سرمایه گذاری خطرپذیر یا جسورانه چیست؟

سرمایه گذاری خطرپذیر به انگلیسی Venture Capital که از آن با عنوان های «سرمایه گذاری جسورانه» یا «سرمایه گذاری کارآفرینی» نیز یاد می شود، عبارت است از تأمین سرمایه لازم برای شرکت ها و کسب وکارهای نوپا  که پتانسیل رشد دارد ولی با ریسک زیادی نیز همراه است. جایگاه این نوع شرکت ها،  در مراحل ابتدایی رشد و تکامل یک پروژه که کمبود نقدینگی وجود دارد، مورد توجه است. کارآفرین ها مشتریان اصلی این نوع سرمایه گذاری هستند. رونق و توسعه فعالیت های سرمایه گذاری ریسک پذیر موتور محرکه و محور اصلی رشد محصولات جدید و نوآوری در عرصه فناوری است. شرکت هایی که این نوع سرمایه گذاری را انجام می دهند، شرکت های کوچک پر پتانسیل را جهت سرمایه گذاری انتخاب می کنند. در واقع بجای قرض دادن، سرمایه گذاری پر سود انجام می دهند.

این سرمایه گذاران در ازای پولی که سرمایه گذاری می کنند، سهام آن شرکت را تصاحب می کنند و از این طریق تولید پول می کند. سرمایه مخاطره پذیر سرمایه گذاری شده عموماً هنگامی که سهام آن مبادله می شود نقد می شود. به بیان دیگر، شرکت های سرمایه گذاری پول و تجارب مدیریتی را در اختیار شرکت های در حال رشد قرار داده و آن ها هم این امکانات را برای تبلیغات، پژوهش، ایجاد زیرساخت و تولید محصول استفاده می کنند. شرکت سرمایه گذار را وی سی فیرم (VC Firm) و پولی که به شرکت در حال رشد داده می شود سرمایه گذاری خطرپذیر (venture capital fund) می گویند.

پیدایش سرمایه گذاری خطرپذیر یا جسورانه

مبدأ این نوع سرمایه گذاری، فردی به نام جین وایتر بوده است که در سال ۱۹۳۹ برای اولین بار این واژه را در همایش عمومی انجمن بانکداران آمریکایی بکار برده است. در ابتدای شکل گرفتن، غالباً این سرمایه گذاری توسط افراد ثروتمند صورت می گرفت. این افراد غالباً صاحبان شغل های پر درآمدی بودند که در کنار آن به این گونه سرمایه گذاری ها نیز می پرداختند. امروزه به این افراد فرشتگان کسب و کار گفته می شود؛ اما با مدرن شدن سرمایه گذاری پرخطر، این روش سرمایه گذاری خود به تجارتی مستقل تبدیل شد و شرکت های تخصصی در این زمینه به وجود آمدند.

تجارب جهانی

تجارب کشورهای گوناگون برای ایجاد نهادهای مالی درزمینه این نوع سرمایه گذاری نشان می دهد در صورت فراهم بودن مکانیزم ها و زیرساخت های مناسب، این گونه سرمایه گذاری ها مناسب ترین راه برای توسعه طرح های نوآورانه است. بانک ها و دیگر مراکز اعطای تسهیلات به دلیل ریسک های موجود، از این طرح ها حمایت نکرده اند. حمایت نکردن از این طرح ها موجب ازدست رفتن موقعیت های مستعد برای توسعه فناوری و اشتغال زایی در کشور می شود. ایالات متحده آمریکا در توسعه صنعت سرمایه گذاری خطرپذیر، نقش مهمی ایفا می کند.

بنا بر آمار، عملکرد نهادهای مالی در این کشور، علاوه بر کاهش نرخ بازگشت سرمایه، به توسعه صنایع کوچک و متوسط و ایجاد ارزش در شرکت های سرمایه پذیر کمک کرده است. چنین روندی، درنهایت، به ایجاد اشتغال و توسعه اقتصاد داخلی در این کشور منجر شد. دولت آمریکا با جذب سرمایه های صندوق های بازنشستگی و بانک های مختلف ایالتی و ملی توانست زمینه ایجاد فضای تخصصی و حرفه ای را برای کارشناسان صنایع فراهم آورد. این کارشناسان به سرمایه گذاری در صنایع دانش بنیان و شکوفاسازی آن ها علاقه مند بودند. اندکی پس ازآن، دولت به خروج از این صندوق ها اقدام کرد. این در حالی بود که سرمایه گذاران بسیاری با دیدن آثار سودمند و بازدهی مناسب این نوع سرمایه گذاری که از صرفه مالیاتی نیز برخوردار بود، بازخرید سهام دولتی این صندوق ها را شروع کردند.

