روند تحولات بازار بورس اوراق بهادار و مقایسه آن با بازارهای ارز، طلا و مسکن
بررسی روند تحولات بازار سرمایه و به‌ویژه مقایسه چگونگی تحولات آن با سه بازار اصلی ارز، طلا و مسکن، ضمن آن‌که برای همه سرمایه‌گذاران و دست‌اندرکاران از دیدگاه بازدهی و سودآوری بازارها اهمیت دارد، از دیدگاه شناخت اقتصادی موضوع می‌تواند به درک و شناخت بهتر از روندها و تحولات بازارها کمک کند.
پیش بینی آینده چند ماهه بورس
در ابتدای شهریورماه ۱۳۹۸، شاخص کل قیمت بورس اوراق بهادار تهران به کانال ۲۷۰ هزار واحد و ارزش جاری آن به مرز ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسید. شاخص کل بورس در ابتدای شهریورماه ۱۳۹۸ نسبت به زمان مشابه در سال پیش ۶۳ درصد و در دو سال پیش ۲۱۴ درصد افزایش پیدا کرده است. ارزش جاری بورس اوراق بهادار تهران در ابتدای شهریورماه ۱۳۹۸ نسبت به زمان مشابه در سال پیش ۹۵ درصد و در دو سال پیش ۲۰۵ درصد افزایش یافته است. در دوساله منتهی به شهریورماه ۱۳۹۸، بهای طلا در بازار تهران ۲۴۵ درصد، بهای طلای جهانی ۲۰ درصد، قیمت دلار بازار آزاد ۲۰۰ درصد و میانگین بهای ساختمان مسکونی تهران حدود ۲۰۰ درصد رشد داشته است. چهار بازار ارز، طلا، مسکن و سرمایه در ایران کم‌وبیش همراه با یکدیگر رشد یافته‌اند، با این تفاوت که طلا از رشد جهانی نیز تأثیر مثبت پذیرفته است و بازار سهم از رشد بهتر نسبت به بازارهای ارز و مسکن برخوردار می‌باشد.
در طی یک سال و نیم گذشته، بهای طلا همراه با بهای جهانی آن و قیمت ارز حرکت کرده است، اما در مورد بازارهای زمین و مسکن و سرمایه وضعیت تا حدی متفاوت است. در نه‌ماهه آذرماه ۱۳۹۶ تا شهریورماه ۱۳۹۷، بهای ارز بازار آزاد ۲۰۰ درصد، میانگین بهای ساختمان مسکونی تهران ۶۰ درصد و شاخص کل بورس ۷۰ درصد افزایش یافت. در یک‌ساله منتهی به آذرماه ۱۳۹۷، بهای دلار بازار آزاد ۱۷۰ درصد، میانگین بهای ساختمان مسکونی تهران ۶۰ درصد و در همین حال شاخص کل بورس ۹۰ درصد افزایش یافت. در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶ (اسفندماه سال ۱۳۹۷ نسبت به ماه مشابه در سال ۱۳۹۶)، بهای دلار بازار آزاد ۱۸۵ درصد، میانگین بهای ساختمان مسکونی تهران ۹۶ درصد و در همین حال شاخص کل بورس ۸۶ درصد افزایش یافت. در دو سال اخیر بازارهای مسکن و سرمایه با تأخیر نسبت به بازارهای ارز و طلا افزایش قیمت داشته‌اند که در خصوص بازار سرمایه میزان این تأخیر بیشتر است.
