صنایع پتروشیمی یکی از زیر شاخه های صنعت شیمیایی محسوب می شود که از ترکیب دو واژه پترول و شیمیایی ایجاد شده است. در فرایند تولید صنایع پتروشیمی، تبدیل هیدروکربن های نفت خام و یا گاز طبیعی به فرآورده های مختلف و متعدد شیمیایی صورت می گیرد. امروزه محصولات صنعت پتروشیمی بخش غیر قابل حذف از زندگی بشری است تا آنجا که باید گفت دامنه کاربرد فرآورده های آن از تولید سوخت موشک های هدایت شونده و ماهواره ها آغاز و تا ماده اولیه برخی داروها گسترده شده است. با توجه به این گستردگی در تقسیم بندی، مصرف های گوناگونی در سطح جهانی از نظر نوع ماده اولیه و فرآورده پیشنهاد شده و در برخی موارد این تقسیم بندی بدون توجه به نوع ماده اولیه یا محصول نهایی، بر اساس کاربرد آن انجام شده است. در ادامه با هم مرور می کنیم که تاثیر متانول در بورس چگونه باعث تغییر قیمت سهام می شود.
طبقه بندی واحدهای پتروشیمی
- طبقه بندی واحدهای پتروشیمی بر اساس خوراک مصرفی:
بر اساس تقسیم بندی صورت گرفته توسط پژوهشگاه صنعت نفت، شرکت های پتروشیمی با توجه به اینکه از حامل های هیدروکربوری دریافتی به عنوان سوخت یا خوراک استفاده می کنند، تقسیم بندی شده اند. این تقسیم بندی به شرح زیر است:
- حامل های هیدروکربوری به عنوان سوخت شامل سوخت مایع و سوخت گاز
- حامل های هیدروکربوری به عنوان خوراک شامل فرآورده های نفتی، گاز، مایعات و میعانات گازی
فرآورده های پتروشیمی را می توان از چند دیدگاه متفاوت تقسیم بندی نمود. برخی از فرآورده های پتروشیمی خوراک سایر مجتمع های پتروشیمی محسوب می شوند. بر اساس ساختار شیمیایی می توان گفت شرکت های پتروشیمی در سه طبقه اصلی جای می گیرند:
- الفین که شامل اتیلن، پروپیلن و بوتادین می شود. از اتیلن و پروپیلن به عنوان اصلی ترین ماده اولیه برای تولید مواد شیمیایی صنعتی و پلاستیک می توان نام برد اما بوتادین عمدتا برای ساخت کائوچوی مصنوعی استفاده می شود.
- آروماتیک شامل بنزن، تولوین و زایلن ها است. بنزن یک ماده خام برای رنگ و شوینده های مصنوعی است اما از زایلن ها برای تولید الیاف مصنوعی و ساخت پلاستیک بهره می برند.
- گاز طبیعی که با استفاده از مونو اکسید کربن و هیدروژن می تواند آمونیاک و متانول تولید کند که فرآورده پتروشیمی محسوب می شوند. از آمونیاک برای تولید اوره استفاده می شود، اما متانول به صورت محدود به عنوان سوخت در موتورهایی با سیستم احتراق داخلی و به عنوان حلال، ضدیخ و در تهیه سایر ترکیبات شیمیایی استفاده می شود.
متانول چیست؟
متانول یا متیل الکل یا الکل متیلیک یا الکل چوب که ساده ترین نوع الکل هاست با فرمول شیمیایی OH3CH شناخته می شود. متانول از فعالیت بی هوازی گونه های زیادی از باکتری ها تولید می شود و در نتیجه مقدار اندکی از بخار متانول وارد جو می شود و پس از چندین روز به وسیله اکسیژن و با کمک نور خورشید اکسید شده به آب و دی اکسید کربن تبدیل می گردد. البته در فرایند سوختن متانول هم از نظر مواد بدست آمده چنین اتفاقی رخ می دهد ولی بسیار سریعتر. در ضمن شعله سوختن متانول بی رنگ است و باید مراقب باشیم تا با شعله آن دچار سوختگی نشویم. متانول از گاز سنتز تولید می شود که گاز سنتز نیز از منابع مختلفی از جمله گاز طبیعی (متان)، غال سنگ و سوخت های مایع تولید می گردد. اولین تولید متانول مربوط به سال ۱۸۳۰ است که به عنوان محصول جانبی کربونیزاسیون چوب بدست آمد و به همین دلیل پیوستگی میان چوب و متانول است که نام دیگر این محصول را الکل چوب می نامند. در زیر فرآیند یک واحد متانولی به تصویر کشیده شده است:
کاربرد متانول
امروزه متانول در صنایع پایین دستی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تهیه فرمالدئیدها (فرمالین) جهت مصارف خانگی و تولید رزین ها. این رزین ها در صنایع پایین دستی دیگر و در تولید انواع ظروف و تجهیزات آشپزخانه، دوربین های عکاسی، کلید، پریز و انواع چسب های صنعتی کاربرد اساسی دارد.
