- فروش حق تقدم: اگر سهامدار به هر علتی تمایل نداشته باشد حق تقدم خود را به سهم تبدیل کند، می تواند در بازه زمانی ۲ ماهه حق تقدم های خود را به سرمایه گذاران دیگر بفروشد. این حق تقدم ها مانند سهام در بورس قابل معامله هستند. پس از تمام شدن مهلت دوماهه، نماد حق تقدم متوقف شده و سهامدار نمی تواند آن را بفروشد.
اگر شرکت به ازای هر برگه سهام مبلغی بیش از ارزش اسمی (که ۱۰۰ تومان در نظر گرفته می شود)، از سهامداران مطالبه کند، به آن افزایش سرمایه از روش صرف سهام گفته می شود. در این روش، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره نویسی به فروش رسانده و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را، به حساب اندوخته منتقل و یا در ازای آن سهام جدید، به سهامداران قبلی می دهد. در افزایش سرمایه به روش صرف سهام به جای انتشار سهام عادی با ارزش اسمی، پذیره نویسی سهام جدید ناشی از این عمل به قیمت بازار انجام می گیرد. منظور از صرف سهام، اضافه ارزش سهام یعنی مابه التفاوت ارزش بازاری و اسمی سهام است. شرکت در خصوص صرف سهام سه کار می توانند انجام دهند:
- انتقال اضافه ارزش به اندوخته شرکت
- تقسیم نقدی اضافه ارزش به سهامداری قبلی
- دادن سهام جدید به سهامداران قبلی
در مورد فروش هم دو کار می توانند انجام دهند:
- فروش با حفظ حق تقدم
- فروش با سلب حق تقدم
اگر فرد مبلغی بابت حق تقدم پرداخت نکند و در مهلت دوماهه نیز آن را نفروشد، شرکت پس از اتمام دوره پذیره نویسی، گواهی های باقیمانده را به عنوان حق تقدم استفاده نشده در پذیره نویسی عمومی به فروش رسانده و مبلغ حاصل از فروش را به حساب سهامداران واریز می کند. گفتنی است افرادی که سهم مذکور را ندارند نیز می توانند حق تقدم استفاده نشده را خریداری کنند و سهامدار شرکت شوند. به این حالت از افزایش سرمایه که سهامداران فعلی حق استفاده خود را به سهامداران جدید واگذار می کنند، سلب حق تقدم گفته می شود.
مطالبات حال شده چیست؟
مطالباتی است که سهامداران از شرکت دارند و در زمانی که شرکت اقدام به افزایش سرمایه می نماید سهامداران بجای آوردن نقدینگی جدید از مطالباتشان کسر می شود و به سرمایه ایشان و بالطبع شرکت افزوده می شود این وقت است که لفظ مطالبات حال شده استفاده می شود. معایب این روش آن است که زمان بر است و تا سهامداران در افزایش سرمایه شرکت کنند و مبلغ به حساب سرمایه وارد شود مدتی طول خواهد کشید. همچنین تعدادی زیادی از سهامداران مایل به پرداخت مبلغ حق تقدم نیستند. مزایای این روش ورود نقدینگی جدید و کمک به سودآوری بلندمدت شرکت است.
قیمت سهم و ارزش دارایی پس از افزایش سرمایه چه تغییری می کند؟
محاسبه قیمت تئوریک، پس از افزایش سرمایه در هر یک از روش ها قدری متفاوت است. ولی درنهایت، فارغ از نوع افزایش سرمایه، قیمت کاهش می یابد؛ زیرا تعداد سهام افزایش یافته و قیمت به تعداد زیادتری سهام تقسیم می شود. همچنین ارزش دارایی افراد بعد از افزایش سرمایه تغییری نمی کند زیرا به همان میزان (درصد افزایش سرمایه) بر تعداد سهام سرمایه گذاران قبلی اضافه می شود.
بهترین نوع افزایش سرمایه کدام می باشد؟
هر یک از روش های ذکرشده، در شرایط مختلف پاسخگوی نیازهای شرکت است؛ بنابراین نمی توان گفت بهترین روش کدام است. در نگاه کلی افزایش سرمایه از محل آورده مطلوب ترین روش است زیرا باعث ورود نقدینگی جدید به شرکت می شود؛ اما این روش برای همه شرکت ها قابل اجرا نیست. در مورد شرکت های زیان ده نیز روش تجدید ارزیابی دارایی ها بدون آنکه نیازی به نقدینگی جدید باشد، ساختار شرکت را سامان می دهد و از این حیث می تواند مطلوب باشد.
در نتیجه افزایش سرمایه خوب است یا بد
تورم، شوک های ارزی، روند صعودی قیمت ها و نیز بالا بودن نرخ سود بانکی، مهم ترین دلایل افزایش سرمایه شرکت ها محسوب می شود. به طورکلی تصمیم به افزایش سرمایه، اقدامی مطلوب در راستای تأمین منافع آتی سهامداران است؛ زیرا به بهبود وضعیت یا رشد تولید و سودآوری شرکت می انجامد. همان طور که در روش های مختلف اشاره شد، افزایش سرمایه به لحاظ ظاهری، دارایی سهامدار را تغییر نمی دهد و صرفاً باعث شکستن و کاهش قیمت می شود. اما افزایش سرمایه به جز اثرات بنیادی، اثرات روانی نیز بر قیمت تابلو خواهد داشت. با انتشار خبر افزایش سرمایه، اقبال به سهم افزایش می یابد و تا زمان ثبت افزایش سرمایه، شرکت می تواند موردتوجه سهامداران قرار گیرد و بازدهی قیمتی نصیب آنان کند. این اتفاق، تأییدی بر درست بودن رفتار سهامداران نیست و می تواند صرفاً یک رفتار هیجانی باشد. همچنین افزایش سرمایه به تنهایی نمی تواند ملاکی برای ارزنده بودن سهام یک شرکت باشد. عاملی که در افزایش سرمایه ها باعث مثبت شدن یک سهم می شود، انتظار مثبت و اطمینان سهامداران نسبت به محقق شدن عملیات اجرایی مدنظر شرکت است. بنابراین سهامداران باید به شرایط کلی شرکت، منطق افزایش سرمایه و درصد آن توجه کنند.