آنان می خواستند از تمام بازده این صندوق ها که پاداش ریسک سرمایه گذاری در شرکت ها بود، به نفع خود بهره مند گردند. البته یکی از عواملی که باعث شد این نوع بازار یا صنعت، رشد یابد، این بود که رقابت در بازار با توجه به کثرت ایده ها و طرح های خطرپذیر، اندک و درنتیجه، حق گزینش طرح های سودآور، بسیار بود. ازاین رو، سرمایه گذاران طرح هایی را توان بالقوه فراوانی برای رشد و توسعه داشت، به سرعت جذب می کردند. به تدریج، این صنعت در سطح بین الملل شناخته تر شد و سرمایه گذاری در طرح های جدید پر ریسک، پس از آمریکا، در کشورهای اروپایی و آسیایی رواج یافت.

برای مثال در کشور هند، به عنوان کشوری درحال توسعه، از سال ۱۹۸۵ به بعد، فعالیت رسمی در این حوزه شکل گرفته است. هم اکنون، در هند حدود ۲۵۰ تا۳۰۰ صندوق خطرپذیر مشغول فعالیت است. حتی در کشورهایی مانند کانادا، در کنار بورس سهام شرکت های بزرگ، بورس سهام شرکت های پر ریسک جای دارد. به دلیل بازدهی کمابیش خوب سالانه این شرکت ها، درمقایسه با دیگر شرکت های حاضر در بورس، حجم معاملات روزانه سهام شرکت های پر ریسک به طور چشمگیری رشد کرده است. در کشور انگلستان، بورس های محلی کوچکی را تأسیس کرده اند. شرکت های متقاضی ورود به بورس، با دارابودن شرایط از پیش اعلام شده، برای عرضه سهام به عموم افراد اجازه می یابند. بورس سرمایه گذاری خطرپذیر لندن نیز از این قبیل است.

سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران

در ایران یکی از حلقه های مهم مفقوده در زنجیره کارآفرینی، شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر است و کمتر سازمان و شرکتی را می توان یافت که به طور کامل شاخص های  این نوع سرمایه گذاری را رعایت کرده باشد. در هیچ یک از شرکت ها و صندوق های شکل گرفته در ایران در این زمینه تاکنون بخش خصوصی به تنهایی وارد عمل نشده و غالباً با مشارکت و حمایت و سرمایه دولت است. به همین دلیل تأمین عمده هزینه های جاری این صندوق ها و شرکت ها توسط بخش دولتی است. بدون داشتن نگاه بنگاه داری در این صنعت، نمی توان انتظار رشد و موفقیت از آن را داشت.

ساختار سرمایه گذاری جسورانه

چهارچوب کلی که در این شرکت ها برقرار است شامل قسمت های زیر است:

دوره اختصاصی

دوره نخبگان، استاد تمامی در ترید

دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است

دریافت اطلاعات بیشتر

۱- انتخاب طرح

این بخش مسئولیت جستجوی طرح، بررسی طرح ها پیشنهادی به شرکت و درنهایت انتخاب طرح و ایده مناسب که پتانسیل سرمایه گذاری را داشته باشد به عهده دارد. پس ازآنتخاب طرح باید یک برنامه سرمایه گذاری شامل میزان بودجه موردنیاز و زمان های تزریق آن به طرح آماده شود.

۲- تأمین مالی

این شرکت ها اغلب توانایی پرداخت تمام منابع سرمایه گذاری را به تنهایی ندارند و در این راه سعی می کنند علاقه مندان به این نوع سرمایه گذاری را با خود همراه کنند مانند: افراد ثروتمند، صندوق های بازنشستگی، صندوق های وقف، سازمان های خیریه، بانک ها و …

۳- مدیریت شرکت های استارتاپ

این قسمت از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که تیم اجرایی و مدیریتی شرکت های نوپا در این قسمت هستند. این تیم باید از افرادی تشکیل شود که علاقه، دانش و تجربه مدیریت در شرکت های کوچک را داشته باشند. بعد توافقات لازم با کارآفرین این تیم در مدیریت شرکت نوپا، مشارکت خواهد کرد.