در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ نسبت به آذر ۱۳۹۷، باوجود این‌که قیمت دلار بازار آزاد ۴۴ درصد افزایش یافت، شاخص کل بورس تغییری را تجربه نکرد. در مهرماه ۱۳۹۷ نسبت به آذرماه ۱۳۹۶، میانگین قیمت دلار بازار آزاد با ۲۶۰ درصد رشد به ۱۴ هزار و هشت‌صد تومان رسید و در همین حال شاخص کل بورس با ۹۷ درصد رشد به نزدیک ۱۹۰ هزار واحد بالغ گردید. در بهمن‌ماه شاخص کل بورس به ۱۵۷ هزار واحد و میانگین قیمت دلار بازار آزاد به ۱۲ هزار تومان تنزل یافت. در طی بهمن‌ماه ۱۳۹۷ تا اوایل شهریورماه ۱۳۹۸، قیمت دلار بازار آزاد تهران تغییری را تجربه نکرد، اما شاخص کل بورس ۷۰ درصد و میانگین بهای ساختمان مسکونی تهران کمتر از ۴۰ درصد افزایش یافت. در یک سال و نیم اخیر، بازار سرمایه با شتاب کندتر از بازار مسکن به افزایش نرخ ارز واکنش نشان داده است.
شاخص‌های گروه‌های صنعت یا شرکت‌های بورسی دارای روند تغییرات کاملاً متفاوت و معمولاً مستقل هستند. به‌عنوان مثال، در چند سال اخیر شاخص بورس و ارزش بازار شرکت‌های پتروشیمی، فلزات اساسی و معدنی دارای رشد بالاتر و وضعیت بهتر و شرکت‌های خودرویی و بانک‌ها دارای رشد پایین‌تر هستند. در بازار سرمایه سرمایه‌گذارانی که دارای تجربه و تخصص لازم هستند یا از مشاورین مجرب و متخصص بهره می‌گیرند، در تحولات قیمتی هفت فصل گذشته از سودآوری بیشتر نسبت به سرمایه‌گذاران در بازارهای ارز و طلا برخوردار شده‌اند.
«نسبت شاخص کل بورس به قیمت دلار» می‌تواند تا حدودی رابطه شاخص کل بورس و قیمت دلار و اندازه شکاف قیمت بین بازارهای سرمایه و ارز در ایران را توصیف کند. در سه‌ساله ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۶، میانگین ماهانه «نسبت شاخص کل بورس به قیمت دلار» مقدار ۲ (با کمینه ۱.۷ و بیشینه ۲.۳) است. پیش از شوک ارزی اخیر، در ماه‌های آذر و دی ۱۳۹۶، این نسبت ۲.۳ بود که با شتاب تند افزایش نرخ ارز و رشد کندتر شاخص کل بورس به‌تدریج تنزل یافت و به ۱.۳ در ماه‌های مهر و آبان ۱۳۹۷ سقوط پیدا کرد. در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸، «نسبت شاخص کل بورس به قیمت دلار» مقدار ۱.۵ بود که پس‌ازآن روند صعودی در پیش گرفت و با شیب تندی در اوایل شهریورماه ۱۳۹۷ به مقدار ۲.۳ بالغ گردید. به عبارتی هم‌اکنون شاخص کل بورس خود را باارزش ریال در برابر دلار تعدیل کرده است.
در ابتدای سال ۱۳۸۵، ارزش جاری بورس اوراق بهادار تهران حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان بود که در انتهای سال ۱۳۸۹ با ۱۸۰ درصد افزایش به ۱۱۰ هزار میلیارد تومان بالغ گردید. نظر به کاهش ارزش پول ملی (افزایش قیمت ارز) در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، ارزش جاری بورس افزایش یافت و به ۴۳۰ هزار میلیارد تومان در پایان فصل پاییز سال ۱۳۹۲ صعود کرد. ارزش جاری بورس اوراق بهادار تهران از فصل زمستان سال ۱۳۹۲ روند نزولی در پیش گرفت و در فصل پاییز سال ۱۳۹۴ به ۲۶۰ هزار میلیارد تومان سقوط پیدا کرد. از فصل زمستان سال ۱۳۹۵ تا فصل زمستان سال ۱۳۹۶، ارزش جاری بورس اوراق بهادار تهران رشد یافت و به ۳۸۰ هزار میلیارد تومان بالغ گردید. ارزش جاری بورس از فصل بهار سال ۱۳۹۷ رو به رشد نهاد که تا ابتدای شهریورماه ۱۳۹۸ ادامه یافته است. در طی این مدت ارزش جاری بورس ۱۶۰ درصد افزایش پیدا کرده است.
