از دیرباز هرگاه به بورس فکر کرده ایم به یاد پول و اوراق بهادار افتاده ایم. ولی در واقع بازار بورس هرگز به این دو محدود نمی شود، کالاهایی مانند محصولات کشاورزی، پتروشیمی، فلزات و مواد معدنی هم جزء غیرقابل انکاری از بازار بورس می باشند. در واقع بازار بورس مبتنی بر کالا مخصوص کالاهایی است که فروش آن ها در بازار عادی پیچیده و سخت است و به بازار منسجم تری نیازمند هستند.
ویژگی های بازار بورس مبتنی بر کالا کدام ها هستند؟
بازار بورس کالا یکی از ابزارهای جدید بازار اقتصادی است که برای تنظیم بازار و غلبه بر کاستی های آن به وجود آمده است. این بازار فواید زیادی برای اقتصاد جامعه و شفافیت هر چه بیشتر در فرآیندهای اقتصادی خرد و کلان دارد. از جمله ی این فواید می توان به این موارد اشاره کرد:
۱- تنظیم قیمت
بازار بورس مبتنی بر کالا می تواند از نوسانات کاذب قیمت در بازار جلوگیری کند، و از خریداران و فروشندگان در برابر این نوسانات محافظت کند. به علاوه بازار بورس مبتنی بر کالا این امکان را به وجود می آورد که نظام قیمت گذاری شفاف بر پایه ی تعادل میان عرضه و تقاضا ایجاد شود.
همچنین قیمت های تعیین شده توسط فروشندگان مدام توسط افراد خبره نظارت می شوند. این بازار امکان ارتباط مستقیم فروشنده و خریدار را فراهم می آورد و از دخالت واسطه های غیرضروری جلوگیری می کند.
۲- کاهش ریسک
بازار بورس مبتنی بر کالا از نظر اقتصادی هم برای خریدار و هم برای فروشنده امنیت بیشتری دارد، اول به این دلیل که خریدار و فروشنده به خاطر معامله ی پایاپای ریسک کمتری را متحمل می شوند، دوم به این دلیل که بازار بورس مبتنی بر کالا می تواند تسهیلات مالی لازم برای خرید و فروش کالا را به طرفین معامله اعطا کند.
۳- ارائه داده های کلان
یکی دیگر از امکاناتی که بازار بورس مبتنی بر کالا ایجاد می کند این است که امکان جمع آوری داده های اقتصادی مورد نیاز برای اتخاذ تصمیمات اقتصادی خرد و کلان را به وجود می آورد. در واقع این بازار اعداد و ارقام کلان مربوط به خرید و فروش های کلی یک کالا یا خدمت را در اختیار کارشناسان و مسئولین می گذارد.
به علاوه، اطلاعاتی که بازار مبتنی بر کالا در اختیار تولیدکننده می گذارد امکان تحلیل و اصلاح آن کالا یا خدمت در جهت بهبود کیفیت و کمیت را برای او به وجود می آورند. نهایتا بازار بورس مبتنی بر کالا اولین قدم برای حرکت به سمت بازار مدرن و جهانی است.
قدمی که با پیشرفت اقتصاد و به کارگیری تکنولوژی روز جهانی در بازار برای هر کشوری یک امر اساسی تلقی می شود.
