اصطلاحات دنیای بورس، دروازه هایی به روی مفاهیم پشتشان هستند. دانستن معنای هر اصطلاح و درک عمیق آن، برگ برنده ای است که در دستان یک سرمایه گذار مبتدی خودنمایی می کند. بتای منفی سهم هم جزو یکی از همان اصطلاح ها به شمار می رود. در این مقاله به سراغ مفهوم بتای منفی سهم می رویم و جایگاهش را در میان معاملات بورس پیدا می کنیم. با خانه سرمایه همراه باشید.
بتای منفی سهم چیست؟
ذات بازار بورس با نوسان پذیری و سرعت همراه است. ممکن است قیمت سهام به یک باره رشد یا افول کند. اخبار و شایعه های جورواجور هم می توانند به این نوسانات دامن بزنند. سرعت این فضای پر از ریسک، با گسترش روز افزون بازار سرمایه و آسانی که خدمات معاملات الکترونیکی با خود به همراه آورده افزایش یافته است. البته ما هنوز هم شاهد رشد چالش های ورود به بازار، انتخاب سهم مناسب و نقاط ورود و خروج به موقع هستیم. سرمایه گذاران برای ورود به بازار بورس، نیازمند دانش و تخصص لازم برای آغاز فعالیت هستند. زیرا به هنگام خرید و فروش سهام شرکت های بورسی، باید عملکرد این شرکت ها را مورد ارزیابی قرار داد و ریسک انجام معامله ها را بررسی کرد. نوسان پذیری و قدرت نقد شوندگی همه سهم ها به یک میزان نیست. سوال اینجا است که چطور می توانیم نوسان پذیری را اندازه گیری کنیم؟
ریسک های بازار را بشناسید
از نگاه علوم مالی، دو نوع ریسک وجود دارد:
- ریسک سیستماتیک مربوط به ریسک تحولات کلی بازار
- ریسک غیر سیستماتیک مربوط به تحولات انفرادی خاص خود شرکت
یکی از معیارهای ارزیابی ریسک سهام یا سبد، استفاده از ضریب بتا است. این ضریب به تغییرات ریسک سیستماتیک مربوط می شود.
منظور از بتای سهم چیست؟
یکی از معیارهای ساده و شناخته شده برای دانستن نوسان پذیری یک سهم، محاسبه بتای آن است. بتا (β) معیاری آماری است که از طریق مقایسه بازده سهام با بازده شاخص بازار سنجیده می شود. این ضریب، بر اساس داده های تاریخی ارزش دارایی ها بدست آمده و معرف میزان ریسکی است که سرمایه گذار با داشتن آن دارایی نسبت به کل بازار می پذیرد. ضریب بتا وسیله ای برای ارزیابی ریسک و بازده یک سهم خاص یا سبدی از سهام در جریان حرکت کلی بازار است. بتای بازار یک است؛ هر سهمی که بتای آن بیشتر از یک باشد، نوسان پذیری آن از متوسط نوسان پذیری بازار بیشتر است. در نقطه مقابل، هر سهمی که بتای آن کمتر از یک باشد، نوسان پذیری پایینی دارد. اگر بخواهیم دقیق تر و علمی تر این معیار را توصیف کنیم، می توانیم تعریف زیر را بیان کنیم:
«ضریب بتا یا «Beta coefficient» شاخصی در دانش مالی است که از ریسک سیستماتیک یک سرمایه گذاری یا مجموعه ای از دارایی های مالی نسبت به ریسک پرتفوی بازار بدست می آید. ضریب بتا شیب معادله رگرسیون خطی و در واقع یک ضریب همبستگی است که نشان گر نوسان قیمتی سهم در مقایسه با بازار کلی فعال در آن است.»
