ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟ معرفی مزایا و معایب آن

با پیدایش بلاک چین و ارزهای دیجیتال، شاهد بودیم که دولت ها به مخالفت صریح با این ارزهای دیجیتال برخاستند. درواقع ارزهایی دیجیتال مانند بیت کوین به وجود آمدند تا نوع جدیدی از شیوه پرداخت و امور مالی را برای مردم ممکن کنند؛ با این حال به دلایل مختلف ارزهای رمزارز پایه مانند بیت کوین در حال حاضر به این منظور کاربرد ندارند و به دارایی برای حفظ ارزش تبدیل شده اند. در این میان، دولت ها و بانک های مرکزی سعی دارند با ایجاد ارز دیجیتال بانک مرکزی این جای خالی را پر کنند؛ البته با ویژگی هایی که ماهیت ارزهای دیجیتال را نیز دستخوش تغییراتی کرده است. در ادامه تاریخچه مختصری از سیستم های مالی را در دوره های مختلف بررسی کرده و سپس به بررسی کامل ارزهای دیجیتال ملی یا CBDC ها پرداخته ایم.

تاریخچه مختصر پول

تقریباً هفت هزار سال پیش بود که پول اختراع شد که البته مردم در آغاز از آن استفاده نمی کردند، بلکه با استفاده از مبادله پایاپای، نیازهای زندگی خود را برطرف می کردند؛ برای مثال شخصی که باغ میوه داشت برای تهیه پوشاک مورد نیاز خود، با دادن میوه به شخص دارنده پوشاک، نیاز خود را برطرف می کرد، اما با گذر زمان مشخص شد این روش ایرادهایی دارد. برای مثال گاهی افراد در تقابل ارزش کالاهای خود دچار مشکل می شدند؛ برای مثال شخصی که میوه داشت معتقد بود یک کیلو از میوه اش به ارزش لباسی است که قصد تهیه آن را دارد؛ درحالی که دارنده لباس معتقد بود باید میزان بیشتری از میوه را در ازای لباس دریافت کند.

از سوی دیگر گاهی افراد دارایی هایی داشتند که مورد نیاز همه نبود؛ برای نمونه ممکن بود شخصی که ظروف سفالی را می سازد، برای تهیه مایحتاج خود به کمک ظروف سفالی دچار مشکل شود؛ چراکه ممکن است فرد مقابل در آن زمان به ظرف سفالی نیازی نداشته باشد. پس از آن جامعه بشری تصمیم گرفت برخی کالاهای اساسی را به عنوان واحد پرداخت انتخاب کند؛ کالاهایی که نیازهای روزمره افراد بودند و همه به آن ها نیاز داشتند. البته این روش نیز مشکلات خاص خود را داشت و افراد گاهی می توانستند برخی کالاها مانند نمک را از دریا بگیرند و نیازی در آن دیده نمی شد و درنتیجه بی ارزش می شد.

سپس دوره سکه های باارزش فرارسید؛ به این ترتیب پادشاهان با ضرب سکه هایی که وزن و ارزش آن را مشخص می کردند، وسیله ای برای داد و ستد میان افراد را عرضه کردند، اما حتی سکه های فلزات ارزشمند نیز مشکلاتی را داشتند؛ برای مثال ممکن بود شخصی قصد خرید یک کالای ارزان قیمت را داشته باشد، در این حالت پرداخت با استفاده از سکه های طلا امکان پذیر نبود و می بایست از سکه های مسی و یا نقره ای که ارزش نسبتاً پایین تری دارند استفاده می شد که با وجود این باز هم مشکلاتی بر جای می ماند.

پیدایش رسیدهای کاغذی

پس از آن رسیدهای کاغذی رایج شدند، در آن زمان افراد ثروتمند و بانفوذ اقدام به ایجاد مراکزی کردند که در آن ها سکه های طلای مردم به امانت سپرده می شد و در عوض قطعه کاغذی که نشان دهنده طلای به امانت سپرده شده بود به افراد تحویل داده می شد و داد و ستد در جامعه به کمک همین اوراق صورت می گرفت.