۵- خروج از سرمایه گذاری

این قسمت نیاز به افرادی دارد که با شرکت ها و افراد زیادی ارتباط داشته باشند همچنین نحوه ورود و پذیرش شرکت ها به بورس را بدانند تا بهترین سیاست برای واگذاری شرکتی که در آن سرمایه گذاری کرده اند و خروج از آن را اتخاذ کنند.

ویژگی شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر (VC) چیست؟

1. مشارکت در مدیریت شرکت ها

سرمایه گذارانی که در این قالب ها قرار می گیرند عموماً دارای تجربه و شم اقتصادی بالا هستند و با تکیه بر این دو در مدیریت شرکت های سرمایه پذیر نوپا واردشده و برای آن ها ایجاد ارزش افزوده می کنند.

2. ارزیابی همه جانبه

معمولاً این سرمایه به شرکت دانش بنیانی تزریق می شود که پیش بینی می شود در آینده رشد سریعی خواهد داشت؛ اما در این میان باید همه جوانب را ازجمله وضعیت اقتصادی، وضعیت بازار و. در نظر گرفت.

3. خطرپذیری

یکی از اساسی ترین ویژگی های این صندوق ها تحمل خطر بالا در آن ها است.

4. مشارکت در مالکیت شرکت ها

زمانی که صندوق های سرمایه گذاری در مالکیت شرکت ها سهیم می شوند از هر ابزاری برای کمک به موفقیت این شرکت ها بهره می برند. این امر منجر به تلفیق دانش کارآفرینان و تجربه صاحبان این سرمایه خواهد شد.

5. دیدگاه بلندمدت

با توجه به پذیرش ریسک در این نوع سرمایه گذاری، دیدگاه کوتاه مدت، این صندوق ها را از اهداف اصلی شان دور می کند. بنابراین داشتن دیدگاه بلندمدت برای کسب سود یکی از مهم ترین ویژگی این صندوق ها است.

فعالیت صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر چگونه است؟

بسته به اینکه کسب وکار هنگام سرمایه گذاری تا چه میزان بالغ شده باشد، این نوع سرمایه گذاری، به سه دسته تقسیم می شود:

• بودجه اولیه
• سرمایه مراحل اولیه
• سرمایه مرحله پیشرفت

برای یک صندوق VC این امر بهتر است که مقادیر کمتری از پول را در تعداد زیادی از کسب وکارهای جدید سرمایه گذاری کند با این امید که حداقل تعداد کمی از شرکت ها به شرکت های بزرگ و سودآور تبدیل شوند. فرقی ندارد که کسب وکار در کدام یک از این مراحل قرار داشته باشد زیرا در هر سه مورد به یک شکل عمل می شود:

تفاهم نامه سرمایه گذاری چیست؟

صندوق های جسورانه، قبل از انجام هرگونه سرمایه گذاری ابتدا اقدام به جمع آوری مبالغ مالی می نمایند. این صندوق یک سرفصل را برای سرمایه گذاران بالقوه ارسال می کند که پس ازآن تصمیم می گیرند که آیا می خواهند پول را به صندوق اضافه کنند یا خیر. اجراکنندگان این بودجه از هر سرمایه گذاری ای حفاظت می کنند. صندوق VC به دنبال سرمایه گذاری های سهام خصوصی است که می تواند منجر به بازدهی مثبت شود. این فرآیند هم زمان زیادی را می گیرد و هم نیازمند جستجو از میان انبوهی از برنامه کسب وکارها برای یافتن شرکتی که بالاترین میزان رشد را دارد، است. مدیر بودجه سرمایه گذاری جسورانه، آخرین تصمیم را بر اساس اینکه انتظارات سرمایه گذاران چیست اتخاذ می کند.

هنگامی که موضوع سرمایه گذاری نهایی می شود، اکثر منابع مالی هزینه سالانه ای را که حدوداً ۲ درصد است، می پردازند که این هزینه عموماً در پرداخت حقوق مدیران شرکت و سایر هزینه های عملیاتی کمک می کند. هنگامی که شرکت از صندوق خارج می شود، بازده مالی به سرمایه گذاران صندوق VC داده می شود. هنگامی که یک شرکت از صندوق سرمایه گذاری خارج می شود، این صندوق بخشی از سود را که معمولاً حدود ۲۰ درصد است، حفظ می کند. میزان بازدهی بر اساس وضعیت اقتصادی و نوع شرکت ها انتظار می رود که متفاوت باشد، بااین حال بیشتر وجوه صندوق برای درآمد ناخالص حدود ۳۰ درصد است.