ضریب بتا چگونه محاسبه می شود؟
Beta Coefficient یا ضریب بتا، میزان ریسک سیستماتیک سبد سهام را نسبت به ریسک پرتفوی بازار محاسبه می کند. در واقع این ضریب، نشان دهنده نوسان قیمتی سهم، در مقایسه با شرایط کلی بازاری است که در آن فعالیت می کند. فرمول محاسبه ضریب بتا به شرح زیر است:
ضریب بتا از تقسیم کوواریانس بین بازدهی دارایی و بازدهی بازار بر واریانس بازار به دست می آید که در ادامه نمایش داده شده است:
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
ضریب بتا از طریق مقایسه بازدهی سهام شرکت های بورسی با بازدهی شاخص بازار محاسبه می شود. این ضریب همیشه یک است. برای محاسبات از داده های ۹۰ روزه – به صورت روزانه – استفاده می شود. در فرمول بتا، بازدهی هر سهم و بازدهی بازار با هم سنجیده می شوند. برای بازدهی سهم از نوسان روزانه قیمت و برای بازدهی بازار از درصد تغییر روزانه شاخص استفاده می شود. برای محاسبه ضریب بتا، ابتدا باید بازده روزانه سهام مورد نظر و کل بازار را از سایت های معتبر استخراج کرد. اگرچه برخی از نرم افزارها و وب سایت ها، ضریب بتا را محاسبه می کنند اما در صورتی که خودتان قصد محاسبه این ضریب را برای بازه زمانی مشخصی داشته باشید، می توانید از نرم افزار اکسل استفاده کرده و ضریب بتای هر سهم را به راحتی محاسبه کنید.
برای دسترسی به اطلاعات سهم مورد نظرتان می توانید به وب سایت مرکز پردازش اطلاعات ایران (Fipiran) مراجعه کرده و اطلاعات مورد نیاز خود را جمع آوری کنید. در این سایت، ضریب بتای هر یک از شرکت های بورسی محاسبه شده است. باید فایل اکسل بازده روزانه سهم و بازار را دانلود کنید. پس از دانلود آن فایل اکسل و مرتبط کردن اطلاعات هر دو ستون، با استفاده از تابع کوواریانس در اکسل (COVAR) باید میزان کوواریانس بین دو متغیر را محاسبه کرده و با استفاده از تابع واریانس در اکسل (VAR)، میزان واریانس بازده بازار را به دست آورید. پس از انجام محاسبات، باید کوواریانس و واریانس را بر هم تقسیم کرده و در انتها مقدار ضریب بتا را به دست آورید. ضریب بتا به تنهایی ارزندگی و ریسک سهم را نشان نمی دهد. بلکه فقط یکی از چند ابزاری است که در این مسیر به ما کمک می کند تا سرمایه گذاری بهتری داشته باشیم. برای درک بهتر ضریب بتا و ارتباط آن با بازار، می توان گفت:
- اگر ضریب بتای سهمی برابر با یک باشد، افزایش و کاهش قیمت آن سهم درست مطابق افزایش یا کاهش بازار خواهد بود.
- اگر ضریب بتای سهمی بیشتر از یک باشد، نوسانات بازدهی آن سهم بیشتر از نوسانات بازار خواهد بود و به آن دارایی پُر ریسک یا سهم تهاجمی گفته می شود. این سهم ها نقد شوندگی بهتری دارند و برای نوسان گیری مناسب هستند. سهمی که ضریب بتای بالایی دارد در زمان پایین آمدن قیمت ها، گزینه بسیار مناسبی برای سرمایه گذاری محسوب می شود. چون با کاهش ریسک سیستماتیک، قیمت سهم با شتاب بیشتری بالا می رود.
- دارایی هایی که ضریب بتای آن ها کمتر از یک باشد، نوساناتی کمتر از نوسانات بازار را تجربه خواهند کرد و به آن ها دارایی کم ریسک یا تدافعی گفته می شود. سرمایه گذارانی که ریسک پذیری پایینی دارند، می توانند این گونه سهم ها را برای سرمایه گذاری انتخاب کنند.
- سهمی که بتای صفر دارد با نوسانات بازار تغییر نمی کند و این بدان معنا است که نمی توان هیچ رابطه ای میان رشد و افت بازار و رشد یا افت این سهم پیدا کرد.
- اگر سهمی بتای منفی داشته باشد، رفتار آن درست عکس رفتار بازار است. مثلا اگر بتای سهمی منفی یک باشد و بازار ۲۰ درصد رشد کند، ارزش این سهم ۲۰ درصد کاهش می یابد.
