ریسک اعتباری یا ریسک نکول چیست و چه کاربردی دارد؟

آسنایی با مفهوم ریسک اعتباری یا ریسک نکول

برای رسیدن به یک تعریف دقیق از ریسک اعتباری، شاید بهتر باشد که در گام اول، با مفهوم اعتبار بیش تر آشنا شویم، بنابراین با ما همراه باشید.

اعتبار در حقیقت بیان کننده مقدار پول معینی است که توسط اعتباردهنده به فردی اعطا می شود و آن فرد که اکنون بدهکار نامیده می شود در تاریخ مشخصی در زمان آینده، آن مقدار پول را پرداخت می کند.

اما همان طور که می دانید، هر پرداخت مالی با انواع ریسک مواجه است که ممکن است پرداخت بدهی را با مشکل روبه رو کند. یکی از انواع این ریسک ها، ریسک عدم پرداخت بدهی است که در اصطلاح مالی، به این ریسک، ریسک اعتباری و یا ریسک نکول می گویند.

در واقع ریسک اعتباری، ریسکی است که طرف مقابل معامله که دریافت کننده پول و یا اعتبار است به تعهد خود عمل نکند و از پرداخت بدهی به دلیل ورشکستگی و یا هر دلیل دیگری، سر باز بزند. حتی اگر قرض گیرنده در روند پرداخت بدهی خود با تأخیر عمل نماید، هم چنان می توانیم اذعان کنیم که ریسک نکول رخ داده است.

به این نکته توجه کنید که ریشه ریسک نکول و یا ریسک اعتباری در نخواستن و نتوانستن پرداخت تعهدات در زمان تعیین شده توسط یکی از طرفین قرارداد است. این قرارداد ممکن است شامل بدهی نقدی و یا وامی باشد که به شخصیت حقیقی یا حقوقی پرداخت شده است و یا حتی شامل پروژه­ای کاری مابین دو نهاد حقوقی باشد.

با توجه به تعریف ارایه شده از ریسک نکول می توان حدس زد که این نوع ریسک از قدیمی ترین انواع ریسک در معاملات به حساب می آید و شامل معاملات بین فردی و حتی مؤسسات مالی و اعتباری است. به بیان دیگر، ریسک نکول یکی از مهم ترین عوامل تولید ریسک در بانک ها و شرکت های مالی به حساب می آید و این ریسک زمانی رخ می دهد که دریافت کنندگان تسهیلات، توانایی بازپرداخت اقساط بدهی خود را به بانک نداشته باشند.

نقش ریسک نکول در معاملات زمانی پررنگ شد که جهان، بحران مالی بی سابقه ای را تجربه کرد. بحران مالی سبب شد که بحران اعتباری، گریبان گیر مؤسسات مالی شود. همین امر نقطه عطفی گردید تا مدیریت این ریسک مورد توجه قرار بگیرد.

مدیریت ریسک اعتباری

پایه مدیریت صحیح ریسک نکول این است که ریسک های اصلی موجود در فرآیندها و فعالیت های مرتبط با اعطای تسهیلات مالی، به طور دقیق شناسایی شود و روش های مدیریت و ارزیابی این ریسک مورد بررسی قرار گیرد.

برای رسیدن به درک درست از ریسک های نکول موجود در بازار و برآورد و سنجش میزان ریسک، باید ریسک نکولِ شناسایی شده، مدیریت شود.

دوره اختصاصی

دوره نخبگان، استاد تمامی در ترید

دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است

دریافت اطلاعات بیشتر

لازمه مدیریت ریسک اعتباری در سه سیاست زیر خلاصه می شود:

1. سیاست کاهش دهنده ریسک نکول.
2. سیاست طبقه بندی دارایی ها.
3. سیاست کاهش زیان.

1- سیاست کاهش دهنده ریسک نکول

اشاره به سیاست هایی دارد که براساس آن، ریسک اعطای تسهیلات به سازمان ها و سایر مؤسسات با توجه به راهکارهایی مانند غربالگری و نظارت، برقراری رابطه بلندمدت با مشتریان و شناخت آن ها، وثیقه و … کاهش یابد.

2- سیاست طبقه بندی دارایی

اشاره به سیاست هایی دارد که براساس آن، دارایی های قرض گیرنده مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد و سپس یک پرتفویی برای انواع وام ها تشکیل می شود که بر اساس آن بتوان قابلیت وصول وام ها و کنترل آن را برآورد کرد.

