پایه پولی

اقتصاد همیشه با موضوع «کمیابی» مواجه نمی شود. برخی مفاهیم و طرح های اقتصادی مانند «درآمد پایه جهانی» در نقطه مقابل کمیابی و نیستی قرار دارند؛ یا حتی می توان گفت به دنبال محو کردنشان از روی زمین هستند. در این قسمت از خانه سرمایه شما را به آشنایی بیشتر با مفهوم «UBI» دعوت می کنیم. اولین کسانی را که از این اصطلاح نام بردند و حتی از آن استفاده کردند، بیان می کنیم، پای گفت وگوی مخالفان و موافقان این طرح می نشینیم و از پنجره کشورمان ایران، آن را برانداز می کنیم؛ پس با ما همراه باشید.

درآمد پایه جهانی (UBI)

این درآمد که به آن «Universal Basic Income» می گویند و عبارت ساده شده آن «UBI» است، نوعی پرداخت پول نقد از سوی حکومت به مردم محسوب می شود که به مردم کمک می کند تا بتوانند هزینه خورد و خوراکشان را پرداخت کرده و راحت تر زندگی کنند.

طرح UBI به دنبال دست یابی به چه اهدافی است؟

• از بین بردن فقر کامل

منظور ما از «فقر کامل» فقری است که در آن فرد نمی تواند هزینه خورد و خوراک خود و خانواده اش را تأمین کند و با گرسنگی، سوءتغذیه و بیماری مواجه می شود؛ از این رو «UBI» به دنبال این است که بشر در جهان با چنین فقری مواجه نشود.

• افزایش رفاه و امنیت در جامعه

بخش قابل توجهی از جرم و جنایت ها به دلیل فقر و کمبود درآمدها به وجود می آیند. درآمد پایه جهانی می تواند همه مردم را به سطحی نسبی از رفاه برساند و امنیت را با کیفیت بهتری در جامعه برقرار کند.

• کاهش ساعات کاری

بسیاری از مردم برای تأمین مالی خانواده خود مجبور می شوند ساعت های بیشتری را کار کنند. یا این ساعت ها را به صورت اضافه کاری در محل کار خودشان پوشش می دهند یا بعد از تمام شدن ساعت کاری به سراغ شغل های دوم و سوم می روند.

این ماجرا می تواند سبب ایجاد «خستگی مفرط»، «فرسودگی»، «افسردگی» و «کاهش امید به زندگی» در افراد یک جامعه شود، ولی وقتی درآمد پایه وجود داشته باشد، دست کم فرد می داند حتی اگر تنها به اندازه ساعت های رسمی کار کند، باز هم می تواند چیزهای ضروری زندگی را برای خانواده خود فراهم کند.

• بازگشت به نیازهای روحی و افزایش کیفیت زندگی

وقتی مردم بدانند خطر فقر مطلق و گرسنگی یا بیماری آن ها را تهدید نمی کند، با خیال راحت تری سراغ کارهایی می روند که با استعداد و علاقه آن ها هم خوانی دارد. این ماجرا به یک جامعه کمک می کند تا در جای درست از استعدادهای ملی خود استفاده کند و در عرصه های مختلف به شکلی عمیق و با صرف هزینه های کمتر به موفقیت های جهانی برسد.

• افزایش ایجاد شغل

با وجود درآمد پایه همگانی، مردم دیگر کارهایی را که دوست ندارند، انجام نمی دهند و برای افزایش سطح رفاه خود به دنبال کارهایی می روند که روح آن ها را هم تغذیه می کند؛ از این رو بسیاری از جایگاه های شغلی که تنه به دلیل وجود «پول» پر شده بودند، خالی می شوند و افرادی علاقه مند آن ها را پر می کنند.

UBI از کجا نشئت می گیرد؟

وقتی درباره اصطلاح درآمد پایه جهانی یا همگانی صحبت می کنیم، در نگاه اول آن قدر دور از ذهن و دست نیافتنی به نظر می آید که فکر می کنیم با یکی از اختراع های عصر جدید و اقتصاد دیجیتالی روبه رو هستیم؛ درحالی که ماجرای درآمد پایه همگانی به چندین دهه قبل از میلاد مسیح برمی گردد!

یکی از قدیمی ترین سیستم های اجراشده از این طرح به دست رومی های باستان در 123 سال قبل از میلاد مسیح، ایجاد شد. آن ها برای نامیدن این سیستم از اصلاح «Cura Annonae» استفاده می کردند؛ ترکیبی از نام یک الهه باستانی به نام «Annonae» و واژه «Cura» به معنای «مراقبت کردن».

