ممپول چیست؟ ۰ تا ۱۰۰ تراکنش‌های تایید نشده و راه حل آن

ممپول (Mempool) در ساده‌ترین تعریف، «اتاق انتظار تراکنش‌های بلاکچین» است؛ جایی شبیه یک استخر حافظه‌ای که تمام تراکنش‌های ارسال‌شده به بلاکچین ابتدا وارد آن می‌شوند و تا زمانی که توسط ماینرها تایید و در یک بلاک ثبت شوند، در همین استخر باقی می‌مانند. اگر تا به حال تراکنشی ارسال کرده‌اید که ساعت‌ها در حالت تایید نشده مانده باشد، در واقع تراکنش شما در همین ممپول گیر کرده است.

شناخت ممپول فقط یک موضوع فنی نیست؛ بلکه یک مهارت ضروری برای هر کاربر کریپتو است. وقتی بدانید ممپول چگونه کار می‌کند، می‌توانید علت معطل شدن تراکنش‌ها، افزایش کارمزدها و حتی روش‌های نجات یک تراکنش گیر کرده را بهتر درک کنید. در ادامه این مقاله، با مثال‌های ساده و کاربردی، شما را قدم‌به‌قدم با این بخش مهم از بلاکچین آشنا می‌کنیم.

ممپول (Mempool) چیست؟

ممپول یا Memory Pool مخفف «استخر حافظه» است؛ جایی که تراکنش‌های تأییدنشده بلاکچین به‌صورت موقت نگهداری می‌شوند. هر تراکنش پس از ارسال، ابتدا وارد این استخر می‌شود و تا زمانی که ماینرها آن را انتخاب و در یک بلاک ثبت کنند، در ممپول باقی می‌ماند.

نکته مهم این است که ممپول یک فضای مرکزی نیست. هر نود شبکه (هر کامپیوتری که بلاکچین را اجرا می‌کند) نسخه مخصوص به خود از ممپول دارد. بنابراین ممکن است یک تراکنش در ممپول یک نود دیده شود، اما هنوز به ممپول نود دیگر نرسیده باشد یا حتی به دلیل قوانین داخلی آن نود حذف شود.

به زبان ساده:
ممپول یک صف غیرمتمرکز از تراکنش‌های در انتظار تأیید است؛ یک استخر حافظه‌ای که هر نود آن را جداگانه نگهداری می‌کند.

چرخه حیات یک تراکنش در ۵ مرحله

هر تراکنش این مسیر را طی می‌کند:

مرحله ۱: ایجاد و ارسال تراکنش
وقتی کاربر یک تراکنش را در کیف پول خود ثبت می‌کند، اطلاعاتی مانند آدرس دریافت‌کننده، مقدار، کارمزد و امضا تولید می‌شود. این داده‌ها با کلید خصوصی کاربر امضا شده و یک بسته رمزنگاری‌شده معتبر را تشکیل می‌دهد. کیف پول سپس تراکنش را به یک نود شناخته‌شده یا به نودهای همسایه ارسال می‌کند. در این لحظه، تراکنش هنوز «جنین خام» است و هیچ تأییدی ندارد.

مرحله ۲: انتشار در شبکه P2P
وقتی تراکنش به یک نود برسد، آن نود آن را به دیگر نودهای متصل ارسال می‌کند. این انتشار به شکل سیل‌وار انجام می‌شود و تراکنش به‌سرعت در سراسر شبکه پخش می‌گردد. ساختار بلاکچین غیرمتمرکز است و هیچ سرور مرکزی وجود ندارد؛ هر نود فقط با همسایگانش ارتباط دارد. به همین دلیل ممپول‌های نودها ممکن است اختلافاتی داشته باشند.