3- سیاست کاهش زیان

اشاره به سیاست هایی دارد که براساس آن، به مدیران ارشد بانکی این اجازه را می دهد تا با کمک اقدامات و ذخایر احتیاطی، زیان های حاصل شده از مشارکت با مشتریان پرریسک را کاهش دهند.

چگونه می توان ریسک اعتباری را برآورد کرد؟

پس از شناخت سیاست های مدیریت ریسک، زمان آن است که با روش های اندازه گیری ریسک نکول آشنا شوید. برای رسیدن به این منظور، پیش از انجام معاملات، باید به موارد زیر توجه نمایید:

1. شخصیت
2. ظرفیت
3. سرمایه
4. وثیقه
5. سایر شرایط

1- شخصیت

شخصیت، در واقع بیانگر میزان اعتبار نهاد مورد نظر است که نقش حیاتی در پیش بینی بازپرداخت به موقع تسهیلات توسط متقاضی وام یا اعتبار دارد.

2- ظرفیت

ظرفیت، در واقع بیانگر میزان توانایی مالی شخصیت حقیقی و یا حقوقی متقاضی اعتبار است که با بررسی میزان درآمد و تعهدات مالی فرد، شغل، سابقه کاری و … قابل برآورد و اندازه گیری است.

3- سرمایه

سرمایه، در واقع بیانگر ارزش خالص دارایی و بالطبع، توانایی فرد در بازپرداخت تسهیلات دریافتی توسط وی است.

4- وثیقه

وثیقه، در واقع بیانگر میزان دارایی های ارزشمند شخصیت حقیقی یا حقوقی متقاضی اعتبار است که با هدف بیمه کردن بازپرداخت تسهیلات گذاشته می شود تا اگر معامله صورت گرفته با ریسک نکول مواجه شد، برای جبران آن مورد استفاده قرار گیرد.

5- سایر شرایط

سایر شرایط، اشاره به ریسک های سیستماتیک موجود در اقتصاد دارد که به طور مستقیم بر شریان درآمدی افراد تأثیرگذار است. به این ترتیب، می تواند ریسک نکول را افزایش دهد. به همین دلیل بررسی مجموعه شرایط مطرح شده پیش از انجام معاملات، در اندازه گیری و برآورد ریسک نکول بسیار حایز اهمیت است.

چه مؤسساتی در دنیا، ریسک اعتباری را اندازه گیری می کنند؟

در دنیا، مؤسسات بسیار زیادی هستند که اقدام به رتبه بندی ریسک اعتباری می کنند. معروف ترین این مؤسسات که به صورت بین المللی اقدام به تعیین رتبه اعتبار شرکت ها می کنند، عبارتند از:

1. استاندارد اند پودرز
2. مودیز
3. فیچ

این مؤسسات، برای تعیین رتبه ریسک اعتباری شرکت ها از معیارهای کمی و کیفی استفاده می نمایند.

این دسته از مراکز، دارای پایگاه اطلاعاتی هستند که اطلاعاتی در رابطه با اشخاص حقیقی را در خود جای می دهند.

به موارد زیر توجه کنید:

1. اطلاعات هویتی متقاضیان وام (مشتریان)
2. اطلاعات حساب های اعتباری مشتریان شامل وضعیت پرداخت ها، نوع حساب و نوع وام دهندگان
3. اطلاعات مرتبط با سوابق قضایی
4. اطلاعاتی درخصوص تعداد استعلام ها (درخواست های وام متقاضی در کل کشور)

به این امر توجه داشته باشید، اطلاعاتی که در بالا عنوان شده است، به صورت دوسویه مبادله می شود. بر این اساس، اعضایی که در این مؤسسات اعتبارسنجی عضو هستند، می توانند با در اختیار گذاشتن اطلاعات مالی و هویتی خود به این مؤسسات، از اطلاعات سایر اعضا مطلع شوند و در تصمیم گیری های سرمایه گذاری خود مورد استفاده قرار دهند.

از جمله مزایای مؤسساتی که اقدام به برآورد ریسک اعتباری می کنند، این است که به نهادهای مالی این امکان را می دهند که اطلاعات دقیقی درخصوص ریسک اعتباری در اختیار داشته باشند و به طور فعال مصرف کنندگان را نسبت به مزایای استفاده مسوولانه از اعتبار تشویق کنند.

