ایده تشکیل بازار دارایی فکری فرابورس به عنوان یکی از بازارهای جدید فرابورس، به هدف تنوع بخشی ابزارهای مالی در سال ۱۳۹۱ مطرح شد. از این بازار به عنوان “بورس ایده” یاد می شود. این بازار، حلقه واسطه ای برای ارتباط فناوری با تولید و خدمات است. در این فضا، شرایطی جهت استفاده از ظرفیت های علمی مخترعان و مبتکران و تجاری سازی ایده های آن ها فراهم می شود. به عبارتی فرابورس با ایجاد این بازار، حمایت خود را از این قشر اعلام کرده است. بورس ایده می تواند پلی میان علم و صنعت باشد و روزبه روز پله های ترقی و پیشرفت را طی کند. ایده های جدید و جذاب درصورتی که دارای ارزش اقتصادی و قابل دادوستد باشد، در این بازار فرصت ارائه خواهند داشت.
اهداف تشکیل این بازار شامل تسهیل انتقال تکنولوژی، تسهیل قیمت گذاری منطقی اوراق بر پایه یک بازار رقابتی و بهبود شاخص ثبت اختراعات در عرصه بین المللی است. همچنین در پی راه اندازی این بازار، سازوکار ثبت و راه اندازی اختراع ساماندهی می شود و اطلاعات قیمتی و کیفیتی کالا شفاف تر ارائه می گردد. حقوق مالکیت فکری که در غالب کشورها قابلیت طرح و معامله در بازار هستند به شرح زیر است:
- طرح های فناورانه ای که با هدف توسعه محصول یا دانش فنی مطرح می شوند. این طرح ها باید به صورت ماکت یا نمونه اولیه ارائه شوند تا پس از آزمایش و بررسی وارد بازار شوند.
- طرح های نیمه صنعتی که علاوه بر ویژگی های طرح فناورانه باید توجیه فنی و اقتصادی نیز داشته باشند. این امر با ارائه مدارک و مستندات و بررسی توسط کارشناسان صورت می گیرد.
دارایی فکری فرابورس یا بورس ایده
منظور از دارایی فکری آن دسته از تولیدات افراد و سازمان ها است که حاصل خلاقیت ذهنی آن ها بوده و به شکل محصولی منحصربه فرد، با حمایت قانون، برای صاحب خود ارزش ایجاد می کند. این دارایی می تواند در قالب اختراع، برند تجاری، طرح صنعتی، اسرار تجاری و کپی رایت باشد. در ادامه به توضیح هرکدام از قالب های دارایی فکری می پردازیم:
۱- حق ثبت اختراع
حق انحصاری است که در قبال اختراع ثبت شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می شود. اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. به عبارتی قبلاً در صنعت وجود نداشته باشد.
۲- علائم تجاری/برند تجاری
نشانه شاخصی است که معرف کالا یا خدمات معین ایجادشده توسط شخص یا شرکت خاصی است. طبق ماده ۳۱ قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات، به ثبت رسانده باشد. این علامت باید قابل تمایز باشد. همچنین نباید فریبنده و در تعارض با سایر علائم تجاری موجود در بازار باشد. تفاوت اختراع با برند تجاری آن است که اختراع ممکن است پس از مدتی قدیمی شود و از ارزش آن کاسته شود ولی علامت تجاری این خاصیت را دارد که روزبه روز ارزشمندتر شود.
به عنوان مثال: برند مک دونالد
۳- طرح های صنعتی
طرح صنعتی جنبه تزیینی یا زیبایی شناسی کالا را نشان می دهد. طرح می تواند شامل خصوصیات سه بعدی مثل شکل کالا یا خصوصیات دوبعدی مثل الگوها، خطوط و رنگ باشد. طرح هایی که صنعتی و تزئینی هستند ولی تغییری در ظاهر آن ها ایجاد نشده مشمول حمایت قانون نیستند. طرح صنعتی زمانی ثبت می شود که اصیل یا جدید باشد.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
۴- حق انحصاری یا کپی رایت
عبارت از حقوق اعطاشده به پدیدآورندگان آثار و کارهای ادبی و هنری باشد. به عبارتی صاحب آثار چاپ شده ادبی و هنری، صنایع دستی، نمایشنامه و نرم افزارهای رایانه ای دارایی حقوق منحصربه فردی است و کسی حق ندارد آن را بدون ذکر نام اثر جایی کپی و استفاده کند.
۵- سایر موارد بورس ایده
ارقام گیاهی، نوآوری، علائم جغرافیایی، مالکیت صنعتی، تحقیق بنیادی و کاربردی، اختراعات و غیره.
مراحل ورود به بورس ایده
شخصی که قصد دارد، حقوق مادی ناشی از ایده خود را در این بازار ارائه دهد باید به یکی از شرکت های مشاور سرمایه گذاری یا تأمین سرمایه یا کارگزار عضو فرابورس مراجعه کند و مدارکی به شرح زیر ارائه کند:
- اوراقی که ثابت کند مخترع طرح کیست؟
- اوراق شناسایی مالک حقوق مادی ناشی از دارایی فکری (شخص ارائه دهنده ایده می تواند حقیقی یا حقوقی باشد)
- اوراق مربوط به ثبت دارایی فکری نزد مرجع ذیصلاح ثبت کننده
شرکت موردنظر (مشاور سرمایه گذاری/تأمین سرمایه/کارگزار عضو فرابورس) این مدارک را به همراه درخواست تقاضاکننده به فرابورس ارسال می کند. مرحله بعدی احراز هویت مخترع و اختراع وی از مرجع ثبت مربوطه است. همچنین باید تاییدات فنی طرح توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صورت گیرد. همچنین فرد باید طرح کسب و کار نمونه (Business Plan) تهیه و ارائه نمایند. پس از طی کردن این مراحل، کارگزار عضو فرابورس گزارش ها و تاییدیه های لازم را تکمیل و درنهایت موافقت فرابورس با این تقاضا صادر می شود.
