حق تقدم سهام یکی از مواردی است که بعد از افزایش سرمایه شرکت ها سهامداران را درگیر خود می کند. افرادی که به تازگی سرمایه گذاری در بورس را شروع کرده اند، ممکن است به صورت کامل با این مفهوم آشنایی نداشته باشند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم مقاله ای در این باره بنویسیم و بیشتر درباره این موضوع توضیح دهیم. پس اگر به صورت کامل با این مفهوم آشنایی ندارید درادامه این مقاله با ما همراه باشید.
حق تقدم سهام چیست؟
همانطور که می دانید هنگامی که یک شرکت افزایش سرمایه می دهد، به نسبت درصد افزایش سرمایه تعداد سهام آن نیز افزایش پیدا می کند. (اگر با افزایش سرمایه آشنایی ندارید می توانید مقاله افزایش سرمایه چیست را مطالعه کنید) حال به دلیل اینکه سهامداران یک شرکت خواهان حفظ حقوق و منافع خود در شرکت هستند، این انتظار را دارند که بعد از افزایش سرمایه شرکت، درصد مالکیت خود در شرکت را نسبت به قبل از افزایش سرمایه حفظ بکنند.
به همین دلیل براساس قانون تجارت این حق برای سهامداران شرکت در نظر گرفته می شود. بر این اساس، درصورتی که یک شرکت سهام جدیدی برای فروش منتشر کند، سهامداران فعلی در خرید این سهام جدید اولویت دارند. به این اولویت در خرید سهام نسبت به سهامداران جدید، حق تقدم خرید سهام گفته می شود.
مثال برای حق تقدم سهام
فرض کنید شرکتی ۵۰ درصد افزایش سرمایه می دهد. در نتیجه تعداد سهام آن شرکت نیز به همین نسبت افزایش پیدا می کند. حال فرض کنید شما ۱۰۰۰ سهم از این شرکت را قبل از افزایش سرمایه داشته اید. در صورتی که این شرکت افزایش سرمایه بدهد و تعداد سهام شما تغییری نکند. میزان مالکیت شما در شرکت نسبت به حالت قبل از افزایش سرمایه، کاهش پیدا می کنند.
به همین دلیل، برای اینکه درصد مالکیت شما ثابت بماند، شرکت این حق را به شما می دهد که به نسبت درصد افزایش سرمایه، حق تقدم در خرید سهام جدید منتشر شده داشته باشید. در نتیجه شما به اندازه ۵۰ درصد از تعداد سهام جدیدی که داشته اید، حق تقدم سهام خواهید داشت. پس در این حالت ۵۰۰ حق تقدم خرید سهام (۵۰% از ۱۰۰۰ سهم شما) به شما تعلق خواهد گرفت.
نحوه استفاده از حق تقدم سهام
دقت داشته باشید که فقط زمانی که شرکت سهام جدید برای فروش منتشر کند، این قضیه صادق است؛ یعنی در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی. ولی مثلا در افزایش سرمایه از محل سود انباشته، سودی که متعلق به سهامداران شرکت است تبدیل به سهام می شود. اینجا دیگر حق تقدم سهام معنی ندارد. بعد از اینکه این افزایش شرکت در مجمع تصویب شد، یک فرم برای سهامداران ارسال می شود که به آن گواهی حق تقدم خرید سهام گفته می شود.
در این فرم اطلاعات افزایش سرمایه شرکت مشخص شده است؛ مثلا در مثال قبلی شما گواهی خرید ۵۰۰ حق تقدم خواهید داشت. اگر شما تمایل داشته باشید که درصد مالکیت خود در شرکت را حفظ کنید و در افزایش سرمایه شرکت کنید، باید این فرم را طی مهلتی که شرکت مقرر کرده، پر کرده و برای شرکت ارسال کنید. در صورتی که این کار را انجام ندهید، از نظر شرکت شما تمایلی به شرکت در افزایش سرمایه ندارید.
در شکل زیر می توانید یک نمونه از فرم گواهی حق تقدم سهام را مشاهده کنید:
چگونه حق تقدم را به سهم تبدیل کنیم؟
هنگامی که شما فرم شرکت در افزایش سرمایه را پر کرده اید، باید به همان نسبت نیز برای شرکت آورده نقدی داشته باشید. در نتیجه باید به ازای هر گواهی که دارید مبلغی معادل ارزش اسمی سهم را پرداخت نمایید. همانطور که می دانید ارزش اسمی هر سهم در ایران در حال حاضر ۱۰۰۰ ریال است. در نتیجه به ازای هر گواهی که دارید و ۱۰۰۰ ریالی که پرداخت می کنید ۱ عدد سهم به شما تعلق خواهد گرفت.