انواع نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر

برای سرمایه گذاری خطرپذیر، که در ایران رایج است می توان ۳ مدل قراردادی را نام برد که هرکدام شرایط خاص خود را دارد.

قراردادهای سهامی (Equity)

این قرارداد از رایج ترین نمونه قراردادها در این نوع سرمایه گذاری است. در این مدل، یک استارتاپ سرمایه ای را از شرکت سرمایه گذار می گیرد و ما به ازای آن، سهامی را به سرمایه گذار واگذار می کند. به عنوان مثال در مقابل مبلغ ۲۰۰ میلیون سرمایه، برای ۶ ماه می توان ۲۰ درصد از سهام را به سرمایه گذار واگذار کرد.

قرارداد قرض قابل تبدیل به سهام (Convertible)

وام قابل تبدیل به سهام یک بدهی کوتاه مدت است که به سهام تبدیل می شود. در سرمایه گذاری اولیه بر روی استارت ها این بدهی به طورمعمول و خودکار به سهام ممتاز تبدیل می شود. درواقع سرمایه گذار مبلغی را به صورت وام به آن ها واگذار می کند و در مقابل به جای پس گرفتن این پول به همراه سود آن، بخشی از سهام آن کسب وکار را بسته به شرایط موجود در این قرارداد در قالب سهام ممتاز در اختیار می گیرد.

قرارداد حق الامتیاز (Royalty)

این مدل قرارداد برای استارتاپ هایی کاربرد دارد که در زمان کوتاه و سریعی به فروش برسد، در این روش قرارداد به این صورت است که سرمایه گذار، مابه ازای پول را سهام می گیرد و این حق را دارد که از فروش محصول برداشت کند و ما به ازای آن سهام را با قیمتی از پیش تعیین شده که نرخ مورد انتظار سرمایه گذار از سود را برآورده کند، به استارتاپ بازگرداند.

کاربرد سرمایه گذاری جسورانه چیست؟

بسیاری از دستگاه ها، برنامه ها و خدمات که مردم به صورت روزانه از آن ها استفاده می کنند، با این نوع سرمایه گذاری به وجود آمده اند. کمی بعدتر استارت اپ ها هم شروع به جذب سرمایه خطرپذیر کردند. جذب سرمایه و استفاده درست از آن  نه تنها موجب می شود که یک کسب وکار بر مبنای درستی تشکیل شود، بلکه در راستای به دست آوردن شرکای قوی و بودجه کمک زیادی خواهد کرد. حتی توجه کردن به نوع تکنولوژی های مورد سرمایه گذاری می تواند به شرکت ها و سرمایه گذاران در شناخت بهتر گرایش های جدید تکنولوژی کمک شایانی کند.

مراحل سرمایه گذاری خطرپذیر

• بودجه اولیه

این مرحله اولین و مقدماتی ترین مرحله شروع یک کسب وکار است. سرمایه ای که در این مرحله جذب می شود، بیشتر برای تحقیق و توسعه اهداف کسب وکار کاربرد دارد. این امر بدین معناست که در این مرحله کارآفرینان یک کسب وکار در حال گسترش یک ایده بوده و فعلاً وارد مرحله توزیع محصول محسوسی نشده اند. معمولاً این بودجه برای بیشتر کردن اعضای تیم و انجام تحقیقاتی پیرامون بازاریابی محصول به کار می رود.

• واگذاری سهام

در دومین مرحله، استارتاپ حاضر است به ازای سرمایه بیشتر مقداری از سهام خود را واگذار کند زیرا در این مرحله، استارتاپ رشد به اندازه خود را نموده و توان جذب سرمایه بیشتری پیداکرده است درنتیجه امکان رشد پذیری و موفقیت خود را تا حدی ثابت کرده است.

• مشارکت سرمایه گذاران بزرگتر

سومین مرحله جایی است که استارتاپ بسیار رشد کرده است و دیگر یک شرکت نوپا محسوب نمی شود. این مرحله با قدم به مشارکت گذاشتن سرمایه گذاران بزرگ تر ادامه پیدا خواهد کرد و حتی ممکن است این سرمایه گذاران به شکل مشارکتی قدم در کسب وکار استارتاپ گذاشته و یا حتی توسط شرکت های بزرگ تر خریداری شود.