درآمد پایه جهانی (UBI) چیست و چگونه محاسبه می شود؟

اقتصاد همیشه با موضوع «کمیابی» مواجه نمی شود. برخی مفاهیم و طرح های اقتصادی مانند «درآمد پایه جهانی» در نقطه مقابل کمیابی و نیستی قرار دارند؛ یا حتی می توان گفت به دنبال محو کردنشان از روی زمین هستند. در این قسمت از خانه سرمایه شما را به آشنایی بیشتر با مفهوم «UBI» دعوت می کنیم. اولین کسانی را که از این اصطلاح نام بردند و حتی از آن استفاده کردند، بیان می کنیم، پای گفت وگوی مخالفان و موافقان این طرح می نشینیم و از پنجره کشورمان ایران، آن را برانداز می کنیم؛ پس با ما همراه باشید.

درآمد پایه جهانی (UBI)

این درآمد که به آن «Universal Basic Income» می گویند و عبارت ساده شده آن «UBI» است، نوعی پرداخت پول نقد از سوی حکومت به مردم محسوب می شود که به مردم کمک می کند تا بتوانند هزینه خورد و خوراکشان را پرداخت کرده و راحت تر زندگی کنند.

طرح UBI به دنبال دست یابی به چه اهدافی است؟

• از بین بردن فقر کامل

منظور ما از «فقر کامل» فقری است که در آن فرد نمی تواند هزینه خورد و خوراک خود و خانواده اش را تأمین کند و با گرسنگی، سوءتغذیه و بیماری مواجه می شود؛ از این رو «UBI» به دنبال این است که بشر در جهان با چنین فقری مواجه نشود.

• افزایش رفاه و امنیت در جامعه

بخش قابل توجهی از جرم و جنایت ها به دلیل فقر و کمبود درآمدها به وجود می آیند. درآمد پایه جهانی می تواند همه مردم را به سطحی نسبی از رفاه برساند و امنیت را با کیفیت بهتری در جامعه برقرار کند.

• کاهش ساعات کاری

بسیاری از مردم برای تأمین مالی خانواده خود مجبور می شوند ساعت های بیشتری را کار کنند. یا این ساعت ها را به صورت اضافه کاری در محل کار خودشان پوشش می دهند یا بعد از تمام شدن ساعت کاری به سراغ شغل های دوم و سوم می روند.

این ماجرا می تواند سبب ایجاد «خستگی مفرط»، «فرسودگی»، «افسردگی» و «کاهش امید به زندگی» در افراد یک جامعه شود، ولی وقتی درآمد پایه وجود داشته باشد، دست کم فرد می داند حتی اگر تنها به اندازه ساعت های رسمی کار کند، باز هم می تواند چیزهای ضروری زندگی را برای خانواده خود فراهم کند.

• بازگشت به نیازهای روحی و افزایش کیفیت زندگی

وقتی مردم بدانند خطر فقر مطلق و گرسنگی یا بیماری آن ها را تهدید نمی کند، با خیال راحت تری سراغ کارهایی می روند که با استعداد و علاقه آن ها هم خوانی دارد. این ماجرا به یک جامعه کمک می کند تا در جای درست از استعدادهای ملی خود استفاده کند و در عرصه های مختلف به شکلی عمیق و با صرف هزینه های کمتر به موفقیت های جهانی برسد.

• افزایش ایجاد شغل

با وجود درآمد پایه همگانی، مردم دیگر کارهایی را که دوست ندارند، انجام نمی دهند و برای افزایش سطح رفاه خود به دنبال کارهایی می روند که روح آن ها را هم تغذیه می کند؛ از این رو بسیاری از جایگاه های شغلی که تنه به دلیل وجود «پول» پر شده بودند، خالی می شوند و افرادی علاقه مند آن ها را پر می کنند.

UBI از کجا نشئت می گیرد؟

وقتی درباره اصطلاح درآمد پایه جهانی یا همگانی صحبت می کنیم، در نگاه اول آن قدر دور از ذهن و دست نیافتنی به نظر می آید که فکر می کنیم با یکی از اختراع های عصر جدید و اقتصاد دیجیتالی روبه رو هستیم؛ درحالی که ماجرای درآمد پایه همگانی به چندین دهه قبل از میلاد مسیح برمی گردد!

یکی از قدیمی ترین سیستم های اجراشده از این طرح به دست رومی های باستان در 123 سال قبل از میلاد مسیح، ایجاد شد. آن ها برای نامیدن این سیستم از اصلاح «Cura Annonae» استفاده می کردند؛ ترکیبی از نام یک الهه باستانی به نام «Annonae» و واژه «Cura» به معنای «مراقبت کردن».