مرحله ۳: بررسی اعتبار توسط نودها
پیش از ورود به ممپول، نود تراکنش را وارسی می‌کند. این بررسی شامل چند سطح است:

• امضای دیجیتال: بررسی می‌شود تا مشخص شود صاحب واقعی کیف پول تراکنش را ایجاد کرده است
• موجودی یا UTXOها: چک می‌شود تا تراکنش بیش از مقدار مجاز خرج نکند
• اندازه تراکنش: محدودیت‌های اندازه بررسی می‌شود
• جلوگیری از Double Spend: مطمئن می‌شود که یک خروجی دو بار خرج نشود
• قوانین اجماع: تراکنش باید با قوانین شبکه سازگار باشد

اگر هر کدام از این شروط نقض شود، تراکنش رد می‌شود و نود آن را به دیگر نودها ارسال نمی‌کند.

مرحله ۴: قرارگیری در ممپول
اگر تراکنش معتبر باشد، نود آن را به ممپول خود اضافه می‌کند. این مرحله معادل ورود تراکنش به «صف انتظار» است. اولویت تراکنش‌ها در ممپول معمولاً بر اساس کارمزد تعیین می‌شود؛ تراکنش‌هایی که کارمزد بیشتری پیشنهاد می‌دهند در صف بالاتر می‌نشینند.

مرحله ۵: انتخاب توسط ماینر/ولیدیتور و تایید
ماینرها (در شبکه‌های اثبات کار) یا ولیدیتورها (در شبکه‌های اثبات سهام) ممپول را بررسی می‌کنند تا سودآورترین تراکنش‌ها را پیدا کنند. آن‌ها تراکنش‌های منتخب را جمع‌آوری کرده و بلوکی می‌سازند. پس از تایید بلاک، تراکنش از ممپول حذف می‌شود و به تاریخچه دائمی بلاکچین می‌پیوندد.

چرا تراکنش‌ها گیر می‌کنند؟

تراکنش گیر کردن به یک دلیل اصلی رخ می‌دهد: کارمزد پایین در زمان شلوغی شبکه.

هر بلاک فضای محدودی دارد. در بیت‌کوین، هر بلاک حدود ۱ مگابایت است. این محدودیت باعث می‌شود ماینرها نتوانند تمام تراکنش‌ها را در یک بلاک قرار دهند. بنابراین آن‌ها تراکنش‌هایی را انتخاب می‌کنند که بالاترین کارمزد را دارند.

• در زمان خلوتی شبکه: تعداد تراکنش‌ها کم است. حتی با کارمزد پایین، تراکنش شما به سرعت تایید می‌شود.
• در زمان شلوغی شبکه: هزاران تراکنش منتظر هستند. ممپول پر می‌شود و ماینرها فقط تراکنش‌هایی را انتخاب می‌کنند که کارمزد بالایی دارند. اگر کارمزد شما پایین باشد، تراکنش شما در صف باقی می‌ماند تا شبکه خلوت شود یا کارمزد شما به سطح رقابتی برسد.

آیا تراکنش گیر کرده برای همیشه گم می‌شود؟ خیر. تراکنش شما یا در نهایت تایید می‌شود یا پس از چند روز (معمولاً ۳ تا ۱۴ روز) توسط نودها از ممپول حذف شده و موجودی به کیف پول شما بازمی‌گردد.

کارمزد چگونه کار می‌کند؟

کارمزد نشان می‌دهد که شما برای ماینر چقدر می‌پردازید تا تراکنش شما را تایید کند. ماینرها مثل یک کسب‌وکار عمل می‌کنند: آن‌ها تراکنش‌هایی را انتخاب می‌کنند که بیشترین سود را برایشان دارند.

در بیت‌کوین: کارمزد با واحد «ساتوشی بر بایت مجازی» (sat/vB) سنجیده می‌شود. این یعنی هر چقدر تراکنش شما بزرگ‌تر باشد، کارمزد بیشتری باید بپردازید.

در اتریوم: کارمزد با واحد «گس» (Gas) سنجیده می‌شود. هر عملیات در اتریوم (مثل انتقال توکن یا اجرای قرارداد هوشمند) مقدار معینی گس مصرف می‌کند. شما کارمزد را برای هر واحد گس تعیین می‌کنید.