چرا درآمد پایه جهانی در روم باستان اجرا شد؟

ماجرا از این قرار بود که در یک بازه زمانی، کشاورزان روم باستان با بدهی های بسیار سنگینی روبه رو شدند؛ به حدی که دیگر نتوانستند به کشت و کار خود ادامه دهند و داشتند از گرسنگی تلف می شدند. در آن زمان، دولت روم باستان طرحی را بیان کرد که با استفاده از منابعشان تمام غلات مورد نیاز کشور را وارد کنند و این کار را تا زمانی که مردم بتوانند دوباره روی پای خودشان بایستند ادامه دهند.

براساس آنچه اسناد تاریخی نشان می دهند، روم در آن هنگام به بیش از 1 میلیون نفر از شهروندانش غلات رایگان می داد. بعد از بهبود اوضاع مردم، این کشور آن غلات رایگان را به نان تبدیل کرد و روزانه به حدود 200 هزار نفر نان رایگان داد. این ماجرا به قانونی در جمهوری روم تبدیل شد که حتی پس از تأسیس «قسطنطنیه» هم ادامه یافت.

درآمد پایه جهانی از ژولیوس سزار تا ایلان ماسک!

ماجرای درآمد پایه همگانی تنها به «Cura Annonae» ختم نمی شود.

• «ژولیوس سزار» 46 سال قبل از میلاد به هر شهروند رومی 100 «دِناری» (denarii) پرداخت می کرد. بعد از ترور او با وجود آنکه مقدار این پرداختی به 75 دِناری کاهش یافت، همچنان تا مدت زیادی ادامه پیدا کرد.
• «تراژان» (Trajan) امپراتور روم از سال 98 تا 117 بعد از میلاد به هر شهروند رومی که درخواست پرداخت چنین پولی را داشت مبلغ 650 دِناری پرداخت می کرد.
• «توماس مور» (Thomas More) در قرن 16 میلادی کتابی نوشت و در آن شهری آرمانی را به تصویر کشید که دولت به طور منظم مبلغی را به شهروندانش پرداخت می کرد.
• در قرن 16 یک محقق اسپانیایی به نام «جووان لوئیس ویوِز» (Juan Luis Vives) به دولت وقت آن زمان پیشنهاد داد که مسئولیت حداقل مخارج معیشتی مردم را بر عهده بگیرد.
• در اوایل قرن بیستم «برتراند راسل» (Bertrand Russell) ارائه درآمد پایه به تمام شهروندان انگلستان را یکی از مسائل ضروری و بایدهای حکومت انگلستان معرفی کرد که باید هر چه زودتر عملیاتی می شد.
• «لیندون بی جانسون» (Lyndon B. Johnson) رئیس جمهور وقت آمریکا، به دنبال ایجاد و تصویب قوانینی برای جلوگیری از گسترش فقر در آمریکا بود. او تلاش می کرد ایده درآمد پایه تضمینی برای هر شهروند آمریکایی را اجرا کند. چند سال بعد از این ماجرا، تلاش هایی برای قانونی کردن «مالیات بر درآمد منفی» هم انجام شد.
• در سال 2016 کشور سوئیس یک همه پرسی برای تصویب قانون درآمد پایه جهانی به راه انداخت که البته مردم این قانون را رد کردند.

در سال های گذشته، تب و تاب حمایت از طرح درآمد پایه همگانی از تمام دوران بیشتر شده است. چهره های برجسته و ثروتمند جهانی مانند «ایلان ماسک»، «مارک زاکربرگ»، «استیون هاوکینگ» و «برنی سندرز» با هدف توزیع ثروت در جهان، از بین بردن دائمی فقر مطلق و افزایش سطح رفاه در جامعه از این طرح حمایت کردند.

پ. ن: «مالیات بر درآمد منفی» به گونه ای از مالیات گفته می شود که به طور برعکس از سمت دولت به شهروندانی پرداخت می شود که نتوانستند سطح درآمد معمولی خودشان را به کف استاندارد و قابل قبول برسانند. هدف از تلاش تصویب این قانون، یکسان سازی حقوق در آمریکا بود.

درآمد پایه جهانی چه ویژگی هایی دارد؟

نمی توان هر نوع پرداخت دولت ها به شهروندانش را نوعی «UBI» در نظر گرفت. این پرداخت باید چند ویژگی داشته باشد تا بتوان آن را نوعی درآمد پایه جهانی در نظر گرفت:

• پرداخت ها باید همگانی باشند.

