بارها توسط افراد مختلف در حوزه های شغلی گوناگون یا در رسانه ها به منظور تحلیل آماری و بیان نتایج تحقیقات، واژه ضریب همبستگی یا اصطلاح لاتین آن Correlation را شنیده ایم. یکی از مهم ترین کاربردهای این مفهوم در بازارهای مالی است، که در این مطلب به بررسی آن و مباحث پیرامونی در حوزه بازار بورس می پردازیم. ضریب همبستگی یک ابزار آماری برای تعیین نوع و درجه رابطه متغیرهای کمی با یکدیگر است. این مفهوم یکی از معیارهای تشخیص میزان همبستگی دو متغیر می باشد. در واقع این ضریب نوع رابطه یعنی مستقیم یا معکوس بودن و شدت رابطه یعنی بازه ۱+ تا ۱- را نشان می دهد. همچنین اگر میان دو متغیر مذکور رابطه ای وجود نداشته باشد، مقدار ضریب همبستگی برابر صفر است.
اصول کاربردی ضریب همبستگی
- ضریب همبستگی مثبت یعنی افزایش یک متغیر با افزایش متغیر دیگر و همچنین کاهش یک متغیر با کاهش متغیر دیگر همراه است.
- ضریب همبستگی منفی یعنی افزایش یک متغیر با کاهش متغیر دیگر و همچنین کاهش آن متغیر با افزایش متغیر دیگر همراه است.
- ضریب همبستگی صفر یعنی افزایش و کاهش دو متغیر مستقل از یکدیگر بوده و هیچ ارتباطی ندارند.
- هرچه مقدار ضریب همبستگی به ۱+ یا ۱- نزدیک تر باشد، همبستگی مثبت یا منفی متغیرها قوی تر است.
ضریب همبستگی در بازار مالی
یکی از مفاهیم اساسی مورد استفاده معامله گران حرفه ای در انواع بازارهای مالی شامل سهام، کالا و ارز (فارکس) است؛ اما در این مطلب از ذکر مبانی آماری و جزئیات محاسباتی پرهیز نموده و تمرکز اصلی ما روی نحوه استفاده از این مفهوم در بازار سهام ایران می باشد. بررسی های آماری ثابت کرده است، که نوسانات دارایی ها در بازارهای مالی نسبت به یکدیگر بدون ارتباط نیستند. حتی در مقیاس بزرگ تر، بازارهای جهانی نیز به یکدیگر وابستگی داشته و کاملاً از یکدیگر تاثیر می پذیرند. مثلاً بارها مشاهده نموده اید، که سقوط قیمت سهام در بازارهای مالی بزرگ جهان به صورت دومینو وار به سایر بازارهای سهام نیز سرایت کرده است. همسبتگی در میان دارایی ها بی دلیل نبوده و معمولاً به دلیل وجود وجوه اشتراک یا تضاد بنیادی میان این نمادها ایجاد می شود. در واقع یکی از مهم ترین مزایای استفاده از مفهوم ضریب همبستگی حین سرمایه گذاری در بازارهای مالی، استفاده از فرصت های بهینه و کاهش خطای تحلیل تا بیشترین حد ممکن است. از طرف دیگر برخی معامله گران عمده نیز از این مفهوم به منظور اتخاذ موقعیت های معاملاتی پوشش ریسک بهره می برند.
ضریب همبستگی در بازار سهام ایران
اگر تجربه فعالیت در بازار بورس و اوراق بهادار تهران را داشته باشید، حتماً تاکنون وجود ضریب همبستگی مثبت نسبتاً بالا در کل بازار را متوجه شده اید. به عبارت دیگر سهام موجود در بازار بورس و فرابورس ایران همبستگی مثبت بالایی نسبت به یکدیگر دارند. برای اثبات این موضوع هم می توان، به نمودار سهام مختلف و شاخص کل در دوره های زمانی متفاوت مراجعه نمود. در واقع رفتار دمینووار بازارهای مالی در بورس تهران به طور کاملاً عینی و ملموس قابل مشاهده است. دلیل این رفتار بازار سهام نیز ناشی از شرایط بازار سرمایه ایران از لحاظ محدودیت تعداد شرکت های پذیرفته شده، کم عمق بودن بازار، تحریم ها و عدم اتصال به بازار جهانی یا رفتار هیجانی توده معامله گران می باشد.
همبستگی با سهام لیدر یا شاخص ساز
در بازار سهام ایران گروه های صنعتی مختلفی داریم. از طرف دیگر تعدادی سهام مربوط به غول های صنعتی و اصطلاحاً شاخص ساز وجود دارند، که از نظر اکثر فعالان بورس تعیین کننده روند بازار بوده و سهام متوسط یا کوچک در بسیاری از موارد تابع روند این نمادها هستند. با بررسی نمودارهای قیمتی بازار بورس موارد متعددی را مشاهده می کنیم، که با ایجاد نوسانات صعودی یا نزولی در سهام نمادهای لیدر بازار شرکت های کوچک تر هم گروه نیز به سرعت تغییر روند داده و با آن ها همسو شده اند. البته مواردی نیز وجود دارند، که به دلیل وقوع اتفاقات خاص درون شرکت یا مؤلفه های بنیادی روند برخی تک سهم ها نسبت به سهم لیدر یا کل بازار متفاوت بوده است.
