بیمه چیست؟
ریشه لغت بیمه را از «بیما» و کلمه ای هندی یا اردو بیان کرده اند. لغت نامه دهخدا آن را واژه ای هندی دانسته و در تعریف آن آمده است:
«ضمانت مخصوصی است از جان یا مال که در تمدن جدید رواج یافته است، به این صورت که برای شخص یا مال ماهانه مبلغی به شرکت بیمه می دهند و در صورت اصابت خطر به جان و یا مال، شرکت مبلغ معینی می پردازد.»
در اصطلاح حقوقی نیز تعریف بیمه از این قرار است:
«عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند که در ازای پرداخت وجه و یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده و یا وجه معینی بپردازد.»
صنعت بیمه به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی از سویی به عنوان یکی از عمده ترین نهادهای اقتصادی مطرح بوده و از طرف دیگر، فعالیت دیگر نهادها را پشتیبانی می کند.
به عبارت دیگر صنعت بیمه با گردآوری حق بیمه های دریافتی، در توسعه اقتصادی دارای نقش مهمی است و از سوی دیگر با ایجاد امنیت و اطمینان برای فعالیت های خدماتی، تولیدی و … در جامعه، روند سازندگی، پیشرفت و ترقی را حاصل می کند.
نقش صنعت بیمه در بازارهای مالی به سه صورت ظاهر می شود:
- ابتدا تاثیری که این صنعت می تواند بر سایر بازارهای مالی اعمال کند که معمولا به صورت یک پشتیبان برای کاهش ریسک سرمایه گذاری به کار می رود.
- دومین نقش آن جمع آوری و تجهیز منابع مالی با استفاده از عملیات بیمه گر است که جهت سرمایه گذاری غیر مستقیم و یا مستقیم به کار می برد.
- در نهایت سرمایه گذار مستقیم صنعت بیمه در فعالیت های اقتصاد کشور، مهم ترین نقش آن محسوب می گردد، شرکت های بیمه وجوه بیمه گذاران را که به صورت ذخایر فن در اختیار دارند به عنوان دارایی سودآور به کار می گیرند و در فعالیت های مناسب اقتصادی سرمایه گذاری می کنند.
تاریخچه بیمه
سابقه فعالیت بیمه در کشور به صورت غیر رسمی بیش از یک قرن است .نخستین بار در سال ۱۲۸۹ خورشیدی دو شرکت بیمه خارجی به تاسیس نمایندگی در ایران اقدام کردند.
اولین قانونی که در ایران در خصوص شرکت های بیمه به تصویب رسید قانون مربوط به ثبت شرکت ها مصوب دوم آذر ۱۳۱۰ است که در ماده ۸ آن شرکت های بیمه اعم از ایرانی و خارجی را تابع نظام نامه ای دانست که از طرف وزارت عدلیه تنظیم شده بود.
تاسیس شرکت سهامی بیمه ایران سال ۱۳۱۴ و تصویب قانون بیمه در اردیبهشت سال ۱۳۱۶ را باید نقطه آغاز تحولات بازار بیمه کشور دانست. با تصویب این قانون حدود ۱۰ شرکت بیمه خارجی شعب و نمایندگی های خود در ایران را ثبت کردند.
در سال ۱۳۲۹ نخستین شرکت بیمه خصوصی ایرانی به نام بیمه شرق تاسیس شد و پس از آن در دهه های بعد تعداد دیگری از شرکت های بیمه خصوصی ایرانی و یا ایرانی خارجی آغاز به فعالیت کردند. نظارت و بیمه گری هم زمان شرکت سهامی بیمه ایران در بازار بیمه موجب شد که سیاست گذاران به دنبال تفکیک تصدی از سیاست گذاری و نظارت در بازار بیمه باشند و با تاسیس بیمه مرکزی تحولات صنعت بیمه شتاب بیشتری گرفت.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
در خرداد سال ۵۰ برای حمایت اتکایی از شرکت های بیمه داخلی، قانون تأسیس بیمه مرکزی به تصویب رسید و بنا بر آن بیمه مرکزی تأسیس شد. در دهه ۸۰ تأسیس شرکت های بیمه رشد قابل توجهی یافت و تا اکنون نزدیک به ۳۰ شرکت بیمه در ایران مشغول فعالیت هستند که هر کدام با توجه به شرایط خود خط مشی و سیاست گذاری های خاص خود را دارند و اهداف مخصوص به خود را در صنعت بیمه کشور دنبال می کنند.
