ذهنیت، درواقع همان ادراک و تئوری درونی افراد درمورد خودشان یا سایرین است. این افکار می‌توانند بدون آگاهی فرد تاثیرات بسیارعمیقی بر موفقیت تحصیلی، پیشرفت شغلی، روابط اجتماعی و عاطفی و هزاران بعد دیگر از زندگی او داشته باشند و مسیر زندگی شخص را برای همیشه تغییر دهند. در این مقاله قصد داریم دو ذهنیت بنیادین را که می‌تواند در ذهن تمامی مردم دنیا وجود داشته باشند، به شما معرفی کنیم. با ما همراه باشید تا با ذهنیت رشد و ذهنیت ثابت و تاثیر آنها بر زندگی خود آشنا شوید.
ذهنیت رشد چیست؟ (Growth Mindset)
ذهنیت رشد یکی از ذهنیت‌های بنیادین بشر است که با وجود آن، فرد اعتقاد پیدا میکند که تمامی توانایی‌ها، دانسته‌‌ها و استعدادهایش قابل‌ارتقا هستند.
به این ترتیب علم و استعداد فعلی خود را نقطه‌ای برای شروع در نظر می‌گیرد و برای رشد و ارتقا آنها تلاش میکند. با وجود چنین ذهنیتی، میل و علاقه به تلاش و یادگیری افزایش پیدا میکند؛ به این ترتیب فرد با تمام قوا برای پیشرفت خود تلاش خواهد کرد.
چه افرادی دارای ذهنیت رشد هستند؟
اغلب افرادی که برای تبدیل شدن به بهترین ورژن خود، برنامه‌ریزی و تلاش میکنند، دارای ذهنیت رشد هستند. آنها به‌خوبی می‌دانند که به دست آوردن هر چیز خوبی نیازمند تمرین و تلاش است. افرادی با ذهنیت رشد، از مسیر یادگیری و بهبود خود لذت می‌برند و معمولا سعی میکنند از شکست‌های خود درس بگیرند.
تبدیل شکست‌ها به فرصت یکی از تفریحات افرادی با ذهنیت رشداست. از دیگر ویژگی‌های این افراد، استفاده از تجربیات سایرین است. این افراد از موفقیت دیگران خوشنود می‌شوند، چرا که خوب می‌دانند می‌توانند از تجربیات آنها در مسیر رسیدن به موفقیت استفاده کنند.
سرچشمه “ذهنیت رشد” از کجاست؟
مبحث ذهنیت رشد، بیش از سی سال پیش توسط روانشناسی به نام کارول دوک (Carol Dweck) و همکارانش مطرح شد.
دوک و همکارانش که به نگرش دانش‌آموزان درمورد شکست علاقه‌مند شده بودند، طی بررسی‌هایی متوجه شدند که برخی از دانش‌آموزان پس از شکست به عقب بازمی‌گردند و تلاش میکنند. این در حالی بود که سایر دانش‌آموزان با کوچک‌ترین شکستی خود را از دست رفته تصور می‌کردند.
در نتیجه‌ی بررسی هزاران کودک، اصطلاح ذهنیت رشد را برای توصیف باور این کودکان به رشد و یادگیری، انتخاب کردند. این کودکان باور داشتند که تلاش آنها را قوی‌تر میکند و می‌توانند موفق‌تر عمل کنند و همین طرز فکر آنها به موفقیت حقیقی منجر می‌شد.
کارول دوک در سال ۲۰۰۶ این نوع از ذهنیت را در کتاب خود با نام «روانشناسی جدید موفقیت» به همگان معرفی کرد.
ذهنیت ثابت چیست؟ (Fixed Mindset)
ذهنیت ثابت یکی دیگر از طرز فکرهای بنیادین بشر است که در تقابل با ذهنیت رشد قرار دارد. این ذهنیت فرد را مجاب میکند که استعداد و هوش هر فرد دارای حد مشخصی هستند و اشخاص ناچارند که با این محدودیت زندگی کنند.