به این معنا که مبلغ مشخص شده باید به تمام مردم یک کشور بدون توجه به میزان درآمدی که خودشان دارند یا سطح رفاهشان پرداخت شود.

• پرداخت ها باید منظم باشند.

دولت ها برای اجرای این طرح باید آن را ماهیانه یا سالانه به شهروندان خود بپردازند. با این حساب، پرداخت هایی که گاهی صورت می گیرد یا مبلغ مشخصی ندارد، جزء درآمد پایه جهانی نیست.

• پرداخت ها باید بدون قید و شرط باشند.

دولت نباید برای شیوه خرج کردن این پول، شرطی تعیین کرده یا آن را به انجام دادن یک کار مشخص مشروط کند.

• پرداخت ها باید نقدی باشند.

پرداخت به صورت اعتباری هیچ ارتباطی با درآمد پایه جهانی ندارد. دولت باید پول نقد را در اختیار مردم قرار دهد تا آن ها خودشان برای سرنوشت پولی که به آن ها داده شده است، تصمیم بگیرند.

• این پول به فرد پرداخت می شود.

پرداخت این کمک هزینه زندگی نه به خانواده بلکه به افراد انجام می شود؛ البته شرط این پرداخت فردی رسیدن شخص به سن قانونی است.

چند نوع درآمد پایه جهانی وجود دارد؟

با وجود آنکه درآمد پایه همگانی باید بدون «آزمون دارایی» پرداخت شود (بدون توجه به اینکه فرد مورد نظر که شهروند یک کشور است در چه سطحی از درآمد قرار دارد) می توان این درآمد را به سه دسته تقسیم کرد:

1. پرداخت به صورت ملی، جهانی، محلی یا منطقه ای

این مورد بیشتر زمانی به کار می آید که مردم یک بخش یا منطقه از کشور یا جهان به دلایل گوناگون دچار فقر مطلق و حتی قحطی شده باشند. در این صورت، پرداختی ها با مبلغ بیشتر به طور ویژه به مردم آن منطقه یا بخش داده می شود.

2. پرداخت به عنوان درآمد پایه کامل

وقتی یک منطقه یا مردم یک کشور روی خط فقر قرار داشته باشند و درآمد پایه جهانی، آن ها را از این خط فقر دور کند، به آن «درآمد پایه کامل» یا «Full basic income» می گویند.

3. پرداخت به عنوان درآمد مکمل

این مورد در صورتی اتفاق می افتد که اوضاع درآمدی مردم بهتر باشد و آن ها از خط فقر فاصله گرفته باشند؛ در این صورت، درآمد پایه همگانی برای آن ها نوعی مکمل یا کمک کوچک «partial basic income» خواهد بود.

در ذهن موافقان و مخالفان درآمد پایه همگانی چه می گذرد؟

«UBI» هم مانند تمام طرح های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که در جهان مطرح می شوند، مخالفان و موافقان خود را دارد. در ادامه دلایل این دو گروه برای حمایت یا مخالفت با این طرح بیان شده است:

به باور موافقان این طرح، اجرایی شدن درآمد پایه جهانی می تواند:

• فقر مطلق را از جهان ریشه کن کند.
• سطح رفاه را در جهان افزایش دهد.
• استعدادها را شکوفا کند.
• شغل های جدید به وجود آورد.
• سطح امنیت و آرامش را در زندگی به شکل قابل قبولی بالا ببرد.

همچنین به دلیل رشد هوش مصنوعی و از بین رفتن شغل ها درآمد پایه همگانی، سرنوشت همه دولت هاست!

در نقطه مقابل، مخالفان این طرح دلایل زیر را برای مخالفت با این طرح بیان می کنند:

• ایجاد تورم

به باور مخالفان، با دادن این پول بدون هیچ قید و شرطی، تورم به شکلی افسارگسیخته بالا می رود و درنهایت سبب می شود این پول ارزش واقعی خود را از دست بدهد.

• افزایش تنبلی در جامعه

تمایل به بیکاری و انجام ندادن کار یکی از ترس هایی است که مخالفان این طرح با آن مواجه هستند. آن ها فکر می کنند اگر مردم پول کافی برای برطرف کردن گرسنگی و سقفی بالای سرشان داشته باشند، دیگر کار و تلاش نمی کنند و در خانه هایشان می نشینند.

• وجود بسترهای بهتر برای صرف کردن این هزینه

یکی از پیشنهادهای مخالفان طرح درآمد پایه جهانی این است که به جای دادن پول نقد به مردم آن را صرف ارائه خدماتی مانند «بهداشت و تحصیل رایگان»، «ساخت و پیشرفته کردن زیرساخت های کشور» و… کنند.