دوره اختصاصی

دوره نخبگان، استاد تمامی در ترید

دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است

دریافت اطلاعات بیشتر

چرا درآمد پایه جهانی در روم باستان اجرا شد؟

ماجرا از این قرار بود که در یک بازه زمانی، کشاورزان روم باستان با بدهی های بسیار سنگینی روبه رو شدند؛ به حدی که دیگر نتوانستند به کشت و کار خود ادامه دهند و داشتند از گرسنگی تلف می شدند. در آن زمان، دولت روم باستان طرحی را بیان کرد که با استفاده از منابعشان تمام غلات مورد نیاز کشور را وارد کنند و این کار را تا زمانی که مردم بتوانند دوباره روی پای خودشان بایستند ادامه دهند.

براساس آنچه اسناد تاریخی نشان می دهند، روم در آن هنگام به بیش از 1 میلیون نفر از شهروندانش غلات رایگان می داد. بعد از بهبود اوضاع مردم، این کشور آن غلات رایگان را به نان تبدیل کرد و روزانه به حدود 200 هزار نفر نان رایگان داد. این ماجرا به قانونی در جمهوری روم تبدیل شد که حتی پس از تأسیس «قسطنطنیه» هم ادامه یافت.

درآمد پایه جهانی از ژولیوس سزار تا ایلان ماسک!

ماجرای درآمد پایه همگانی تنها به «Cura Annonae» ختم نمی شود.

• «ژولیوس سزار» 46 سال قبل از میلاد به هر شهروند رومی 100 «دِناری» (denarii) پرداخت می کرد. بعد از ترور او با وجود آنکه مقدار این پرداختی به 75 دِناری کاهش یافت، همچنان تا مدت زیادی ادامه پیدا کرد.
• «تراژان» (Trajan) امپراتور روم از سال 98 تا 117 بعد از میلاد به هر شهروند رومی که درخواست پرداخت چنین پولی را داشت مبلغ 650 دِناری پرداخت می کرد.
• «توماس مور» (Thomas More) در قرن 16 میلادی کتابی نوشت و در آن شهری آرمانی را به تصویر کشید که دولت به طور منظم مبلغی را به شهروندانش پرداخت می کرد.
• در قرن 16 یک محقق اسپانیایی به نام «جووان لوئیس ویوِز» (Juan Luis Vives) به دولت وقت آن زمان پیشنهاد داد که مسئولیت حداقل مخارج معیشتی مردم را بر عهده بگیرد.
• در اوایل قرن بیستم «برتراند راسل» (Bertrand Russell) ارائه درآمد پایه به تمام شهروندان انگلستان را یکی از مسائل ضروری و بایدهای حکومت انگلستان معرفی کرد که باید هر چه زودتر عملیاتی می شد.
• «لیندون بی جانسون» (Lyndon B. Johnson) رئیس جمهور وقت آمریکا، به دنبال ایجاد و تصویب قوانینی برای جلوگیری از گسترش فقر در آمریکا بود. او تلاش می کرد ایده درآمد پایه تضمینی برای هر شهروند آمریکایی را اجرا کند. چند سال بعد از این ماجرا، تلاش هایی برای قانونی کردن «مالیات بر درآمد منفی» هم انجام شد.
• در سال 2016 کشور سوئیس یک همه پرسی برای تصویب قانون درآمد پایه جهانی به راه انداخت که البته مردم این قانون را رد کردند.

در سال های گذشته، تب و تاب حمایت از طرح درآمد پایه همگانی از تمام دوران بیشتر شده است. چهره های برجسته و ثروتمند جهانی مانند «ایلان ماسک»، «مارک زاکربرگ»، «استیون هاوکینگ» و «برنی سندرز» با هدف توزیع ثروت در جهان، از بین بردن دائمی فقر مطلق و افزایش سطح رفاه در جامعه از این طرح حمایت کردند.

پ. ن: «مالیات بر درآمد منفی» به گونه ای از مالیات گفته می شود که به طور برعکس از سمت دولت به شهروندانی پرداخت می شود که نتوانستند سطح درآمد معمولی خودشان را به کف استاندارد و قابل قبول برسانند. هدف از تلاش تصویب این قانون، یکسان سازی حقوق در آمریکا بود.

