دامپینگ یکی از ترفندهای سیاه تجاری است. البته وقتی درباره اقتصاد و تجارت صحبت میکنیم، تشخیص اینکه هر تکنیک، رفتار یا ترفند تجاری چه رنگی را به خود اختصاص میدهد، سخت میشود؛ با وجود این، سنگ محک ما در این ماجرا، میزان تغییرات مثبت یا منفی است که در بازار هدف دامپینگ رخ میدهد. در این قسمت از خانه سرمایه به سراغ دامپینگ می‌رویم و این مفهوم نه‌چندان جدید اقتصادی را کالبدشکافی میکنیم؛ پس با ما همراه باشید.
در ارتش، آن‌ها به کسانی مدال می‌دهند که حاضرند خود را قربانی کنند تا دیگران بتوانند نجات پیدا کنند. در تجارت، ما به کسانی پاداش می‌دهیم که دیگران را قربانی می‌کنند.
سایمون سینک
دامپینگ چیست؟ (Dumping)
«Dumping» اصطلاحی است که از کلمه «Dump» به معنای «ارزان‌فروختن یک محصول» گرفته شده است. اصطلاح مقابل این واژه «آنتی دامپینگ» یا «Anti-dumping» است که تمام فعالیت‌های کشورها برای مقابله با این ماجرا را در بر می‌گیرد. همه ما با چین و انقلابی که در تولیدش به راه انداخت، آشنا هستیم و همه ما از محصولات نه‌چندان مرغوب چینی استفاده کرده‌ایم.
حالا پرسش اصلی این است که چین چگونه در این مدت کوتاه توانست بازار قدیمی کشورهای مختلف جهان را از چنگ اهالی آن دربیاورد و مردم را به مصرف‌کردن محصولات خودش – هرچند با کیفیت پایین – تشویق کند؟
چین و دامپینگ گسترده در بازار جهان
چین از دامپینگ استفاده کرد؛ به این معنا که تحقیقی گسترده درباره بازار کشورهای رقیب انجام داد، چندین نوع محصول و صنعت را هدف قرار داد، سپس همان محصولات را با قیمتی بسیار کمتر به همان کشور صادر کرد. مردم در کشور پذیرنده آن محصولات می‌دیدند که محصولی خارجی با قیمتی بسیار کمتر از محصول داخلی به فروش می‌رسد.
آن‌ها برای مدتی، تحت تأثیر جادوی قیمت قرار گرفتند و از کیفیت غافل شدند؛ البته استدلالشان منطقی بود. وقتی می‌شد یک محصول را با یک‌سوم قیمت خرید، چرا باید چند برابر قیمت آن را برای خرید همان محصول از برند داخلی پرداخت کرد؟
در آن هنگام، هر عقل سلیمی انتخاب محصول ارزان‌قیمت را پیشنهاد می‌داد. غافل از اینکه کیفیت بسیار پایین محصولات چینی و چندین بار خرید از یک محصول، سبب می‌شد مردم درنهایت، قیمتی چند برابر نمونه داخلی را برای خرید یک محصول چینی پرداخت کنند.
وقتی مردم به این ماجرا پی بردند و خواستند دوباره از محصولات داخلی کشور خودشان استفاده کنند، فهمیدند راه بازگشت از این مسیر، بسیار سنگلاخی است؛ زیرا کارخانه‌های داخلی بهدلیل از دست دادن بازارشان دچار ورشکستگی شده بودند؛ بنابراین چاره‌ای جز استفاده‌کردن از محصولات چینی وجود نداشت.
آیا چینی‌ها با فروش محصولات بسیار ارزان، ضرر نکردند؟
پاسخ مثبت است. سیاست اقتصادی دامپینگ، همیشه در آغاز با ضرری هنگفت همراه است. تصور کنید شما یک مغازه مبل‌سازی در محله خودتان دارید و نوعی صندلی راحتی که در مغازه شما ساخته میشود مشتریان خوبی دارد. بعد از مدتی متوجه می‌شوید فروش صندلی‌هایتان کاهش یافته است.