• افزایش بار مالیاتی روی دوش ثروتمندان جامعه

این طرح سبب می شود ثروتمندها مالیات بیشتری بپردازند؛ درحالی که با بالارفتن ثروتشان یا هیچ مالیاتی نمی پردازند یا مقدار آن بسیار اندک است.

هوش مصنوعی چه ارتباطی با UBI دارد؟

آینده جهان به هوش مصنوعی مرتبط است. در آینده، بسیاری از شغل هایی که اکنون انسان ها انجام می دهند، به ربات ها و هوش مصنوعی سپرده خواهد شد؛ به همین دلیل ما با دگرگونی مفهوم شغل و حتی بیکاری بسیار گسترده در آینده روبه رو هستیم.

این دقیقاً یکی از بزرگ ترین دلایلی است که طرفداران درآمد پایه همگانی از آن برای اثبات مثبت بودن این طرح استفاده می کنند. وقتی دیگر کاری برای انجام دادن وجود نداشته باشد و حتی کلیدی ترین کارها در جهان را هوش مصنوعی انجام دهد، مردم برای زنده ماندن و حتی داشتن رفاه، چاره ای جز استفاده از «UBI» ندارند.

آیا طرح هدفمندکردن یارانه ها هم نوعی طرح درآمد پایه جهانی است؟

در سال های گذشته، مردم ایران با طرحی به نام «هدفمندسازی یارانه ها» آشنا شدند. شاید از خودتان بپرسید آیا این طرح هم نوعی ضعیف و کوچک از طرح درآمد پایه همگانی است؟ در پاسخ باید نگاهی دوباره به شرایط ایجاد این درآمد بیندازیم.

یکی از شروط «UBI» این بود که این درآمد نباید با شرط خاصی به مردم داده شود؛ درحالی که از قبل مشخص شده بود که این درآمد برای پرداخت هزینه آب، برق و گاز است. از سوی دیگر، تمام مردم جامعه یارانه نگرفتند و با راه اندازی موج های مثبت و منفی فرهنگی، بخشی از مردم از دریافت این درآمد صرف نظر کردند. هرچند دولت نیز به شکلی خودکار این درآمد را برای برخی از مردم قطع کرد؛ درنتیجه نمی توان گفت هدفمندسازی یارانه ها نوعی از «UBI» است؛ زیرا هیچ شباهتی به آن ندارد.

یارانه و درآمد پایه جهانی چه تفاوتی با هم دارند؟

یارانه ها با هدف حمایت و کمک به مردم پرداخت می شوند، اما درآمد پایه جهانی، پول نقد را در اختیار مردم می گذارد تا سطح رفاه را در جامعه افزایش دهد.

از سوی دیگر، یارانه گرفتن به این معناست که فرد بدون انجام کار، پولی را دریافت می کند، ولی در درآمد پایه همگانی، از قبل کاری انجام شده و سود ایجادشده از آن بین مردم توزیع می شود. شاید این کار به دلیل پیشرفت و توسعه تکنولوژی بسیار راحت تر از قبل انجام شود و افراد کمتری به شکلی مستقیم با آن مواجه باشند، اما در هر صورت، کاری در حال اجراشدن و سودی در حال تولید است.

تفاوت مهم و بزرگ دیگر میان یارانه ها و درآمد پایه جهانی، موضوع شیوه پرداخت است. یارانه ها به فرد پرداخت نمی شوند و پایه و اساس آن ها خانوار است؛ البته این امکان هم وجود دارد که یک فرد بخواهد به دلایل گوناگون مانند تشکیل خانواده یا برخی مسائل حقوقی یارانه اش را از خانواده اش جدا کند، اما به صورت پیش فرض، ملاک دولت، پرداخت به سرپرست خانوار است.

ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک چین در کدام قسمت از این بازی قرار دارند؟

یکی از مفاهیم جدیدی که در این چند سال گذشته با آن ها آشنا شده ایم و تأثیر عمیق و مستقیمی بر زندگی ما دارند، «ارزهای دیجیتال» و «بلاک چین» هستند؛ البته مدت زمان آشنایی ما به قدمت آن ها ارتباطی ندارد؛ زیرا این مفاهیم پیش از این حرف ها وجود داشتند.

