صرافی غیر متمرکز (DEX) چیست؟ ۸ انتخاب کم‌کارمزد و بدون نیاز به احراز هویت

صرافی غیر متمرکز (Decentralized Exchange) که به اختصار DEX نامیده می‌شود، بستری است که امکان خرید و فروش ارزهای دیجیتال را به‌صورت مستقیم (همتا‌به‌همتا) و بدون دخالت هیچ شرکت یا نهاد واسطه‌ای فراهم می‌کند.

مهم‌ترین تفاوت این صرافی‌ها با نمونه‌های متمرکز، حذف کامل فرآیند احراز هویت (KYC) و باقی ماندن کنترل دارایی در کیف پول شخصی کاربر است؛ ویژگی‌هایی که ریسک مسدود شدن حساب برای کاربران ایرانی را به صفر می‌رساند. در این مقاله، ضمن معرفی امن‌ترین و کم‌کارمزدترین صرافی‌های غیرمتمرکز در سال ۲۰۲۵، نحوه معامله در آن‌ها را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.

صرافی غیر متمرکز یا DEX چیست؟

یک صرافی غیر متمرکز (Decentralized Exchange) یک بازار آنلاین برای خرید و فروش ارزهای دیجیتال است که بر روی فناوری بلاکچین ساخته شده و هیچ نهاد مرکزی آن را کنترل نمی‌کند. تصور کنید به جای اینکه پول خود را به یک بانک بسپارید و از طریق سیستم بانکی آن را جابجا کنید، بتوانید مستقیماً و بدون واسطه با شخص دیگری معامله کنید. DEX دقیقاً همین کار را برای ارزهای دیجیتال انجام می‌دهد.

در یک صرافی متمرکز (CEX) مانند کوینکس، شما دارایی‌های خود را به کیف پول صرافی واریز می‌کنید و آن صرافی به عنوان یک امانت‌دار، از دارایی شما نگهداری می‌کند. اما در یک صرافی غیر متمرکز، شما دارایی‌های خود را همیشه در کیف پول شخصی خود (مانند متامسک یا تراست ولت) نگه می‌دارید و فقط برای انجام معامله، به پلتفرم DEX متصل می‌شوید. این یعنی کنترل کلیدهای خصوصی و در نتیجه، کنترل کامل دارایی‌ها همیشه در دستان شماست.

صرافی متمرکز یا غیرمتمرکز؟ تفاوت اصلی در “کلید” است

شاید اصطلاحات فنی کمی گیج‌کننده باشند، اما تفاوت این دو مدل صرافی دقیقاً مثل تفاوت “پول نقد در جیب شما” و “پول در حساب بانکی” است:

• صرافی متمرکز (مثل کوینکس): شبیه حساب بانکی است. راحت است، کارت می‌کشید و اگر رمزتان یاد‌تان رفت، بانک به شما کمک می‌کند. اما در نهایت، پول دست بانک است و اگر اراده کند، می‌تواند حساب را مسدود کند.برای مشاهده لیست صرافی های متمرکز مناسب ایرانی ها می توانید به صفحه بهترین صرافی خارجی ما مراجعه نمایید.

• صرافی غیرمتمرکز (مثل پنکیک‌سواپ): شبیه پول نقد (اسکناس) در گاوصندوق شخصی است. هیچ‌کس در دنیا نمی‌تواند این پول را از شما بگیرد یا آن را مسدود کند. اما مسئولیت حفظ کلید گاوصندوق صددرصد با خودتان است؛ اگر کلید را گم کنید، هیچ راه برگشتی وجود ندارد.

در جدول زیر، این تفاوت‌ها را بدون پیچیدگی بررسی کرده‌ایم تا ببینید کدام‌یک با روحیات شما سازگارتر است:

بیشتر بدانید: دنیای CEX و DEX جزئیات فنی و معماری بسیار متفاوتی دارند که دانستن آن‌ها برای هر تریدری مفید است. اگر می‌خواهید دقیق‌تر بدانید پشت‌پرده این پلتفرم‌ها چه می‌گذرد، پیشنهاد می‌کنیم مقاله تخصصی تفاوت صرافی متمرکز و غیر متمرکز چیست را مطالعه کنید.