در بیان بهتر، توانایی‌ها و استعدادهای فردی در ذهنیت ثابت، غیرقابل تغییر و ارتقا هستند. این ذهنیت باعث می‌شود افراد برای رفع نقص‌ها و ضعف‌های خود تلاشی نکنند و تقدیر را عامل شکست‌هایشان بدانند.
چه افرادی دارای ذهنیت ثابت هستند؟
همانطور که در تعریف ذهنیت ثابت بیان کردیم، افرادی که دارای چنین طرز فکری نسبت به خود هستند، بر این باورند که هوش و استعداد فاکتوری ثابت وغیرقابل تغییر است. بنابراین به جای تمرکز بر گسترش و بهبود ویژگی‌های خود، به مستندسازی توانایی‌های فعلی خود روی می‌آورند.
افرادی با ذهنیت ثابت عمیقا باور دارند که تلاش کردن هیچ تاثیری در پیشرفت و موفقیت انسان‌ها ندارد و اشخاص موفق به‌طور مادرزادی دارای هوش و استعداد سرشار و شانس زیاد هستند.
سرچشمه دیدگاه “جبر در زندگی” از کجاست؟
دیدگاه جبر در زندگی (جبرگرایی) یا تقدیرگرایی، درواقع زاییده‌ی ذهنیت ثابت است. عمر این دیدگاه به قدمت تاریخ است و کسی نمی‌تواند بگوید دقیقا از چه زمانی وارد زندگی بشر شده است. اما اگر نگاهی به کتب و اشعار قدیمی بیندازیم، متوجه می‌شویم که این دیدگاه از گذشته‌های بسیار دور همراه انسان‌ها بوده است.
در این دیدگاه، انسان خود را درمقابل حوادث روزگار بی‌دفاع و ناکارآمد می‌بیند. افرادی که به دیدگاه جبر در زندگی باور دارند، معتقدند تمامی رفتارها و انتخاب‌های آدمی بر اثر یک رشته از اتفاقات و فعالیت‌هایی که در گذشته اتفاق افتاده‌اند، شکل می‌گیرند
آنها انتخاب و تلاش افراد را در این دیدگاه علت و معلولی به‌طور کامل نادیده می‌گیرند و وضعیت فعلی را ناشی از عللی در گذشته می‌دانند. اگر کمی به این دیدگاه دقت کنید، می‌توانید ردپای ذهنیت ثابت را در جای جای آن ببینید.
ذهنیتی که به شما می‌گوید: «فرقی نمی‌کند چقدر تلاش کنید، شما تنها می‌توانید به‌اندازه‌ی هوش و استعداد فعلی خود به خواسته‌هایتان برسید.»
ذهنیت رشد و ذهنیت ثابت، شما کدام هستید؟
دو نوع طرز فکر وجود دارد که می‌توانیم آن را پرورش دهیم. یکی این که پذیرای مشکلات باشیم و آنها را به یک فرصت تبدیل کنیم.
دیگر این که به دلیل ترس از شکست از آنها اجتناب کنیم. افرادی که از کشمکش‌ها و تعارض‌ها اجتناب میکنند غالبا ذهنیت رشد ندارند و کسانی که مشکلات را به عنوان چالش‌های جالبی می‌بینند، اندیشه‌ی و ذهنیت رشد دارند.
مردمی که فاقد ذهنیت رشد هستند، معتقدند که ویژگی‌های اساسی مانند هوش و استعدادها ویژگی‌هایی ثابت هستند و این صفات عامل موفقیت‌اند.
افراد با ذهنیت بازتر (ذهنیت رشد) معتقدند که توانایی‌های جدید را می‌توان از طریق تمرین توسعه داد. رهبران بزرگ و هنرمندان با این دیدگاه به هدفشان می‌رسند.
برای آنها زندگی به یک سفر هیجان انگیز با فرصت بی پایان برای کشف چیزهای جدید و پیشرفته تبدیل می‌شود. معلمان و استادان بایستی دانش‌آموزان و دانشجویان را در هر مقطعی تشویق به مطالعه نمایند.
والدین باید فرزندان خود را تشویق به توسعه مهارت‌های جدیدی که علاقه‌مند به انجام آن هستند، کنند و در واقع مهارت‌های یادگیری را بیاموزند و این مهارت‌ها به آنها در کلاس درس نیز کمک خواهد کرد.
