تعویض پذیری یکی از خصوصیات دارایی‌هایی مثل ارزهاست که درصورت داشتن آن، تمامی واحدهای آن باید قابل تعویض با هم باشند. اساساً Fungibility از جمله مفاهیمی است که در علم اقتصاد استفاده میشود و دلیل این استفاده نیز این است که به سهولت مبادلات کمک شایانی می‌کنند. درواقع وقتی بتوان اجزای سازنده ۲ ابزار را با یکدیگر جابه‌جا کرد، میتوان عنوان کرد آن دو ابزار تعویضپذیر هستند.
برای نمونه می‌توانیم بگوییم اسکناس‌هایی که با یک کالا جابه‌جا می‌شوند و به‌واسطه این جابه‌جایی یک تبادل صورت می‌گیرد، تعویضپذیر هستند. درحقیقت تعویض پذیری بدین معناست که بتوان با یک دارایی که در دست داریم، کالایی از جنس دیگر (با این شرط که ارزش هردوی آنها در یک سطح باشد) را تبادل کنیم. با این مقدمه قصد داریم در این مطلب نگاهی دقیق‌تر به مفهوم قابلیت Fungibility و چگونگی ارتباط این مفهوم با رمز ارزهایی داشته باشیم که امروزه یکی از مهم‌ترین المان‌ها در بازارهای مالی به‌حساب می‌آیند.
تعویض پذیری (Fungibility) چیست؟
در ساده‌ترین تعریف ممکن Fungible لغتی است که در توصیف کارگرانی به کار برده میشود که از لحاظ ارزش مشارکت آنها در محل کار، تقریباً از یکدیگر قابل تشخیص نیستند، اما درباره امور مالی، Fungibility به توانایی یک کالا یا یک دارایی جهت تبادل با دیگر کالاها یا دارایی‌های مجزا از همان نوع گفته میشود. اساساً دارایی‌های تعویضپذیر فرایند تبادل و تجارت را ساده می‌کنند؛ چراکه تعویض پذیری به معنای ارزش برابر میان دارایی‌هاست.
به بیان دیگر Fungibility به این مفهوم اشاره می‌کند که دو چیز در مشخصات خود با هم برابر خواهند بود، تا وقتی‌که واحدهای تک‌تک آنها را نیز بتوان متقابلاً باهم جابه‌جا کرد؛ برای مثال طبقه‌های کالای به‌خصوصی مانند طلا، تعویضپذیر هستند؛ زیرا به‌هیچ‌عنوان اهمیتی ندارد که آن طلا از کجا استخراج شده است؛ در هر صورت تمامی فلزاتی که به‌عنوان طلا استخراج می‌شوند، به یک اندازه ارزش خواهند داشت.
از طرفی، سهام فهرست‌شده‌ای که در چندین بازار مالی بین‌المللی فهرست شده‌اند، از نظر فنی تعویضپذیر به‌حساب می‌آیند؛ صرف‌نظر از اینکه این سهام در بازار بورس نیویورک خرید و فروش شوند یا بازار بورس لندن، سهم‌ها بیانگر سود مالکیت مشابهی از یک شرکت خواهند بود.
جدا از این، از جمله کالاهایی که تعویضپذیر هستند نیز می‌توانیم به مواردی مانند نفت، طلا و دیگر فلزات گران‌بها، اوراق قرضه، پول و… اشاره داشته باشیم. همچنین کالاهایی که روزمره توسط افراد خریداری می‌شوند نیز اگر ارزش و خواص برابری با سایر اقلام داشته باشند، قابلیت Fungibility دارند.
با این حال زمانی که بحث درباره تعویض پذیری پول باشد، منظور این است که برای مثال هر اسکناس 50 هزار تومانی، باید همان ارزشی را داشته باشد که دیگر اسکناس‌های 50 هزار تومانی دارند؛ یعنی اگر برای خرید کالایی، یک اسکناس 50 هزار تومانی به فروشنده می‌دهید، آن اسکناس دقیقاً ارزشی برابر با 50 هزار تومان داشته باشد؛ نه کمتر و نه بیشتر؛ یعنی اسکناس‌های 50 هزار تومانی قابلیت Fungibility با یکدیگر دارند، بدون آنکه ارزش آنها با یکدیگر متفاوت باشد.
تعویض پذیری (Fungibility) در برابر تعویض ناپذیری (Non-fungibility)
همان‌طور که گفتیم، یکی دیگر از مواردی که شامل Fungibility می‌شوند، ارزها هستند. اگر شخص A یک اسکناس 50 دلاری را به شخص B قرض دهد، برای شخص A مهم نیست که آیا در زمان بازپرداخت، شخص B به وی یک اسکناس 50 دلاری بدهد یا ۵ اسکناس 10 دلاری؛ زیرا یک ارز به‌خصوص (در اینجا دلار) به‌صورت متقابل قابل جابه‌جایی است.