تمامی این شرکت ها با کسب مجوز از بیمه مرکزی تحت نظارت این سازمان فعالیت بیمه ای دارند. شرکت های بیمه از نهادهای مهم در بازار سرمایه اند که از طریق پذیرش ریسک های متنوع و هم چنین تجهیز و تقویت منابع مالی برای سرمایه گذاری در بازار پول و سرمایه، نقش موثری در توسعه اقتصادی کشور دارند.
شرکت های بیمه ای که اکنون در ایران مشغول فعالیت هستند به شرح زیر است:
شرکت های بیمه فعال در بازار سرمایه ایران
- بیمه آرمان
- بیمه آسیا
- بیمه اتکایی ایرانیان
- بیمه البرز
- بیمه پارسیان
- بیمه پاسارگاد
- بیمه تجارت نو
- بیمه خاورمیانه
- بیمه تعاون
- بیمه حافظ
- بیمه دانا
- بیمه دی
- بیمه رازی
- بیمه سامان
- بیمه سرمد
- بیمه سینا
- بیمه کارآفرین
- بیمه کوثر
- بیمه ما
- بیمه معلم
- بیمه ملت
- بیمه میهن
- بیمه اتکایی امین
- بیمه نوین
- بیمه حکمت
سهام شرکت هایی که تا به اینجا از آن ها نام برده شد در بازار سرمایه مورد معامله قرار می گیرند و شرکت هایی که در ادامه ذکر خواهند شد، در هیچ یک از بازارها و تابلوهای بازار سرمایه مود معامله قرار نمی گیرند:
- بیمه آسماری
- بیمه امید
- بیمه ایران
- بیمه ایران معین
- بیمه توسعه
- شرکت بیمه متقابل اطمینان متحد قشم
- موسسه بیمه متقابل کیش
سایر سازمان های بیمه فعال در ایران
- بیمه مرکزی
- پژوهشکده بیمه
- شرکت کمک رسان ایران
- شرکت بیمه آتیه سازان حافظ
- شرکت سرویس بیمه شهر
- سندیکای بیمه گران ایران
- لیست سازمان های بیمه اجتماعی
- بیمه تامین اجتماعی
- بیمه سلامت ایرانیان
- بیمه خدمات درمانی نیروهای مسلح (بیمه ارتش)
انجمن های فعال صنعت بیمه ایران
- کانون سراسری انجمن های صنفی کارفرمایی نمایندگان بیمه ایران
- کانون انجمن های صنفی بیمه آسیا
- انجمن صنفی نمایندگان بیمه آسیا – استان تهران
- انجمن صنفی کارفرمایی شرکت های نمایندگی و خدمات بیمه ای البرز
- انجمن صنفی نمایندگان بیمه البرز
- کانون انجمن های صنفی بیمه البرز
- انجمن صنفی نمایندگان بیمه دانا
- کانون سراسری نمایندگان بیمه پارسیان
- انجمن حرفه ای صنعت بیمه
- انجمن ارزیابان خسارت بیمه ای
- انجمن صنفی کارگزاران رسمی بیمه
نقش شرکت های بیمه در بازار سرمایه
بیمه های بازرگانی در بازارهای مالی سه نقش عمده زیر را به شرح ذیل بر عهده دارند:
الف- پوشش ریسک و خطرات قابل بیمه شدن
در این مرحله شرکت های بیمه گر با صدور بیمه نامه های متعدد از اموال، اشخاص و مسئولیت اشخاص در مقابل حوادث حمایت می نمایند.
ب- جمع آوری و تجهیز منابع مالی
در این مرحله شرکت های بیمه گر با وصول حق بیمه های عمر و پس انداز و همچنین ذخایر فنی بیمه نامه ها به تجهیز منابع مالی اقدام می نمایند.
ج- سرمایه گذاری منابع مالی
در این مرحله شرکت های بیمه گر منابع مالی خود را به منظور تقویت بنیه مالی و حفظ ارزش آن در بازار پول و سرمایه به کار می گیرند و به طرق مختلف به کسب سود می پردازند.
نحوه سرمایه گذاری شرکت های بیمه
شرکت های بیمه وجوه بیمه گذاران را که به صورت ذخایر فنی در اختیار دارند، به عنوان دارایی سودآور به کار می گیرند و در فعالیت های مناسب اقتصادی سرمایه گذاری می کنند. این شرکت ها می توانند به عنوان موسسات مالی، وجوه متراکم شده بیمه گذاران را در موسسات صنعتی یا بازرگانی متعلق به دولت یا بخش خصوصی سرمایه گذاری کنند.