به طور خلاصه برای ضریب بتا پنج حالت را می توان در نظر گرفت:
- همسو با بازار و بازدهی برابر شاخص = β۱
- هیچ تأثیرپذیری از شاخص ندارد، خنثی = β۰
- در خلاف جهت بازار حرکت می کند ۰> β
- شارپ، مناسب نوسان گیری، پر ریسک و تهاجمی ۱< β
- کند، ثقیل، کم ریسک، تدافعی ۱> β
همان طور که در تعاریف بالا بیان شد، بتا می تواند مقادیر متفاوتی را اختیار کند. اما اینکه بگوییم سهمی بتا منفی است چه معنی دارد و کاربرد آن چیست؟ در حقیقت، هرچه سهم، بتای بالاتری داشته باشد، پر ریسک تر و هرچه بتای کمتر داشته باشد، کم ریسک تر است. چنانچه بتای سهام شرکتی کوچک تر از یک یا منفی باشد، بازده آن با متوسط بازده بازار حرکت نخواهد کرد. در واقع سهمی که بتا منفی است درست در خلاف جهت بازده بازار حرکت می کند. معمولا، سهم هایی که عمق بازار کمی دارند و با سرمایه اندک می توان روی آن ها مانور داد، بتای منفی دارند؛ مانند گروه قندی. همان طور که طبق تجربه مشاهده کرده ایم، هرگاه شاخص کل مثبت می شود، این گروه منفی می شوند و بالعکس.
در چه مواقعی سرمایه گذاری در سهم با بتای منفی سودمند است؟
همان طور که پیش تر گفته شد، بتا نشان می دهد که بازدهی سهم شما به چه میزان تحت تأثیر بازدهی بازار قرار دارد. بنابراین برای شناخت سهم بتا منفی، نخست باید تحولات بازار را به خوبی بشناسیم، آنها را تحلیل کرده و سپس بتای سهم را محاسبه کنیم. زمانی که بازار با رشد غالب گروه ها و صنایع همراه می شود و به زبان ساده تر بازار مثبت است، تعدادی از صنایع خلاف جهت بازار حرکت می کنند و با افت قیمتی همراه می شوند. البته صنایع نیز می توانند با یکدیگر بتای ناهم سو داشته باشند و خلاف جهت یکدیگر حرکت کنند. این موضوع می تواند، سرمایه گذاران را در انتخاب سهم یاری کند. سهم هایی که بتای منفی دارند و خلاف جهت بازار حرکت می کنند، در زمان رکود بازار مورد توجه قرار می گیرند. بنابراین وقتی شاخص کل، وارد فاز ریزش می شود، صنایع و سهم هایی که بتای منفی دارند، با اقبال سهامداران همراه می شوند و رشد قیمتی را تجربه می کنند. پس بهتر است در زمان رکود بازار، به سمت سهم های بتای منفی برویم تا بتوانیم ریسک های سبد خود را کاسته و از گزند ریزش بازار در امان بمانیم.
در نقطه مقابل، وقتی بازار رشد می کند و دوران رونق آن فرا می رسد، گروه های بتای منفی با افت قیمتی همراه می شوند. پس در این مواقع بهتر است در سهم ها و صنایعی که بتای همسو با بازار دارند – بتا مثبت – سرمایه گذاری کنیم و از سهم هایی که بتای منفی دارند، دوری کنیم تا ریسک خود را کاهش داده و سرمایه گذاری مطمئن تری داشته باشیم. این ابزار در سبد گردانی نیز کمک شایانی به سرمایه گذاران می کند تا در دوران رکود یا رونق بازار، ترکیب سبد را غالبا بتای منفی انتخاب کنند یا بتا مثبت. در سبدهای کم ریسک بهتر است سهم هایی که بتای مثبت ولی کوچک دارند انتخاب شوند و در سبدهایی که در زمان رکود چیده می شوند، بهتر است سهم هایی که همسو با بازار پیش می روند و افت قیمتی را تجربه می کنند انتخاب نشوند یا وزن آن ها در سبد کم شود.