در طی سالیان گذشته، پول های مختلفی به وجود آمده و برخی پول ها نیز منسوخ شده و از بین رفته اند. اما چیزی که قابل توجه است؛ سابقه طولانی واحد پول ایران و ارز در زندگی انسان است. به طوری که امروزه جزء اصلی زندگی، به شمار می رود. در تاریخ ایران نیز انواع مختلفی از پول ها و سکه ها وجود داشته که نام آن ها در تاریخ آمده است. از گذشته، پول نقش مهمی در زندگی انسان داشته و در هر زمان از زندگی بشر نوعی پول وجود داشته که از آن برای معاملات استفاده می کردند.
۱۰ واحد پول ایران از ابتدا
در این مقاله، می خواهیم نگاهی کوتاه بر تاریخچه پول در ایران داشته و انواع پول ایرانی را نام ببریم.
۱- دریک
ازجمله نخستین پول های تاریخی در ایران که توسط حکومت ها ایجادشده دریک است. تاریخچه دریک به حکومت هخامنشیان بازمی گردد و در آن زمان بسیار مورداستفاده قرار می گرفته است. دریک به سکه های طلا در زمان هخامنشیان گفته می شد که روی آن نقش یک کماندار حکاکی شده بود.
۲- پشیز
شاید این نام را زیاد شنیده باشید اما معنای آن را نمی دانستید. در زبان عامیانه پشیز را چیز بی ارزش می پندارند درحالی که در زمان های گذشته نوعی پول در ایران بوده است. در حکومت ساسانیان سکه هایی مسی و برنزی ضرب می شد که به آن پشیز می گفتند و به عنوان پول از آن استفاده می کردند که ارزش آن تقریباً برابر پاپسی و یا فلوس بوده است. البته نام های دیگری مانند فلس، قاز، پاپسی و یا پول سیاه نیز برای پشیز به کار می رفته که در زمان خود رایج بوده است.
۳- چاو
زمانی که مغول ها به ایران حمله کردند، حکومت کشور را در دست گرفتند و پول رسمی تغییر کرد. این واحد پولی چاو بود. چاو اولین اسکناس کاغذی در ایران بود که در حکومت مغول ها تولید شد.
در ادامه سیر تحولات واحد پولی در ایران را شرح خواهیم داد:
۴- دینار
واحد پول ایران بر مبنای «دینار» بناشده است. دینار، واحد قدیمی پول روم و بعد امپراتوری روم شرقی بود و «دیناریوس» خوانده می شد. یک دیناریوس روم شرقی برابر با یک سکه نقره بود که وزنش در مواقع مختلف فرق می کرد. این واحد پول بعد از فتح اراضی روم شرقی به دست مسلمانان، از طرف آن ها به عنوان نام واحد پول انتخاب شد و به دیناری که امروزه هم در کشورهای عربی از آن استفاده می شود تبدیل شد. به همین ترتیب، سلطنت ها و حکومت های ایرانی هم از دینار استفاده می کردند؛ اما به تدریج، درنتیجه تورم و بی ارزش شدن پول، احتیاج به واحدهای پولی بزرگ تر پیش آمد. این واحدها همه بر مبنای دینار بناشده بودند.
چگونه مانند نخبگان به سود مستمر در ترید برسیم؟ جمعه ساعت 18
۵- محمودی
اولین واحد پول ایرانی، سکه صد دینار (صنار) بود که توسط سلطان محمود غزنوی ضرب شد و به اسم خودش، «محمودی» نامیده می شد.
۶- شاهی
در همان زمان، شاهان سامانی ماورالنهر، سکه های نقره پنجاه دیناری ضرب کردند که «شاهی» نامیده می شد. در حقیقت، یک شاهی، نصف یک محمودی یا به عبارت دیگر، یک محمودی، دو شاهی بود. بعدازآن تا زمان های طولانی، سکه های نقره مورداستفاده، همین شاهی و محمودی بودند.
