آشنایی با مفهوم استهلاک
استهلاک (Depreciation)، معیار دوام یک دارایی ثابت است و به کاهش کیفیت، کمیت یا ارزشِ مداومِ یک دارایی به صورت همیشگی اشاره دارد. در واقع، با گذشت زمان، از کاراییِ دارایی‌های ثابت که دایمأ در کسب و کار استفاده می‌شود، کاسته خواهد شد. بنابراین، می‌توان Depreciation را نوعی کاهش بها به حساب آورد که حتی در صورت نگهداریِ مناسب کالا و استفاده صحیح از آن، باز هم رخ خواهد داد. برای مثال، شما هر چقدر ملک خود را به درستی نگهداری کنید و تمامی اقدامات لازم را برای نگهداری اصولی از آن انجام دهید، با گذشت زمان، شاهد مستهلک شدن لوله‌های آب، لوازم خانه و … خواهید بود. البته به این نکته توجه کنید که Depreciation به معنی فرسایش و نابودی آن دارایی نیست.
مفهوم Depreciation، موضوعی است که شرکت‌ها در کنار مفاهیم سود و زیان سالیانه، نگاه ویژه‌ای به آن دارند و آن را در دفاتر حسابداری خود ثبت می‌کنند و مورد بررسی قرار می‌دهند و در صورت نیاز به سازمان‌های مختلف ارایه می‌دهند. از جمله این سازمان‌ها، می‌توان به سازمان امور مالیاتی اشاره کرد. شرکت‌ها با ارسال اطلاعات مرتبط با درآمد و هزینه و میزان استهلاک دارایی‌های خود می‌توانند از معافیتهای مالیاتی برخوردار شوند.
براساس تعاریف و کاربرد حسابداری، می‌توان استهلاک دارایی را این‌گونه نیز تعریف نمود:
بهای نهایی دارایی ثابت منهای ارزش اسقاط آن، تقسیم بر مدتی که عمر مفید آن دارایی برآورد می‌شود. البته توجه به این نکته ضروری است که این سرشکن شدن باید به روش معقول و منظم، صورت پذیرد. ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید، زمانی که از دارایی ثابت صحبت میکنیم، منظورمان چیست، بنابراین در ادامه با ما همراه باشید.
تعریف استهلاک در دارایی
دارایی‌های ثابت و یا داریی‌های سرمایه‌ای، که به نوعی سرمایه یک شرکت به حساب می‌آیند، به دارایی‌هایی اطلاق می‌شود که نمی‌توان آن‌ها را در طی یک‌سال مصرف کرد. این دارایی‌ها در ترازنامه‌ها با عناوینی همچون املاک، تجهیزات، ماشین آلات و … ثبت می‌شوند.
به عبارت دیگر، دارایی ثابت (Fixed assets) به املاک، خودرو، تجهیزات و دستگاه‌ها و هر دارایی قابل لمسی می‌گویند که یک واحد اقتصادی از آن برخوردار است و می‌تواند از آن به عنوان راهی برای کسب درآمد استفاده کند.
با توجه به تعریفی که از دارایی‌های ثابت ارایه شده است، قابل حدس است که این مفهوم تا چه میزان در کسب‌وکارها حایز اهمیت خواهد بود و در ارایه گزارش‌های مالی بسیار مؤثر است. به گونه‌ای که اگر یک واحد کسب‌وکاری تصمیم به گرفتن وام داشته باشد، باید لیستی از دارایی‌های ثابت خود به بانک مورد نظر ارایه دهد.
با توجه به نقشی که دارایی‌های ثابت در دفاتر حسابداری شرکت و تأمین مالی آن‌ها ایفا می‌کنند، بنابراین لحاظ کردن و شناخت مفهوم Depreciation که بر دارایی‌های ثابت، وارد می‌شود، بسیار مهم است.
علت لحاظ کردن استهلاک بر دارایی ها چیست؟
زمانی که میزان مستهلک شدن یک دارایی را محاسبه میکنیم، در واقع، هزینه دارایی مورد نظر را بر دوره طول عمر مفیدی که برای آن دارایی تعریف شده است، سرشکن میکنیم. ولی اگر، هزینه کامل دارایی را تنها بر همان سالی که خریداری شده، لحاظ نماییم، هزینه آن سال، به صورت غیرقابل انتظاری افزایش خواهد یافت. این در حالی است که در سال‌های آینده که همچنان از آن دارایی استفاده می‌شود، دیگر هزینه مستهلک شدن لحاظ نمی‌شود.