آموزش عملی: استفاده از mempool.space

بهترین راه برای انتخاب کارمزد صحیح، استفاده از ابزار mempool.space است. این سایت وضعیت زنده ممپول بیت‌کوین را نشان می‌دهد.

چگونه کار می‌کند:

۱. به سایت mempool.space بروید
۲. صفحه اصلی را ببینید. نموداری از بلاک‌های پیش‌بینی شده (Projected Blocks) را خواهید دید
۳. هر مستطیل رنگی یک بلاک است. رنگ نشان‌دهنده کارمزد است:

• سبز تیره = کارمزد بالا (تایید سریع)
• آبی = کارمزد متوسط
• زرد و نارنجی = کارمزد پایین
• قرمز = کارمزد بسیار پایین

۴. در زیر نمودار، سایت پیشنهاد می‌دهد:

• High Priority: برای تایید در بلاک بعدی (حدود ۱۰ دقیقه)
• Medium Priority: برای تایید در چند بلاک بعدی (حدود ۳۰ دقیقه)
• Low Priority: برای زمانی که عجله ندارید

نکته عملی: قبل از ارسال تراکنش، همیشه به این سایت سر بزنید. می‌خواهید سریع تایید شود، کارمزد «High Priority» را انتخاب کنید. اگر عجله ندارید، از «Low Priority» استفاده کنید و در هزینه صرفه‌جویی کنید.

اگر تراکنش گیر کرد: دو راهکار

در صورتی که تراکنش شما با کارمزد پایین گیر کرد، دو راهکار دارید:

افزایش کارمزد با RBF (Replace-by-Fee)

RBF به شما اجازه می‌دهد تراکنش تایید نشده خود را با یک تراکنش جدید که کارمزد بالاتری دارد، جایگزین کنید. ماینرها تراکنش جدید را به جای تراکنش قدیمی انتخاب می‌کنند.

چگونه استفاده کنیم:

۱. کیف پول خود را باز کنید (مثل Electrum یا Sparrow)
۲. هنگام ارسال تراکنش، گزینه «Opt-in RBF» را فعال کنید
۳. اگر تراکنش گیر کرد، به جزئیات تراکنش بروید
۴. گزینه «Bump Fee» یا «Increase Fee» را کلیک کنید
۵. کارمزد جدید را تعیین کنید و تایید کنید

نکته: نه تمام کیف پول‌ها از RBF پشتیبانی می‌کنند. کیف پول‌های مدرن مثل Electrum، Sparrow و برخی کیف پول‌های موبایلی این قابلیت را دارند.

تراکنش فرزند با CPFP (Child-Pays-for-Parent)

CPFP برای زمانی است که شما گیرنده تراکنش هستید. فرض کنید شخصی برای شما بیت‌کوین ارسال کرده اما تراکنش او با کارمزد پایین گیر کرده است.

چگونه کار می‌کند:

۱. شما همان بیت‌کوین تایید نشده‌ای که در حال دریافت آن هستید را برای خودتان (یا شخص دیگری) ارسال می‌کنید
۲. این تراکنش جدید (فرزند) باید کارمزد بسیار بالا داشته باشد
۳. ماینر می‌بیند که تراکنش فرزند کارمزد بالایی دارد
۴. برای تایید تراکنش فرزند، ماینر باید تراکنش والد (اصلی) را هم تایید کند
۵. بنابراین ماینر هر دو تراکنش را با هم تایید می‌کند

نکته: در واقع، فرزند هزینه والد را پرداخت می‌کند. این روش برای گیرندگان تراکنش مفید است.

تفاوت ممپول در شبکه‌های مختلف

اگرچه مفهوم کلی ممپول در همه شبکه‌های بلاکچینی مشابه است، اما معماری هر بلاکچین باعث می‌شود که ممپول در هر شبکه عملکرد متفاوتی داشته باشد.