عکس این موضوع نیز درباره مفهوم تعویض ناپذیری صادق خواهد بود؛ برای مثال اگر شخص A خودرو خود را به شخص B قرض دهد، قابل‌قبول نیست که شخص Bیک خودرو دیگر را به او بازگرداند؛ حتی اگر خودروی تحویلی از مدل و سال ساخت مشابه با خودروی اولیه برخوردار باشد. درحقیقت خودروها با توجه به مالکیت تعویضپذیر نیستند، اما بنزینی که به‌عنوان سوخت در آنها استفاده میشود، تعویضپذیر هستند.
اساساً مرز بین تعویض پذیری و تعویض ناپذیری بسیار باریک است. برای درک بهتر این موضوع، به خاطر داشته باشید که در بالا عنوان کردیم طلا عموماً تعویضپذیر در نظر گرفته میشود؛ زیرا یک اونس طلا با یک اونس طلای دیگر برابر است، ولی در برخی موارد، این فلز ارزشمند تعویضپذیر نیست.
درواقع بانک فدرال رزرو که خدمات سپرده‌گذاری طلا را به بانک‌های مرکزی و دولت‌های مختلف در سرتاسر دنیا ارائه می‌کند، شمش‌های طلا را به‌عنوان ذخایر طلای خود در نظر می‌گیرد. درحقیقت شمش‌های طلایی که در این بانک سپرده‌گذاری می‌شوند، با دقت وزن شده و نشانه‌گذاری‌های مربوط به خلوص آنها نیز روی هر یک از شمش‌ها حک شده است؛ با وجود این از آنجا که شمش‌های سپرده‌گذاری‌شده نزد فدرال رزرو دقیقاً همان‌هایی هستند که در زمان برداشت به افراد تحویل داده می‌شوند، این نوع از سپرده‌های طلا، تعویضپذیر به‌حساب نمی‌آیند؛ یعنی نمی‌توان یک شمش دیگر را به‌جای این شمش‌ها به افراد تحویل داد.
مفهوم تعویض پذیری در بستر ارزهای دیجیتال
اساساً تمامی مواردی که در بالا درباره مفهوم Fungibility عنوان کردیم، درمورد ارزها نیز صدق می‌کند؛ برای مثال اگر شما یک واحد اتریوم را به فردی قرض دهید، برای شما تفاوتی نخواهد داشت که این اتریوم قرض داده‌شده را طی یک فرایند دریافت کنید یا چند تراکنش خردتر (البته به‌طور یکجا). درحقیقت مادامی‌که جمع مقادیر این تراکنش‌ها، برابر با مقدار یک اتریوم قرض داده‌شده باشد، مشکلی وجود نخواهد داشت.
علت اهمیت مفهوم تعویض پذیری در خصوص پول و ارزهای دیجیتال
اساساً دلیل اهمیت مفهوم Fungibility درباره پول و ارزها این است که بدون وجود آن، یک ارز یا یک واحد پولی، به‌هیچ‌عنوان مطمئن نخواهد بود. درواقع ضروری است افراد برای انجام معاملات خود، به یک واحد پولی یا یک ارز اعتماد داشته باشند؛ از این‌رو یک ارز یا واحد پولی، باید تعویضپذیر باشد.
فرض کنید یک ارز دیجیتال یا پول تعویضپذیر نباشد؛ درنتیجه مشکلات بسیاری رخ خواهد داد؛ برای نمونه اگر تنها اسکناس‌های 1 دلاری با هم تعویض شوند و بقیه اسکناس‌ها این‌طور نباشند. درنتیجه اگر مردم مجبور باشند با اسکناس‌های 1 دلاری خود خرید کنند و باقی اسکناس‌ها قادر به انجام این کار نباشند، این کار به‌خودی‌خود یک نابسامانی و هرج و مرج را به وجود خواهد آورد.
درواقع قابلیت Fungibility به پول‌ها و ارزها کمک می‌کند تا بتوانند با اطمینان و اعتماد استفاده شوند و هر واحد از آنها با واحد دیگر خود یکسان باشند؛ پس نتیجه می‌گیریم تعویض پذیری برای هر ارز یا واحد پولی قابل معامله‌ای که قرار است به‌صورت گسترده در معاملات از آن استفاده شود، ضرورتی حیاتی است.
