تعویض پذیری یکی از خصوصیات دارایی هایی مثل ارزهاست که درصورت داشتن آن، تمامی واحدهای آن باید قابل تعویض با هم باشند. اساساً Fungibility از جمله مفاهیمی است که در علم اقتصاد استفاده می شود و دلیل این استفاده نیز این است که به سهولت مبادلات کمک شایانی می کنند. درواقع وقتی بتوان اجزای سازنده ۲ ابزار را با یکدیگر جابه جا کرد، می توان عنوان کرد آن دو ابزار تعویض پذیر هستند.
برای نمونه می توانیم بگوییم اسکناس هایی که با یک کالا جابه جا می شوند و به واسطه این جابه جایی یک تبادل صورت می گیرد، تعویض پذیر هستند. درحقیقت تعویض پذیری بدین معناست که بتوان با یک دارایی که در دست داریم، کالایی از جنس دیگر (با این شرط که ارزش هردوی آن ها در یک سطح باشد) را تبادل کنیم. با این مقدمه قصد داریم در این مطلب نگاهی دقیق تر به مفهوم قابلیت Fungibility و چگونگی ارتباط این مفهوم با رمز ارزهایی داشته باشیم که امروزه یکی از مهم ترین المان ها در بازارهای مالی به حساب می آیند.
تعویض پذیری (Fungibility) چیست؟
در ساده ترین تعریف ممکن Fungible لغتی است که در توصیف کارگرانی به کار برده می شود که از لحاظ ارزش مشارکت آن ها در محل کار، تقریباً از یکدیگر قابل تشخیص نیستند، اما درباره امور مالی، Fungibility به توانایی یک کالا یا یک دارایی جهت تبادل با دیگر کالاها یا دارایی های مجزا از همان نوع گفته می شود. اساساً دارایی های تعویض پذیر فرایند تبادل و تجارت را ساده می کنند؛ چراکه تعویض پذیری به معنای ارزش برابر میان دارایی هاست.
به بیان دیگر Fungibility به این مفهوم اشاره می کند که دو چیز در مشخصات خود با هم برابر خواهند بود، تا وقتی که واحدهای تک تک آن ها را نیز بتوان متقابلاً باهم جابه جا کرد؛ برای مثال طبقه های کالای به خصوصی مانند طلا، تعویض پذیر هستند؛ زیرا به هیچ عنوان اهمیتی ندارد که آن طلا از کجا استخراج شده است؛ در هر صورت تمامی فلزاتی که به عنوان طلا استخراج می شوند، به یک اندازه ارزش خواهند داشت.
از طرفی، سهام فهرست شده ای که در چندین بازار مالی بین المللی فهرست شده اند، از نظر فنی تعویض پذیر به حساب می آیند؛ صرف نظر از اینکه این سهام در بازار بورس نیویورک خرید و فروش شوند یا بازار بورس لندن، سهم ها بیانگر سود مالکیت مشابهی از یک شرکت خواهند بود.
جدا از این، از جمله کالاهایی که تعویض پذیر هستند نیز می توانیم به مواردی مانند نفت، طلا و دیگر فلزات گران بها، اوراق قرضه، پول و… اشاره داشته باشیم. همچنین کالاهایی که روزمره توسط افراد خریداری می شوند نیز اگر ارزش و خواص برابری با سایر اقلام داشته باشند، قابلیت Fungibility دارند.
با این حال زمانی که بحث درباره تعویض پذیری پول باشد، منظور این است که برای مثال هر اسکناس 50 هزار تومانی، باید همان ارزشی را داشته باشد که دیگر اسکناس های 50 هزار تومانی دارند؛ یعنی اگر برای خرید کالایی، یک اسکناس 50 هزار تومانی به فروشنده می دهید، آن اسکناس دقیقاً ارزشی برابر با 50 هزار تومان داشته باشد؛ نه کمتر و نه بیشتر؛ یعنی اسکناس های 50 هزار تومانی قابلیت Fungibility با یکدیگر دارند، بدون آنکه ارزش آن ها با یکدیگر متفاوت باشد.
تعویض پذیری (Fungibility) در برابر تعویض ناپذیری (Non-fungibility)
همان طور که گفتیم، یکی دیگر از مواردی که شامل Fungibility می شوند، ارزها هستند. اگر شخص A یک اسکناس 50 دلاری را به شخص B قرض دهد، برای شخص A مهم نیست که آیا در زمان بازپرداخت، شخص B به وی یک اسکناس 50 دلاری بدهد یا ۵ اسکناس 10 دلاری؛ زیرا یک ارز به خصوص (در اینجا دلار) به صورت متقابل قابل جابه جایی است.
