عرضه اولیه یعنی شرکتی برای اولین بار، سهام خود را در بورس عرضه کند. به عبارت دیگر در این فرآیند، سهام شرکت برای اولین بار در بازار بورس، توسط عموم مردم، قابل خریداری خواهد بود. معمولا عرضه‌های اولیه سود ده هستند و به همین دلیل، طرفداران زیادی پیدا کرده‌اند. به طوری که در آخرین عرضه اولیه انجام شده سال ۱۳۹۸، حدود ۱ میلیون نفر مشارکت داشتند. روش‌های عرضه اولیه متعدد هستند. در گذشته، خرید این سهم‌ها به سادگی امروز نبود؛ زیرا همزمان تعداد سفارشات زیادی به سامانه معاملاتی ارسال می‌شد و از طرفی، تعداد سهام شرکت مد نظر نیز محدود بود. به همین دلیل عده‌ای نمی‌توانستند مالک سهام شوند و از آن بی‌بهره می‌ماندند. طی چند سال اخیر با استفاده از روش ثبت سفارش (Book Building) کار ساده‌تر شده و افراد بیشتری می‌توانند در خرید سهام عرضه اولیه مشارکت کنند. در این روش، به هر فرد تعداد یکسانی از سهام تخصیص می‌یابد و عدالت بیشتری بر آن حاکم است. اما عرضه اولیه به روش «بوک بیلدینگ» چه معنایی دارد؟ در این روش، ثبت سفارش در بازه زمانی مشخصی (مثلا ۲ ساعت) انجام می‌شود و سرمایه گذاران بدون نگرانی و عجله می‌توانند برای خرید سهام اقدام کنند.
چگونه عرضه اولیه بخریم؟
برای خرید عرضه اولیه، باید مانند خرید سهام سایر شرکت‌ها کد بورسی داشته باشید. بنابراین خرید سهام در عرضه اولیه برای همگان آزاد است به شرطی که دارای کد بورسی (کد معاملاتی) باشند. دریافت کد بورسی رایگان است. پس از دریافت کد بورسی، نام کاربری و رمز عبور ورود به نرم‌افزار معاملاتی توسط کارگزاری برای شما ارسال می‌شود. عرضه‌های اولیه معمولا چندین بار در سال انجام میشوند. به طور کلی، تعداد عرضه‌های اولیه چندان زیاد نیستند. برای اطلاع از عرضه اولیه باید اخبار سایت‌های بورسی و کانال‌های خبری را پیگیری کنید. بیشتر کارگزاری‌ها نیز این عرضه‌ها را به مشتریان خود اطلاع می‌دهند. در ادامه به توضیح مراحل چگونگی خرید عرضه اولیه می‌پردازیم.
۱- مطالعه اطلاعیه عرضه اولیه
موارد مهمی که در این اطلاعیه درج میشوند عبارتند از:
- نام شرکتی که عرضه اولیه خواهد شد به همراه نماد آن
- تاریخ انجام عرضه اولیه
- حداکثر حجمی که خریدار قادر به خرید خواهد بود
- بازه قیمتی که برای خرید سهام در نظر گرفته شده است
البته اطلاعات دیگری مانند درصد سهامی از شرکت که عرضه اولیه می‌شود، کارگزاری متعهد خرید و… نیز در این اطلاعیه موجود است. پس از آگاهی یافتن از تاریخ عرضه اولیه، اگر قصد خرید سهم داشته باشید، گام بعدی آغاز می شود.
۲- شارژ کردن حساب سامانه معاملاتی
برای سفارش گذاشتن و خرید سهام، باید حساب سامانه معاملاتی خود را شارژ کنید. به راحتی می‌توانید این کار را از منوی پرداخت وجه که در سامانه معاملاتی شما وجود دارد، انجام بدهید. در اکثر سامانه‌های معاملاتی، دو حالت برای شارژ حساب وجود دارد: پرداخت آنی و ثبت فیش بانکی. در پرداخت آنی، مبلغی که برای خرید سهام با در نظر گرفتن کارمزد آن لازم است را وارد کرده و با اتصال به درگاه اینترنتی بانک، آن را پرداخت می‌کنید. اما اگر به بانک رفته و مبلغ مورد نظرتان برای شارژ حساب را پرداخت کرده‌اید، شماره فیش را در قسمت مورد نظر ثبت می‌کنید تا حسابتان به همان میزان شارژ گردد. بهتر است شارژ کردن حساب خود را به ساعات نزدیک انجام معامله عرضه اولیه موکول نکنید و در روزهای قبل این کار را انجام دهید؛ زیرا امکان شلوغی سامانه معاملاتی وجود دارد.
۳- ثبت سفارش
معمولا در نخستین ساعت‌های زمان معاملات، از طریق پیغام ناظر سایت مدیریت فناوری بورس تهران، بازه زمانی ثبت سفارش اعلام می‌شود. اطلاعیه‌های ناظر بازار به شکل یک اعلام کوچک در گوشه سمت چپ و پایین صفحه نمایش، نشان داده میشوند.