صرافی غیرمتمرکز چطور کار می‌کند؟

جادوی صرافی‌های غیرمتمرکز در مدل‌های مختلفی نهفته است که به آن‌ها اجازه می‌دهد بدون نیاز به یک دفتر سفارش مرکزی، معاملات را انجام دهند. دو مدل اصلی و یک مدل ترکیبی در این زمینه وجود دارد:

بازارساز خودکار (AMM): موتور محرک DEX ها

اکثر DEX های محبوب امروزی مانند یونی سواپ و پنکیک سواپ از مدل بازارساز خودکار (Automated Market Maker) استفاده می‌کنند. در این مدل، به جای اینکه خریداران و فروشندگان سفارش‌های خود را در یک لیست ثبت کنند، نقدینگی توسط خود کاربران در قالب “استخرهای نقدینگی” (Liquidity Pools) تامین می‌شود. هر استخر شامل دو یا چند توکن مختلف است و قیمت توکن‌ها بر اساس یک فرمول ریاضی و نسبت آن‌ها در استخر تعیین می‌شود. کاربرانی که نقدینگی تامین می‌کنند، در ازای آن از کارمزد معاملات پاداش می‌گیرند.

دفتر سفارش (Order Book): روشی سنتی در دنیای غیرمتمرکز

این مدل شبیه به بورس‌های سنتی و صرافی‌های متمرکز عمل می‌کند. خریداران و فروشندگان سفارش‌های خرید و فروش خود را با قیمت‌های مشخص در یک دفتر سفارش ثبت می‌کنند و هرگاه سفارشی با قیمت مشابه پیدا شود، معامله انجام می‌گیرد. برخی از DEX ها مانند dYdX (در نسخه‌های قدیمی‌تر) از این مدل استفاده می‌کنند که بیشتر مورد علاقه معامله‌گران حرفه‌ای است. این مدل معمولاً روی بلاکچین‌های سریع‌تر و با کارمزد کمتر پیاده‌سازی می‌شود.

تجمیع‌کننده نقدینگی (Aggregator): بهترین قیمت در یک پلتفرم

تجمیع‌کننده‌ها مانند 1inch خودشان یک صرافی نیستند، بلکه ابزارهایی هوشمند هستند که به چندین DEX مختلف متصل می‌شوند. وقتی شما قصد انجام یک معامله را دارید، این پلتفرم بهترین قیمت و کمترین کارمزد را در میان ده‌ها صرافی غیرمتمرکز جستجو کرده و معامله شما را از بهترین مسیر ممکن انجام می‌دهد. این کار باعث صرفه‌جویی در هزینه و زمان می‌شود.

مزایا و معایب صرافی‌های غیرمتمرکز

مانند هر فناوری دیگری، DEX ها نیز مزایا و معایب خاص خود را دارند:

مزایا:

• کنترل کامل بر دارایی: شما تنها کسی هستید که به کلیدهای خصوصی و دارایی‌هایتان دسترسی دارد.
• حریم خصوصی و عدم نیاز به KYC: برای معامله نیازی به ارائه اطلاعات شخصی و هویتی ندارید.
• دسترسی به توکن‌های جدید: توکن‌های پروژه‌های نوظهور معمولاً ابتدا در DEX ها لیست می‌شوند.
• کاهش ریسک سانسور و تحریم: هیچ دولت یا نهادی نمی‌تواند حساب شما را مسدود کند.

معایب:

• پیچیدگی برای مبتدیان: کار با کیف پول‌های غیرمتمرکز و مفاهیمی مانند Gas Fee می‌تواند برای کاربران جدید چالش‌برانگیز باشد.
• ریسک‌های فنی: احتمال وجود باگ یا آسیب‌پذیری در قراردادهای هوشمند وجود دارد.
• ضرر ناپایدار (Impermanent Loss): ریسکی که تامین‌کنندگان نقدینگی در مدل AMM با آن مواجه هستند.
• کارمزدهای شبکه (Gas Fee): در شبکه‌های شلوغ مانند اتریوم هزینه تراکنش‌ها می‌تواند بسیار بالا باشد.

بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز برای ایرانیان

انتخاب بهترین صرافی غیر متمرکز به نیازهای شما بستگی دارد. در ادامه لیستی از برترین گزینه‌ها برای کاربران ایرانی را بر اساس شبکه، کارمزد، امنیت و وضعیت نیاز به نرم افزار تغییر ip معرفی می‌کنیم.

توصیه مهم: اگرچه DEX ها به احراز هویت نیاز ندارند، اما برخی از آن‌ها برای جلوگیری از مشکلات قانونی، دسترسی کاربران با IP ایران را مسدود می‌کنند. بنابراین، استفاده از یک نرم افزار تغییر ip با IP ثابت و معتبر همیشه توصیه می‌شود.

۱. پنکیک سواپ (PancakeSwap)

• شبکه: BNB Smart Chain (BSC)
• توکن بومی: CAKE
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: استفاده از نرم افزار تغییر ip توصیه می‌شود.
• توضیحات: پنکیک سواپ به دلیل کارمزدهای بسیار پایین و سرعت بالای تراکنش‌ها، محبوب‌ترین DEX در میان کاربران ایرانی است. رابط کاربری ساده و امکانات متنوعی مانند ییلد فارمینگ و لاتاری، آن را به گزینه‌ای جذاب برای مبتدیان و حرفه‌ای‌ها تبدیل کرده است.