وقتی ماجرا را از مشتری‌هایتان جویا می‌شوید، آن‌ها به شما می‌گویند همان نوع صندلی را با همین کیفیت، ولی به نصف یا یک‌سوم قیمت از مغازه دیگری خریداری کرده‌اند! آن هنگام است که احساس می‌کنید یک سطل آب یخ یک‌باره روی سرتان ریخته شده است.
پُرسان پُرسان به دنبال آن مغازه می‌گردید و می‌بینید که او هم یک تولیدی کوچک است اما دقیقاً صندلی شما را با همان کیفیت ولی با قیمتی بسیار کمتر می‌فروشد. وقتی ماجرا را از او جویا می‌شوید می‌فهمید پای یک تولیدی بزرگ در میان است و این مغازه تنها مسئولیت فروش آن صندلی را بر عهده دارد.
درنهایت هم متوجه می‌شوید که آن تولیدی با وجود متحمل‌شدن ضرر، صندلی شما را با قیمتی بسیار کمتر به فروش می‌رساند تا مشتری‌های شما را از چنگتان دربیاورد. وقتی تولید آن محصول برایتان صرفه اقتصادی نداشته باشد، بعد از مدتی مقاومت – بهدلیل غرورتان – درنهایت شما هم تولید آن صندلی را متوقف خواهید کرد.
تا آن زمان، آن تولیدکننده بزرگ بهدلیل وجود منابع پشتیبانی همچنان به تولید آن صندلی با نصف قیمت ادامه میدهد. وقتی مطمئن شد شما دیگر در بازار حضور ندارید، صندلی را با همان قیمت اصلی روانه بازار می‌کند و به این ترتیب، با در انحصار گرفتن بازار، سود بسیار خوبی خواهد کرد و حتی ضررهای آن ارزان‌فروشی را هم در مدت بسیار کوتاهی جبران می‌کند!
راز تجارت این است که چیزی را بدانی که هیچ‌کس دیگری نمی‌داند.
آریستوتل اوناسیس
به جز رقابت، چه دلیل دیگری برای ایجاد دامپینگ وجود دارد؟
بیرون‌کردن رقبا از بازار داخلی یا خارجی و تبدیل‌شدن به یکه‌تاز بازار یا صنعت، تنها یکی از دلایل روی‌آوردن به دامپینگ در اقتصاد است. موارد زیر، تعدادی دیگر از دلایل این ماجرا به شمار می‌روند:
-
فروش سریع محصولاتی که بیش از نیاز بازار تولید شده‌اند.
گاهی کارخانه‌ها با مازاد محصول روبه‌رو میشوند. در این صورت، برای اینکه بتوانند خودشان و انبارهایشان را از دست این محصولات مازاد نجات دهند، آن‌ها را با قیمتی کمتر، روانه بازارهای خارجی می‌کنند. البته روشن است این ماجرا تنها تا زمانی که موجودی مازاد انبارهایشان تمام شود، ادامه پیدا می‌کند. پس از آن، دوباره قیمت‌ها به حالت قبل برمی‌گردند.
-
بازکردن جای خود در یک بازار جدید
معمولاً این کاری است که شرکت‌های تازه‌وارد، اما قدرتمند در یک صنعت که میزان رقابت در آن بسیار شدید است انجام می‌دهند. آن‌ها علاوه بر کاهش قیمت ارائه محصول در یک بازه زمانی مشخص که با هدف شناساندن برندشان به مردم صورت می‌گیرد، از روش‌های دیگری مانند «راه‌اندازی جشنواره‌ها»، «قرعه‌کشی‌ها» و «دادن جایزه‌های ارزشمند» استفاده می‌کنند.
در تمام طول این مدت، شرکت تازه‌وارد در حال ضررکردن است، ولی چون پشتوانه‌های مالی قدرتمندی دارد، همچنان دوام می‌آورد. بعد از مدتی نه‌تنها دیگر خبری از آن همه جایزه و قرعه‌کشی نخواهد بود، بلکه قیمت محصول هم افزایش پیدا خواهد کرد.