بیت‌کوین: مدل UTXO

بیت‌کوین از مدل UTXO (Unspent Transaction Output) استفاده می‌کند. این یعنی هر تراکنش مجموعه‌ای از ورودی‌ها و خروجی‌هاست. نودها برای افزودن تراکنش به ممپول ابتدا باید بررسی کنند که ورودی‌های مصرف‌شده قبلاً خرج نشده باشند. بیت‌کوین همچنین محدودیت اندازه بلاک دارد و هر بلاک حدود ۱۰ دقیقه یک‌بار تولید می‌شود. همین امر باعث می‌شود ممپول در دوره‌های ازدحام بسیار سریع حجیم شود. نودها سیاست حذف تراکنش‌ها را اعمال می‌کنند: اگر ممپول نزدیک به ظرفیت تنظیم شده باشد، تراکنش‌های کم‌کارمزد حذف می‌شوند.

اتریوم: مدل حساب‌محور و EIP-1559

اتریوم از مدل حساب‌محور استفاده می‌کند، یعنی موجودی هر آدرس به‌صورت مستقیم نگهداری می‌شود. مفهوم کارمزد در اتریوم با گس تعریف می‌شود: هر تراکنش مقدار مشخصی گس مصرف می‌کند و کاربر یک قیمت برای هر واحد گس تعیین می‌کند. پس از EIP-1559، اتریوم مدل کارمزدی دو بخشی دارد: کارمزد پایه که سوزانده می‌شود و انعامی که به ولیدیتور تعلق می‌گیرد. این ساختار باعث می‌شود ممپول نه تنها صفی از تراکنش‌ها باشد، بلکه بازتابی از فشار اقتصادی لحظه‌ای شبکه است.

سولانا: ممپول داخلی

سولانا معماری متفاوتی دارد و به دلیل طراحی با تمرکز بر توان عملیاتی بسیار بالا، ساختار ممپول آن نیز به شکل سنتی وجود ندارد. شبکه تراکنش‌ها را در قالب زمان‌بندی و پردازش موازی مدیریت می‌کند. تایید تراکنش‌ها بسیار سریع است و بلاک‌ها با فاصله بسیار کوتاه ایجاد می‌شوند. در واقع ممپول سولانا بیشتر یک سیستم صف داخلی است و نه فضایی عمومی که کاربران بتوانند حجم تراکنش را مشاهده کنند.

کاردانو: EUTXO و قراردادهای هوشمند

کاردانو مبتنی بر مدل EUTXO (Extended UTXO) است. این مدل علاوه بر خروجی‌های استفاده نشده، داده‌های اضافی و قوانین قرارداد هوشمند را نیز در تراکنش‌ها لحاظ می‌کند. بنابراین نودها هنگام افزودن تراکنش به ممپول علاوه بر بررسی ورودی‌ها، محدودیت‌های اعتبار قرارداد را نیز ارزیابی می‌کنند. کاردانو الگوریتم اثبات سهام (Ouroboros) را به‌کار می‌گیرد و بلوک‌ها در اسلات‌های زمانی مشخص تولید می‌شوند.

مزایای ممپول در شبکه

ممپول صرفاً یک صف انتظار نیست؛ قلب تپنده‌ای است که به‌وسیله آن شبکه می‌تواند هزاران درخواست تراکنش را مدیریت، مرتب‌سازی و برای ورود به بلاک آماده کند.