چه کسانی مسئول پذیرش کالا هستند و این کار چه شرایطی دارد؟
بازار بورس کالای ایران شامل بخش های بازار فیزیکی، بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا و بازار صندوق های سرمایه گذاری می شود. تنها افراد خبره ی دارای مجوز کارگزاری در بازار بورس، امکان فعالیت در این بازار را دارند. بنابراین درخواست پذیرش کالا تنها از طریق این افراد ارائه می شود. این افراد به عنوان مشاور در فرآیند پذیرش و عرضه ی کالا فعالیت می کنند، مدارک مورد نیاز برای پذیرش کالا را می سنجند، و بر رعایت مقررات در فرآیند پذیرش نظارت می کند.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
هیئت پذیرش
افرادی که در هیئت پذیرش هستند وظیفه ی نظارت و ارائه ی مشاوره به خریداران و فروشندگان را به عهده دارند، این افراد از این قرار هستند:
- رئیس هیئت مدیره ی سازمان یا یکی از اعضای هیات مدیره به نمایندگی از او
- رئیس هیئت مدیره ی بورس یا یکی از اعضای هیات مدیره به نمایندگی از او
- یک نفر خبره ی مالی آشنا به صنعت به پیشنهاد هیئت مدیره ی کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و تایید هیئت مدیره ی سازمان
- یک نفر خبره ی مالی آشنا به صنعت، به انتخاب هیئت مدیره ی سازمان
- یک نفر خبره ی مالی آشنا به صنعت، به انتخاب هیئت مدیره بورس
- مدیر عامل بورس، به عنوان دبیر هیئت مدیره و بدون حق رای یا یکی از مدیران بورس به نمایندگی او
فرم های لازم
همان طور که گفتیم، بازار بورس مبتنی بر کالا امکان شفافیت ارایه ی اطلاعات در مورد کالا و خدمات ارائه شده را فراهم می آورد، این اطلاعات در قالب موارد مختلفی به خریدار ارائه می شوند.
برای مثال نشان استاندارد کالا یکی از مواردی است که حتما باید در فرآیند پذیرش کالا ارائه شود. به علاوه ارائه کننده ی کالا باید اطلاعات مربوط به کالا را کاملا در فرم هایی به نام «امیدنامه»، «پرسشنامه» و «فرم شناسه کالا» به خریدار و کارشناس بدهد.
به علاوه ی این اطلاعات کاملا شفاف، تولید کننده تعهد کتبی می دهد که امکان بازدید از تاسیسات و خط تولید خود را برای خریدار فراهم آورد.
مدارک لازم برای کالاهای وارداتی
تمام کالاهایی که در بازار بورس مبتنی بر کالا ارائه می شوند ساخت داخل کشور نیستند. در مورد کالاهایی که از خارج از کشور وارد می شوند، قوانین متفاوتی صدق می کنند.
برگ سبز گمرکی و گواهی بازرسی مبدا یا مقصد و همچنین قبض انبار برای کالاهایی که از گمرکات ترخیص و به انبارهای داخلی حمل شده اند، از جمله مدارکی هستند که هنگام پذیرش کالا باید ارائه دهید.
اگر کالایی که درخواست پذیرش آن را دارید هنوز ترخیص نشده، می توانید به جای این مدارک پرفامای کالای وارداتی و گواهی کیفیت صادرشده توسط تولید کننده به همراه تعهد وارد کننده مبنی بر تحویل کالا بر اساس گواهی کیفیت ارائه شده و همچنین تعهدنامه ی واردکننده مبنی بر ارائه ی مدارک لازم بعد از ترخیص و قبل از تحویل کالا به مشتری را به بازار بورس ارائه کنید.
شرایط پذیرش کالا در بورس مبتنی بر کالا کدام ها هستند؟
شرایط متقاضی
اگر می خواهید کالایی را در بازار بورس مبتنی بر کالا پذیرش کنید باید اول مطمئن شوید سابقه ی خوبی در بازار کالای مورد پذیرش داشته باشید و بتوانید چشم انداز روشنی از ادامه ی فعالیت های خود در همان زمینه به کارشناس مربوطه ارائه دهید.
شرایط کالا
دومین شرط پذیرش کالا این است که میزان عرضه ی کالا را به درستی انتخاب کنید. این میزان باید به اندازه ای باشد که امکان تعیین قیمت کالا به صورت منصفانه برای بازار فراهم شود. به علاوه، کالا نباید از نظر قانونی مشمول محودیت قیمت گذاری و انحصار عرضه و تقاضا باشد. این مسائل به هیئت پذیرش مربوط می شوند و در واقع وظیفه ی این افراد است که حداقل عرضه ی سالیانه و حداقل عرضه در بازار بورس را مشخص کنند.