در بازارهای بزرگ، صنعت بیمه در توسعه بازارهای مالی و سرمایه ای و نیز کسب ارز خارجی که موجب بهبود تراز پرداخت ها در شرایط رکود اقتصادی است، مشارکت مستمر و مؤثری ایفا می کنند. بدین ترتیب در شرکت های بیمه آنچه حائز اهمیت است، انتخاب پروژه های سرمایه گذاری است چرا که تصمیم گیری در زمینه سرمایه گذاری در این سازمان ها تابع عوامل پیچیده ای است.
مدیران سرمایه گذاری از یک سو باید هم زمان به سه عامل سوددهی، قابلیت تبدیل یا دستیابی به نقدینگی و اطمینان از اصل سرمایه نظر داشته باشند و از سوی دیگر منابع مالی این شرکت ها از نظر برخورداری از قابلیت استفاده در سرمایه گذاری دارای خصوصیت های ویژه ای است.
علاوه بر این سرمایه گذاری از محل ذخایر فنی با توجه به تعلق این ذخایر به بیمه گذاران و لزوم اعمال نظارت و کنترل بر وضعیت مالی و نقدینگی شرکت های بیمه، تابع مقررات و محدودیت های خاصی است.
سرمایه گذاری شرکت های بیمه باید در جهت ایجاد توازن مالی در شرکت باشد. در عملیات بیمه گری سه عامل سودآوری، تضمین مالی و نقدینگی مطلوب از هدف های اساسی محسوب می شوند ولی از آنجا که نیل به یکی از آن ها باید به هزینه دیگری انجام گیرد، بیمه گران ظاهرا با هدف های متضادی روبرو می شوند.
افزایش نقدینگی سبب کاهش سودآوری می شود و بازده سرمایه گذاری بیشتر نیز متضمن کاهش تضمین های مالی است. لذا شرکت های بیمه برای اتخاذ تصمیم بهینه باید عواملی را در جهت سرمایه گذاری مدنظر قرار دهند و روی آن ها حساس باشند، این عوامل عبارتند از:
ساختار پورتفوی، وضعیت جریان دریافت ها و پرداختی ها، تعدد و میزان خسارت های قابل پرداخت، قوانین حاکم و درآمد حق بیمه، ساختار بازار سرمایه، تاثیر عملیات مالی بین المللی بر بازارهای داخلی، مسائل سیاسی اجتماعی و اقتصادی حاکم بر بازار بیمه و سرمایه.
شرکت های بیمه از سه طریق ذیل در بازار سرمایه تاثیر گذار می باشند:
الف- تأسیس شرکت های سرمایه گذاری جهت حضور فعال در بازار سرمایه اولیه و ثانویه
ب- ایجاد مدیریت سرمایه گذاری به عنوان مدیریت تخصصی فعال در امور سرمایه گذاری ها.
ج- مشارکت در تأسیس شرکت های رتبه بندی و شرکت های تأمین سرمایه
د- مدیریت یا مشارکت در اداره سبد سهام
جهت ایجاد چنین نقشی در بازار سرمایه، شرکت های بیمه نیازمند تامین شرایط لازم می باشند که از آن جمله می توان به توسعه بیمه های عمر و پس انداز به منظور تأمین منابع مالی، بیمه اوراق بهادار به منظور تأمین اعتبار اسناد تعهدی در مقابل ذینفع به شرط عدم ایفای تعهد و در نهایت بیمه نوسانات قیمت سهام، به منظور جبران قسمتی از کاهش بهای سهام تا مبلغ معین و در دوره زمانی مشخص.
به طور کلی منابع قابل سرمایه گذاری بیمه های بازرگانی عبارتند از:
- ذخایر فنی بیمه های غیرزندگی، شامل ذخائر فنی حق بیمه و حق بیمه برگشتی
- ذخایر ریاضی بیمه های زندگی «عمر و پس انداز» که به وجوه ناشی از دریافت حق بیمه جهت ایفای تعهدات بیمه گر در باز پرداخت سرمایه بیمه عمر اتلاق می گردد.
- حقوق صاحبان سهام «سرمایه به اندوخته ها به سایر اندوخته ها»
- سرمایه در گردش «مازاد وجوه از دریافت و پرداخت ها در یک دوره مالی» و
- حق بیمه سال های آتی ، بابت وجوه ناشی از حق بیمه ی بیمه نامه های بلندمدت