اقتصاد ایران و قیمت جهانی نفت
پرواضح است که قیمت جهانی نفت بر شاخص‌های بورس معتبر دنیا تأثیرگذار است. حال این تأثیر بر بورس ایران که درآمد حاصل از فروش نفت نقش پررنگ‌تری در اقتصاد ایران دارد، حائز اهمیت است. در ایران حدود ۷۰% از درآمد دولت صرفاً از محل فروش نفت است و تنها %۳۰ آن از محل مالیات از کسب‌وکارها هست. پس هنگامی‌که قیمت نفت بالا برود، درآمد ارزی دولت زیاد می‌شود و چون اغلب مدیریت خوبی روی این درآمد نمی‌‌شود می‌تواند باعث افزایش پایه پولی و درنتیجه تورم شود که تورم نیز باعث رشد شاخص کل بورس می‌شود.
علت افزایش تورم با افزایش قیمت نفت به‌این‌علت است که با افزایش قیمت نفت، درآمد دولت افزایش می‌یابد. درنتیجه دولت نیز مخارج خود را افزایش می‌دهد. حال اگر قیمت نفت مجدداً افت کند، درآمد دولت کم می‌شود ولی هزینه‌هایش هنوز بالاست. در این شرایط آسان‌ترین راه برای دولت برای جبران کسری بودجه‌اش چاپ پول است که موجب ایجاد تورم می‌شود. اتفاقی که در سال ۹۲ برای ایران افتاد و یا به‌صورت جدی‌تر گریبان گیر دولت ونزوئلا شد. البته اخیراً درآمد مازاد دولت در زمان افزایش قیمت نفت در صندوق ذخیره ارزی ایران پس‌انداز می‌شود تا از این مشکل جلوگیری کند.
نوسانات قیمت جهانی نفت و اثر آن بر صنایع بورس
اما دو صنعت پتروشیمی و پالایشی به علت ماهیتی که دارند تأثیر مستقیمی از قیمت نفت جهانی می‌گیرند. تقریباً %۲۵ ارزش بازار متعلق به صنعت پتروشیمی و همینطور صنعت پالایشی نیز تقریباً %۹ ارزش کل بازار بورس ایران است. قبل از بررسی علت تأثیرپذیری این دو صنعت از قیمت نفت خام در مورد ماهیت این دو صنعت یک توضیح مختصری می‌دهیم:
صنعت پالایشگاهی در بورس
شرکت‌های پالایشی وظیفه تبدیل نفت خام (crude oil) به فرآورده‌های مفیدتر مانند: گاز مایع، نفت سفید، بنزین، گازوئیل، نفت کوره، آسفالت و قیر را دارد. یعنی نفت خام که از منابع استخراج‌شده را خریداری کرده و مواد مذکور را تهیه و می‌فروشد.
صنعت پتروشیمی در بورس
شرکت‌های پتروشیمی محصولات تولیدشده توسط پالایشگاه‌ها را طی فرآیندی به محصولات متفاوت نظیر متانول، پی.وی.سی، کود و سموم شیمیایی و… تبدیل می‌کنند.
اما چرا صنعت پالایشی و پتروشیمی می‌تواند از افزایش قیمت نفت سود ببرد؟
مهم‌ترین عامل برای صنعت پالایشی افزایش سوبسیدی است که از دولت می‌گیرد. زیرا شرکت‌های پالایشی نفت خام را از وزارت نفت به قیمت %۹۵ بازار جهانی می‌خرند. یعنی با %۵ تخفیف می‌خرند پس هرچه قدر قیمت نفت بالاتر رود، مبلغ تخفیف آن‌ها نیز افزایش می‌یابد. در صنعت پتروشیمی نیز برخلاف تصور عموم مردم که باعث گران‌تر شدن مواد اولیه موردنیاز کارخانه می‌شود، افزایش قیمت نفت باعث افزایش قیمت محصولات در خارج از کشور می‌شود و چون خیلی از این شرکت‌ها صادرات محور هستند فروش شرکت نیز افزایش می‌یابد.
چه صنایعی با افزایش قیمت نفت متضرر می‌شوند؟
هر صنعتی که در آن تأمین انرژی از نفت و مشتقات نفتی صورت می‌گیرد، مثل صنعت سیمان، فلزات اساسی و… افزایش قیمت نفت باعث افزایش هزینه‌های شرکت می‌شود. درصورتی‌که برخلاف صنعت پتروشیمی، قیمت محصول نهایی آن‌ها ثابت می‌ماند. در صنعت فولاد نیز چون حدود %۱۵ هزینه‌های آن مربوط به انرژی مصرفی است، اگر قیمت نفت افزایش یابد، هزینه‌های شرکت نیز افزایش می‌یابد.
نویسنده: خشایار بدیعی