- تهیه اسید استیک و استفاده از آن به عنوان محصول نهایی و یا استفاده برای تهیه انواع استات سلولز برای انواع الیاف و پارچه با کاربردهای خاص. تهیه متیل متاکریلات برای تولید انواع لامینت ها و انواع ورنی و …
- تهیه MTBE جهت ارتقاء درجه آرام سوزی بنزین و جایگزین TEL
- تهیه دی متیل اتر (DME) به عنوان سوخت پاک و جایگزین سوخت دیزل
- سوخت های هیدروژنی و استفاده متانول به جای بنزین در اتومبیل ها و جایگزینی آن به جای سوخت های فسیلی که هنوز در جهان فراگیر نشده است.
عمده تقاضای متانول به ترتیب شامل فرمالدهید، اختلاط مستقیم با بنزین، دی متیل اتر، استیک اسید، MTBE، الفین ها و غیره می باشد. با اینکه رشد مصارف در حوزه های مختلف مناسب بوده؛ لیکن بیشترین رشد تقاضا در بخش تولید الفین هاست.در جدول زیر این تقاضا را به تفکیک مشاهده می کنید:
فعالان متانولی بازار سرمایه
صنعت متانول
نکته مهم در تولید متانول در مناطق مختلف دنیا توجه به خوراک مورد استفاده در تولید این ماده است. منطقه خاورمیانه ۱۰۰ درصد متانول خود را از گاز طبیعی تولید می نماید و این در حالی است که منطقه آسیای شمال شرقی (چین، ژاپن، کره جنوبی و تایوان) ۶۷ درصد از متانول تولیدی خود را از ذغال سنگ و تنها ۱۷ درصد آن را از گاز طبیعی تولید می نماید. اتحادیه اروپا نیز ۴۶ درصد از متانول تولیدی خود را از مایعات سنگین و ۴۷ درصد را نیز از گاز طبیعی تولید می نماید. آمریکای شمالی نیز مشابه خاورمیانه ۹۶ درصد از متانول خود را از گاز طبیعی تولید می نماید. تفاوت در نوع خوراک استفاده شده جهت تولید متانول در مناطق مختلف دنیا سبب شده است که مزیت رقابتی با مناطق دارای گاز طبیعی باشد. همین موضوع سبب شده است که شکاف زیادی بین ظرفیت تولید متانول با تولید واقعی متانول در دنیا وجود داشته باشد. با توجه به اینکه گاز طبیعی و زغال سنگ دو ماده اولیه مهم هستند، این موضوع ضرورت بررسی وضعیت قیمتی این دو ماده را ضروری می سازد:
الف) گاز طبیعی:
- کشورهای روسیه، ایران، قطر، ایالات متحده، عربستان سعودی، ترکمنستان، امارات متحده عربی، ونزوئلا، نیجریه و چین ده کشور دارای بزرگترین ذخایر گازی دنیا هستند.
- طی سال های دهه ۲۰۰۰ میلادی با سرمایه گذاری عظیم صورت گرفته در این بخش و تسهیل عرضه گاز طبیعی و همچنین توسعه فناوری نفت شیل، بازار گاز با کاهش قیمت و نوسانات قیمتی مواجه شده است.
ب) زغال سنگ:
- کشورهای چین، ایالات متحده، استرالیا، هند، اندونزی، روسیه، آفریقای جنوبی، آلمان، مجارستان و قزاقستان بزرگترین تولیدکنندگان دنیا هستند.
- صنایع فلزی و نیروگاهی و کوره های حرارتی رقیب جدی و پرمصرف زغال سنگ هستند و باعث رشد قیمت این نهاده می شوند. محدودیت های محیط زیستی نیز عاملی محدودکننده به شمار می آیند.
ریسک های مختلفی نظیر قیمت خوراک، قیمت ارز، کاهش جهانی قیمت متانول و … در صنعت متانول وجود دارد که می بایست از مسیر توسعه صنایع پایین دستی تا حد زیادی مقاومت لازم برای این ریسک ها اندیشیده شود. چین، ژاپن، آذربایجان، اسلوونی، افغانستان، ایتالیا، بلژیک، تایلند، تایوان، کره جنوبی، سریلانکا، عراق، مصر، هلند و هند از جمله مشتریان صنعت متانول ایران هستند. کارخانجات تولید اسید استیک، فرم آلدئید، MTBE، تبدیل متانول به الفین، متیل آمین ها از جمله مصرف کنندگان عمده متانول می باشند.