برای نشان دادن تفاوت‌ها در زندگی روزمره، دو کودک خیالی را در نظر می‌گیریم.
داستان دو کودک خیالی (جی و آنا)
جِی فکر میکند که شما او را درک می‌کنید یا نمی‌کنید، و آنا می داند اگر بخواهد می‌تواند هر چیزی را یاد بگیرد. در تمرینات فیزیکی، جی از چالش‌هایی مانند پریدن از روی مانع، اجتناب میکند، چون می‌ترسد که احمق جلوه کند و مورد تمسخر دیگران قرار بگیرد.
در مقابل آنا هر چالشی را که هیجان‌انگیز و سرگرم کننده است با استقبال می‌پذیرد. او می داند که شکست بخشی از یادگیری است. و اگر او سخت تلاش کند، در نهایت هیچ کس به او نخواهد خندید.
جی از فیدبک و بازخوردها اجتناب میکند. اگر معلم به او بگوید که برای بهبود تکلیفش، چه کاری انجام دهد، او آن را شخصی برداشت میکند.
آنا می‌داند که نیاز دارد به نقدهای سازنده گوش کند، او همچنین می‌داند که این او نیست که ارزیابی می‌شود بلکه نتایج کارش، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
جِی همیشه راه آسان را در پیش می‌گیرد، برای مثال او پله برقی را دوست دارد و از پله بالا رفتن می‌ترسد. زمانی که او گیتار تمرین میکند، لحظه‌ای که گیر میکند، بی خیال گیتار زدن می‌شود.
آنا معمولا از پله برقی استفاده نمی‌کند بلکه از پله‌ها بالا می‌رود و هر گامش را می‌شمارد و این که با بالا رفتن از پله‌ها خون در رگ‌هایش به خروش می‌آید لذت می‌برد. او هر روز صبح، ۱۵ دقیقه درام تمرین می‌کرد و همیشه هم از زدن آن لذت نمی‌برد اما او می‌داند که این تلاش بخشی از سفر به یک زندگی سرگرم کننده‌تر است.
آنا دوست دارد موفقیت دیگران را ببیند زیرا الهام بخش اوست. او می‌داند اگر به دوستانش انگیزه برای بهتر شدن بدهد به رشد خود کمک کرده است، به شرطی که دوستانش چیزهای جدید بیاموزند و موفق شوند. برای جی این امر تهدید محسوب می‌شود؛ می‌ترسد رسیدن به موفقیت، به او و بر زندگیش فشار وارد کند.
شرکت‌های مدرن به دنبال کارکنانی با روحیه رو به رشد و ذهن پویا می‌گردند. زیرا آنها مشکلات را حل میکنند و به رغم موانع ادامه می‌دهند.
بعضی از آنها در طی مصاحبه از متقاضیان کار سوال کردند که آیا معتقد هستند که روحیه مدیریتی از بدو تولد با انسان همراه است یا مهارتی است که بایستی آموخته شود.
جی فکر میکند که مدیران از بدو تولد با روحیه مدیریتی همراه بوده‌اند. اما آنا شغل را به دست می‌آورد. نتیجه این وضعیت، نتیجه رتبه و موقعیت آن شخص در زندگی است همان طور که شاعر مرحوم ساموئل اشاره کرده است هر چه قدر سعی کنی و هر چه قدر شکست بخوری مهم نیست.
دوباره سعی کن، دوباره شکست بخور و بهتر شکست بخور. در مورد این مفهوم چه فکر می‌کنید. خیلی ساده است. آیا فکر می‌کنید امکان تغییر دائمی از یک ذهن ثابت و بدون پویایی به یک ذهن رو به رشد و پویا وجود دارد؟
چه عواملی بر سر راه تبدیل شدن ذهنیتمان به ذهنیت رشد وجود دارد؟
برای رسیدن به ذهنیت رشد و تبدیل ذهنیت ثابت به ذهنیتی زایا و پیشرفته که می‌تواند موجب موفقیت شما در تمامی بخش‌های زندگی شود، عوامل و قدم‌های بسیاری پیش رو دارید. مهم‌ترین عامل در رسیدن به چنین ذهنیتی، خودآگاهی است.