درآمد پایه جهانی چه ویژگی هایی دارد؟

نمی توان هر نوع پرداخت دولت ها به شهروندانش را نوعی «UBI» در نظر گرفت. این پرداخت باید چند ویژگی داشته باشد تا بتوان آن را نوعی درآمد پایه جهانی در نظر گرفت:

• پرداخت ها باید همگانی باشند.

به این معنا که مبلغ مشخص شده باید به تمام مردم یک کشور بدون توجه به میزان درآمدی که خودشان دارند یا سطح رفاهشان پرداخت شود.

• پرداخت ها باید منظم باشند.

دولت ها برای اجرای این طرح باید آن را ماهیانه یا سالانه به شهروندان خود بپردازند. با این حساب، پرداخت هایی که گاهی صورت می گیرد یا مبلغ مشخصی ندارد، جزء درآمد پایه جهانی نیست.

• پرداخت ها باید بدون قید و شرط باشند.

دولت نباید برای شیوه خرج کردن این پول، شرطی تعیین کرده یا آن را به انجام دادن یک کار مشخص مشروط کند.

• پرداخت ها باید نقدی باشند.

پرداخت به صورت اعتباری هیچ ارتباطی با درآمد پایه جهانی ندارد. دولت باید پول نقد را در اختیار مردم قرار دهد تا آن ها خودشان برای سرنوشت پولی که به آن ها داده شده است، تصمیم بگیرند.

• این پول به فرد پرداخت می شود.

پرداخت این کمک هزینه زندگی نه به خانواده بلکه به افراد انجام می شود؛ البته شرط این پرداخت فردی رسیدن شخص به سن قانونی است.

چند نوع درآمد پایه جهانی وجود دارد؟

با وجود آنکه درآمد پایه همگانی باید بدون «آزمون دارایی» پرداخت شود (بدون توجه به اینکه فرد مورد نظر که شهروند یک کشور است در چه سطحی از درآمد قرار دارد) می توان این درآمد را به سه دسته تقسیم کرد:

1. پرداخت به صورت ملی، جهانی، محلی یا منطقه ای

این مورد بیشتر زمانی به کار می آید که مردم یک بخش یا منطقه از کشور یا جهان به دلایل گوناگون دچار فقر مطلق و حتی قحطی شده باشند. در این صورت، پرداختی ها با مبلغ بیشتر به طور ویژه به مردم آن منطقه یا بخش داده می شود.

2. پرداخت به عنوان درآمد پایه کامل

وقتی یک منطقه یا مردم یک کشور روی خط فقر قرار داشته باشند و درآمد پایه جهانی، آن ها را از این خط فقر دور کند، به آن «درآمد پایه کامل» یا «Full basic income» می گویند.

3. پرداخت به عنوان درآمد مکمل

این مورد در صورتی اتفاق می افتد که اوضاع درآمدی مردم بهتر باشد و آن ها از خط فقر فاصله گرفته باشند؛ در این صورت، درآمد پایه همگانی برای آن ها نوعی مکمل یا کمک کوچک «partial basic income» خواهد بود.

در ذهن موافقان و مخالفان درآمد پایه همگانی چه می گذرد؟

«UBI» هم مانند تمام طرح های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که در جهان مطرح می شوند، مخالفان و موافقان خود را دارد. در ادامه دلایل این دو گروه برای حمایت یا مخالفت با این طرح بیان شده است:

به باور موافقان این طرح، اجرایی شدن درآمد پایه جهانی می تواند:

• فقر مطلق را از جهان ریشه کن کند.
• سطح رفاه را در جهان افزایش دهد.
• استعدادها را شکوفا کند.
• شغل های جدید به وجود آورد.
• سطح امنیت و آرامش را در زندگی به شکل قابل قبولی بالا ببرد.

همچنین به دلیل رشد هوش مصنوعی و از بین رفتن شغل ها درآمد پایه همگانی، سرنوشت همه دولت هاست!

در نقطه مقابل، مخالفان این طرح دلایل زیر را برای مخالفت با این طرح بیان می کنند:

• ایجاد تورم

به باور مخالفان، با دادن این پول بدون هیچ قید و شرطی، تورم به شکلی افسارگسیخته بالا می رود و درنهایت سبب می شود این پول ارزش واقعی خود را از دست بدهد.

• افزایش تنبلی در جامعه

تمایل به بیکاری و انجام ندادن کار یکی از ترس هایی است که مخالفان این طرح با آن مواجه هستند. آن ها فکر می کنند اگر مردم پول کافی برای برطرف کردن گرسنگی و سقفی بالای سرشان داشته باشند، دیگر کار و تلاش نمی کنند و در خانه هایشان می نشینند.

