سهام عدالت چیست؟
بر اساس تعریفی که در پایگاه اطلاع رسانی سهام عدالت مشاهده می کنیم، منظور، فروش تسهیلات بخشی از سهام شرکت های دولتی معین، به اقشار پایین درآمدی جامعه است. به زبان دیگر، می توان آن را نوعی یارانه، تلقی کرد. این طرح در دولت نهم اجرایی شد و در میان طرح های اقتصادی دولتی در جهت بهبود رفاه و حمایت از اقشار کم درآمد جامعه و فقرا، بیشتر موردتوجه بوده و به دفعات مورد حمایت قرارگرفته است.
اهداف دولت از اجرای این طرح چه بود؟
- مستقل کردن خانوارهای نیازمند به خود و کاهش حمایت های مالی مستقیم دولتی به آن ها؛
- سرعت بخشیدن به روند خصوصی سازی از طریق واگذاری سهام شرکت های دولتی؛
- به کارگیری روش هایی سالم و شفاف برای واگذاری سهام شرکت ها؛
- کوچک کردن دولت و افزایش تصدی گری مردمی؛
- گسترش سهم بخش تعاون در کشور؛
- توزیع متعادل ثروت و درآمد در کشور.
فرآیند شکل گیری سهام عدالت
تا پیش از اجرای این طرح، خصوصی سازی به کندی پیش می رفت و حدود سه هزار میلیارد تومان از سهام شرکت های دولتی تا آن زمان واگذارشده بود ولی ارزش سهام عدالت در همان مرحله اول دو هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان بود. در سال ۱۳۸۵ پس از شکل گیری تفسیر جدیدی از اصل ۴۴ قانون اساسی، دولت توانست تا ۸۰ درصد سهام کارخانه ها، بنگاه های بزرگ دولتی را به بخش خصوصی و تعاونی واگذار نماید. این سهام شامل شرکت های بزرگ نظیر خودروسازی ها، فولاد، معادن، بیمه، بانک، هواپیمایی، کشتیرانی، نیروگاه ها، مخابرات و نفت گاز بود. برای شروع فرآیند، نخست باید افراد مشمول را مشخص می کردند. بنابراین شروع به دهک بندی کرده و ۶ دهک جمعیتی کشور از پایین ترین درآمد به بالا (در حدود ۴۲ میلیون نفر) مشخص شدند. پس از این مرحله، اقدام به انتقال یک شرکت دولتی به زیرمجموعه سازمان خصوصی سازی تحت عنوان شرکت کارگزاری سهام عدالت کردند.
بدین ترتیب شرکت های تعاونی عدالت شهرستانی در کلیه شهرستان های کشور به تعداد ۳۳۷ شرکت و شرکت سرمایه گذاری استانی در هر استان متشکل از شرکت های تعاونی در کلیه استان های کشور درمجموع به تعداد ۳۰ شرکت سرمایه گذاری، تأسیس شد. آیین نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت در تاریخ ۹ بهمن ۸۴ و پس از اصلاح متن اولیه که خود در ۲۳ آبان ۸۴ مصوب هیئت وزیران شده بود، به تصویب این هیئت رسید. در مرحله اول واگذاری این سهام به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگه هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان این طرح داده شد. ارزش این برگه ها در ابتدا ۵۰۰ هزار تومان سهام بود که بعد به یک میلیون تومان افزایش یافت. قرار بود که برای گروه های کم درآمد، نیمی از قیمت هر سهم تخفیف داده شود و نیمی دیگر نیز به مدت ده سال از محل سود شرکت بازپرداخت گردد.
مشمولان سهام عدالت چه کسانی هستند؟
- مددجویان کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی: گروه تخفیف دار محسوب می شوند و همه اعضای این گروه سود سهام برای عملکرد سال ۹۵ و ۹۶ خود را دریافت کرده اند.
- روستاییان و عشایر: سود عملکرد سال ۹۵ و ۹۶ سهام خود را دریافت کرده اند.
- کارگران فصلی ساختمانی: آن ها هم سود مربوط به عملکرد سال ۹۵ و ۹۶ را گرفته اند.