۲. یونی سواپ (Uniswap)

• شبکه: Ethereum (و شبکه‌های لایه دوم مانند Arbitrum و Optimism)
• توکن بومی: UNI
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: استفاده از نرم افزار تغییر ip توصیه می‌شود.
• توضیحات: یونی سواپ بزرگترین و معتبرترین صرافی غیرمتمرکز جهان از نظر حجم معاملات و نقدینگی است. اگرچه کارمزدهای شبکه اتریوم بالاست، اما امنیت و تنوع توکن‌ها در یونی سواپ بی‌نظیر است. برای کاهش هزینه‌ها می‌توانید از نسخه‌های آن روی شبکه‌های لایه دوم استفاده کنید.

۳. دی وای دی ایکس (dYdX)

• شبکه: Cosmos (در نسخه v4)
• توکن بومی: DYDX
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: الزامی است.
• توضیحات: dYdX یک صرافی غیرمتمرکز پیشرو برای معاملات اهرم‌دار (Futures) است. این پلتفرم با انتقال به بلاکچین اختصاصی خود در اکوسیستم کازموس، توانسته است سرعت و عملکردی مشابه صرافی‌های متمرکز ارائه دهد. این صرافی برای معامله‌گران حرفه‌ای که به دنبال ابزارهای پیشرفته هستند، ایده‌آل است.

۴. ژوپیتر (Jupiter)

• شبکه: Solana
• توکن بومی: JUP
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: توصیه می‌شود.
• توضیحات: ژوپیتر یک تجمیع‌کننده نقدینگی بر روی شبکه سولانا است که به دلیل سرعت فوق‌العاده و کارمزدهای ناچیز این شبکه، تجربه معاملاتی روانی را ارائه می‌دهد. این پلتفرم بهترین قیمت‌ها را از میان DEX های مختلف سولانا پیدا می‌کند.

۵. وان اینچ (1inch)

• شبکه: پشتیبانی از چندین شبکه (Ethereum, BSC, Polygon, و…)
• توکن بومی: 1INCH
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: الزامی است.
• توضیحات: وان اینچ با جستجو در میان صدها منبع نقدینگی، به شما کمک می‌کند تا توکن‌های خود را با بهترین نرخ ممکن مبادله کنید. این پلتفرم برای معاملاتی با حجم بالا که اسلیپیج اهمیت زیادی دارد، بسیار کارآمد است.

۶. کرو فایننس (Curve Finance)

• شبکه: عمدتاً Ethereum و شبکه‌های دیگر
• توکن بومی: CRV
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: توصیه می‌شود.
• توضیحات: کرو فایننس برای معاملات استیبل‌کوین‌ها (مانند تتر و دای) بهینه‌سازی شده است. این صرافی به دلیل اسلیپیج (لغزش قیمت) بسیار پایین، بهترین گزینه برای تبدیل حجم‌های بالای استیبل‌کوین به یکدیگر است.

۷. سوشی سواپ (SushiSwap)

• شبکه: پشتیبانی از چندین شبکه
• توکن بومی: SUSHI
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: توصیه می‌شود.
• توضیحات: سوشی سواپ به عنوان یک انشعاب (Fork) از یونی سواپ شروع به کار کرد اما با افزودن امکانات جدیدی مانند وام‌دهی و استیکینگ، به یک اکوسیستم کامل دیفای تبدیل شده است.

۸. ریدیوم (Raydium)

• شبکه: Solana
• توکن بومی: RAY
• وضعیت نرم افزار تغییر ip: توصیه می‌شود.
• توضیحات: ریدیوم با ادغام مدل AMM و دفتر سفارش صرافی Serum، یک تجربه معاملاتی ترکیبی و کارآمد را روی شبکه سریع سولانا فراهم می‌کند.