• وجود بسترهای بهتر برای صرف کردن این هزینه

یکی از پیشنهادهای مخالفان طرح درآمد پایه جهانی این است که به جای دادن پول نقد به مردم آن را صرف ارائه خدماتی مانند «بهداشت و تحصیل رایگان»، «ساخت و پیشرفته کردن زیرساخت های کشور» و… کنند.

• افزایش بار مالیاتی روی دوش ثروتمندان جامعه

این طرح سبب می شود ثروتمندها مالیات بیشتری بپردازند؛ درحالی که با بالارفتن ثروتشان یا هیچ مالیاتی نمی پردازند یا مقدار آن بسیار اندک است.

هوش مصنوعی چه ارتباطی با UBI دارد؟

آینده جهان به هوش مصنوعی مرتبط است. در آینده، بسیاری از شغل هایی که اکنون انسان ها انجام می دهند، به ربات ها و هوش مصنوعی سپرده خواهد شد؛ به همین دلیل ما با دگرگونی مفهوم شغل و حتی بیکاری بسیار گسترده در آینده روبه رو هستیم.

این دقیقاً یکی از بزرگ ترین دلایلی است که طرفداران درآمد پایه همگانی از آن برای اثبات مثبت بودن این طرح استفاده می کنند. وقتی دیگر کاری برای انجام دادن وجود نداشته باشد و حتی کلیدی ترین کارها در جهان را هوش مصنوعی انجام دهد، مردم برای زنده ماندن و حتی داشتن رفاه، چاره ای جز استفاده از «UBI» ندارند.

آیا طرح هدفمندکردن یارانه ها هم نوعی طرح درآمد پایه جهانی است؟

در سال های گذشته، مردم ایران با طرحی به نام «هدفمندسازی یارانه ها» آشنا شدند. شاید از خودتان بپرسید آیا این طرح هم نوعی ضعیف و کوچک از طرح درآمد پایه همگانی است؟ در پاسخ باید نگاهی دوباره به شرایط ایجاد این درآمد بیندازیم.

یکی از شروط «UBI» این بود که این درآمد نباید با شرط خاصی به مردم داده شود؛ درحالی که از قبل مشخص شده بود که این درآمد برای پرداخت هزینه آب، برق و گاز است. از سوی دیگر، تمام مردم جامعه یارانه نگرفتند و با راه اندازی موج های مثبت و منفی فرهنگی، بخشی از مردم از دریافت این درآمد صرف نظر کردند. هرچند دولت نیز به شکلی خودکار این درآمد را برای برخی از مردم قطع کرد؛ درنتیجه نمی توان گفت هدفمندسازی یارانه ها نوعی از «UBI» است؛ زیرا هیچ شباهتی به آن ندارد.

یارانه و درآمد پایه جهانی چه تفاوتی با هم دارند؟

یارانه ها با هدف حمایت و کمک به مردم پرداخت می شوند، اما درآمد پایه جهانی، پول نقد را در اختیار مردم می گذارد تا سطح رفاه را در جامعه افزایش دهد.

از سوی دیگر، یارانه گرفتن به این معناست که فرد بدون انجام کار، پولی را دریافت می کند، ولی در درآمد پایه همگانی، از قبل کاری انجام شده و سود ایجادشده از آن بین مردم توزیع می شود. شاید این کار به دلیل پیشرفت و توسعه تکنولوژی بسیار راحت تر از قبل انجام شود و افراد کمتری به شکلی مستقیم با آن مواجه باشند، اما در هر صورت، کاری در حال اجراشدن و سودی در حال تولید است.

تفاوت مهم و بزرگ دیگر میان یارانه ها و درآمد پایه جهانی، موضوع شیوه پرداخت است. یارانه ها به فرد پرداخت نمی شوند و پایه و اساس آن ها خانوار است؛ البته این امکان هم وجود دارد که یک فرد بخواهد به دلایل گوناگون مانند تشکیل خانواده یا برخی مسائل حقوقی یارانه اش را از خانواده اش جدا کند، اما به صورت پیش فرض، ملاک دولت، پرداخت به سرپرست خانوار است.

ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک چین در کدام قسمت از این بازی قرار دارند؟

یکی از مفاهیم جدیدی که در این چند سال گذشته با آن ها آشنا شده ایم و تأثیر عمیق و مستقیمی بر زندگی ما دارند، «ارزهای دیجیتال» و «بلاک چین» هستند؛ البته مدت زمان آشنایی ما به قدمت آن ها ارتباطی ندارد؛ زیرا این مفاهیم پیش از این حرف ها وجود داشتند.