۷- قران
واحدهای دیگری مثل «قران» (هزار دینار) و تومان (۱۰۰۰۰) دینار، فقط واحد محاسبه بودند و عملاً هیچ سکه ای به نام قران یا تومان ضرب نمی شد (کلمه تومان از لفظ مغولی تومان به معنی ده هزار نشات می گیرد. نمونه اش رو در منصب «تومان باشی» می شد دید: فرمانده ده هزار نفر). در دوره صفوی، شاه عباس شروع به ضرب یک سکه به ارزش ۲۰۰ دینار یا دو محمودی کرد.
۸- عباسی
این سکه به «عباسی» معروف شد و بسیار مورداستفاده قرار می گرفت. در همین زمان، با باز شدن پای پرتغالی ها در ایران، سکه های پرتغالی در ایران رایج شد. این سکه ها «رئال» نام داشتند (که هنوز هم واحد پول بعضی از مستعمرات سابق پرتغال، مثل برزیل است). این واحد پول، بر مبنای وزنش، مطابق ۱۱۷۵ دینار گرفته شد و در ایران به این اندازه خریده می شد.
۹- نادری
سکه رئال پرتغال در ایران به عنوان ریال رواج پیدا کرد و کم کم دولت ایران هم خودش دست به ضرب سکه های ریال زد که برای مبالغ بالا بکار می رفت. در اواخر قرن هجدهم میلادی، نادرشاه افشار هم یک نوع سکه به ارزش ۵۰۰ دینار ضرب کرد که به اسم خودش «نادری» خوانده می شد. اما خیلی زود مردم بجای نادری، شروع کردند به استفاده از لفظ «ده شاهی» (شاهی= پنجاه دینار: ۵۰۰ دینار= ده شاهی).
واحدهای پولی دوره قاجار
در طول سلطنت قاجار، سکه های مورداستفاده در ایران، شاهی، صنار، عباسی و ده شاهی بودند و در اواخر دوره قاجار، سکه های هزار دیناری و دو هزار دیناری هم ضرب شدند (یک قرانی و «دوزاری»)؛ اما در ابتدای سلطنت پهلوی که قرار شد واحد پول ایران یکدست بشود. سکه های ریال بجای ۱۱۷۵ دینار به مبلغ ۱۰۰۰ دینار (مطابق قران) کاهش داده شدند و واحد پول شد «ریال». همین ریال (یا به لفظ مردم، «قران») است که امروزه هم واحد پول رسمی ایران به شمار می رود. در همان دوران پهلوی هم بعد از تورم های اقتصادی مختلف و رواج پول کاغذی، اسکناس های پنج ریالی و ده ریالی (یک تومانی) چاپ شدند که هنوز هم در دست مردم برای کلکسیون های مختلف پول هست. بقیه تاریخچه و چاپ اسکناس های بزرگ تر و غیرمعمول شدن سکه های صناری و ده شاهی، در یاد و خاطره بیشتر آدم های امروزه است.
۱۰- تومان
تومان به عنوان واژه ای که امروز کاربردی بیشتر از ریال، واحد پول رسمی دارد، از واژه ترکی به معنای ده هزار وارد زبان فارسی شده است. تومان تا پیش از ۱۳۱۰ واحد پولی معادل با ۱۰۰۰۰ دینار بوده است. پیش از آن، حدفاصل سال های ۱۷۹۸ تا ۱۸۲۵ میلادی تومان واحدی معادل ۸ ریال بوده است که هر ریال خود معادل ۱۲۵۰ دینار می بوده. در این دوران یک قران واحدی برابر ۱۰۰۰ دینار یا یک دهم تومان بود؛ اما پس از سال ۱۹۳۲ میلادی، ۱۳۱۰ هجری شمسی هر تومان با ۱۰ ریال معادل شد و ازآن پس تومان، عملاً واحد پول غیررسمی در زندگی روزمره ایرانیان شد.