اصطلاحات دنیای بورس، دروازه‌هایی به روی مفاهیم پشتشان هستند. دانستن معنای هر اصطلاح و درک عمیق آن، برگ برنده‌ای است که در دستان یک سرمایه گذار مبتدی خودنمایی میکند. بتای منفی سهم هم جزو یکی از همان اصطلاح‌ها به شمار می‌رود. در این مقاله به سراغ مفهوم بتای منفی سهم می‌رویم و جایگاهش را در میان معاملات بورس پیدا میکنیم. با خانه سرمایه همراه باشید.
بتای منفی سهم چیست؟
ذات بازار بورس با نوسان پذیری و سرعت همراه است. ممکن است قیمت سهام به یک‌باره رشد یا افول کند. اخبار و شایعه‌های جورواجور هم می‌توانند به این نوسانات دامن بزنند. سرعت این فضای پر از ریسک، با گسترش روز افزون بازار سرمایه و آسانی که خدمات معاملات الکترونیکی با خود به همراه آورده افزایش یافته است. البته ما هنوز هم شاهد رشد چالش‌های ورود به بازار، انتخاب سهم مناسب و نقاط ورود و خروج به موقع هستیم. سرمایه‌گذاران برای ورود به بازار بورس، نیازمند دانش و تخصص لازم برای آغاز فعالیت هستند. زیرا به هنگام خرید و فروش سهام شرکت‌های بورسی، باید عملکرد این شرکت‌ها را مورد ارزیابی قرار داد و ریسک انجام معامله‌ها را بررسی کرد. نوسان پذیری و قدرت نقد شوندگی همه سهم‌ها به یک میزان نیست. سوال اینجا است که چطور می‌توانیم نوسان‌پذیری را اندازه‌گیری کنیم؟
ریسک‌های بازار را بشناسید
از نگاه علوم مالی، دو نوع ریسک وجود دارد:
- ریسک سیستماتیک مربوط به ریسک تحولات کلی بازار
- ریسک غیر سیستماتیک مربوط به تحولات انفرادی خاص خود شرکت
یکی از معیارهای ارزیابی ریسک سهام یا سبد، استفاده از ضریب بتا است. این ضریب به تغییرات ریسک سیستماتیک مربوط می‌شود.
منظور از بتای سهم چیست؟
یکی از معیارهای ساده و شناخته شده برای دانستن نوسان پذیری یک سهم، محاسبه بتای آن است. بتا (β) معیاری آماری است که از طریق مقایسه بازده سهام با بازده شاخص بازار سنجیده می‌شود. این ضریب، بر اساس داده‌های تاریخی ارزش دارایی‌ها بدست آمده و معرف میزان ریسکی است که سرمایه‌گذار با داشتن آن دارایی نسبت به کل بازار می‌پذیرد. ضریب بتا وسیله‌ای برای ارزیابی ریسک و بازده یک سهم خاص یا سبدی از سهام در جریان حرکت کلی بازار است. بتای بازار یک است؛ هر سهمی که بتای آن بیشتر از یک باشد، نوسان‌پذیری آن از متوسط نوسان‌پذیری بازار بیشتر است. در نقطه مقابل، هر سهمی که بتای آن کمتر از یک باشد، نوسان‌پذیری پایینی دارد. اگر بخواهیم دقیق‌تر و علمی‌تر این معیار را توصیف کنیم، می‌توانیم تعریف زیر را بیان کنیم:
«ضریب بتا یا «Beta coefficient» شاخصی در دانش مالی است که از ریسک سیستماتیک یک سرمایه‌گذاری یا مجموعه‌ای از دارایی‌های مالی نسبت به ریسک پرتفوی بازار بدست می‌آید. ضریب بتا شیب معادله رگرسیون خطی و در واقع یک ضریب همبستگی است که نشان‌گر نوسان قیمتی سهم در مقایسه با بازار کلی فعال در آن است.»