دلایل مستهلک شدن دارایی ها چیست؟
دارایی‌ها با توجه به ماهیت وجودی خود، به دو دلیل زیر مستهلک می‌شوند:
عوامل فیزیکی
3 علتی که در زیر برمی‌شماریم، دایمأ روی دارایی‌های مشهود اثرگذار خواهند بود و به این ترتیب، از عمر مفید آن دارایی‌ها کاسته می‌شود.
- فرسودگی ناشی از گذشت زمان
- فرسودگی ناشی از استعمال
- پوسیدگی و زنگ‌زدگی
عوامل کاربردی:
- عدم کفایت
- نابابی که موجب تعویض زودرس می‌شود.
منظور از نابابی که منجر به زودرس می‌شود؛ پیشرفت روزافزون تکنولوژی است، که ممکن است موجب کهنه شدن ماشین‌آلات و شیوه کار آن‌ها گردد که در نهایت، موجب کاهش و یا از دست رفتن تقاضا برای آن دارایی خواهد شد.
هزینه استهلاک چیست؟
هزینه فرسودگی (Depreciation Expense)، یکی از معیارهای مهم در شرکت‌ها و کسب و کارها به حساب می‌آید. چرا که تصمیم‌گیران و مدیران ارشد مجموعه‌ها، از طریق اندازه‌گیری میزان مستهلک شدن تجهیزات، می‌توانند بهترین تصمیمات را برای آینده مجموعه و شرکت خود اتخاذ کنند. در واقع، محاسبه Depreciation Expense نشان می‌دهد که چه مقدار از ارزش دارایی موجود یک شرکت، طی یک بازه زمانی مشخص، استفاده شده است.
یکی از منابع درآمدزایی شرکت، استفاده از دارایی‌های مشهود و نامشهود است اما، استفاده از این دارایی‌ها، موجب کاهش کارایی آن‌ها می‌شود که در اصطلاح به آن مستهلک‌شده می‌گویند. به همین دلیل لازم است هزینه مستهلک شدن دارایی‌ها را محاسبه کرده و از درآمدهای شرکت کم کنیم.
به این نکته توجه نمایید که هزینه خرید دارایی جدید به صورت یکجا پرداخت و در حساب‌های مالی ثبت می‌شود ولی نمی‌توان هزینه‌های حاصل از استفاده این دارایی را به صورت یکجا ثبت نمود. چرا که معمولأ هزینه‌های مستهلک شدن، یک هزینه غیرنقدی است و نشان‌دهنده گردش واقعی پول نیست به همین دلیل این هزینه به صورت دوره‌ای محاسبه و در صورت‌های مالی آن دوره وارد می‌شود.
فرسودگی دارایی ها چگونه محاسبه می شوند؟
برای آن که بتوانیم میزان مستهلک شدن دارایی‌ها را محاسبه کنیم، باید با 3 فاکتور مهم زیر آشنا شویم:
- بهای تمام شده واقعی
- برآورد ارزش اسقاط
- برآورد عمر مفید
- بهای تمام شده واقعی
برای محاسبه بهای تمام شده می‌توان از فرمول‌های زیر استفاده کرد:
- بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره
- موجودی کالای پایان دوره = موجودی تعداد کالاهای قابل شمارش در انبار بهای هر کالا
- موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی کالای اول دوره + خرید خالص
- خرید خالص = خرید طی دوره + اضافات خرید – (برگشت از خرید + تخفیفات درصدی خرید + کسورات خرید)
- برآورد ارزش اسقاط
ارزش اسقاط، مبلغی است که با توجه به ارزش بازار و ارزش منصفانه بازار محاسبه می‌شود. ارزش اسقاط حکایت از مبلغی دارد که پیش‌بینی می‌شود در صورت فروش دارایی (مال)، تعویض آن و یا زمانی که از استفاده از آن دارایی منصرف شده‌اید، به دست می‌آید.