با گذشت زمان و تغییرات، بانک ها و دولت ها به جای مراکز امانت داری بر سر کار آمدند. پشتوانه ارزهای فیات که امروزه در کشورهای مختلف استفاده می شود، طلا و فلزات گران بها نیست. درواقع قدرت کشوری که از ارز فیات آن صحبت می شود، بر ارزش ارز فیات آن تأثیر می گذارد؛ برای مثال دلار آمریکا به دلیل قدرت ایالات متحده ارزشمند است؛ با اینکه ذخایر طلای ایالات متحده زیاد نیست.

پروسه تغییرات سیستم مالی جوامع در دوره های مختلف را به صورت خلاصه شرح دادیم تا بگوییم اصلاً عجیب نیست اگر دوران استفاده از ارزهای فیات به سر آمده باشد و با توجه به نیاز بشر امروزی، نیاز به ایجاد تغییراتی در اقتصاد و سیستم مالی دنیا احساس شود. در ادامه، ارز دیجیتال بانک مرکزی را بررسی کرده ایم تا بدانیم ارزهای دیجیتال بانک مرکزی چه هستند، چگونه کار می کنند و چه ویژگی هایی دارند؟

آشنایی با ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBCD)

CBCD کوتاه شده عبارت Central Bank Digital Currency به معنای ارز دیجیتال بانک مرکزی است، اما اگر بخواهیم تعریفی از ارز دیجیتال بانک مرکزی را ارائه دهیم، باید بگوییم CBCD ها درواقع سعی دارند نوع جدیدی از ارزهای دیجیتال را خلق کنند تا به این ترتیب بتوانند از فناوری های نو استفاده کنند و تحولی در سیستم پرداخت به وجود بیاورند.

ارزهای دیجیتال ملی درواقع ارزش پول فیات کشور مربوط را در خود دارند و یک سازمان، دولت یا نهاد نظارتی کار نظارت بر آن را بر عهده دارد؛ بنابراین دسترسی به حساب مشتریان نیز در این سیستم وجود دارد. همان طور که می دانید، بیت کوین قرار بود یک ارز دیجیتال باشد که صنعت پرداخت را در سراسر جهان ارتقا دهد، اما آنچه امروز می بینیم این است که استفاده از بیت کوین به عنوان ارزی برای پرداخت به ویژه پرداخت های کوچک اصلاً کار منطقی نیست و عمدتاً افراد بیت کوین را با هدف حفظ ارزش دارایی خریداری می کنند.

بسیاری از کشورها در حال حاضر در مرحله تحقیق و بررسی هستند تا بتوانند تصمیم بگیرند که آیا باید ارز دیجیتال بانک مرکزی خود را ایجاد کنند یا خیر؛ در حالی که برخی کشورها از این فاز گذشته و در مرحله راه اندازی و آزمایش ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود هستند. در این میان کشور ونزوئلا که با تحریم های سیاسی نیز مواجه است، اولین کشوری است که CBDC خود را راه اندازی کرد. البته این ارز دیجیتال در سطح وسیع در کشور ونزوئلا استفاده نشده و به عبارتی آن طور که باید از آن استقبال نشد.

 CBDC چگونه کار می کند؟

نمی توان روش کار ثابتی را برای همه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی بیان کرد. برخی از CBDC ها از بلاک چین های مخصوص ارزهای دیجیتال معمولی استفاده می کنند؛ در حالی که برخی CBDC ها بلاک چین مخصوص خود را طراحی می کنند.

بیشتر ارزهای دیجیتال بانک مرکزی از دفتر کل توزیع شده (DLT) استفاده می کنند، اما بلاک چین مورد استفاده در CBDC ها از نوع مجاز است؛ به این معنا که نهادهای مالی مجزا که توسط بانک مرکزی انتخاب می شوند، به دفتر کل توزیع شده و به عبارتی به سوابق معاملاتی و دارایی افراد دسترسی دارند. درواقع در بلاک چین مجاز تنها همان چند نهاد مورد تأیید بانک مرکزی به دفتر کل توزیع شده دسترسی دارد و می توانند آن را تغییر دهند.