عکس این موضوع نیز درباره مفهوم تعویض ناپذیری صادق خواهد بود؛ برای مثال اگر شخص A خودرو خود را به شخص B قرض دهد، قابل قبول نیست که شخص Bیک خودرو دیگر را به او بازگرداند؛ حتی اگر خودروی تحویلی از مدل و سال ساخت مشابه با خودروی اولیه برخوردار باشد. درحقیقت خودروها با توجه به مالکیت تعویض پذیر نیستند، اما بنزینی که به عنوان سوخت در آن ها استفاده می شود، تعویض پذیر هستند.
اساساً مرز بین تعویض پذیری و تعویض ناپذیری بسیار باریک است. برای درک بهتر این موضوع، به خاطر داشته باشید که در بالا عنوان کردیم طلا عموماً تعویض پذیر در نظر گرفته می شود؛ زیرا یک اونس طلا با یک اونس طلای دیگر برابر است، ولی در برخی موارد، این فلز ارزشمند تعویض پذیر نیست.
درواقع بانک فدرال رزرو که خدمات سپرده گذاری طلا را به بانک های مرکزی و دولت های مختلف در سرتاسر دنیا ارائه می کند، شمش های طلا را به عنوان ذخایر طلای خود در نظر می گیرد. درحقیقت شمش های طلایی که در این بانک سپرده گذاری می شوند، با دقت وزن شده و نشانه گذاری های مربوط به خلوص آن ها نیز روی هر یک از شمش ها حک شده است؛ با وجود این از آنجا که شمش های سپرده گذاری شده نزد فدرال رزرو دقیقاً همان هایی هستند که در زمان برداشت به افراد تحویل داده می شوند، این نوع از سپرده های طلا، تعویض پذیر به حساب نمی آیند؛ یعنی نمی توان یک شمش دیگر را به جای این شمش ها به افراد تحویل داد.
مفهوم تعویض پذیری در بستر ارزهای دیجیتال
اساساً تمامی مواردی که در بالا درباره مفهوم Fungibility عنوان کردیم، درمورد ارزها نیز صدق می کند؛ برای مثال اگر شما یک واحد اتریوم را به فردی قرض دهید، برای شما تفاوتی نخواهد داشت که این اتریوم قرض داده شده را طی یک فرایند دریافت کنید یا چند تراکنش خردتر (البته به طور یکجا). درحقیقت مادامی که جمع مقادیر این تراکنش ها، برابر با مقدار یک اتریوم قرض داده شده باشد، مشکلی وجود نخواهد داشت.
علت اهمیت مفهوم تعویض پذیری در خصوص پول و ارزهای دیجیتال
اساساً دلیل اهمیت مفهوم Fungibility درباره پول و ارزها این است که بدون وجود آن، یک ارز یا یک واحد پولی، به هیچ عنوان مطمئن نخواهد بود. درواقع ضروری است افراد برای انجام معاملات خود، به یک واحد پولی یا یک ارز اعتماد داشته باشند؛ از این رو یک ارز یا واحد پولی، باید تعویض پذیر باشد.
فرض کنید یک ارز دیجیتال یا پول تعویض پذیر نباشد؛ درنتیجه مشکلات بسیاری رخ خواهد داد؛ برای نمونه اگر تنها اسکناس های 1 دلاری با هم تعویض شوند و بقیه اسکناس ها این طور نباشند. درنتیجه اگر مردم مجبور باشند با اسکناس های 1 دلاری خود خرید کنند و باقی اسکناس ها قادر به انجام این کار نباشند، این کار به خودی خود یک نابسامانی و هرج و مرج را به وجود خواهد آورد.
درواقع قابلیت Fungibility به پول ها و ارزها کمک می کند تا بتوانند با اطمینان و اعتماد استفاده شوند و هر واحد از آن ها با واحد دیگر خود یکسان باشند؛ پس نتیجه می گیریم تعویض پذیری برای هر ارز یا واحد پولی قابل معامله ای که قرار است به صورت گسترده در معاملات از آن استفاده شود، ضرورتی حیاتی است.
اثر نوسانات قیمت ارزها بر تعویض پذیری آن ها
به صورت کلی، مفهوم Fungibility و درک آن برای افرادی که در امور اقتصادی و مالی آن چنان تخصصی وارد نشده اند، در ابتدا کمی گیج کننده خواهد بود. اساساً علت این موضوع در وهله اول این است که قیمت ها همواره در سراسر جهان تغییر می کنند و دوم اینکه احتمال دارد قیمت دارایی های مختلف در اقصی نقاط جهان با یکدیگر متفاوت باشد.