در صورتی که در مهلت مقرر این ۱۰۰۰ ریال را پرداخت کنید، بعد از اینکه افزایش سرمایه شرکت نزد سازمان بورس به ثبت می رسد، حق تقدم های شما نیز به صورت اتوماتیک تبدیل به سهام عادی خواهد شد. این پروسه معمولا بین ۳ تا ۶ ماه زمان خواهد برد.
نحوه فروش حق تقدم
از آنجایی که برخی از سهامداران ممکن است تمایلی نداشته باشند که در افزایش سرمایه شرکت کنند، باید امکانی برای عدم شرکت آنها در افزایش سرمایه نیز در نظر گرفته بشود. به همین دلیل بعد از برگزاری مجمع شرکت یک نماد حق تقدم نیز در بازار برای آن شرکت تعریف می شود تا سهامداران بتوانند از طریق آن نماد، حق های خود را به فروش برسانند؛ مثلا اگر شرکت ایران خودرو با نماد خودرو افزایش سرمایه بدهد، نماد حق تقدم آن خودروح. خواهد بود.
در مثالی که زدیم شما ۱۰۰۰ سهم خودرو و ۵۰۰ حق خودرو بعد افزایش سرمایه خواهید داشت. شما می توانید مثل سهام عادی حق تقدم خود را نیز از طریق کارگزاری و یا از طریق سیستم آنلاین به فروش برسانید. معمولا قیمت حق تقدم به اندازه همان مبلغ اسمی (۱۰۰۰ ریال) از قیمت سهم عادی کمتر است. البته این اختلاف می تواند به دلایل متعددی کمتر یا بیشتر از این عدد نیز باشد.
دامنه نوسان در حق تقدم
دامنه نوسان برای خرید و فروش نماد حق تقدم شرکت ها ۲ برابر دامنه نوسان سهام عادی است؛ یعنی یک نماد حق تقدم در طول روز می تواند مثبت ۱۰ درصد و منفی ۱۰ در صد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته نوسان داشته باشد. پس افرادی که آن را خرید و فروش می کنند باید با این علم که ریسک این کار بیشتر از خرید و فروش سهام عادی است، این کار را انجام بدهند.
چرا که در این حالت در طول روز در بیشترین حالت می تواند حدود ۲۰ درصد نوسان داشته باشد. در صورتی که این دامنه نوسان برای سهام عادی نزدیک به ۱۰ درصد است.
برای مثال در شکل زیر تصویر نماد حق تقدم گروه دارویی سبحان را می بینید که دامنه نوسان مجاز آن نسبت به قیمت پایانی روز گذشته، ۱۰ درصد است.
نماد حق تقدم چه مدت باز است
نماد حق تقدم یک شرکت فقط در طی یک بازه زمانی مشخصی قابلیت خرید و فروش دارد، نه برای همیشه. طبق قوانین بورس این بازه زمانی نباید کمتر از ۶۰ روز باشد. معمولا همین بازه ۲ ماهه نیز برای معاملات در نظر گرفته می شود. طی این بازه افرادی که تمایلی به شرکت در افزایش سرمایه ندارند حق خود را می فروشند. همچنین افرادی که در مجمع سهامدار نبوده اند می توانند این حق تقدم ها را خریداری کنند.
افرادی که به تازگی این حق تقدم ها را بخرند، باید مبلغ اسمی سهم را به حساب شرکت واریز کنند تا تبدیل به سهم عادی شود. البته خیلی از افراد نیز این حق ها را مانند سهام عادی خرید و فروش می کنند و از نوسانات آن سود می برند.
حق تقدم استفاده نشده چیست؟
حال ممکن است فردی فرم شرکت در افزایش سرمایه شرکت را تکمیل نکند و همچنین حق تقدم خود را نیز در مهلت معین شده به فروش نرساند. در این حالت اصطلاحا به این حق تقدم ها، حق تقدم استفاده نشده گفته می شود. در این حالت، شرکت آنها را از طریق آگهی و به روش حراج به فروش می رساند. سپس کارمزدهای فروش از مبلغ مربوطه کسر شده و باقیمانده آن را به حساب سهامداران واریز می کند.
قیمتی که این حق تقدم ها به فروش می رسد معمولا نزدیک به قیمت آخرین روزهای معامله نماد حق تقدم است؛ اما ممکن است از آن کمتر و یا بیشتر هم باشد. در نهایت این نکنه را مد نظر داشته باشید که هر فردی که در زمان برگزاری مجمع شرکت سهامدار باشد، مشمول تصمیمات مجمع از قبیل افزایش سرمایه و … می شود. پس حق تقدم سهام به افرادی تعلق می گیرد که در زمان برگزاری مجمع شرکت، سهامدار بوده اند.
نویسنده:
پیمان باغچه سرا