-
خلاص‌شدن از دست کالاهای کم‌ارزش
برخی شرکت‌ها به سمت تولید کالاهایی می‌روند که نه جامعه به آن‌ها نیاز دارد و نه بازار قدرتمندی دارند. معمولاً این ماجرا زمانی اتفاق می‌افتد که یک کارخانه یا تولیدی با هدف شکارکردن مشتریان حاشیه‌ای یا جامعه محدودی از مشتریان که نیازهای بسیار خاصی دارند روی میدهد. وقتی همان جامعه کوچک هم خواهان آن محصولات نباشند، آن همه تلاش و خرج‌کردن آن همه منابع برای تولید آن محصول فایده‌‌ای ندارد. در این صورت، کارخانه‌ها برای نجات‌دادن باقی‌مانده منابعشان، تولید آن محصول را متوقف می‌کنند و موجودی انبارشان را با قیمتی بسیار پایین به فروش می‌رسانند.
چند نوع دامپینگ وجود دارد؟
دامپینگ از نظر مدت‌زمانی که طول می‌کشد به سه دسته تقسیم می‌گردد:
-
دامپینگ فصلی
وقتی فروشنده‌ها یا تولیدکننده‌ها در یک کشور دیگر، فصل فروش محصولات را در کشور خودشان از دست بدهند و مطمئن باشند مردم خودشان دیگر خواهان آن محصولات نخواهند بود، باقی‌مانده‌های فروش‌نرفته از فصل قبلی خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کنند. می‌توانید این مورد را در صنعت لباس به‌روشنی ببینید. برخی از لباس‌های برندی که وارد ایران میشوند در این دسته جای می‌گیرند.
-
دامپینگ کوتاه‌مدت
این مورد، همان نوع مشهور از دامپینگ است که هم نمونه داخلی و هم نمونه خارجی دارد. هدف اصلی از اجرای این نوع دامپینگ، به دست آوردن سهم بیشتری از یک بازار و خارج‌کردن رقبای داخلی و خارجی است.
-
دامپینگ بلندمدت
در این نوع از دامپینگ، مواردی همچون «ارزان‌بودن ماده اولیه در یک کشور نسبت به کشور مقصد»، «وجود تکنولوژی‌های پیشرفته‌تری که باعث کاهش هزینه تولید میشوند»، «ارزان‌بودن نیروی کار» و… سبب میشوند قیمت تمامشده تولید یک محصول در یک کشور، بسیار ارزانتر از تولید همان محصول در یک کشور دیگر شود؛ به همین دلیل، کشور صادرکننده محصول، بدون آنکه زیر بار ضرر برود، محصولی مشابه را با قیمتی کمتر از نمونه داخلی آن وارد بازار کشورهای دیگر می‌کند.
سیاست، تجارت است.
کینگ کمپ ژیلت
چگونه با دامپینگ مقابله میشود؟
کشورها در مقابل روی‌دادن دامپینگ دو ابزار در دست دارند:
-
مالیات جبرانی و عوارض سنگین گمرکی
مالیات یکی از قدرتمندترین روش‌ها برای مقابله با ورود آسان محصولاتی است که از آن‌ها رنگ و بوی دامپینگ به مشام می‌رسد. البته در این مورد یک نکته کوچک وجود دارد و آن عضو بودن یا نبودن در «گات» است. «General Agreement on Tariff and trade» که به‌اختصار آن را «GATT» صدا می‌زنند، یکی از سه موضوعی بود که در سال 1944 و در کنفرانس «برتون وودز» به تصویب رسید.
