اوراق اجاره بر طبق تعریف قانونی، اوراقی است که در حکم بدهی برای شرکت بوده و دارنده این اوراق مالکیت مشاع نسبت به دارایی های پایه آن دارد. می دانیم که تعریف گیج کننده ای است درنتیجه در ادامه، تعریف فوق را با تشریح سازوکار اوراق اجاره شفاف و ملموس می کنیم. اما در واقع اوراق اجاره چیست ؟ اوراق اجاره جزو ابزار بازار بدهی است. وقتی شرکتی این اوراق را منتشر می کند در واقع برای خود بدهی ایجاد می کند و درنتیجه بایستی طی بازه های زمانی مشخص به دارندگان اوراق سود پرداخت نماید. طبق قانون، اوراق اجاره بابت خرید دارایی های ثابتی هم چون ماشین آلات و تجهیزات, زمین, وسایل حمل ونقل(مانند هواپیما) و ساختمان و تأسیسات منتشر می شود. بنابراین خریداران اوراق اجاره در حکم مالک آن دارایی محسوب می شوند. حال منظور از مشاع چیست؟
فرض کنید شرکت هواپیمایی ماهان بابت خرید یک فروند هواپیما نیازمند مبلغ ۳۰۰ میلیارد تومان پول است. ازآنجایی که این رقم بسیار بزرگ بوده و از توان آن شرکت خارج است این شرکت تصمیم به انتشار اوراق اجاره می نماید. ازآنجایی که ارزش اسمی هر ورقه اجاره یک میلیون ریال است تعداد ۳ میلیون ورقه را منتشر می کند و از محل این سرمایه هواپیما را خریداری می نماید. حال فرض کنید که شما تعداد ۵۰۰۰۰ هزار عدد از این اوراق را خریداری می کنید. طبق تعریف شما مالک دارایی هستید اما شما تنها بخشی از سرمایه لازم را تأمین کرده اید و مابقی سرمایه توسط صدها نفر دیگر تأمین شده است. درنتیجه در این حالت می گویند که شما مالکیت مشاع نسبت به دارایی پایه موضوع اوراق دارید. پس از خرید اوراق توسط شما با توجه به ماهیت اوراق اجاره طی دوره های زمانی معین وجوهی در قالب سود این اوراق به شما پرداخت می گردد. حال که در رابطه با کلیت اوراق اجاره شناخت لازم را پیدا کردید در رابطه با سایر ویژگی های این اوراق و سازوکار معاملات آن مطالبی را ارائه می کنیم.
نکاتی در رابطه با اوراق اجاره
۱)همان طور که ذکر شد این اوراق در زمره اوراق بدهی می باشند و مشابه اوراق مشارکت درصد سود ثابتی دارند که در بازه های زمانی مشخصی پرداخت می شوند. هم چنین لازم به ذکر است که عمر این اوراق نیز از همان ابتدا مشخص می شود و درنتیجه شما به عنوان یک سرمایه گذار از تمام جزییات آن باخبر می شوید.
۲)اوراق اجاره با اوراق مشارکت تفاوت هایی دارند که در ادامه به برخی از مهم ترین آن ها اشاره می شود:
۲-۱)اوراق مشارکت عموماً در جهت تأمین مالی پروژه های بزرگ و عمرانی منتشر می شود درحالی که دارایی های پایه موضوع این اوراق انواع دارایی ثابت همچون زمین, ساختمان و تأسیسات یا ماشین آلات و تجهیزات می باشند.
۲-۲)در پایان دوره اوراق مشارکت معادل مبلغ اسمی به سرمایه گذاران پرداخت می گردد درحالی که در پایان دوره اوراق اجاره دارایی موضوع اجاره به فروش می رسد و درصورتی که ارزش دارایی کاهش پیداکرده باشد ضرر سرمایه ای به سرمایه گذاران تحمیل می گردد( البته عکس این حالت نیز محتمل است که درنهایت منجر به سود سرمایه ای می گردد).
۲-۳)ازآنجایی که دارایی موضوع اوراق اجاره یک دارایی ثابت است احتمال از بین رفتن دارایی وجود دارد که در این صورت ریسک حذف سرمایه در صورت عدم اعمال بیمه دارایی وجود دارد. درحالی که در اوراق مشارکت چنین ریسکی وجود ندارد. مثلاً فرض کنید که در مثال ما که در رابطه با خرید هواپیما بود هواپیمای مزبور در طی پرواز دچار سانحه شده و از بین برود. در این صورت اگر شرکت ماهان هواپیمای مزبور را بیمه نکرده باشد عملاً سرمایه اصلی و اولیه شما صفر خواهد شد.
۳)لازم به ذکر است که شرکت ناشر که از آن تحت عنوان بانی یاد می شود جهت انتشار اوراق اجاره یک شرکت مستقل تأسیس می کند که این شرکت درواقع واسطی میان شرکت بانی و سرمایه گذاران است. لازم به ذکر است که ارکان دیگری هم چون ضامن, امین و … وجود دارد که هرکدام از این ها نقشی از شروع فرایند انتشار تا اتمام آن دارند که در صورت لزوم برای شما توضیحاتی ارائه خواهد شد.
۴)در جهت افزایش جذابیت این اوراق از ضامن سودآوری در فرایند انتشار اوراق استفاده شده تا درصورتی که ناشر به هر دلیلی نتوانست در موعد مقرر سود اوراق اجاره را پرداخت کند ضامن، سود دوره اوراق را پرداخت نماید.