- گروه سایر اقشار: گروه های کم جمعیت مانند خبرنگاران، زنان سرپرست خانوار، طلاب، خادمان مساجد هستند که آن ها هم سود عملکرد سال ۹۵ و ۹۶ را به طور کامل دریافت کرده اند.
- گروه کارمندان و بازنشستگان دولتی، دستگاه های عمومی و بازنشستگان کشوری و لشکری هستند.
نحوه استعلام سهام عدالت
برای استعلام ، لازم است وارد سایت زیر شوید:
www.samanese.ir
با واردکردن کد ملی و پر کردن اطلاعات شخصی، در صورت تعلق، برگه سهام نمایش داده می شود: در این برگه سهام، ۷ ردیف مشاهده می گردد که شامل ارزش سهام تخصیصی اولیه با توجه به بعد خانوار، مجموع مبالغ دریافت شده توسط دولت از محل سود سهام، سود پرداخت شده نقدی، ارزش اقساط تسویه شده، بهره مندی از تخفیف دو دهک اول، باقی مانده ارزش اولیه سهام تخصیصی، دارایی مشمول (ارزش اسمی سهام متعلق به مشمول) است. حال به توضیح هر یک از موارد فوق می پردازیم:
- ارزش سهام تخصیصی اولیه با توجه به بعد خانوار: ارزش سهام اختصاص یافته باملاحظه تعداد اعضای خانواده
- مجموع مبالغ دریافت شده توسط دولت از محل سود سهام: کل مبلغ سودی که سهام اختصاص یافته به شما تا تاریخ صدور این صورت وضعیت (صورت حساب) ایجاد کرده است.
- سود پرداخت شده نقدی: مبلغ سودی که سهام اختصاص یافته به شما ایجاد کرده و در سنوات قبلی، به صورت نقدی به شما پرداخت شده است.
- ارزش اقساط تسویه شده: مبلغ خالص سودی که به عنوان اقساط شما محاسبه شده و بابت اقساط سهام پرداخت شده است. به عبارتی اگر از مجموع مبالغ دریافت شده توسط دولت از محل سود سهام، سود پرداخت شده نقدی را کسر کنیم به ارزش اقساط تسویه می رسیم.
- بهره مندی از تخفیف دو دهک اول: مبلغی که شما از تخفیف دو دهک اول برخوردار شده اید و به همان میزان از پرداخت اقساط معاف هستید.
- باقی مانده ارزش اولیه سهام تخصیصی: مبلغی از ارزش اولیه سهام شما که قسط آن از محل سود دریافتی پرداخت نشده و می تواند توسط شما پرداخت شود تا به دارایی شما افزوده شود.
- دارایی مشمول (ارزش اسمی سهام متعلق به مشمول): مبلغی از سهام شما که اقساط آن پرداخت شده و اکنون متعلق به شماست.
شماره مرکز پشتیبانی مرکز سهام عدالت ۸۳۳۳۸ می باشد که به صورت ۲۴ ساعته پاسخگوی سوالات مردم است. آمار و داده های موجود حاکی از رشد ۱۶ درصدی پرداخت سود از سال ۹۵ به ۹۶ است. به طوری که این سود به ۱۷۵ هزار تومان برای هر مشمول، ارتقا یافته است.