کشورهایی که عضو گات هستند، بعد از اینکه ثابت کردند یک کشور دیگر در حال انجام دامپینگ در کشورشان است، میتوانند مالیات جبرانی را روی آن کالا در نظر بگیرند. تفاوت کشورهایی مانند ایران که عضو گات نیستند، در این است که آن‌ها برای وضع قوانین جدید مالیاتی روی کالاهای وارداتی نیازی به اثبات این ماجرا در هیچ جایی ندارند.
آن‌ها هر زمان که تشخیص دهند دامپینگ در حال رخدادن است- یا حتی زمانی که به دلیل‌های سیاسی نخواهند کشوری محصولاتش را وارد ایران کند – روی محصولات وارداتی، مالیات‌های سنگین وضع می‌کنند و نیازی هم ندارند که به کسی یا ارگانی بین‌المللی در این زمینه پاسخ‌گو باشند.
-
حمایت دولتی از تولیدکننده‌های داخلی
دولتها میتوانند با در نظر گرفتن یارانه‌های گوناگون، معاف‌کردن تولیدکننده‌ها از پرداخت مالیات و برداشتن موانع دست و پا گیر قانونی که بر سر راه تولیدکننده‌های داخلی قرار دارند، دستی حمایت‌وار بر سر صنعت داخلی خود بکشند و در مقابل غول‌های قلدر خارجی از آن‌ها محافظت کنند.
معایب دامپینگ
رخدادن دامپینگ در بازار یک کشور مشکلات زیر را با خود به دوش می‌کشد:
-
از بین رفتن رقبای تجاری با محصولات ارزشمند
فریب قیمت میتواند تا مدتی بی‌کیفیت‌بودن محصولات را پوشش دهد، ولی تا آن زمان، تولیدکننده‌های قدرتمند داخلی که محصولات بسیار باکیفیتی را تولید می‌کنند، از میدان رقابت بیرون انداخته میشوند.
-
افزایش حجم بیکاری در کشور
به دنبال از کار افتادن کارخانه‌ها و مجموعه‌های داخلی، تعداد بسیار زیادی از مردم با بیکاری روبه‌رو میشوند. بعد از مدتی هم که کشور صادرکننده قیمت محصولات را به ارزش واقعی آن‌ها برمی‌گرداند، مردم بیکار شده، باید با گرانی قیمت‌ها هم دست و پنجه نرم کنند.
با چند نمونه از دامپینگ در بازارهای داخلی و خارجی آشنا شوید:
-
دامپینگ در آمریکا
آمریکا یکی از زخم‌خورده‌های بزرگ دامپینگ به شمار می‌رود. ماجرا از این قرار بود که در یک بازه زمانی، ژاپن تصمیم گرفت با تکیه بر دستکاری قیمت‌ها -دامپینگ – بازار داخلی آمریکا در بخش محصولات الکترونیکی و فولاد را از آن خود کند.
با وجود آنکه آمریکا نیز در آن زمان تولیدات خوبی در این دو صنعت داشت، ژاپنی‌ها تصمیم گرفته بودند این رقیب را قبل از آنکه بتواند خودش را قدرتمندتر کند، از میدان بیرون کنند. کم‌کم محصولات ارزان‌قیمت ولی بسیار باکیفیت ژاپنی، جای خود را در بازار آمریکا باز کردند. این ماجرا درباره فولاد و حتی کفش‌های ورزشی نیز به همین ترتیب پیش رفت.
-
دامپینگ در بازار اروپا
حتی در اروپا هم آثار دامپینگ ژاپنی‌ها به چشم می‌خورد. البته آن‌ها در این بازار به‌جای لوازم الکترونیکی روی خودرو و فولاد تمرکز کردند و پس از مدتی به موفقیت موردنظرشان رسیدند.
-
دامپینگ در بازار ایران
کشور چین با تمام قوا در حال دامپینگ در بازار ایران است. این کشور شانس خود را تمام زمینه‌های ممکن امتحان کرد. با این کار شرکت‌ها و کارخانه‌های زیادی ورشکست شدند و عده زیادی شغل خود را از دست دادند.