اثر نوسانات قیمت ارزها بر تعویض پذیری آنها
به‌صورت کلی، مفهوم Fungibility و درک آن برای افرادی که در امور اقتصادی و مالی آن‌چنان تخصصی وارد نشده‌اند، در ابتدا کمی گیج‌کننده خواهد بود. اساساً علت این موضوع در وهله اول این است که قیمت‌ها همواره در سراسر جهان تغییر می‌کنند و دوم اینکه احتمال دارد قیمت دارایی‌های مختلف در اقصی نقاط جهان با یکدیگر متفاوت باشد.
برای نمونه ممکم است نوسانات قیمتی ارزها سبب شوند تا یک کالای به‌خصوص، در کشورهای مختلف، قیمت‌های مختلفی داشته باشد. درحقیقت بیت کوین و دیگر ارزها نمونه بارز این موضوع به حساب می‌آیند. اساساً قیمت ارزها طی یک شبانه‌روز گاهی تا 50 درصد نوسان (چه مثبت و چه منفی) پیدا می‌کنند. این مفهوم درباره اغلب ارزها صادق است و به همین دلیل می‌گوییم بیشتر ارزها از قابلیت تعویض پذیری برخوردار هستند.
تعویض پذیری و تأثیر آن بر روی احتمال جایگزینی پولهای رایج با رمز ارزها
کی از سؤالات مهمی که از زمان اوج‌گیری بازار ارزها و محبوب‌شدن این کلاس از داراییها بین مردم توسط بسیاری مطرح میشود، این است که آیا قابلیت Fungibility سبب میشود ارزهای دیجیتال، در آینده‌ای نزدیک جایگزین ارزهای فیات (مثل دلار، یورو و…) شوند؟
به‌صورت کلی باوجود گذشت چند سال از پیدایش ارزهای مختلف و محبوبیتی که این بازار در حال حاضر بین افراد یافته است، ولی هنوز نمی‌بینیم که به‌طور متداول و رایج از ارزها در معاملات روزانه افراد استفاده شود. این موضوع جدا از بحث‌های فنی که درباره ماهیت ارزها و کاربردهای آنها وجود دارد، به این علت است که ارزها هنوز مانند ارزهای فیات در میان مردم قابل‌اعتماد نیستند تا افراد در معاملات روزمره خود از آنها استفاده کنند.
با وجود این، مفهوم Fungibility راهی است تا کاربران با استفاده از آن به این کلاس از داراییها اعتماد بیشتری کرده و به مرور از آنها در فعالیت‌های روزانه خود نیز استفاده کنند. درواقع قابلیت تعویض پذیری شدید در ارزها، چیزی است که سبب میشود مردم به بیت کوین یا سایر رمز ارزها به‌عنوان یک واحد مبادلاتی اعتماد بیشتری داشته باشند.
از این‌رو این اعتماد می‌تواند به افزایش احتمال بدل گشتن ارزهای دیجیتال به واحدهای اصلی مبادلاتی و درنتیجه، جایگزینی برای ارزهای فیات منجر شود؛ با وجود این، ارزها تا رسیدن به جایگاه ارزهای فیات به‌عنوان محبوب‌ترین ابزار مبادلاتی، مسیری طولانی را پیش روی خود می‌بینند.
تعویض پذیری و پیدایش توکنهای غیرقابل تعویض (NFT) ها
توکنهای غیرقابل تعویض یا NFT ها (Nun-fungible Tokens) توکن‌هایی هستند که با تکیه بر فناوری بلاک چین، از ماهیتی یکتا و منحصربه‌فرد برخوردار هستند؛ یعنی هیچ‌کدام از این توکن‌ها را نمی‌توان با توکن دیگری تعویض کرد؛ چراکه هرکدام از آنها نماینده یک مفهوم بخصوص (اثر هنری، موسیقی و…) هستند که مشابه آن وجود ندارد. اساساً NFT ها در صنایع مختلف استفاده می‌شوند که از جمله آنها می‌توانیم به بازی‌های ویدئویی، آثار هنری، موسیقی و… اشاره داشته باشیم.
تفاوت NFT ها با سایر توکن ها (توکنهای تعویضپذیر)
به‌صورت کلی FT ها و NFT ها توانسته‌اند نقش بسزایی در زندگی روزمره حال حاضر افراد بازی کنند و هرچه زمان می‌گذرد، اعتماد عموم افراد به آنها بیشتر خواهد شد و درنتیجه این داراییها می‌توانند کاربرد بیشتری در عرصه‌های مختلف داشته باشند. با این حال روند توسعه توکنهای تعویض ناپذیر از تعویضپذیر کمتر است؛ چراکه هزینه توسعه آنها به‌مراتب بیشتر از FT ها خواهد بود.