برای نمونه ممکم است نوسانات قیمتی ارزها سبب شوند تا یک کالای به خصوص، در کشورهای مختلف، قیمت های مختلفی داشته باشد. درحقیقت بیت کوین و دیگر ارزها نمونه بارز این موضوع به حساب می آیند. اساساً قیمت ارزها طی یک شبانه روز گاهی تا 50 درصد نوسان (چه مثبت و چه منفی) پیدا می کنند. این مفهوم درباره اغلب ارزها صادق است و به همین دلیل می گوییم بیشتر ارزها از قابلیت تعویض پذیری برخوردار هستند.
تعویض پذیری و تأثیر آن بر روی احتمال جایگزینی پول های رایج با رمز ارزها
کی از سؤالات مهمی که از زمان اوج گیری بازار ارزها و محبوب شدن این کلاس از دارایی ها بین مردم توسط بسیاری مطرح می شود، این است که آیا قابلیت Fungibility سبب می شود ارزهای دیجیتال، در آینده ای نزدیک جایگزین ارزهای فیات (مثل دلار، یورو و…) شوند؟
به صورت کلی باوجود گذشت چند سال از پیدایش ارزهای مختلف و محبوبیتی که این بازار در حال حاضر بین افراد یافته است، ولی هنوز نمی بینیم که به طور متداول و رایج از ارزها در معاملات روزانه افراد استفاده شود. این موضوع جدا از بحث های فنی که درباره ماهیت ارزها و کاربردهای آن ها وجود دارد، به این علت است که ارزها هنوز مانند ارزهای فیات در میان مردم قابل اعتماد نیستند تا افراد در معاملات روزمره خود از آن ها استفاده کنند.
با وجود این، مفهوم Fungibility راهی است تا کاربران با استفاده از آن به این کلاس از دارایی ها اعتماد بیشتری کرده و به مرور از آن ها در فعالیت های روزانه خود نیز استفاده کنند. درواقع قابلیت تعویض پذیری شدید در ارزها، چیزی است که سبب می شود مردم به بیت کوین یا سایر رمز ارزها به عنوان یک واحد مبادلاتی اعتماد بیشتری داشته باشند.
از این رو این اعتماد می تواند به افزایش احتمال بدل گشتن ارزهای دیجیتال به واحدهای اصلی مبادلاتی و درنتیجه، جایگزینی برای ارزهای فیات منجر شود؛ با وجود این، ارزها تا رسیدن به جایگاه ارزهای فیات به عنوان محبوب ترین ابزار مبادلاتی، مسیری طولانی را پیش روی خود می بینند.
تعویض پذیری و پیدایش توکن های غیرقابل تعویض (NFT) ها
توکن های غیرقابل تعویض یا NFT ها (Nun-fungible Tokens) توکن هایی هستند که با تکیه بر فناوری بلاک چین، از ماهیتی یکتا و منحصربه فرد برخوردار هستند؛ یعنی هیچ کدام از این توکن ها را نمی توان با توکن دیگری تعویض کرد؛ چراکه هرکدام از آن ها نماینده یک مفهوم بخصوص (اثر هنری، موسیقی و…) هستند که مشابه آن وجود ندارد. اساساً NFT ها در صنایع مختلف استفاده می شوند که از جمله آن ها می توانیم به بازی های ویدئویی، آثار هنری، موسیقی و… اشاره داشته باشیم.
تفاوت NFT ها با سایر توکن ها (توکن های تعویض پذیر)
به صورت کلی FT ها و NFT ها توانسته اند نقش بسزایی در زندگی روزمره حال حاضر افراد بازی کنند و هرچه زمان می گذرد، اعتماد عموم افراد به آن ها بیشتر خواهد شد و درنتیجه این دارایی ها می توانند کاربرد بیشتری در عرصه های مختلف داشته باشند. با این حال روند توسعه توکن های تعویض ناپذیر از تعویض پذیر کمتر است؛ چراکه هزینه توسعه آن ها به مراتب بیشتر از FT ها خواهد بود.
ب اما توکن های غیرقابل تعویض از تفاوت هایی اساسی با توکن های تعویض پذیر توکن برخوردار هستند. اصلی ترین وجه تمایز این ۲ توکن ارز دیجیتال، همان قابلیت Fungibility است که در خصوص NFT ها سبب می شود این توکن ها قابل تبادل با دیگر توکن ها نباشند.