امروزه دیگر چیزی به نام رقابت مجتمع های پتروشیمی با یکدیگر وجود نداشته و رقابت ها از جنس رقابت های زنجیره تامین است. زنجیره تامینی که توانایی بالایی در پاسخ دهی و کارآیی داشته باشد، می تواند در بازار سهم عمده را به خود اختصاص دهد. بدیهی است که تولیدکنندگان متانول نیز می بایست بخشی از تولید خود را به منظور صادرات از مسیر زنجیره تامین کامل و جامع به دست مشتری های انتهای زنجیره برسانند. اقدام پتروشیمی زاگرس در استفاده از ترم CFR برای عرضه محصولات خود نشان دهنده گام رو به جلو این مجتمع می باشد. در ضمن این نکته را نیز می بایست یادآور شد که متانول محصولی است که در بازار اصطلاح بالغ یا mature را برای آن به کار می برند. بازار بالغ به این معناست که عرضه بیش از تقاضاست و در این شرایط حفظ و افزایش کارآیی داخلی و همچنین سطوح بالای خدمت دهی به مشتری از اصول توسعه و حفظ رقابت در این زنجیره تامین است.
قیمت متانول چگونه محاسبه می شود؟
در فرمول قیمت گذاری متانول موارد مختلفی دخیل است؛ موازنه عرضه و تقاضای موجود، وضعیت جهانی انرژی، ساختارهای تجارتی حاکم نظیر میزان تعرفه و مالیات هر منطقه، تکنولوژی و خوراک مصرفی برای تولید و …. . متانول محصولی commodity محور است و به دلیل تعدد خوراک های مورد استفاده برای تامین آن، سه ناحیه خاورمیانه، آمریکای شمالی و آسیای شرقی، رهبریت بازار را در اختیار گرفته اند. همچنین، قیمت جهانی متانول و به تبع آن قیمت داخلی متانول از قیمت جهانی نفت اثر می پذیرد و به طور کلی وقتی قیمت نفت جهش خوبی داشته و در سطوح بالاتری تثبیت می گردد قیمت متانول نیز هم رشد پیدا می کند.
تاثیر متانول در بورس و قیمت سهام شرکت ها
عمده صادرات محصولات پتروشیمی شرکت های ایرانی به کشور چین می باشد و به همین دلیل شما باید به دنبال نرخ متانول در چین که معروف به CFR China می باشد بوده و به برآورد قیمت صادراتی برای این شرکت باشید. توجه کنید که قیمت متانول در سایر مناطق همچون کره و تایوان و … وجود دارد. برای این منظور می توانید قیمت متانول چین یا CFR China methanol جستجو کنید. البته نشریه معتبر Platts نیز وجود دارد که به صورت هفتگی قیمت محصولات پتروشیمی را ارایه می کند که در تلگرام یا سایر شبکه های اجتماعی می توانید به آن دسترسی داشته باشید. نرخ فروش شرکتها مبتنی بر دو فاکتور اساسی نرخ های جهانی و نرخ دلار نیمایی است، لذا تغییرات در نرخ های جهانی و نرخ دلار به صورت مستقیم نرخ فروش شرکت ها، متعاقبا مبلغ فروش شرکت ها و در نهایت سوداوری شرکت ها را متاثر می کند، لذا فاکتور بسیار مهمی است.
درواقع شما در تحلیل هر شرکتی باید در نظر بگیرید که محل های درامدی و هزینه ای شرکت از کدام فاکتورهای مهم تاثیر می گیرند؟ در اینجا قیمت متانول جهانی به عنوان یکی از مهمترین معیارهای تعیین نرخ فروش شرکت های این صنعت مطرح است که در نرخ دلار نیمایی ضرب شده و نرخ نهائی را تعیین می کند، حال اگر این نرخ بالاتر رود با فرض ثبات سایر عوامل می تواند به نفع شرکت های فروشنده متانول باشد. اما سوال بعدی این است که قیمت سهام چگونه متاثر می شود؟ قیمت سهام متاثر از عرضه و تقاضا بوده و عرضه و تقاضا نیز متاثر از عملکرد شرکت است، درواقع در صورتی که تحلیلگران تخمین بزنند فاکتور موثری بر سوداوری شرکت بهبود پیدا کرده، برای مثال در اینجا با فرض ثبات سایر عوامل، نرخ متانول جهانی در حال صعود است و بالاتر رفته، تمایل بیشتری به خرید سهام مربوطه پیدا کرده و متعاقبا تقاضای بیشتر نسبت به عرضه قیمت سهام را بالاتر می برد.