ب اما توکنهای غیرقابل تعویض از تفاوت‌هایی اساسی با توکنهای تعویضپذیر توکن برخوردار هستند. اصلیترین وجه تمایز این ۲ توکن ارز دیجیتال، همان قابلیت Fungibility است که در خصوص NFT ها سبب میشود این توکن ها قابل‌تبادل با دیگر توکن‌ها نباشند.
از طرفی این توکن‌ها شامل اطلاعات اختصاصی هستند که تنها روی آنها ثبت می‌شوند. درواقع انحصار این اطلاعات را میتوان با اطلاعات درج‌شده روی بلیت هواپیماها مقایسه کنیم. اطلاعات مسافران، زمان سفر، مقصد، ردیف و شماره صندلی، جزء مواردی هستند که روی یک بلیت هواپیما درج می‌شوند و هیچ شخص دیگری نمی‌تواند با آن بلیت سفر کند. به همین منوال، داده‌های ثبت‌شده روی NFT ها نیز به شکل انحصاری و مختص همان توکن به‌خصوص خواهد بود.
علاوه بر این، دیگر تفاوت این نوع از دارایی با توکنهای قابل تعویض در قابلیت تقسیم‌پذیری آن‌هاست. درحقیقت NFT ها را نمی‌توان به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم کرد و همواره به‌عنوان یک توکن واحد باقی می‌مانند. آخرین مورد نیز این است که NFT ها در مقایسه با توکنهای قابل تعویض، می‌توانند اطلاعات بیشتری را در خود جای دهند.
سخن پایانی
اساساً یک دارایی زمانی قابل تعویض به‌حساب می‌آید که واحدهای آن با هم تعویض شوند. درواقع یک طبقه از داراییها وقتی قابل تعویض است که هر واحد از آن دارایی اعتبار و ارزش بازاری یکسانی داشته باشد. از طرفی بیشتر ارزهای دیجیتال دارایی‌هایی قابل تعویض به‌حساب می‌آیند؛ زیرا مثلاً 1 واحد بیت کوین معادل 1 واحد دیگر است.
درحقیقت این مفهوم درباره ارزهای دیجیتال به این معناست که هر واحد از یک ارز از کیفیت و عملکرد یکسانی برخوردار باشد؛ از این‌رو مهم نیست که کوین‌ها در کدام بلاک صادرشده باشند؛ زیرا تمامی واحدها از کوین‌ها، بخشی از یک بلاک چین هستند و عملکرد یکسانی دارند.
درنهایت اینکه با وجود مقاومت فعلی عمومی در مقابل ارزها مانند بیت کوین، اتریوم و غیره. این داراییها کماکان در حال افزایش گستره فعالیت‌های خود و رشد قیمتی روزافزون هستند؛ از این‌رو به احتمال خیلی زیاد، روند رشد محبوبیت ارزها در سال‌های آینده ادامه‌دار خواهد بود. همین موضوع سبب خواهد شد تا این دسته از داراییها کاملاً پتانسیل جایگزینی ارزهای فیات را داشته باشند.
پرسش‌های متداول
۱- تعویض پذیری چیست؟
تعویض پذیری (Fungibility) به این معناست که بتوان یک ارز یا یک دارایی ویژه را با یک یا دارایی ویژه دیگر مشابه که از همان میزان ارزش برخوردار است، تبادل کرد.
۲- آیا پول‌ها قابل تعویض هستند؟
اساساً کالا یا دارایی قابل تعویض است که یک واحد از آن معادل واحد دیگری با همان جنس و کیفیت باشد؛ از این‌رو پول‌ها قابل تعویض هستند، چراکه یک اسکناس 10 هزار تومانی با یک اسکناس 10 هزار تومانی دیگر قابل تعویض است.
۳- آیا ارزهای دیجیتال تعویض پذیر هستند؟
پولهای فیزیکی و ارزهای دیجیتال تعویضپذیر هستند؛ چراکه میتوان آنها را با یکدیگر تبادل کرد. از طرفی این داراییها از نظر ارزش نیز با هم برابر هستند؛ مثلاً همواره یک بیت کوین ارزشی معادل یک بیت کوین دیگر را دارد.
۴- NFT چیست؟
NFT مخفف non-fungible token است و اساساً یک توکن دیجیتالی (نوعی ارز دیجیتال) است که برخلاف یک کوین استاندارد در بلاک چین مانند بیت کوین، اتریوم و… منحصربه‌فرد بوده و نمی‌توان آن را تبادل کرد، پس غیرقابل تعویض است.
۵- NFT ها چه تفاوتی با توکنهای غیر تعویضپذیر دارند؟
اصلیترین تفاوت این دو دسته از توکنهای ارز دیجیتال، قابلیت Fungibility است که سبب میشود درباره NFT ها، امکان تبادل آنها با نوع مشابه (با ارزش یکسان) وجود نداشته باشد.