سرفصل هایی که برای طرح کسب و کار نمونه لازم است به شرح زیر است:
معرفی دارایی فکری و ابعاد حقوقی و قانونی آن
در این سرفصل، شخص حقیقی/حقوقی باید به تاریخچه شکل گیری دارایی فکری و معرفی صاحب آن بپردازد. همچنین میزان حمایت قانونی و مدت زمان لازم را اعلام کند. درنهایت به کاربردهای دارایی فکری موردنظر بپردازد.
معرفی ابعاد تکنولوژیکی بورس ایده
در این سرفصل، شخص حقیقی/حقوقی صنعت و جایگاه دارایی فکری خود را مشخص می کند. درج مشخصات دارایی فکری و ظرفیت های تولیدی و فنی آن از دیگر ویژگی های این بخش است.
معرفی شرایط بورس ایده
هر محصول تولیدی دارای رقبا و بازار هدف خاص خود است. تعیین مواد اولیه و تأمین کنندگان آن، معرفی بازارهای هدف، ازجمله مواردی است که در این سرفصل مطرح می شود.
معرفی ابعاد مالی و اقتصادی بورس ایده
در مهم ترین سرفصل، شخص حقیقی/حقوقی به قابلیت های طرح جهت تجاری شدن و عایدی های آن می پردازد. نگارش سناریوهای مختلف در اجرای طرح، پیش بینی عملکرد اقتصادی، خلاصه گزارش ارزش گذاری دارایی فکری که توسط شرکت مشاور سرمایه گذاری، تأمین سرمایه یا کارگزار مجاز عضو فرابورس تهیه شده از دیگر مباحث این بخش است.
انواع عرضه اوراق مبتنی بر دارایی فکری در بازار سوم فرابورس
- عرضه اوراق بهادار شرکت های سهامی خاص مبتنی بر دارایی فکری
- عرضه مستقیم و بی واسطه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری
- عرضه حق بهره برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مدت زمان معین
- عرضه حق بهره برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مقدار معین
پس از انتخاب یکی از روش های فوق، درخواست عرضه توسط متقاضی که همان صاحب اثر است به فرابورس ارسال می شود. برای انجام عرضه های فوق چند روش تأمین مالی وجود دارد:
- نوع اول: مشارکت در قالب شرکت سهامی خاص
در این حالت باید شرکت سهامی خاص مطابق با اساس نامه فرابورس توسط شرکت مشاور سرمایه گذاری، تأمین سرمایه یا کارگزار عضو فرابورس نزد مرجع ثبت شرکت ها تأسیس شود. پس از ثبت شرکت موردنظر، مالکیت حق اختراع که قرار است عرضه شود از طریق تنظیم سند در دفاتر اسناد رسمی، به شرکت مربوطه انتقال می یابد. سپس آگهی روزنامه رسمی جهت معرفی اعضای هیئت مدیره منتشر می شود. سند انتقال مالکیت دارایی فکری که قبلاً در دفتر اسناد رسمی تنظیم شد به همراه سایر مدارک موردنظر به فرابورس ارائه شده تا موافقت آن را جلب کنند. درنهایت پس از کسب موافقت فرابورس، فرآیند عرضه صورت می گیرد.
نکته: اگر عرضه کننده مایل باشد، ارزش گذاری دارایی توسط شرکت های مشاور سرمایه گذاری، تأمین سرمایه یا کارگزار عضو فرابورس صورت می گیرد.
- نوع دوم: عرضه مستقیم دارایی فکری
در این حالت درخواست واگذاری و انتقال قطعی دارایی فکری بر اساس دستورالعمل سپرده گذاری و معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در فرابورس ایران و مطابق با دستورالعمل اجرایی فرابورس در این زمینه توسط متقاضی به فرابورس ارائه می شود. این انتقال از طریق بیع یا صلح حق مالی به خریداران جدید انجام می شود.
- نوع سوم: عرضه حق بهره برداری اوراق مبتنی بر دارایی فکری برای زمان معین
در این حالت نیز مثل حالت دوم درخواست متقاضی با این عنوان، بر اساس دستورالعمل های موجود ارسال می شود و انتقال از طریق معاوضه یا صلح انجام می شود.
- نوع چهارم: عرضه حق بهره برداری اوراق مبتنی بر دارایی فکری برای مقدار معین
فرآیند این عرضه نیز همانند نوع سوم صورت می گیرد.
جمع بندی
ایده های خلاقانه، به خودی خود ارزش اقتصادی ندارند. تبدیل ایده ها به محصولات و خدمات نوآورانه می تواند منجر به کسب سود شود. ثبت اختراعات می تواند تحکیم جایگاه شرکت در بازار، بازگشت سریع تر سرمایه گذاری ها، فرصت فروش اختراع، افزایش قدرت چانه زنی کمک شایانی کند. ازجمله مشکلاتی که پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در فرآیند دست یابی به حمایت های مالکیت فکری با آن مواجه هستند می توان به کمبود نیروی انسانی متخصص، بالا بودن هزینه ثبت اختراع و عدم دانش کافی در این زمینه اشاره کرد.