همبستگی با سهامداران عمده (شرکت های مادر)
از دیگر همبستگی های مهم بازار سهام ایران می توان، به ترکیب سهامداران شرکت ها اشاره نمود. به طور مثال یک شرکت بورسی نظیر هلدینگ های سرمایه گذاری (سایر شرکت ها در راستای تملک یا جایگزین نمودن سهام ارزشمند بورسی) اقدام به خرید سهام سایر شرکت های بورسی از صنایع مختلف نموده و پرتفوی سهام تشکیل داده است. این شرکت ها به عنوان سهامدار در ترکیب سهامداران حضور دارند. در چنین شرایطی اگر در وضعیت بنیادی یا قیمتی سهام خریداری شده تحول مثبتی رخ دهد، طبعاً در ارزش ذاتی نماد شرکت سهامدار عمده نیز تعدیل مثبت ایجاد خواهد شده و یا در صورتی که درصد سهامداری بسیار بالا باشد، نوسانات قیمتی نمادها مشابه بوده و تفاوتی ندارند.
همبستگی بر اساس ترکیب پرتفوی
هبستگی سهام بورسی گاهاً بر اساس وضعیت سبد سرمایه گذاری آن ها ایجاد می شود. اگر گزارشات و صورت های مالی برخی شرکت ها را بررسی کنید، شباهت زیادی در پرتفوی آن ها قابل مشاهده است. حال اگر به نمودار قیمت این نمادها نیز مراجعه کنیم، شباهت معناداری در جزئیات نوسانات قیمتی آن ها وجود دارد. به طور کلی با استفاده از ضریب همبستگی می توانید، فرصت های سرمایه گذاری مناسبی را شکار کنید. مثلاً اگر سایر شروط تحلیل تکنیکال و بنیادی مورد نظر شما برقرار باشند، خرید سهام یک شرکت سرمایه گذاری دارای پرتفوی بورسی مثبت (نمادهای موجود در پرتفوی شرایط بنیادی و قیمتی مثبتی دارند) در قیمت های منفی ارزنده است.
تشکیل پرتفوی با توجه به ضریب همبستگی
موارد مذکور شامل بخشی از روابط و همبستگی هایی است، که در بازار سهام مشاهده شده و حین سرمایه گذاری باید حتماً به این موارد توجه داشت. در واقع برای معامله گری موفق صرفاً نیاز به درک مفاهیم تحلیلی متعدد و پیچیده نداشته و بعضاً با توجه به چنین نکات ساده ای می توان، از ورود به موقعیت های معاملاتی اشتباه با ریسک بالا جلوگیری نمود. به طور مثال اگر چند سهم با همبستگی مثبت بالا خریداری کرده و یکی از سهام اصلی دچار روند نزولی شود، احتمالاً روند قیمتی بقیه سهام موجود در پرتفوی نیز معکوس شده و یک ضرر سنگین چند برابری را متحمل می شوید!
حال در مورد ضریب همبستگی به دو مثال از بازار سهام تهران توجه کنید.
۱- در تاریخ نگارش مطلب (۲۷/۰۶/۱۳۹۹) و بر اساس اطلاعات سایت TSETMC، شرکت سرمایه گذاری خوارزمی مالک ۱/۱ درصد معادل ۱۱۲ میلیون سهم از گروه خودروسازی بهمن است. همان طور که اشاره نمودیم، در صورت وقوع اتفاقات بنیادی مثبت در نماد خبهمن در میزان سودسازی نماد وخارزم نیز متناسب با میزان تملک سهام خبهمن تعدیل مثبت ایجاد می شود. همچنین اگر در پرتفوی بورسی خود نماد وخارزم دارید، دیگر خرید نماد خبهمن چندان منطقی نیست؛ زیرا به صورت غیرمستقیم و از طریق سرمایه گذاری خوارزمی این نماد (خبهمن) را خریداری نموده اید! در واقع اگر اصرار به خرید یک نماد خودرویی دارید، حتی الامکان باید نماد خودرویی دیگری را خریداری کنید، تا قاعده متنوع سازی رعایت شده و از تحمل ریسک چند برابر پرهیز نمایید.
۲- در مثال بعدی به بررسی دو نماد خساپا و وساپا می پردازیم. در ابتدا به ترکیب سهامداران خودروسازی سایپا توجه کنید.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
ترکیب سهامداران شرکت سرمایه گذاری سایپا نیز جالب است!
در نهایت با توجه به ترکیب سهامداران فوق، قطعاً مشاهده این نمودار قیمتی دور از انتظار نیست.
اگر نمودار این دو سهم را در بلندمدت مورد بررسی قرار دهیم، در بسیاری از مواقع حتی در کوچک ترین نوسانات بازار نیز مسیر یکسانی داشته اند. بنابر تفاسیر فوق خرید و سهامداری همزمان این دو شرکت با توجه به همبستگی تقریباً کامل آن ها، از دیدگاه متنوع سازی و مدیریت ریسک اصلاً منطقی نیست.
کلام پایانی
همواره در بخش های پایانی مقالات و حین معرفی تکنیک های مختلف معامله گری به این موضوع تأکید نموده ایم، که هیچ کدام از این ابزار عملکرد قطعی و صد درصدی نداشته و همواره باید با صرف زمان، کسب تجربه و بر اساس تعدادی از روش های تحلیل و معامله گری، استراتژی یا فلسفه معاملاتی خود را به مرور زمان بسازید. مفهوم ضریب همبستگی در بازار سهام نیز از این قاعده مستثنی نبوده و اگر بیشتر در این زمینه جستجو کنید، مطمئناً به میزان تسلط بالاتری رسیده و شاید همبستگی های بیشتری را نیز بیابید.