بعد از ارائه درخواست پذیرش چه اتفاقی می افتد؟
بعد از اینکه درخواست پذیرش کالا به هیئت پذیرش ارائه شد، این هیئت ۳۰ روز وقت دارد آن را بررسی کند. بعد از مهلت ۳۰ روزه این هیئت باید پاسخ تایید یا رد درخواست را به همراه گزارش کاملی از دلایل آن اعلام کند. در صورت رد تقاضا، متقاضی ۱۰ روز وقت دارد اعتراض خود را به دبیرخانه ی سازمان ارائه دهد. در صورتی که اعتراض متقاضی پذیرفته شود هیئت پذیرش مجددا آن را مورد بررسی قرار خواهد داد. در صورت رد اعتراض متقاضی می تواند بعد از گذشت شش ماه با پرداخت هزینه ی پذیرش، درخواست خود را تکرار کند.
در صورت درج و عرضه کالاهای مشابه چه شرایطی وجود دارد؟
اگر کالای مورد نظر شما مورد مشابهی در بازار بورس مبتنی بر کالا دارد، علاوه بر فرم های معمول که در بخش پذیرش کالا شرح داده شد، یک فرم تطابق کالا هم باید پر کنید. مسئول رسیدگی به این گونه درخواست ها کمیته ی عرضه است که شامل یک عضو هیئت مدیره، مدیرعامل بورس و یک نفر خبره ی صنعت به پیشنهاد مدیرعامل بورس و تایید هیئت مدیره ی بورس می شود. این کمیته حداکثر هفت روز کاری مهلت دارد درخواست پذیرش کالای مشابه را بررسی کرده و پاسخ خود را اعلام نمایند. درست مثل درخواست کالا، در این مورد هم شما می توانید به سابقه ی خوب خود در عرضه ی کالا به بازار بورس مبتنی بر کالا تکیه کنید و کالایی که ارائه می کنید نباید مشمول محدودیت های قانونی و قیمت گذاری باشد. به علاوه کالای شما باید تمام استاندارد های ذکرشده در مورد پذیرش کالا را دارا باشد و از تمام قوانین و مشخصات درج کالا پیروی کند. در صورتی که کمیته ی عرضه با درخواست شما موافقت کرد، سازمان بورس امیدنامه ی شما را در اختیار سازمان گذاشته و بعد از آن هم امیدنامه را در وبسایت رسمی سازمان بورس منتشر می کند.
شرایط تعلیق و لغو پذیرش کالا کدام ها هستند؟
در صورتی که تمام یا بخشی از دستورالعمل های پذیرش معاملات کالا در بازار بورس مبتنی بر کالا را رعایت نکنید، بورس می تواند حداقل ۳ ماه و در صورت تایید هیئت پذیرش حداکثر ۶ ماه پذیرش کالای شما را به حالت تعلیق درآورد. برای رفع تعلیق باید تمام مشکلاتی که در کالا یا مدارک مربوط به آن وجود دارد را رفع کنید. در این صورت بورس فورا تعلیق کالای شما را لغو خواهد کرد و گزارش رفع تعلیق را به همراه توضیحات کامل به هیئت پذیرش ارائه خواهد داد. اما اگر متاسفانه بعد از مدت زمان ۶ ماه موفق به رفع مشکلات نشدید، یا به هر دلیلی در این فاصله ی زمانی دچار ورشکستگی شدید، سازمان بورس می تواند پذیرش کالای شما را لغو کند. البته در آن صورت هم ۳۰ روز کاری مهلت دارید مشکل را حل کرده و گزارش آن را به هیئت پذیرش ارائه دهید. در صورت توافق این هیئت، امکان بازپس گیری پذیرش هم برای شما وجود دارد. در صورتی که هیئت پذیرش باز هم درخواست شما را رد کرد، ۱۰ روز کاری فرصت دارید مراتب اعتراض خود را به دبیرخانه ی سازمان اعلام کنید. در صورت رد اعتراض باید به مدت یک سال صبر کنید تا بتوانید با رعایت تمام موازین و شرایط لازم برای پذیرش مجدد کالا ی خود درخواست بدهید.