از طرفی این توکن ها شامل اطلاعات اختصاصی هستند که تنها روی آن ها ثبت می شوند. درواقع انحصار این اطلاعات را می توان با اطلاعات درج شده روی بلیت هواپیماها مقایسه کنیم. اطلاعات مسافران، زمان سفر، مقصد، ردیف و شماره صندلی، جزء مواردی هستند که روی یک بلیت هواپیما درج می شوند و هیچ شخص دیگری نمی تواند با آن بلیت سفر کند. به همین منوال، داده های ثبت شده روی NFT ها نیز به شکل انحصاری و مختص همان توکن به خصوص خواهد بود.
علاوه بر این، دیگر تفاوت این نوع از دارایی با توکن های قابل تعویض در قابلیت تقسیم پذیری آن هاست. درحقیقت NFT ها را نمی توان به بخش های کوچک تری تقسیم کرد و همواره به عنوان یک توکن واحد باقی می مانند. آخرین مورد نیز این است که NFT ها در مقایسه با توکن های قابل تعویض، می توانند اطلاعات بیشتری را در خود جای دهند.
سخن پایانی
اساساً یک دارایی زمانی قابل تعویض به حساب می آید که واحدهای آن با هم تعویض شوند. درواقع یک طبقه از دارایی ها وقتی قابل تعویض است که هر واحد از آن دارایی اعتبار و ارزش بازاری یکسانی داشته باشد. از طرفی بیشتر ارزهای دیجیتال دارایی هایی قابل تعویض به حساب می آیند؛ زیرا مثلاً 1 واحد بیت کوین معادل 1 واحد دیگر است.
درحقیقت این مفهوم درباره ارزهای دیجیتال به این معناست که هر واحد از یک ارز از کیفیت و عملکرد یکسانی برخوردار باشد؛ از این رو مهم نیست که کوین ها در کدام بلاک صادرشده باشند؛ زیرا تمامی واحدها از کوین ها، بخشی از یک بلاک چین هستند و عملکرد یکسانی دارند.
درنهایت اینکه با وجود مقاومت فعلی عمومی در مقابل ارزها مانند بیت کوین، اتریوم و غیره. این دارایی ها کماکان در حال افزایش گستره فعالیت های خود و رشد قیمتی روزافزون هستند؛ از این رو به احتمال خیلی زیاد، روند رشد محبوبیت ارزها در سال های آینده ادامه دار خواهد بود. همین موضوع سبب خواهد شد تا این دسته از دارایی ها کاملاً پتانسیل جایگزینی ارزهای فیات را داشته باشند.
پرسش های متداول
۱- تعویض پذیری چیست؟
تعویض پذیری (Fungibility) به این معناست که بتوان یک ارز یا یک دارایی ویژه را با یک یا دارایی ویژه دیگر مشابه که از همان میزان ارزش برخوردار است، تبادل کرد.
۲- آیا پول ها قابل تعویض هستند؟
اساساً کالا یا دارایی قابل تعویض است که یک واحد از آن معادل واحد دیگری با همان جنس و کیفیت باشد؛ از این رو پول ها قابل تعویض هستند، چراکه یک اسکناس 10 هزار تومانی با یک اسکناس 10 هزار تومانی دیگر قابل تعویض است.
۳- آیا ارزهای دیجیتال تعویض پذیر هستند؟
پول های فیزیکی و ارزهای دیجیتال تعویض پذیر هستند؛ چراکه می توان آن ها را با یکدیگر تبادل کرد. از طرفی این دارایی ها از نظر ارزش نیز با هم برابر هستند؛ مثلاً همواره یک بیت کوین ارزشی معادل یک بیت کوین دیگر را دارد.
۴- NFT چیست؟
NFT مخفف non-fungible token است و اساساً یک توکن دیجیتالی (نوعی ارز دیجیتال) است که برخلاف یک کوین استاندارد در بلاک چین مانند بیت کوین، اتریوم و… منحصربه فرد بوده و نمی توان آن را تبادل کرد، پس غیرقابل تعویض است.
۵- NFT ها چه تفاوتی با توکن های غیر تعویض پذیر دارند؟
اصلی ترین تفاوت این دو دسته از توکن های ارز دیجیتال، قابلیت Fungibility است که سبب می شود درباره NFT ها، امکان تبادل آن ها با نوع مشابه (با ارزش یکسان) وجود نداشته باشد.