سود سهام عدالت چگونه پرداخت می شود؟
این سهام متشکل از یک سبد سرمایه گذاری است و سهامداران در سود و زیان شرکت ها سهیم هستند. سود سهام برای هر یک از افراد خانوار به حساب خود آن فرد واریز می شود و مانند یارانه ها، تمام سود به حساب سرپرست خانوار منتقل نمی شود. هر فرد از خانواده در هنگام ثبت نام این طرح به طور جداگانه، شماره شبای حساب خود را در سیستم به ثبت رسانده است و درنتیجه برای دریافت سود هم نیازی به دریافت سهم خود از سرپرست خانوار ندارد. افراد می توانند وضعیت سهام خود را ازسایت سهام عدالت پیگیری و مشاهده کنند. دوره مجازاین سهام به پایان رسیده است. اکنون به دلیل نبود مجوز و ظرفیت های قانونی، ثبت و توزیع سهام به افراد جدید صورت نمی گیرد. اگر وضعیت جدیدی برای ثبت نام افراد تازه در سامانه شکل بگیرد، اطلاع رسانی های لازم از طریق مراجع و پایگاه های عمومی دولتی انجام خواهد گرفت. مرحله اول واریز سود این سهام در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ پیگیری انجام شد و واریز سود مرحله سوم هم در مردادماه ۱۳۹۸ صورت گرفت. بر اساس مصوبه دولت، مشمولان نهادهای حمایتی دو برابر افراد دیگر، سهام دریافت کرده اند و به همین میزان واریز سود سهام کمیته امداد و بهزیستی بیشتر از گروه های دیگر است.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
عرضه سهام عدالت در بورس
چالش هایی پیرامون عرضه این سهام در بورس وجود دارد. نخست آنکه این موضوع نیاز به تصویب توسط مجلس شورای اسلامی دارد. همچنین در شرایطی که مالکیت آن در اختیار شرکت های تعاونی سهام عدالت استانی است، امکان عرضه آن در بورس وجود ندارد و باید از ساختار قبلی خود جدا شود. باید به این نکته توجه داشت که حضور همه سهامداران در بورس، سیستم پاسخ گویی بورس را مختل خواهد کرد و نیاز به بسترسازی مناسب است. این عرضه می تواند به طرق مختلفی ازجمله مستقیم و صندوق های قابل معامله بورسی موسوم به ETF باشد. قطعا هر روش معایبی دارد و بهتر است روش عرضه را نمایندگان مجلس با همکاری دولت مشخص کنند. با توجه به عدم اقبال درروش عرضه بلوکی دولت باید روش های واگذاری را متفاوت کند، به گونه ای که برای واگذاری سهام دولت و این شرکت های بورسی و فرابورسی تسهیلاتی در نظر گرفته شود.
ارزش سهام عدالت چقدر رشد کرده است؟
باگذشت حدود ۱۲ سال از اجرای این طرح، ارزش سهام شرکت هایی موجود در سبد این سهام دستخوش تغییرات زیادی شده است. با نگاه اجمالی به پورتفوی آن، می بینیم که از ۴۹ شرکت حاضر در این سبد ۳۵ عدد بورسی هستند که ارزش مقطع واگذاری آن ها ۲۲۷ هزار و ۸۲۵ میلیارد ریال و ارزش روز آن ها به ۱۵۸۸ هزار و ۹۴۴ میلیارد ریال افزایش یافته است. به علاوه اینکه در این پرتفوی، ۱۴ شرکت غیربورسی هستند که ارزش مقطع واگذاری آن ها ۳۸ هزار و ۵۳۸ میلیارد ریال و ارزش روز آن ها همین مبلغ برآورد شده است.
در سامانه سهام عدالت در سازمان خصوصی سازی میزان سهام هر کسی مشخص است و در آنجا به راحتی اعلام شده است هر فرد مثلا سهام یک میلیون تومانی یا ۵۳۲ هزار تومانی در اختیار دارد. بر اساس نرخ های بازار هر یک میلیون تومان سهام عدالت بیش از ۱۰ برابر شده است و بنابراین ارزش سهام ۵۳۲ هزار تومانی هم به همین نسبت افزایش یافته است.
البته لازم به ذکر است که در ابتدای آغاز طرح توزیع سهام عدالت مقرر شده بود به هر یک از مشمولین تا سقف یک میلیون تومان و به هر خانوار ۵ نفره یا بیشتر تا سقف ۵ میلیون تومان سهام عدالت تخصیص داده شود و ثمن آن از سود شرکت های سرمایه پذیر سهام عدالت در طول ۱۰ سال مستهلک شود، اما میزان سود عایدی در طول ۱۰ سال جوابگوی میزان بدهی مشمولین نبوده است . یعنی ارزش سهامی که تخصیص داده شده، به اقساط وصول شده بابت ثمن سهام واگذار شده از سود سالهای گذشته شرکت ها تعیین شده است. لذا ممکن است افرادی که قبل از سال ۱۳۹۵ سود سهام عدالت دریافت کرده اند به میزان سود دریافتی از ارزش سهام تخصیصی آن ها کاسته شده است.