 ویژگی های ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)

1. ارز دیجیتال بانک مرکزی قرار نیست جای ارز فیات را بگیرد و درواقع نقش مکملی برای ارز فیات را بازی می کند.
2. همه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی از بلاک چین استفاده نمی کنند.
3. برخی CBDC ها از بلاک چین های مخصوص ارزهای دیجیتال معمولی استفاده می کنند؛ درحالی که برخی دیگر بلاک چین اختصاصی خود را پایه ریزی می کنند.
4. دفتر کل توزیع شده (DLT) با انتخاب بانک مرکزی در اختیار تعدادی از نهادهای انتخاب شده قرار می گیرند؛ درنتیجه می توان گفت در این گونه CBDC ها سیستم متمرکز وجود دارد.
5. CBDC ها کالا نیستند و درنتیجه ارزش کالایی ندارند.
6. پرداخت های انجام شده به وسیله CBDC ها امن و سریع هستند. این موضوع به ویژه در شرایط بحرانی مانند همه گیری ویروس کرونا بسیار ارزشمند می شود.

مزایا و معایب ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)

مزایا

1. به کمک فناوری های جدید ارزهای دیجیتال در CBDC ها که از آن ها استفاده شده است، هزینه های نقل و انتقالات مالی به میزان قابل قبولی کاهش می یابد.
2. چاپ ارز فیات برای بانک های مرکزی هزینه دارد و اگر قرار باشد بخشی از دارایی ها به صورت دیجیتال بوده و نیازی به چاپ نداشته باشد، هزینه دولت و بانک مرکزی کاهش می یابد.
3. تراکنش ها در بلاک چین های ارزهای دیجیتال که تا به حال با آن ها آشنا بودیم برگشت پذیر نیستند؛ بنابراین اگر شما بیت کوین یا هر ارز دیجیتال دیگری را به اشتباه به آدرس کیف پولی بفرستید، امکان پیگیری و بازگشت آن مبلغ وجود ندارد؛ درحالی که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به دلیل آنکه تحت نظارت بانک مرکزی و نهادهای مربوط هستند این مشکل را ندارند.
4. از آنجا که استفاده از برخی از ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین برای امور روزانه کار منطقی نیست و بسیار پرهزینه است، استفاده از ارزهای فیات دیجیتالی یا همان ارز دیجیتال بانک مرکزی می تواند بسیار هوشمندانه تر باشد.
5. استفاده از CBDC ها برای شناسایی افرادی که قصد دارند از پرداخت مالیات فرار کنند یا پرداخت های غیرقانونی انجام دهند، بسیار کاربردی است. مبارزه با پول شویی نیز به کمک CBDC ها امکان پذیر است.
6. برخلاف پول نقد، ردیابی ارز دیجیتال ملی برای مقابله با کلاه برداری ها بسیار کارآمد است.

 

معایب

1. یکی از ویژگی های منحصربه فرد ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز بودن آن هاست. این ویژگی در ارزهای دیجیتال معمولی شفافیت در تراکنش ها را به دنبال دارد و این همان چیزی است که عده بسیاری را به سمت ارزهای دیجیتال کشانده است؛ درحالی که در مورد ارز دیجیتال بانک مرکزی، بانک مرکزی هر کشور با انتخاب چند نهاد ناظر، غیرمتمرکز بودن را از CBDC ها می گیرد.
2. در کشورهایی که افراد نتوانند به هر دلیلی با این نوع از دارایی (ارزهای دیجیتال) ارتباط برقرار کنند و درواقع شیوه کار با آن را یاد نگیرند، با مشکل جدی مواجه می شوند.
3. با دیجیتالی شدن پول، باید به این نکته نیز توجه داشت که علاوه بر مزیت های دیجیتالی شدن امور مانند سرعت بالا، ممکن است سیستم مالی دیجیتال با حملات سایبری مواجه شود.

تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با سایر ارزهای دیجیتال

اگر بخواهیم ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین را با ارز دیجیتال بانک مرکزی مقایسه کنیم، می بینیم در بیت کوین هر فردی می تواند به دفترکل توزیع شده دسترسی داشته باشد؛ درحالی که در CBDC ها بانک مرکزی، معدود نهادهایی را برای نظارت بر تراکنش ها و پیگیری آن ها انتخاب می کند و این درواقع در برابر غیرمتمرکز بودن ارزهای دیجیتال قرار گرفته است. پس به زبان ساده می توان گفت ارزهای دیجیتال بانک مرکزی تقریباً متمرکز هستند، اما ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین و اتریوم کاملاً غیرمتمرکز هستند.