چه مؤسساتی در ایران، ریسک اعتباری را اندازه گیری می کنند؟

با توجه به مزیت هایی که مؤسسات اعتبارسنجی در اختیار سرمایه گذاران و نهادهای مالی قرار می دهند، سازمان بورس و اوراق بهادار، ضرورت شکل گیری مؤسساتی که اقدام به برآورد ریسک اعتباری می کنند را به خوبی درک کرد و شرایط لازم برای شکل گیری این مؤسسات در کشور را فراهم نمود. به این ترتیب، در ایران نیز این مؤسسات، از سال 1396 و به دنبال پیشنهاد دستورالعمل شرایط ثبت و نظارت بر مؤسسات رتبه بندی اعتباری شکل گرفتند.

که از آن جمله می توان به 3 مؤسسه زیر اشاره نمود:

1. رتبه بندی اعتباری برهان
2. رتبه بندی اعتباری پارس کیان
3. رتبه بندی اعتباری پایا

شیوه های رتبه بندی مؤسسات  اعتباری

رتبه بندی، نشان دهنده توانایی و تمایل یک کسب و کار برای عمل به تعهدات مالی است و نیاز اصلی مؤسسات رتبه بندی، تعیین معیارهایی است که بتوان از طریق آن ها رتبه اعتباری شرکت ها را مشخص کرد.

معیارها در هر محیط و برای هر طبقه ای از مؤسسات متفاوت خواهند بود. بنابراین از مدل های مختلفی برای نحوه امتیازدهی و تعیین ریسک اعتباری شرکت ها و اوراق استفاده می شود که از آن جمله، می توانیم به مدل های زیر اشاره نماییم:

1. لوجیت و پروبیت
2. مدل های ساختاری
3. تحلیل تفکیک خطی
4. شبکه عصبی و الگوریتم ژنتیک

– مؤسسات اعتباری برای رتبه بندی، از دو روش بلندمدت و کوتاه مدت استفاده می کنند. که جزییات هر کدام از آن ها، عبارتند از:

1- رتبه بندی اعتباری بلندمدت

به 4 بخش تقسیم می شود که به ترتیب، براساس بالاترین کیفیت اعتباری تا پایین ترین کیفیت اعتباری، عبارتند از:

• A/AA/AAA:

رده A بیانگر بالاترین کیفیت اعتباری است و هر چه از تعداد Aها کاسته شود، گویای این است که از رتبه اعتباری اوراق محاسبه شده کاسته شده است.

• B/BB/BBB:

در ردیف BBB، کیفیت اعتباری خوب ارزیابی می شود و انتظار ریسک اعتباری پایین تری وجود دارد. هر چه از تعداد Bها کاسته شود، گویای این است که ریسک اعتباری زمانی که تغییرات نامطلوبی در اقتصاد رخ می دهد، افزایش می یابد.

• C/CC/CCC:

اوراق بهاداری که در این طبقه قرار می گیرند، نشان از ریسک بالا در عدم ایفای تعهدات دارند و هرچه از درجه بندی Cها کاسته شود، ریسک عدم ایفای تعهدات افزایش می یابد.

• D/DD/DDD:

سرمایه گذاری در اوراق بهاداری که در این رده قرار دارند، بسیار خطرناک است چرا که این اوراق، با ریسک جدی در عمل نکردن به تعهدات روبه رو است.

2- رتبه بندی اعتباری کوتاه مدت

• F1: بیان گر بالاترین کیفیت اعتباری است.
• F2: بیان گر کیفیت اعتبــاری خــوب است ولی حاشیه اطمینان آن به اندازه درجه ارزیابی F1 نیست.
• F3: بیان گرکیفیت اعتباری مناسب و توان کافی برای ایفای تعهدات مالی است. اگر اوراق بهادار در این رتبه بندی جا بگیرد گویای این است که در شرایط نامطلوب اقتصادی، دارای ریسک خواهد بود.
• B: بیان گر برآورد تخمینی نامطمین در ایفای تعهدات و آسیب پذیری ناشی از بروز تغییرات نامطلوب در شرایط اقتصادی است.
• C: حکایت از ریسک بالا درخصوص عمل نکردن به موقع تعهدات دارد، به گونه ای که فقط در شرایط مطلوب و پایدار اقتصادی، توان پرداخت به موقع تعهدات وجود دارد.
• D: بیان گر ریسک بالا و جدی در عمل نکردن بــه تعهدات مالی در حال حاضر یا در آینده ای نزدیک است.