ناگفته هایی از افزایش سرمایه شرکت ها از محل تجدید ارزیابی دارایی ها

شرکت ها اهداف مختلفی را جهت انجام افزایش سرمایه دارند که از آن جمله می توان به اصلاح ساختار مالی و افزایش ظرفیت وام گیری، تأمین مالی طرح افزایش ظرفیت تولیدی، تأمین مالی پروژه های بهینه سازی و … اشاره کرد. روش های مختلفی جهت اجرای افزایش سرمایه وجود دارد که از میان همه آن ها به دلایلی که در ادامه ذکر می گردد افزایش سرمایه شرکت ها از محل تجدید ارزیابی دارایی ها از کمترین درجه اهمیت برای شرکت برخوردار است. اما سایر روش ها عبارت اند از: افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران، سود انباشته، از محل صرف سهام( که تنها یک الی دو بار انجام شده است). حال در ادامه درباره افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی توضیحاتی ارائه می گردد.

تجدید ارزیابی دارایی ها

شرکت ها دارایی هایی همچون زمین، ساختمان، تجهیزات و تأسیسات را بر طبق الزامات حسابداری در قسمت دارایی های غیر جاری(بلندمدت) و به قیمت تمام شده خرید ثبت می کنند. درنتیجه اگر یک قطعه زمین را در سال ۱۳۷۰ به قیمت ۱۰۰ میلیون ریال خریداری کرده است و تا زمان حاضر کماکان مالکیت زمین از آن شرکت است، زمین در سال ۱۳۹۷ به قیمت همان ۱۰۰ میلیون ریال در دفاتر ثبت هست. درحالی که ارزش روز آن ۱۰۰ میلیارد می باشد. حال اگر شرکت مزبور به دنبال اجرای افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی ها از طریق به روز کردن قیمت زمین باشد بایستی یس از ارزیابی های کارشناسی و اخذ تمامی مجوزها در ترازنامه قیمت زمین را به ۱۰۰ میلیارد ریال افزایش داده و مابه التفاوت ۱۰۰ میلیارد ریال و ۱۰۰ میلیون ریال را به حساب سرمایه منظور نماید.

نکات مهم افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی ها

1.  بر طبق قانون مالیات های مستقیم جمهوری اسلامی ایران جز در برخی از موارد، تمامی دارایی های بلندمدت شرکت بر طبق فرمول اعلامی در قانون بایستی مستهلک گردند و برای هرکدام از دارایی ها فرمول خاصی تعریف شده است. استهلاک دارایی ها در حکم هزینه ناشی از درآمد ایجادشده توسط آن دارایی بوده و از درآمدهای آن سال شرکت کسر می گردد. به طور خاص از بین انواع دارایی هایی که ممکن است در فرایند افزایش سرمایه مورداستفاده قرار گیرد، زمین استهلاک پذیر نیست ولی سایر دارایی ها استهلاک پذیر بوده و طی سالیان از ارزش دفتری آن ها در ترازنامه کسر می گردد و به عنوان هزینه دوره گزارش می گردد.

2. بر اساس قانون تجارت(اصلاحیه) شرکت هایی که دارای زیان انباشته بیش از نصف سرمایه در ترازنامه باشند مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت شده و بایستی ضمن برگزاری مجمع فوق العاده در خصوص ابقا یا انحلال شرکت تصمیم گیری نمایند. درصورتی که در مجمع مزبور تصمیم به ادامه فعالیت گرفته شد، بایستی اقدام به افزایش سرمایه نمایند تا از شمولیت این ماده خارج گردند. با توجه به وضعیت این گونه از شرکت ها( عدم وجود سود انباشته و عدم وجود وضعیت مناسب جهت افزایش سرمایه از محل آورده) مجبورند از افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی ها جهت خروج از شمولیت ماده ۱۴۱ قانون تجارت کمک بگیرند.

3. در شرایط عدم وجود مصوبات حمایتی و بر طبق قانون مالیات های مستقیم، شرکت هایی که اقدام به افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی می نمایند بایستی معادل ۲۵ درصد از افزایش رخ داده در قیمت دارایی مزبور ( در مثال ما ۲۵ درصد از اختلاف ۱۰۰ میلیون و ۱۰۰ میلیارد ریال ) را به عنوان مالیات به اداره مالیات بپردازند و از طرفی تا زمانی که دارایی های مزبور در تملک شرکت باشد بایستی هر ۵ سال تجدید ارزیابی را تکرار نمایند مگر آنکه دارایی تجدید ارزیابی شده بفروش برسد.

4. با توجه به اهداف تعریف شده و عموماً در راستای حمایت از شرکت ها، دولت در بودجه خود مصوبه حمایتی از شرکت های مشمول ماده ۱۴۱ را ارائه می کند و بیان می دارد که در طی سال مالی بعد شرکت هایی که مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت شده اند و اقدام به افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی می کند معاف از مالیات خواهند بود و این نکته بسیار مثبتی است. چون درواقع طی فرایند این افزایش سرمایه پولی وارد شرکت نمی شود.

5. فرمول قیمت سهم پس از افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی ها از رابطه زیر محاسبه می شود:

6. عموم شرکت هایی که از این محل اقدام به افزایش سرمایه می کنند به لحاظ عملیاتی با مشکلاتی دست وپنجه نرم می کنند. به همین دلیل بایستی این نکته را در رابطه با سهامداری شرکت ها مدنظر قرار دهیم. البته تعدادی از شرکت ها نیز با انجام یک سری اقدامات اصلاحی زیان انباشته خود را کاهش یا حذف می نمایند.

افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی ها؛ آری یا نه؟

با توجه به نکاتی که در بالا ذکر شد بایستی از دید سرمایه گذاران و شرکت به بررسی اعمال افزایش سرمایه بپردازیم و ببینیم که چه مزایا و معایبی وارد هست.

• از دید سرمایه گذاران

بر اساس آنچه از اولین تجربه اجرایی افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی ها تا به امروز مشاهده شده هر سهمی که اقدام به این کار می کند با اقبال سهامداران روبه رو می شود و از زمانی که گزارش طرح توجیهی افزایش سرمایه در سامانه کدال منتشر می گردد تا قبل از برگزاری مجمع با اقبال خوبی همراه می شود و رشدهای بعضاً چند صددرصدی را نصیب سرمایه گذاران کرده است که با توجه به نکات فوق و آنچه در ادامه می آید به نظر می رسد یک مسئله روانی بوده و شاید تنها دلیل بنیادی که بتوان برای آن ذکر کرد این است که با بزرگ تر شدن دارایی های شرکت و از طرفی ارزش دفتری آن انتظار سرمایه گذاران بر این است که قیمت سهم رشد نماید. درحالی که طی افزایش سرمایه قیمت سهم اختلاف فاحشی باارزش دفتری هر سهم پیدا می کند و همین عامل موجب می شود تا قبل از برگزاری مجمع قیمت سهم طی معاملات رشد چشمگیری نماید. حال اگر شرکت مزبور بتواند طی معاملاتی زیان انباشته را صفر یا به سود انباشته تبدیل کند قیمت سهم رشد دوچندانی را تجربه خواهد کرد.

• از دید عملکرد شرکت

برای بررسی این بعد بایستی به این نکته توجه کنیم که برخی از شرکت ها دارایی های استهلاک پذیر و برخی دیگر دارایی های دیگری همچون زمین را مبنای تجدید ارزیابی قرار می دهند و درنتیجه رفتار متفاوتی را می توان برای آن در نظر گرفت:

• افزایش سرمایه از محل دارایی های استهلاک پذیر

وقتی یک دارایی استهلاک پذیر مانند تجهیزات تولیدی یک کارخانه تجدید ارزیابی می شود بر طبق قانون مالیات های مستقیم بایستی طبق فرمول محاسبه استهلاک دارایی طی دوره تعریف شده مستهلک گردد. با این تفاوت که در حالت جدید مبلغ ریالی هزینه استهلاک بسیار سنگین تر هست. درنتیجه اثر منفی سنگینی بر سودآوری شرکت داشته و موجب افت سنگین سود خالص هر سهم می گردد( اگر چنانچه عملیات شرکت زیانده باشد مبلغ ریالی زیان هر سهم را افزایش می دهد و درنتیجه در سال های آینده موجب افت شدید سود هر سهم و درنتیجه نسبت قیمت به درآمد هر سهم(P/E) می گردد). هم چنین در این حالت نسبت های مهمی چون بازده حقوق صاحبان سهام، بازده دارایی ها و بازده دارایی های ثابت(که  معیارهای مهم جهت ارزیابی عملکرد شرکت هستند) و هم چنین حاشیه سود ناخالص و حاشیه سود خالص افت شدیدی را تجربه خواهند کرد.

• افزایش سرمایه از محل دارایی های استهلاک ناپذیر مانند زمین

در این حالت صرفاً ارزش روز دارایی که عموماً چند ده برابر ارزش دفتری آن هست بزرگتر شده و چون هزینه ای را به شرکت وارد نمی آورد نسبت به حالت قبل نسبت های مالی مهم مذکور را کمتر تحت تأثیر قرار می دهد.

توجه فرمایید که همان طور که پیش ازاین ذکر شد عموماً شرکت هایی که در عملیات اصلی خود با مشکل مواجه هستند و زیان انباشته سنگینی دارند از این روش بهره می برند و درنتیجه عموم این شرکت ها مشکلات عدیده ای در فرایند عملیاتی خود دارند و حتی اگر طی انجام معاملاتی بتوانند ضمن خروج از شمولیت ماده ۱۴۱ زیان انباشته خود را صفر و یا به سود انباشته برسانند اما چون عملیات اصلی آن ها زیانده است در طی چندین سال مالی مجدداً زیانده خواهند شد و در صورت های مالی آن ها شاهد زیان انباشته سنگین خواهیم بود. هم چنین نسبت های مالی مهم دیگری همچون گردش دارایی های ثابت و ضریب حقوق صاحبان سهام( از تقسیم کل دارایی ها به حقوق صاحبان سهام به دست می آید) نیز افت می کند که ازلحاظ عملکرد مدیریتی در نگاه اول یک اشکال محسوب می گردد. اما یکی از نکات مثبت در این فرایند هم چون سایر روش های افزایش سرمایه بهبود نسبت بدهی و درنتیجه افزایش ظرفیت وام گیری توسط شرکت جهت تأمین مالی فعالیت ها هست که البته درصورتی که به درستی مدیریت نشود می تواند موجب افزایش هزینه های مالی شرکت شود درحالی که هیچ عایدی مثبتی برای شرکت نداشته است. تمامی توضیحات زمینه افت قیمت سهام پس از فروکش کردن هیجانات ناشی از افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی را در بازار رقم می زند و همین عامل موضوعی است که می تواند به عنوان یک نکته مهم موردتوجه قرار گیرد.

مؤلف: احمد لحیم گرزاده