ضریب بتا چگونه محاسبه می‌شود؟
Beta Coefficient یا ضریب بتا، میزان ریسک سیستماتیک سبد سهام را نسبت به ریسک پرتفوی بازار محاسبه میکند. در واقع این ضریب، نشان دهنده نوسان قیمتی سهم، در مقایسه با شرایط کلی بازاری است که در آن فعالیت میکند. فرمول محاسبه ضریب بتا به شرح زیر است:
ضریب بتا از تقسیم کوواریانس بین بازدهی دارایی و بازدهی بازار بر واریانس بازار به دست می‌آید که در ادامه نمایش داده شده است:
ضریب بتا از طریق مقایسه بازدهی سهام شرکت‌های بورسی با بازدهی شاخص بازار محاسبه می‌شود. این ضریب همیشه یک است. برای محاسبات از داده‌های ۹۰ روزه – به صورت روزانه – استفاده می‌شود. در فرمول بتا، بازدهی هر سهم و بازدهی بازار با هم سنجیده می‌شوند. برای بازدهی سهم از نوسان روزانه قیمت و برای بازدهی بازار از درصد تغییر روزانه شاخص استفاده می‌شود. برای محاسبه ضریب بتا، ابتدا باید بازده روزانه سهام مورد نظر و کل بازار را از سایت‌های معتبر استخراج کرد. اگرچه برخی از نرم‌افزارها و وب‌سایت‌ها، ضریب بتا را محاسبه می‌کنند اما در صورتی که خودتان قصد محاسبه این ضریب را برای بازه زمانی مشخصی داشته باشید، می‌توانید از نرم‌افزار اکسل استفاده کرده و ضریب بتای هر سهم را به راحتی محاسبه کنید.
برای دسترسی به اطلاعات سهم مورد نظرتان می‌توانید به وب‌سایت مرکز پردازش اطلاعات ایران (Fipiran) مراجعه کرده و اطلاعات مورد نیاز خود را جمع‌آوری کنید. در این سایت، ضریب بتای هر یک از شرکت‌های بورسی محاسبه شده است. باید فایل اکسل بازده روزانه سهم و بازار را دانلود کنید. پس از دانلود آن فایل اکسل و مرتبط کردن اطلاعات هر دو ستون، با استفاده از تابع کوواریانس در اکسل (COVAR) باید میزان کوواریانس بین دو متغیر را محاسبه کرده و با استفاده از تابع واریانس در اکسل (VAR)، میزان واریانس بازده بازار را به دست آورید. پس از انجام محاسبات، باید کوواریانس و واریانس را بر هم تقسیم کرده و در انتها مقدار ضریب بتا را به دست آورید. ضریب بتا به تنهایی ارزندگی و ریسک سهم را نشان نمی‌دهد. بلکه فقط یکی از چند ابزاری است که در این مسیر به ما کمک میکند تا سرمایه‌گذاری بهتری داشته باشیم. برای درک بهتر ضریب بتا و ارتباط آن با بازار، می‌توان گفت:
- اگر ضریب بتای سهمی برابر با یک باشد، افزایش و کاهش قیمت آن سهم درست مطابق افزایش یا کاهش بازار خواهد بود.
- اگر ضریب بتای سهمی بیشتر از یک باشد، نوسانات بازدهی آن سهم بیشتر از نوسانات بازار خواهد بود و به آن دارایی پُر ریسک یا سهم تهاجمی گفته می‌شود. این سهم‌ها نقد شوندگی بهتری دارند و برای نوسان گیری مناسب هستند. سهمی که ضریب بتای بالایی دارد در زمان پایین آمدن قیمت‌ها، گزینه بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. چون با کاهش ریسک سیستماتیک، قیمت سهم با شتاب بیشتری بالا می‌رود.
- دارایی‌هایی که ضریب بتای آنها کمتر از یک باشد، نوساناتی کمتر از نوسانات بازار را تجربه خواهند کرد و به آنها دارایی کم‌ریسک یا تدافعی گفته می‌شود. سرمایه‌گذارانی که ریسک‌پذیری پایینی دارند، می‌توانند این‌گونه سهم‌ها را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند.
- سهمی که بتای صفر دارد با نوسانات بازار تغییر نمی‌کند و این بدان معنا است که نمی‌توان هیچ رابطه‌ای میان رشد و افت بازار و رشد یا افت این سهم پیدا کرد.
- اگر سهمی بتای منفی داشته باشد، رفتار آن درست عکس رفتار بازار است. مثلا اگر بتای سهمی منفی یک باشد و بازار ۲۰ درصد رشد کند، ارزش این سهم ۲۰ درصد کاهش می‌یابد.