آموزش گام‌به‌گام معامله در صرافی غیرمتمرکز

نحوه کار با صرافی غیر متمرکز بسیار ساده‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد. در چهار مرحله می‌توانید اولین معامله خود را انجام دهید:

1. نصب و راه‌اندازی کیف پول: ابتدا یک کیف پول غیرمتمرکز مانند MetaMask (برای دسکتاپ و مرورگر) یا Trust Wallet (برای موبایل) نصب کنید. حتماً عبارت بازیابی (Seed Phrase) خود را در جایی امن یادداشت کنید.
2. انتقال ارز دیجیتال به کیف پول: مقداری ارز دیجیتال (مانند BNB برای شبکه BSC یا ETH برای شبکه اتریum) از یک صرافی ایرانی خریداری کرده و به آدرس کیف پول شخصی خود منتقل کنید. این ارز برای پرداخت کارمزدهای شبکه (Gas Fee) ضروری است.
3. اتصال کیف پول به صرافی غیرمتمرکز: وارد وب‌سایت DEX مورد نظر (مثلاً pancakeswap.finance) شوید و روی دکمه “Connect Wallet” کلیک کنید. سپس کیف پول خود را انتخاب کرده و اجازه اتصال را بدهید.
4. انجام معامله (Swap): پس از اتصال، به بخش “Swap” یا “Trade” بروید. ارزی که می‌خواهید بفروشید و ارزی که می‌خواهید بخرید را انتخاب کنید. مقدار را وارد کرده و پس از تایید جزئیات، روی دکمه “Swap” کلیک کنید. تراکنش را در کیف پول خود تایید (Confirm) کنید و منتظر بمانید تا معامله روی بلاکچین انجام شود.

ریسک‌های امنیتی و کلاهبرداری‌های رایج در DEXها

امنیت صرافی های غیر متمرکز دو وجه دارد: از یک سو کنترل دارایی دست شماست که امن است، اما از سوی دیگر، شما مسئول حفاظت از آن در برابر خطرات جدید هستید.

• خطر هک قرارداد هوشمند (Smart Contract Exploit): اگر کدنویسی قرارداد هوشمند یک DEX دارای ضعف باشد، هکرها می‌توانند از آن سوءاستفاده کرده و دارایی‌های استخرها را به سرقت ببرند. همیشه از DEX های معتبر و حسابرسی شده استفاده کنید.
• کلاهبرداری راگ پول (Rug Pull): در این نوع کلاهبرداری، توسعه‌دهندگان یک توکن جدید، پس از جمع‌آوری پول سرمایه‌گذاران، ناگهان نقدینگی را از استخر خارج کرده و با پول‌ها ناپدید می‌شوند.
• توکن‌های تقلبی و هانی‌پات (Scam Tokens & Honeypots): هر کسی می‌تواند در یک DEX توکن ایجاد کند. بسیاری از این توکن‌ها بی‌ارزش یا کلاهبرداری هستند. هانی‌پات توکنی است که می‌توانید آن را بخرید اما نمی‌توانید بفروشید.
• ضرر ناپایدار (Impermanent Loss): این یک ریسک مالی برای تامین‌کنندگان نقدینگی است. اگر قیمت توکن‌هایی که در استخر قرار داده‌اید به شدت نوسان کند، ممکن است در نهایت ارزش دارایی شما کمتر از زمانی باشد که آن‌ها را فقط در کیف پول خود نگه می‌داشتید.
• ریسک‌های مربوط به مجوزها (Approval Risks): هنگام تعامل با یک DEX، شما به قرارداد هوشمند آن اجازه دسترسی به توکن‌های خود را می‌دهید. اگر به یک قرارداد مخرب مجوز نامحدود بدهید، ممکن است تمام موجودی آن توکن شما را به سرقت ببرد. به طور منظم مجوزهای خود را در سایت‌هایی مانند Revoke.cash بررسی و لغو کنید.

آیا DEX جایگزین کامل صرافی متمرکز است؟

خیر، حداقل نه در حال حاضر. صرافی‌های غیرمتمرکز و متمرکز هر کدام برای نیازهای متفاوتی طراحی شده‌اند. DEX ها برای کاربرانی که به دنبال حریم خصوصی، کنترل دارایی و دسترسی به توکن‌های جدید هستند، ایده‌آل‌اند. در مقابل، CEX ها به دلیل رابط کاربری ساده‌تر، سرعت بالاتر و امکانات پشتیبانی، برای کاربران مبتدی و معامله‌گران روزانه که به نقدینگی بالا نیاز دارند، مناسب‌تر هستند. بهترین استراتژی، استفاده ترکیبی از هر دو پلتفرم است: از صرافی‌های متمرکز ایرانی برای ورود و خروج ریال و از صرافی‌های غیرمتمرکز برای معاملات اصلی و نگهداری بلندمدت دارایی‌ها استفاده کنید.

برای شروع و استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز، پیشنهاد ما این است که با یک مبلغ کم شروع کنید. پنکیک سواپ به دلیل کارمزد پایین و رابط کاربری ساده، بهترین نقطه شروع برای کاربران ایرانی است. یک کیف پول تراست ولت نصب کنید، مقداری BNB به آن منتقل کنید و اولین معامله خود را با خرید یک توکن معتبر در پنکیک سواپ تجربه کنید. این تجربه عملی، بهترین معلم شما خواهد بود.