چرا ارزش سهام برخی، علی رغم مبلغ درج شده در برگه، کمتر از یک میلیون تومان است؟
در ابتدای آغاز طرح توزیع سهام عدالت مقرر شده بود به هر یک از مشمولین تا سقف یک میلیون تومان و به هر خانوار ۵ نفره یا بیشتر تا سقف ۵ میلیون تومان سهام عدالت تخصیص داده شود و ثمن آن از سود شرکت های سرمایه پذیر سهام عدالت در طول ۱۰ سال مستهلک شود. اما میزان سود عایدی در طول ۱۰ سال جوابگوی میزان بدهی مشمولین نبوده است به طوری که ارزش سهام تخصیص یافته به هر یک از سهامداران متناسب با میزان اقساط وصول شده از بابت ثمن سهام واگذار شده از محل سود ده سال شرکت های سرمایه پذیر در مقاطع گذشته تعیین شده و در صورتحساب مشمولین در سامانه اینترنتی سهام عدالت درج و قابل مشاهده است .ممکن است ارزش سهام برخی از افرادی که از طریق انتقال و تسهیم ارث سهام عدالت به آن ها رسیده بیشتر از یک میلیون تومان باید. یا افرادی که قبل از سال ۱۳۹۵ سود سهام عدالت دریافت کرده اند به میزان سود دریافتی از ارزش سهام تخصیصی آن ها کاسته شده است و یا تعدادی از مشمولینی که به تایید نهاد های حمایتی مانند کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور از ۵۰ درصد تخفیف در بهای واگذاری بهرمند شده اند ارزش سهام آن ها حداکثر معادل ۱۰ میلیون ریال بوده است. مشمولان باید توجه داشته باشند که درحال حاضر افزایش سهام به یک میلیون تومان وجود ندارد.
منظور از آزادسازی سهام عدالت چیست؟
در سال ۹۹ بحث ازادسازی سهام عدالت مطرح شد و در فرایند اجرایی شدن قرار گرفت که به بیان ساده یعنی امکان فروش در بازار سرمایه، این اقدان در راستای خصوصی سازی است. طی سال های گذشته، سازمان خصوصی سازی کشور مسئولیت این سهم ها را به عهده داشت. خرید و فروش ها و جابه جایی ها از طریق همین سازمان انجام می شد و مردم سود خود را به صورت سالیانه دریافت می کردند. وقتی ازادسازی انجام شود، اختیار مدیریت سهام به مالکان ان واگذار می شود. توجه کنید که در متن تاکید زیادی به “امکان” شده است یعنی شما می توانید سهام خود را بفروشید یا سهامداری کنید.
روش آزادسازی سهام عدالت
قبل از هر چیز لازم است بدانید که دو روش برای آزادسازی سهام عدالت در اختیارتان خواهد بود؛ که با نام های مستقیم و غیرمستقیم شناخته می شوند. هر یک از این روش ها برای افراد خاصی مناسب هستند؛ اما احتمال سود و زیان در هر دوی آن ها وجود دارد.
۱- روش سهام داری مستقیم
در این روش اختیار مدیریت سهام مستقیما بر عهده مالک بوده، لذا به کد بورسی نیاز خواهد داشت. لذا بهتر است زمانی از این روش استفاده کنید که اگاهی کافی و تخصص مورد نیاز برای مدیریت یک سبد سهام را داشته باشید.
۲- روش آزادسازی غیرمستقیم
در این روش مالکیت همچنان حفظ می شود ولی مدیریت و نگهداری سهام بر عهده شرکت های سرمایه گذاری استانی است. این شرکت ها خود نیز به مرور وارد بازار سرمایه خواهند شد. وضعیت نماد این شرکت ها تا حدودی شبیه ای تی اف خواهد بود اما ساختار حقوقی آنها با ETF ها به صورت کلی متفاوت است. البته هنوز اطلاعیه دقیقی از تعیین تکلیف دقیق این شرکت ها منتشر نشده است.