به طور خلاصه برای ضریب بتا پنج حالت را می‌توان در نظر گرفت:
- همسو با بازار و بازدهی برابر شاخص = β۱
- هیچ تأثیرپذیری از شاخص ندارد، خنثی = β۰
- در خلاف جهت بازار حرکت میکند ۰> β
- شارپ، مناسب نوسان گیری، پر ریسک و تهاجمی ۱< β
- کند، ثقیل، کم ریسک، تدافعی ۱> β
همان‌طور که در تعاریف بالا بیان شد، بتا می‌تواند مقادیر متفاوتی را اختیار کند. اما اینکه بگوییم سهمی بتا منفی است چه معنی دارد و کاربرد آن چیست؟ در حقیقت، هرچه سهم، بتای بالاتری داشته باشد، پر ریسک‌تر و هرچه بتای کمتر داشته باشد، کم ریسک‌تر است. چنانچه بتای سهام شرکتی کوچک‌تر از یک یا منفی باشد، بازده آن با متوسط بازده بازار حرکت نخواهد کرد. در واقع سهمی که بتا منفی است درست در خلاف جهت بازده بازار حرکت میکند. معمولا، سهم‌هایی که عمق بازار کمی دارند و با سرمایه اندک می‌توان روی آنها مانور داد، بتای منفی دارند؛ مانند گروه قندی. همان طور که طبق تجربه مشاهده کرده‌ایم، هرگاه شاخص کل مثبت می‌شود، این گروه منفی می‌شوند و بالعکس.
در چه مواقعی سرمایه‌گذاری در سهم با بتای منفی سودمند است؟
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، بتا نشان می‌دهد که بازدهی سهم شما به چه میزان تحت تأثیر بازدهی بازار قرار دارد. بنابراین برای شناخت سهم بتا منفی، نخست باید تحولات بازار را به خوبی بشناسیم، آنها را تحلیل کرده و سپس بتای سهم را محاسبه کنیم. زمانی که بازار با رشد غالب گروه‌ها و صنایع همراه می‌شود و به زبان ساده‌تر بازار مثبت است، تعدادی از صنایع خلاف جهت بازار حرکت می‌کنند و با افت قیمتی همراه می‌شوند. البته صنایع نیز می‌توانند با یکدیگر بتای ناهم‌سو داشته باشند و خلاف جهت یکدیگر حرکت کنند. این موضوع می‌تواند، سرمایه‌گذاران را در انتخاب سهم یاری کند. سهم‌هایی که بتای منفی دارند و خلاف جهت بازار حرکت می‌کنند، در زمان رکود بازار مورد توجه قرار می‌گیرند. بنابراین وقتی شاخص کل، وارد فاز ریزش می‌شود، صنایع و سهم‌هایی که بتای منفی دارند، با اقبال سهامداران همراه می‌شوند و رشد قیمتی را تجربه می‌کنند. پس بهتر است در زمان رکود بازار، به سمت سهم‌های بتای منفی برویم تا بتوانیم ریسک‌های سبد خود را کاسته و از گزند ریزش بازار در امان بمانیم.
در نقطه مقابل، وقتی بازار رشد میکند و دوران رونق آن فرا می‌رسد، گروه‌های بتای منفی با افت قیمتی همراه می‌شوند. پس در این مواقع بهتر است در سهم‌ها و صنایعی که بتای همسو با بازار دارند – بتا مثبت – سرمایه‌گذاری کنیم و از سهم‌هایی که بتای منفی دارند، دوری کنیم تا ریسک خود را کاهش داده و سرمایه‌گذاری مطمئن‌تری داشته باشیم. این ابزار در سبد گردانی نیز کمک شایانی به سرمایه‌گذاران میکند تا در دوران رکود یا رونق بازار، ترکیب سبد را غالبا بتای منفی انتخاب کنند یا بتا مثبت. در سبدهای کم ریسک بهتر است سهم‌هایی که بتای مثبت ولی کوچک دارند انتخاب شوند و در سبدهایی که در زمان رکود چیده می‌شوند، بهتر است سهم‌هایی که همسو با بازار پیش می‌روند و افت قیمتی را تجربه می‌کنند انتخاب نشوند یا وزن آنها در سبد کم شود.