۵) لازم به ذکر است که اوراق اجاره در دو قالب اجاره به شرط تملیک و دارای اختیار فروش با قیمت معین منتشر می شوند. در حالت اجاره به شرط تملیک پس از پایان عمر اوراق اجاره دارایی به مالکیت بانی یا همان شرکت منتشرکننده اوراق منتقل می شود. اما در حالت دیگر ازآنجایی که دارایی مزبور در مالکیت ناشر نیست بایستی دارایی به ناشر فروخته شود. حال دو حالت پیش می آید:
چگونه مانند نخبگان به سود مستمر در ترید برسیم؟ جمعه ساعت 18
۵-۱) قیمت دارایی در زمان فروش بیش از قیمت خرید است و در این حالت به صورت عادی دارایی به ناشر فروخته می شود و وجوه حاصل از فروش بین سرمایه گذاران توزیع می شود.
۵-۲) اما اگر قیمت دارایی کمتر از قیمت زمان خرید آن باشد در این حالت به منظور جلوگیری از ضرر سرمایه ای( ضرر تحمیل شده به سرمایه گذاران ناشی از تفاوت قیمت خرید دارایی و قیمت فروش آن) از اوراق اختیار فروش استفاده می شود که پیرو آن به ازای هر ورقه یک قیمت مشخص که در برگه نگاشته شده وجوهی به سرمایه گذاران پرداخت می گردد. مثلاً فرض کنید که در مثال ما بابت انتشار اوراق اجاره یک اختیار فروش باقیمت اعمال یک میلیون ریال نیز به سرمایه گذار داده شده است. حال فرض کنید در زمان اتمام عمر اوراق قیمت روز هواپیما ۲۷۰ میلیارد تومان شده باشد. درنتیجه اگر اوراق اختیار فروش اعطا نشده بود به هر سرمایه گذار بابت هر ورقه اجاره تنها مبلغ ۹۰ هزار تومان پرداخت می شد درحالی که به دلیل در اختیار داشتن برگه اختیار فروش به هر سرمایه گذار مبلغ اسمی خرید پرداخت می گردد. درحالی که اگر قیمت فروش بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان می شد در این صورت نیازی به استفاده از اوراق اختیار فروش نیست.
معاملات اوراق اجاره
۱)شرکت ناشر، اوراق اجاره را برای مرتبه اول از طریق یکی از نهادهای مالی همچون بانک ها یا مؤسسات اعتباری و یا از طریق شرکت فرابورس ایران و از طریق معاملات کارگزاری می فروشد. بنابراین جهت خرید اوراق اجاره بایستی از شیوه انتشار اوراق آگاهی یابید.
۲)معمولاً ارزش اسمی این اوراق یک میلیون ریال است که شما با پرداخت مبلغ مدنظر خود تعداد مشخصی از این اوراق را در اختیار خواهید گرفت. برای مثال به این نماد که نمونه ای از اوراق اجاره منتشرشده در بورس است توجه فرمایید:
اجاد۱ – اجاره دولت مرحله یک۱۳۹۴-۹۸۱۲۲۶
همان طور که مشاهده می فرمایید این اوراق اجاره از طریق دولت در سال ۱۳۹۴ منتشرشده است و تاریخ سررسید آن ۲۶ اسفند ۱۳۹۸ می باشد. حال به اطلاعیه عرضه اولیه این اوراق و جزییات آن توجه فرمایید:
توجه فرمایید که جهت خرید اوراق اجاره می بایست با مراجعه به یکی از کارگزاری های بورس اقدام به اخذ کد معاملاتی کرده و پس از آن اقدام به خرید اوراق اجاره نمایید.
بر طبق اطلاعیه فوق، تعداد اوراق منتشرشده ۵ میلیون برگه بانام است که قیمت هر ورق یک میلیون ریال است. محدودیتی در حداکثر تعداد اوراق خریداری شده توسط هر کد معاملاتی وجود ندارد اما در هر نوبت تنها می توانید ۵۰ هزار برگه را درخواست نمایید( مثلاً اگر شما تعداد ۷۰ هزار برگه را می خواهید بخرید، می بایست در یک نوبت تعداد ۵۰ هزار برگه و در نوبت دوم ۲۰ هزار برگه را درخواست نمایید). نرخ بهره سالیانه این اوراق ۱۸ درصد است که در دوره های ۶ ماهه پرداخت می گردد( با توجه به اینکه تاریخ عرضه این اوراق ۲۶ اسفند ۱۳۹۴ بوده است درنتیجه تاریخ پرداخت سود در ۲۶ شهریور و ۲۶ اسفند هرسال پرداخت می گردد. همچنین اگر شما زودتر از موعد بخواهید این اوراق را بفروشید می توانید از طریق سامانه معاملات آنلاین یا از طریق کارگزاری خود اقدام به فروش اوراق نموده و وجوه حاصل از فروش این اوراق تا روز بعد در حساب شما قرار خواهد گرفت.
۳)سود ناشی از مالکیت اوراق اجاره و هم چنین وجوه ناشی از تسویه پایان دوره به حسابی که شما به کارگزار اعلام می کنید واریز خواهد شد و بنابراین به این موضوع توجه ویژه ای داشته باشید.