با کمک خودآگاهی می‌توانید تله‌های ذهنی خود را شناسایی و آنها را برطرف کنید. برای آشنایی هرچه بهتر شما با این فرآیند، مراحل حرکت از ذهنیت ثابت به سمت ذهنیت رشد را برای شما مرور میکنیم:
یاد بگیرید که صدای ذهنیت ثابت خود را بشنوید: صدای ذهنیت ثابت، اولین مانعی است که بر سر راه رسیدن به موفقیت شما قرار دارد.
این صدا مدام همچون منتقدی حرکات و عملکرد شما را قضاوت میکند و در گوش شما آیه‌ی یاس می‌خواند. این صدا جملاتی همچون «تو از پس این کار بر نمی‌آیی»، «از این مرحله جان سالم به در نمی‌بری»، «نگفتم نمی‌توانی؟»، « بیش از توانت از تو توقع دارند» یا «آنها فکر کردند تو کی هستی؟ انشتین!» را درگوش‌تان زمزمه میکند و باعث ناامیدی شما می‌شود.
هنگامی که یاد بگیرید این صدا، صدای ذهنیت ثابت شماست که می‌خواهد شما را در جایی که هستید ثابت نگه دارد، می‌توانید با آن مقابله کنید و آن را برای خود برعکس تفسیر کنید! تشخیص دهید که حق انتخاب دارید!
صدای ذهنیت ثابت شما به دو روش قابل تفسیر و ترجمه است:
در روش اول این صدا به شما هشدار می‌دهد که چالش و شکست را پیش رو دارید و یادآوری میکند که توانایی و هوش ثابتی دارید که ممکن از قدرت مقابله با این چالش‌ها را نداشته باشند.
در حالت دوم این صدا به شما می‌گوید که شما باید خودتان را به چالش بکشید، تلاش کنید و برای بهتر شدن استراتژی تعیین کنید. اگر تفسیر اول را برای خود انتخاب کنید یعنی درگیر ذهنیت ثابت هستید، اما انتخاب تفسیر دوم منجر به حرکت به سوی رشد خواهد شد.
با صدای ذهنیت رشد به ذهنیت ثابت خود پاسخ دهید: هنگامی که تفسیر دوم را برای خود انتخاب کنید و برای روبه‌رویی با چالش آماده شوید، مجددا صدای ذهنیت ثابت از شما سوال می‌پرسد: «آیا برای این کار آماده‌ای؟ تو توانایی‌های محدودی داری، مطمئنی از پس آن بر می‌آیی؟»
در این نقطه شما باید با صدای ذهنیت رشد چنین پاسخی بدهید: « مطمئن نیستم که از پس آن بر می‌آیم یا نه، اما فکر می‌کنم که با صبر و تلاش می‌توانم موفق شوم.».
احتمالا ذهنیت ثابت از شما می‌پرسد: «اگر شکست بخوری چه؟»، کافیست بگویید «تمام افراد موفق با شکست‌هایشان به پیروزی رسیده‌اند» و به این ترتیب می‌توانید صدای منتقد را مغلوب خود کنید.
ذهنیت رشد خود را به کار بگیرید: به محض اینکه از پس صدای منتقد درون بر بیاید و آن را با ذهنیت رشد خود پاسخ دهید، خودتان بسته به شرایط به‌خوبی خواهید فهمید که قدم بعدی‌تان برای رسیدن به موفقیت چه خواهد بود.
اصول و قوانین در ذهنیت رشد
رسیدن به این طرز فکر زایا نیازمند رعایت چند اصل اولیه است که در ادامه به شما معرفی خواهیم کرد:
هوش و توانایی خود را محدود نکنید
ما برای پیشرفت نیازمند چارچوب فکری جدید هستیم. از گذشته به ما یاد داده‌اند که آی کیو نشان‌دهنده‌ی هوش افراد است، اما این طرز فکر نیز ثابت است!