ارزش اسقاط به این دلیل که کمک می‌کند تا بتوانیم عمر دارایی خود را برآورد کنیم و بدانیم که تا چه زمانی استفاده از آن سودآور خواهد بود، حایز اهمیت است.
برآورد عمر مفید
عمر مفید، اشاره به حداقل میزانی دارد که انتظار می‌رود، از دارایی به جهت درآمدزایی استفاده شود و منظور از میزان، می‌تواند متناسب با نوع کسب و کار، شامل زمان، تعداد تولید و یا کارکرد، متغیر باشد.
در برآورد عمر مفید دارایی ثابت برای محاسبه Depreciation ، به نکات زیر باید توجه کرد:
1. دارایی توسط مالک فعلی استفاده شود.
2. دارایی را به همان منظوری استفاده کنیم، که هنگام خرید آن مدنظرمان بوده است.
3. برای تعمیر و نگهداشت دارایی در مدت زمان استفاده، خط مشی معین تعیین شود.
معرفی و بررسی روش‌های محاسبه هزینه استهلاک
برای محاسبه هزینه فرسودگی، 3 روش معمول وجود دارد که در هر کسب و کاری و متناسب با دارایی‌های مورد استفاده، می‌توان یکی از آن‌ها را اتخاذ نمود.
1. روش استهلاک خط مستقیم
2. روش استهلاک کاهشی (نزولی)
3. روش استهلاک واحدهای تولیدشده
1) روش استهلاک خط مستقیم
در این روش، هزینه خرید دارایی به صورت یکسان به سال‌های کارکرد آن تخصیص داده می‌شود. استفاده از این روش باعث می‌گردد که مقدار مستهلک شدن به صورت یکسان در طول عمر مفید دارایی تقسیم شود. به همین دلیل این روش، یکی از ساده‌ترین روش‌های محاسبه هزینه استهلاک است.
این روش، به صورت زیر محاسبه می‌شود:
2) روش استهلاک کاهشی
فرض این روش بر این است که کارایی دارایی‌های جدید، بیشتر از کهنه است و بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل، برای سال‌های اول، هزینه فرسودگی بیش‌تری را نسبت به سال‌های بعد لحاظ می‌کند. از این روش، برای محاسبه میزان مستهلک شدن دارایی‌هایی استفاده می‌شود، که بخش عمده‌ای از ارزش خود را در سال‌های اولیه از دست می‌دهند، مانند تجهیزات کامپیوتری.
برای محاسبه هزینه فرسودگی با استفاده از این روش، به 2 شکل زیر می‌توان عمل کرد:
1) روش نزولی با نرخ ثابت
هزینه مستهلک شدن سالانه در این روش به صورت زیر محاسبه می‌شود:
2) روش مانده نزولی با نرخ مضاعف:
تنها تفاوت این روش، با روش نزولی نرخ ثابت، در نرخ ثابتی است که در فرمول بالا ذکر شده است. همان‌طور که از اسم نرخ مضاعف مشخص است، نرخ فرسودگی 2 برابر نرخ ثابت خواهد بود.
3) روش استهلاک واحدهای تولیدشده
همان‌طور که از اسم این روش می‌توان برداشت کرد، مبنای محاسبه، میزان مستهلک شدن تعداد واحدهای تولیدی است و نه زمان اجرای پروژه. این روش، مقدار فعالیتی را لحاظ می‌کند که دارایی واقعأ آن را تجربه کرده است. این روش برای دارایی‌هایی مفید است که به‌شدت تحت تأثیر بازده‌ی فیزیکی باشند.
سخن پایانی
فرسودگی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا بتوانند ارزش دارایی و یا محصولاتی که در طی زمان ارزشمندی خود را از دست داده‌اند را شناسایی کنند و سپس در خریدهای بعدی، آن دارایی را مورد استفاده قرار ندهند و یا کم‌تر استفاده کنند. با رعایت این اصول، می‌توان هزینه‌های شرکت‌ها را کاهش داد و از پتانسیل‌های مجموعه برای طراحی و تولیدات محصول جدید بهره برد.
همچنین امکان برخورداری از معافیتهای مالیاتی و دریافت وام از دولت، برای شرکت‌های تولیدی را فراهم می‌کند.