پاسخ به چند پرسش متداول درباره دامپینگ
-
آیا تنها پایینبودن قیمت کالای وارداتی میتواند نشانهای برای دامپینگ در نظر گرفته شود؟
پاسخ منفی است. نمیتوان اینطور برداشت کرد که اگر قیمت یک کالای وارداتی از قیمت آن کالا یا نمونه مشابهش در داخل کمتر باشد، حتماً دامپینگ رخ داده است؛ چون عوامل زیادی در کنار هم میتوانند شرایطی مشابه دامپینگ را به وجود بیاوردند؛ مثلاً شاید دولتها برای افزایش تراز پرداخت خارجی دست به کار شوند و شرایطی مشابه دامپینگ را به وجود بیاورند. در کل میتوان نتیجه گرفت که تشخیص رخدادن دامپینگ به این سادگی نیست.
-
آیا دامپینگ تنها از طریق کشورهای خارجی تحمیل میشود؟
پاسخ این پرسش نیز منفی است. کشور پذیرنده دامپینگ (مثلاً کشور خودمان ایران) نیز میتواند در کشورهای دیگر سبب ایجاد دامپینگ شود. نمونه روشن این ماجرا صنعت خودرو است. خودروهای ایرانی در داخل کشور با توجه به کارایی و کیفیتی که دارند، بسیار گران هستند، ولی همین خودروهای بی‌کیفیت در بازارهای خارجی با قیمتی بسیار کمتر به فروش می‌رسند.
-
آیا قیمت، تنها عنصر به وجود آورنده دامپینگ است؟
خیر، دامپینگ تنها بهدلیل تمایل کشورهای خارجی برای در اختیار گرفتن بازار داخلی یک کشور دیگر رخ نمیدهد. گاهی نبود تکنولوژیهایی که سبب آسان و ارزانشدن فرایند تولید میشوند نیز قیمت تمامشده یک کالا در خارج از کشور را بسیار کاهش میدهد؛ درنتیجه گاهی قیمت یک کالای خارجی، بسیار ارزانتر از یک کالای داخلی میشود.
-
آیا دامپینگ درباره تمام محصولات وارداتی رخ میدهد؟
خیر، ادویههای خاصی مانند «هل» را در نظر بگیرید. هل در ایران رشد نمیکند. این بدان معناست که نمونه مشابه داخلی از این محصول در ایران وجود ندارد؛ درنتیجه هل در ایران دامپینگ نمیشود. به زبان ساده، وقتی کشوری حرفی در تولید یک محصول نداشته باشد، دامپینگ درباره آن محصول را هم تجربه نمیکند.
یک چیز در تجارت قطعی است. شما و هر کسی اطراف شماست مرتکب اشتباه خواهید شد.
ریچارد برانسون
دامپینگ و دولتها؛ یکی به نعل یکی به میخ!
با وجود اینکه دامپینگ هم یک سیاست تجاری برای داشتن سهم بیشتری از یک بازار به شمار می‌رود، آثار جانبی آن به‌قدری زیاد است که میتواند اقتصاد بازار هدف را دستخوش لرزش‌ها و ویرانی‌های اساسی کند. از سوی دیگر تشخیص روی‌دادن دامپینگ هم کار ساده‌ای نیست و اگر در این زمینه سختگیری‌های عجیب و غریبی صورت بگیرد، بستر ورود محصولات باکیفیت خارجی و فرصت استفاده مردم از تکنولوژی‌های جدید از دست می‌رود. در هر صورت این وظیفه نهادهای دولتی است که با هوشمندی، جایی در میانه ماجرا را بگیرند و با این کار هم از اقتصاد داخلی محافظت کنند و هم دروازه‌های کشور را برای ورود محصولات درجه یک خارجی باز بگذارند.
نظر شما چیست؟ فکر می‌کنید ایران جز بازار خودرو در دیگر بازارهای خارجی هم دامپینگ را به راه انداخته باشد؟ اگر چنین موردی را سراغ دارید لطفاً برایمان مثال بزنید.