اوراق بهادار مبتنی بر کالا چیست؟
اوراق بهادار معمولی ارزش ثابتی دارند و این ارزش به ارزش اولیه ی اوراق و نرخ سود آن ها بستگی دارد. اما، اوراق بهادار مبتنی بر کالا اوراق بهاداری هستند که ارزش آن ها رابطه ی مستقیمی با قیمت یک کالای مشخص دارد. وقتی که ارزش کالای مورد نظر بالا یا پایین می شود، بالطبع قیمت اوراق بهادار مبتنی بر آن کالا هم دستخوش تغییراتی می شود. این اوراق بهادار را معمولا شرکت هایی ارائه می کنند که تولیدکنند ه ی آن کالا هستند. برخی از اوراق بهادار مبتنی بر کالای موجود در جهان نفت، طلا و ذغال سنگ هستند. سرمایه گزاران معمولا این اوراق بهادار را در صورتی خریداری می کنند که انتظار داشته باشند قیمت آن کالا در آینده بالا برود.
پذیرش اوراق بهادار مبتنی بر کالا چگونه صورت می گیرد؟
درست مانند کالا، اوراق بهادار مبتنی بر کالا هم توسط هیئت پذیرش در بازار بورس پذیرفته می شوند. برای این کار باید مدارکی را به این هیئت ارائه دهید. در این مدارک در ابتدا باید دارایی پایه را تعریف و استاندارد های مربوط به آن را کاملا شرح دهید. بعد در مورد بازار نقدی دارایی پایه (یا همان کالا) توضیحاتی را ارائه دهید. آمار تولید، مصرف، صادرات و واردات و همچنین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان عمده ی داخلی و خارجی از جمله موارد دیگری هستند که باید در درخواست خود به آن ها بپردازید. اگر قانون خاصی در مورد تولید، مصرف، قیمت گذاری، واردات و یا صادرات دارایی پایه وجود دارد، باید آن را در درخواست خود شرح دهید. یکی دیگر از مواردی که باید در درخواست پذیرش اوراق بهادار مبتنی بر کالا بیاید تاریخچه ی کالا در ۳ سال گذشته است. روند تغییرات قیمت این کالا در طی سه سال گذشته، به علاوه ی دامنه ی نوسانات قیمت روزانه و سقف حجم هر سفارش حتما باید در درخواست شما ذکر شده باشند. ۴۵ روز بعد از اینکه درخواست پذیرش را ارائه دادید، هیئت پذیرش گزارش کاملی مبنی بر پذیرش یا رد این درخواست به شما ارائه می کند. در صورت پذیرش، سازمان بورس ۳ ماه مهلت دارد اوراق بهادار مبتنی بر کالای شما را در فهرست نرخ های رسمی بورس درج کند و امیدنامه ی مربوط به آن را منتشر کند.
حرف آخر
آنچه در این مقاله خواندید شرح بسیار مختصری از دستور العمل پذیرش معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در سازمان بورس ایران بود، و همان طور که مشاهده شد این فرآیند بسیار پیچیده است و چالش های خاص خود را دارد. برای همین قبل از اینکه برای پذیرش کالای خود در این بازار اقدام کنید، باید تحقیقات بیشتری را انجام دهید و حتما با افراد با تجربه و خبره در این زمینه مشورت کنید. شرکت هایی وجود دارند که کار آن ها ارائه ی خدمات مشاوره به افرادی است که می خواهند وارد بازار بورس و معاملات آن شوند، در صورت تمایل می توانید از مشورت این شرکت ها بهره ببرید. به هر حال بدون اطلاع وارد این بازار و فرآیندهای آن شدن می تواند صدمات جدی به شما و کسب و کار شما وارد آورد، پس با چشمان باز و بعد از تحقیق فراوان وارد این حوزه شوید.