ارزهای دیجیتال و تکنولوژی بلاک چین یکی از نمونه های واقعی و لمس شدنی برای منابع درآمد پایه جهانی به شمار می روند؛ زیرا می توانند بدون انجام کار، سودآوری را برای افراد به ارمغان بیاورند. در این صورت با وجود آنکه کیفیت زندگی افراد افزایش می یابد، چیزی به اسم «کار» آن هم به شکل سنتی آن انجام نمی شود.

سرنوشت UBI در ایران و جهان چه خواهد بود؟

با وجود صحبت های زیادی که درباره درآمد پایه جهانی مطرح می شود، جز یکی دو کشور آن هم به صورت آزمایشی هنوز هیچ کشوری جرئت اجرای کامل این طرح را ندارد. بخشی از این ترس به نگرانی درباره اجرای ناقص آن، واکنش های مردم و حتی اثرات منفی بر نظام دیکتاتوری و سرمایه داری برمی گردد.

در هر صورت، با وجود تمام مقاومت ها چه دولت هایی مانند ایران که خودشان صاحب نفت و شرکت های بزرگ دولتی هستند و چه اقتصاد کشورهایی از جمله آمریکا که این قدرت را به دست شرکت های خصوصی سپرده اند، درنهایت همه با یک حقیقت روبه رو خواهند شد: از بین رفتن مفهوم کار.

همان طور که ورود کامپیوترها شغل های سنتی بسیاری را از میان برد و افراد زیادی را بیکار کرد، هوش مصنوعی و ربات ها هم دیر یا زود این کار را با ما یا نسل بعدی ما می کنند؛ در این صورت، مردمی که دیگر چیزی به اسم کار واقعی ندارند، باید سود خود را از شرکت هایی که کارشان را از آن ها گرفته اند، دریافت کنند.

البته در آن زمان هم مثل اکنون، کارهای تازه ای به وجود می آیند، اما پرداخت درآمد پایه جهانی انجام می شود. دولت های هوشمند به جای آنکه تا لحظه آخر صبر کنند، آزمون و خطاهای خود در اجرای این طرح را از همین دوران آغاز می کنند تا در زمان درست، عملکرد مناسبی داشته باشند.

خلاصه ای از آنچه در این مقاله درباره درآمد پایه جهانی بیان شد:

• این درآمد نوعی پرداخت مستقیم پول از سوی دولت ها به مردم است.
• طرح «UBI» به دنبال رسیدن به اهدافی است؛ مانند: «از بین بردن فقر مطلق»، «افزایش رفاه در جامعه»، «افزایش امنیت در جامعه»، «کاهش ساعت های کاری»، «افزایش سلامت روحی و روانی مردم»، «رشد استعدادها» و «فراهم کردن بستری برای ایجاد شغل های جدید».
• درآمد پایه جهانی به سه صورت «جهانی، ملی یا منطقه ای»، «به عنوان درآمد کامل» یا «به عنوان درآمد مکمل» پرداخت می شود.
• مخالفان این طرح مواردی مانند «افزایش تورم»، «تنبلی مردم»، «وجود بسترهای بهتر برای خرج کردن این پول» و «نگرانی بابت پرداخت مالیات بیشتر توسط ثروتمندان» را از دلایل مخالفت خود با این طرح بیان می کنند.
• اولین بار 123 سال پیش از میلاد «UBI» به عنوان یک طرح وسیع در «روم باستان» اجرا شد.
• نمی توان طرح هدفمندسازی یارانه ها را نوعی درآمد پایه در نظر گرفت؛ زیرا این دو طرح در مواردی مانند «تعیین شرط برای دریافت و پرداخت آن»، «هدف از پرداخت» و حتی «پرداخت آن به صورت واحد خانوار نه فرد» تفاوت های اساسی با هم دارند.
• ایران هم مانند تمام کشورهای دیگر جهان با «پیشرفت تکنولوژی»، «روی کار آمدن ربات ها»، «قدرت گرفتن هوش مصنوعی» و «از بین رفتن کارها» چاره ای جز پرداخت درآمد پایه جهانی ندارد.

اکنون نوبت شماست، آیا با طرح این درآمد موافق هستید و دوست دارید که این طرح هم در ایران به شکلی جدی اجرا شود؟

سوالات متداول