نحوه فروش سهام عدالت
با توجه به مصوبه مورخ ۹۹/۰۲/۳۰ شورای عالی بورس، کلیه دارندگان سهام عدالت که قصد فروش قسمتی از سهام خود را دارند، می توانند از روز سه شنبه مورخ ۹۹/۰۳/۶ به شعب بانک هایی که قبلاً در آن دارای حساب بانکی بوده و شماره شبای آن حساب را به سازمان خصوصی سازی معرفی کرده اند، مراجعه و با تکمیل فرم های مربوط نسبت به تکمیل سفارش فروش ۳۰ درصد از سهام عدالت خود و تعهد نامه مربوطه، اقدام کنند. براساس این مهلت اعلام شده در تاریخ ۹۹/۰۳/۰۸ به پایان می رسد و از تاریخ ۹۹/۰۳/۱۰ بانک ها از طریق کارگزاری های خود یا کارگزاری های طرف قرار داد، “به تدریج” نسبت به فروش سهام متقاضیان در بورس اقدام و وجوه حاصله را در قالب توافق شده به حساب آنها واریز خواهند کرد. بعد از چند روز که فروش از سوی کارگزاری انجام شد مبلغ مربوطه از طریق حساب دریافت شده از سوی بانک در اختیار متقاضی قرار خواهد گرفت.
بر اساس دستور رئیس جمهور شبکه بانکی کشور به سازوکار فروش سهام عدالت اضافه شده است تا فرآیند فروش با سرعت بالایی انجام شود. این فروش سهام با توجه به کشش بازار و منافع سهام داران انجام خواهد شد. بانک ها به تدریج و در قالب توافق با دارندگان سهام عدالت جهت فروش اقدام خواهند کرد.
جزئیات فروش سهام عدالت توسط بانک ها
در ارتباط با قرارداد فروش، ذکر نکات زیر لازم است:
- مالک سهام عدالت حق هرگونه اعتراض در خصوص سهام انتخابی برای فروش، زمان و قیمت فروش سهام را از خود سلب می کند.
- کارگزاری در مرحله اول تنها می تواند ۳۰% از مجموع تعداد سهام شرکت ها یا ارزش ریالی سهام را بفروشد.
- کارگزار مجاز است سهام را به هر قیمتی که در لحظه فروش سهام در بازار امکان فروش ان را دارد به فروش رساند.
- انتخاب زمان فروش و سهامی که باید به فروش برسد، بر عهده کارگزار با هماهنگی ناظر بازار است.
- مدت اعتبار سفارش تا اجرای مفاد سفارش بوده و مالک سهام عدالت حق تغییر و لغو آن را ندارد.
- وجوه ناشی از فروش سهام، پس از فروش، از طریق کارگزاری به بانک پرداخت و به حساب بانکی فرد واریز می شود.
- کلیه هزینه های اجرایی سفارش اعم از کارمزد ها، مالیات فروش و حق العمل کاری بانک بر عهده فرد مشمول سهام عدالت بوده و بایستی اجازه دهد از محل مبالغ ناشی از فروش سهام کم شود.
تعیین تکلیف شرکت های سرمایه گذاری استانی
بعد از انجام فرایند افزایش سرمایه این شرکت ها به تناسب شرایط وارد بازار بورس یا فرابورس خواهند شد. در نهایت این شرکت ها نیز بدون محدودیت امکان معامله خواهند داشت. وضعیت نماد این شرکت ها تا حدودی شبیه ای تی اف خواهد بود اما ساختار حقوقی آنها با ETF ها به صورت کلی متفاوت است. افرادی که روش مستقیم را انتخاب می کنند ۳۶ شرکت سهام عدالت در سیستم معاملاتی شان قرار می گیرد اما افرادی که در روش غیر مستقیم قرار می گیرند درواقع تنها یک شرکت سرمایه گذاری استانی در پرتفوی آنها لحاظ می شود. کسانی که روش غیر مستقیم را انتخاب کرده اند بایستی منتظر تعیین تکلیف وضعیت شرکت های سرمایه گذاری استانی باشند. چراکه بعد از انتقال اطلاعات از سازمان خصوصی سازی به شرکت سپرده گذاری مرکزی و مشخص شدن وضعیت تعداد سهامداران در استان ها بایستی فرایند افزایش سرمایه شرکت ها و درج نماد آنها در بورس یا فرابورس انجام شود.
آیا امکان ثبت سهام عدالت برای اشخاصی که تاکنون برای ثبت نام اقدام نکردند وجود دارد؟
دوره مجاز ثبت نام بازه زمانی ده ساله ۸۵ الی ۹۴ بوده و پس از آن ثبت نام جدید صورت نمی گیرد.