بر اساس برابری ریال با دلار بازار آزاد، ارزش جاری بورس اوراق بهادار تهران از ۴۰ میلیارد دلار در فصل بهار سال ۱۳۸۶، به ۱۰۹ میلیارد دلار در نیمه اول سال ۱۳۹۰ افزایش یافت. در طی دوساله منتهی به سال ۱۳۹۱، باوجود این‌که قیمت دلار بازار آزاد ۲۲۰ درصد افزایش یافت، اما ارزش جاری بورس اوراق بهادار تهران فقط ۵۰ درصد بالا رفت و درنتیجه ارزش جاری بورس به ۴۸ میلیارد دلار در پایان سال ۱۳۹۱ سقوط پیدا کرد. رشد شدید ارزش جاری ریالی بورس در سال ۱۳۹۲ موجب شد که ارزش جاری بورس به ۱۴۰ میلیارد دلار در پایان فصل زمستان این سال صعود کند. از فصل بهار سال ۱۳۹۳ مجدداً روند کاهش ارزش جاری بورس آغاز شد و در فصل پاییز سال ۱۳۹۴، ارزش جاری بورس به ۷۵ میلیارد دلار سقوط پیدا کرد. از فصل زمستان سال ۱۳۹۴ تا پایان سال ۱۳۹۶، ارزش جاری بورس اوراق بهادار تهران در حول و حوش ۹۰ میلیارد دلار نوسان داشت. شوک ارزی سال ۱۳۹۷ موجب شد که ارزش جاری بورس به کمتر از ۵۰ میلیارد دلار در پایان فصل تابستان سال ۱۳۹۷ سقوط پیدا کند. در نیمه دوم سال ۱۳۹۷، ارزش جاری بورس در حدود ۵۰ میلیارد دلار بود که در سال ۱۳۹۸ رو به افزایش نهاد و در اوایل شهریورماه سال ۱۳۹۸ به ۸۵ میلیارد دلار بالغ گردید. بخش اصلی روند صعودی افزایش ارزش جاری بورس در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد سال ۱۳۹۸ به وقوع پیوست.
نظر به‌کندی شتاب و تأخیر فاز دوره رشد بازار سرمایه نسبت به بازارهای با شتاب تند طلا و ارز، در هفت فصل گذشته فرصتی طلایی در دسترس سرمایه‌گذاران وجود داشت. به‌طورکلی اگر سرمایه‌گذاران در اوایل فصل زمستان سال ۱۳۹۶ اقدام به خرید دلار کرده بودند و دلار خود را در مهرماه ۱۳۹۷ به قیمت ۱۵ هزار تومان به فروش رسانده بودند و در آذرماه همان سال سهام خریده بودند، هم‌اکنون (شهریورماه ۱۳۹۷) سرمایه آن‌ها بیش از ۶ برابر شده بود. این سرمایه‌گذاران اگر در بازار سهام تخصص داشتند، بازده تجمعی بیش از ۶ برابر به دست می‌‌آوردند.
در چند ماه اخیر، آنچه در اصل اتفاق افتاده است، تعدیل شاخص قیمت‌ها و ارزش بازار سهام با کاهش ارزش پول ملی (ریال) است و اتفاق خاصی ازنظر رشد فعالیت شرکت‌های بورسی یا اقتصاد رخ نداده است. همین اتفاق برای بازار زمین و مسکن و همچنین کالاهای اساسی، فلزات پایه و همین‌طور کالاها و خدمات به وقوع پیوسته یا در حال وقوع است، هرچند از تحولات اخیر تعدادی از دست‌اندرکاران متخصص و حرفه‌ای بازار سرمایه سود برده‌اند. در حال حاضر بازار سرمایه به اوج رشد مورد انتظار رسیده است و در نیمه دوم سال ۱۳۹۸ انتظار استمرار روند رشد چندماهه گذشته نمی‌رود، مگر آن‌که قیمت دلار مجدداً سیر صعودی در پیش بگیرد.
مولف: دکتر احسان سلطانی