در پیام ناظر بازار، می‌توانید این اطلاعات را به دست آورید:
- تاریخ عرضه اولیه
- تعداد کل سهام قابل عرضه
- ساعت مجاز برای ثبت سفارش
- سهمیه هر نفر (هر کد معاملاتی)
- بازه قیمت هر سهم
- سایر شرایط ورود سفارش
باید به تک تک جزییات این پیام دقت کنید. زیرا وارد کردن اطلاعات اشتباه به طور عمدی یا سهوی، باعث می‌شود عرضه اولیه به شما تعلق نگیرد. اگر بازه زمانی به طور مثال ساعت ۱۰ تا ۱۲ صبح باشد، شما می‌توانید در ساعت مورد نظر وارد سامانه معاملاتی شوید، نماد شرکت مورد نظر را جستجو کرده و با توجه به نقدینگی خود حجم خریدتان را ثبت کنید. این حجم نباید بیشتر از حداکثر حجم درج شده در اطلاعیه عرضه اولیه باشد. زیرا سهمیه هر فرد مشخص شده است و اگر سفارش خرید را بیش از این مقدار قرار دهید، هیچ سهامی به شما تعلق نمی‌گیرد. البته می‌توانید کف قیمتی یا سقف قیمتی را درج کنید. اما باید به این نکته توجه داشته باشید که اگر سهم مورد نظر به عقیده شرکت کنندگان ارزنده باشد و بیشتر آنها قیمت سقف را ثبت کنند، شما نیز باید قیمت سقف را درج کنید تا سهام به شما تعلق گیرد. در این حالت، اگر کف قیمتی را درج کنید به احتمال زیاد، سهامی به شما تعلق نمی‌گیرد.
نکته مهم آن است که اختصاص سهم در عرضه اولیه به روش ثبت سفارش، بر اساس اولویت زمانی ثبت سفارش نیست. بنابراین چه در ساعات اولیه این کار را انجام دهید و در چه ساعات پایانی، تفاوتی در تعداد سهام تخصیص یافته به شما ندارد. برای اطمینان از ارسال شدن سفارش، می‌توانید لیست سفارشات را بررسی کنید. پس از اینکه سفارش ارسال شد، نیاز به انجام کار خاص دیگری نیست.
۴- تخصیص سهام
اگر عرضه اولیه در ساعات اولیه صبح انجام پذیرد، معمولا پس از ساعت ۱۶ روز عرضه اولیه، تخصیص سهام پایان می‌گیرد. شما می‌توانید تعداد سهام تخصیص یافته را در سامانه معاملاتی‌تان مشاهده کنید. مراحل فوق، چگونگی خرید عرضه اولیه به روش ثبت سفارش از طریق خود شخص را نشان می‌دهد. راه‌های دیگری نیز برای خرید این سهام وجود دارد. برخی کارگزاری‌ها، خودشان برای مشتریان عرضه اولیه می‌خرند. در این روش، شما فقط فرم توافق نامه مبنی بر خرید سهام عرضه اولیه توسط کارگزار را تایید می‌کنید و کارگزار در ساعت مقرر، سهام عرضه اولیه را برای شما می‌خرد. برای استفاده از این روش، باید روز قبل از عرضه اولیه، حساب خود را شارژ کنید تا کارگزار در زمان ثبت سفارش از حسابتان برداشت و خرید را انجام دهد. برخی دیگر از کارگزاری‌ها، برای افزایش مشارکت خریداران و تشویق مشتریان، عرضه اولیه را بدون نیاز به نقدینگی انجام می‌دهند که این روش نیز مانند روش بالا نیاز به تایید فرم توافق نامه کارگزاری دارد.
ماجراهای شیرین عرضه اولیه
احتمالا بسیاری از افراد، با خرید عرضه اولیه، نخستین گام‌های خود به بازار بورس را برداشته‌اند. معمولا این ماجرا تجربه شیرینی است. زیرا هر شرکتی که عرضه می‌شود معمولا تا چند روز صف خرید است. میزان اقبال بازار به سهم مورد نظر، رفتار سهامدار عمده، اخبار پیرامون سهم و تعداد سهام عرضه شده، از جمله عواملی هستند که می‌تواند بر رونق سهم عرضه اولیه اثر بگذارند. اینکه چه زمانی سهام خود را بفروشید، تصمیمی کاملا شخصی است. غالبا افراد تا زمانی که سهم صف خرید است، سهام را نگهداری می‌کنند و پس از عرضه صف به فروش می‌رسانند. حتی می‌توانید در روزهای پس از عرضه، باز هم از این سهم خریداری کنید. زیرا محدودیت خرید فقط در روز عرضه اولیه وجود دارد و پس از آن محدودیت برداشته می‌شود. به طور کلی، عرضه اولیه در روزهای نخست توجه‌های زیادی را به خود جلب می‌کند و روند سهم پس از فروکش کردن هیجان‌ها، بستگی به میزان اقبال سهامداران و ارزنده بودن سهم خواهد داشت.