مغز انسان از ماهیچه تشکیل شده است و متعاقبا هوش نیز می‌تواند همچون تمامی عضلات بدن با تمرین تقویت شود. با به چالش کشیدن ذهن خود می‌توانید هوش خود را از جنبه‌های گوناگونی تقویت کنید و به پیشرفت برسید.
از چالش‌ها استقبال کنید
چالش‌ها می‌توانند دنیایی از عواقب ناشناخته را در پی داشته باشند، اما در عین حال باعث می‌شوند شما با آزمون خطا به تجربیات جدیدتری دست پیدا کنید که به پیشرفت و رشدتان کمک میکنند.
ترس از شکست می‌تواند شما را از پذیرش چالش‌ها بازدارد اما باید به خاطر داشته باشید که هر شکست پلی برای رسیدن به پیروزی است.
در مواجهه با شکست ها عقب نشینی نکنید
تمامی افراد مشهور و بزرگ شکست خورده‌اند، اما باز هم به تلاش ادامه داده‌اند. شما نیز باید همین مسیر را طی کنید. با اینکه شکست‌ها همچون سدی غیرقابل نفوذ به نظر می‌رسند و شاید آسان‌ترین راه برای مقابله با آنها عقب‌نشینی باشد، اما باید به خاطر داشته باشید که شکست به معنای عدم تعلق شما به این زمینه نیست. شکست خوردن یعنی شما هنوز نیاز به یادگیری و رشد دارید. پس برای عبور از این سد، باید به‌جای عقب‌نشینی تلاش خود را بیشتر کنید.
تلاش را مسیری برای پیروزی ببینید
سخت‌کوشی راه رسیدن به موفقیت است. هرچه با چالش‌هایی بیشتری روبه رو شوید، سخت‌تر و بیشتر تلاش خواهید کرد. همین موضوع می‌تواند شما را خسته کند اما فراموش نکنید که تلاش کردن نشانه‌ای از قدرت است.
از انتقادات درس بگیرید
انتقادها همچون داروهای تلخی هستند که هیچکس از خوردن آنها لذت نمی‌برد. آنها می‌توانند غرور و اعتمادبه‌نفس شما را از بین ببرند. اما شما می‌توانید به‌جای گارد گرفتن در مقابل انتقادها، از آنها به عنوان فرصتی برای یادگیری استفاده کنید.
ضعف‌های واقعی خود را از میان این کلمات تلخ پیدا کنید و برای بهبود آنها تلاش کنید. قطعا شنیدن و پذیرش انتقاد کار بسیار دشواری است، اما انتقادها همیشه ارزش شنیده شدن دارند.
از موفقیت دیگران انگیزه بگیرید
موفقیت دیگران را به عنوان منبع الهام‌تان ببینید. به‌جای دیدن افراد موفق به عنوان رقیب، آنها را به چشم الگوی خود ببینید و در موفقیت‌شان سهیم شوید. حتی اگر این افراد ارتقای شغلی را که همیشه در آرزوی آن بودید دریافت کردند، به‌جای ناراحتی و جنگیدن با آنها، از راهکار موفقیت‌شان درس بگیرید. به این ترتیب می‌توانید خود را بیش از پیش به رشد و پیشرفت نزدیک کنید.
سخن پایانی
همانطور که گفتیم، ذهن موجودی بسیار قوی است و می‌تواند کنترل بسیاری از امور را در دست بگیرد. این موجود نامرئی اما واقعی، به‌راحتی مسیر زندگی ما را تغییر می‌دهد و می‌تواند ما را در شرایط شکست یا موفقیت قرار دهد.
اما ذهن ما با وجود تمام قدرتی که دارد، قابل دستکاری و کنترل است. یک انسان قوی و در جست‌وجوی پیشرفت، ذهن لجام گسیخته‌ی خود را رام میکند و با شناسایی تله‌ها و گره‌های موجود در آن، مسیر پیشرفت را برای خود هموار میکند.
امیدواریم که شما نیز با کمک راهکارهایی که در این مقاله معرفی کردیم، بتوانید ذهنیت رشد خود را بیدار و تقویت کنید.