معمولاً ارزهای دیجیتال تعداد مشخصی دارند؛ برای مثال تعداد کل بیت کوین های موجود 21 میلیون واحد است که هنوز همه آن ها استخراج نشده اند؛ درحالی که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی می توانند بنا بر سیاست مالی هر کشور و نظر دولت کم یا زیاد شوند و درواقع تعداد مشخصی ندارند.

پشتوانه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به ارز فیات آن کشور برمی گردد، اما پشتوانه ارزهای دیجیتال معمولی به اعتبار و مقبولیت ارز دیجیتال نزد مردم وابسته است.

انواع دسته بندی ارزهای CBDC

• CBDC های توکنی

این نوع ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را می توان مانند توکن و دیگر ارزهای دیجیتال، از یک کیف پول به کیف پول دیگر ارسال کرد.

• CBDC های مبتنی بر حساب

ارزهای بانک مرکزی که مبتنی بر حساب باشند، بیشتر عملکردی مانند بانک های امروزی دارند. کاربران برای استفاده از این CBDC ها باید ابتدا یک حساب کاربری ایجاد کنند و سپس تراکنش هایی را روی این CBDC ها انجام دهند.

آینده ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

صحبت از آینده ارزهای دیجیتال بانک مرکزی کار چندان ساده ای نیست؛ چراکه در حال حاضر نیز این ارزهای دیجیتال در حال توسعه هستند و از سوی دیگر هر کشوری می تواند با توجه به سیاست پولی و شرایط خاص خود در اجرای CBDC متفاوت عمل کند؛ درنتیجه نمی توان آینده یکسانی را برای همه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در نظر گرفت. با این حال با توجه به بالابردن سرعت عملیات انتقال پول، پیگیری و ممانعت از پول شویی و شناسایی افرادی که قصد دارند از پرداخت مالیات فرار کنند، می توان با گذشت زمان شاهد کشورهای بیشتری باشیم که روی ارز دیجیتال ملی خود کار می کنند؛ همان طور که امروزه تعداد کشورهایی که ارز دیجیتال ملی خود را ایجاد کرده یا در حال آماده سازی آن هستند، روز به روز در حال افزایش است.

نکته دیگر اینکه دولت ها مخالفان سرسخت ارزهای دیجیتال هستند؛ چراکه دولت و بانک مرکزی علاقه دارد تمام امور را تحت کنترل خود بگیرد. با استقبال شدید مردم از ارزهای دیجیتال، دولت ها متوجه شدند عموم مردم به دنبال نوع جدیدی از دارایی هستند؛ پس تصمیم گرفتند ترکیبی از ارز فیات و ارز دیجیتال را به وجود آوردند تا جامعه را به سمت خود بکشانند. دولت هایی نیز که اقدام به ایجاد ارز دیجیتال ملی خود نکرده اند، احتمالاً به زودی کار و تحقیق روی آن را آغاز خواهند کرد. برخی نیز بر این باورند که CBDC ها زمانی گسترده می شوند که ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین، اتریوم و… کاملاً مورد قبول عموم مردم قرار بگیرد؛ درنتیجه می توان آینده CBDC ها را تا حدی وابسته به بازار ارزهای دیجیتال نیز دانست.

همان طور که می بینیم روز به روز آشنایی با بلاک چین و ارزهای دیجیتال مهم تر می شود. این موضوع به ویژه زمانی که شما قصد معامله گری و سرمایه گذاری روی ارزهای دیجیتال را داشته باشی، اهمیت بیشتری می یابد. اگر شما نیز قصد خرید و فروش ارزهای دیجیتال را در بازار ارزهای دیجیتال دارید، بهتر است پیش از هر چیز با شرکت در یک کلاس آموزش ارز دیجیتال، به موفقیت خود نزدیک تر شوید.

سخن پایانی

ارزهای دیجیتال مختلف به دلیل تلاش در پایه ریزی زیرساخت های جدید، با استقبال بسیاری مواجه شدند. ارزهای دیجیتال به ویژه بیت کوین که با هدف ارتقای سیستم مالی به وجود آمدند، امروزه به صورت ارز دیجیتالی برای ذخیره ارزش از سوی کاربران استفاده می شوند. از سوی دیگر مقامات مالی و مؤسسات خصوصی به پذیرفتن ارزهای دیجیتال روی آورده اند که همین موضوع را می توان نقطه آغازین خلق ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در نظر گرفت.

سوالات متداول