• ایجاد تعادل و نظم: در شبکه‌های غیرمتمرکز، تراکنش‌ها در زمان‌های مختلف و با حجم‌های متفاوت وارد می‌شوند. ممپول این ورودی‌های متنوع را مدیریت می‌کند تا شبکه دچار هرج‌ومرج نشود. این نظم باعث می‌شود تراکنش‌ها نه بر اساس سرعت ورود، بلکه بر اساس معیارهای مشخص مانند کارمزد و اعتبار، به مرحله تأیید برسند.
• رقابت سالم مبتنی بر کارمزد: یکی از مهم‌ترین نقش‌های ممپول شکل‌دهی بازار کارمزد است. وقتی فضای بلاک محدود است، تراکنش‌ها نمی‌توانند همه‌زمان در بلوک قرار بگیرند؛ بنابراین رقابت ایجاد می‌شود. ممپول مانند یک مزایده دائمی عمل می‌کند؛ تراکنش‌هایی با کارمزد بالاتر به‌طور طبیعی اولویت بیشتری یافته و احتمال بیشتری برای ورود به بلاک دارند. این رفتار، انگیزه اقتصادی برای کاربران فراهم می‌کند که کارمزد بهینه انتخاب کنند.
• جلوگیری از تراکنش‌های نامعتبر: ممپول مرزبان اولیه شبکه است. پیش از آنکه تراکنش به تاریخچه دائمی بلاکچین اضافه شود، باید از فیلترهای امنیتی ممپول عبور کند. تراکنش‌هایی که دوباره‌خرجی می‌کنند (Double Spend)، ورودی‌های مصرف‌شده دارند یا امضایشان نامعتبر است، حتی یک قدم هم به سمت بلوک نمی‌روند.

اندازه ممپول و تغییرات آن

اندازه ممپول در بلاکچین یک مقدار ثابت و واحد برای کل شبکه نیست. هر نود نسخه مستقل خود از ممپول را دارد و اندازه آن به تنظیمات نرم‌افزاری، منابع سخت‌افزاری و قوانین پروتکل بستگی دارد.

در بیت‌کوین، نودها معمولاً سقف مشخصی برای ممپول خود تعیین می‌کنند (معمولاً ۳۰۰ مگابایت). وقتی ممپول به این سقف نزدیک می‌شود، تراکنش‌های کم‌کارمزد یا تراکنش‌هایی که مدت زیادی در صف مانده‌اند، حذف می‌شوند تا فضا برای تراکنش‌های جدید و سودآورتر باز شود.

اندازه ممپول همچنین با وضعیت شبکه تغییر می‌کند. در روزهای عادی، تعداد تراکنش‌ها محدود است و ممپول کوچک می‌ماند. اما هنگام افزایش فعالیت بازار مثلاً موج‌های صعودی، فشار خرید، مینت NFT یا بحران‌های قیمتی، تراکنش‌های بیشتری به شبکه روانه می‌شود و ممپول به سرعت متورم می‌گردد. این تورم نه تنها باعث افزایش اندازه ممپول می‌شود، بلکه رقابت تراکنش‌ها برای ورود به بلاک را شدیدتر کرده و هزینه‌ها را بالا می‌برد.

چگونه مثل یک حرفه‌ای تراکنش بزنیم

۱. قبل از ارسال، وضعیت شبکه را چک کنید: به mempool.space یا اکسپلورر مشابه بروید
۲. کارمزد را بر اساس نیاز تنظیم کنید: اگر عجله دارید، High Priority را انتخاب کنید. اگر نه، Low Priority استفاده کنید
۳. از کیف پول مناسب استفاده کنید: کیف پولی را انتخاب کنید که RBF و CPFP را پشتیبانی می‌کند
۴. RBF را فعال کنید: هنگام ارسال تراکنش‌های مهم، Opt-in RBF را فعال کنید

جدول: استراتژی‌های کارمزد بر اساس وضعیت شبکه

باورهای غلط درباره ممپول

باور غلط ۱: ممپول یک سرور مرکزی است
واقعیت: ممپول در هزاران کامپیوتر توزیع شده است. هر نود نسخه خود را دارد.

باور غلط ۲: اگر ممپول پر شود، شبکه از کار می‌افتد
واقعیت: اگر ممپول یک نود پر شود، آن نود تراکنش‌های کم‌کارمزد را حذف می‌کند. شبکه به کار خود ادامه می‌دهد.

باور غلط ۳: ماینرها موظفند تراکنش‌ها را به ترتیب دریافت تایید کنند
واقعیت: ماینرها کاملاً آزاد هستند. آن‌ها هر تراکنش معتبری را که دوست دارند انتخاب می‌کنند.