ارزهای دیجیتال و تکنولوژی بلاک چین یکی از نمونه های واقعی و لمس شدنی برای منابع درآمد پایه جهانی به شمار می روند؛ زیرا می توانند بدون انجام کار، سودآوری را برای افراد به ارمغان بیاورند. در این صورت با وجود آنکه کیفیت زندگی افراد افزایش می یابد، چیزی به اسم «کار» آن هم به شکل سنتی آن انجام نمی شود.

سرنوشت UBI در ایران و جهان چه خواهد بود؟

با وجود صحبت های زیادی که درباره درآمد پایه جهانی مطرح می شود، جز یکی دو کشور آن هم به صورت آزمایشی هنوز هیچ کشوری جرئت اجرای کامل این طرح را ندارد. بخشی از این ترس به نگرانی درباره اجرای ناقص آن، واکنش های مردم و حتی اثرات منفی بر نظام دیکتاتوری و سرمایه داری برمی گردد.

در هر صورت، با وجود تمام مقاومت ها چه دولت هایی مانند ایران که خودشان صاحب نفت و شرکت های بزرگ دولتی هستند و چه اقتصاد کشورهایی از جمله آمریکا که این قدرت را به دست شرکت های خصوصی سپرده اند، درنهایت همه با یک حقیقت روبه رو خواهند شد: از بین رفتن مفهوم کار.

همان طور که ورود کامپیوترها شغل های سنتی بسیاری را از میان برد و افراد زیادی را بیکار کرد، هوش مصنوعی و ربات ها هم دیر یا زود این کار را با ما یا نسل بعدی ما می کنند؛ در این صورت، مردمی که دیگر چیزی به اسم کار واقعی ندارند، باید سود خود را از شرکت هایی که کارشان را از آن ها گرفته اند، دریافت کنند.

البته در آن زمان هم مثل اکنون، کارهای تازه ای به وجود می آیند، اما پرداخت درآمد پایه جهانی انجام می شود. دولت های هوشمند به جای آنکه تا لحظه آخر صبر کنند، آزمون و خطاهای خود در اجرای این طرح را از همین دوران آغاز می کنند تا در زمان درست، عملکرد مناسبی داشته باشند.

خلاصه ای از آنچه در این مقاله درباره درآمد پایه جهانی بیان شد:

• این درآمد نوعی پرداخت مستقیم پول از سوی دولت ها به مردم است.
• طرح «UBI» به دنبال رسیدن به اهدافی است؛ مانند: «از بین بردن فقر مطلق»، «افزایش رفاه در جامعه»، «افزایش امنیت در جامعه»، «کاهش ساعت های کاری»، «افزایش سلامت روحی و روانی مردم»، «رشد استعدادها» و «فراهم کردن بستری برای ایجاد شغل های جدید».
• درآمد پایه جهانی به سه صورت «جهانی، ملی یا منطقه ای»، «به عنوان درآمد کامل» یا «به عنوان درآمد مکمل» پرداخت می شود.
• مخالفان این طرح مواردی مانند «افزایش تورم»، «تنبلی مردم»، «وجود بسترهای بهتر برای خرج کردن این پول» و «نگرانی بابت پرداخت مالیات بیشتر توسط ثروتمندان» را از دلایل مخالفت خود با این طرح بیان می کنند.
• اولین بار 123 سال پیش از میلاد «UBI» به عنوان یک طرح وسیع در «روم باستان» اجرا شد.
• نمی توان طرح هدفمندسازی یارانه ها را نوعی درآمد پایه در نظر گرفت؛ زیرا این دو طرح در مواردی مانند «تعیین شرط برای دریافت و پرداخت آن»، «هدف از پرداخت» و حتی «پرداخت آن به صورت واحد خانوار نه فرد» تفاوت های اساسی با هم دارند.
• ایران هم مانند تمام کشورهای دیگر جهان با «پیشرفت تکنولوژی»، «روی کار آمدن ربات ها»، «قدرت گرفتن هوش مصنوعی» و «از بین رفتن کارها» چاره ای جز پرداخت درآمد پایه جهانی ندارد.

اکنون نوبت شماست، آیا با طرح این درآمد موافق هستید و دوست دارید که این طرح هم در ایران به شکلی جدی اجرا شود؟

سوالات متداول

در این مطلب پیش از آنکه به صورت مستقیم به مبحث عرضه پول بپردازیم، مروری بر برخی از مهم ترین بخش هایی خواهیم داشت که در توضیحات آتی نیز استفاده خواهند شد. پایه پولی عبارت است از سپرده های سیستم بانکی نزد بانک مرکزی (TR) به اضافه ی مجموع سکه و اسکناسی که بانک مرکزی انتشار می دهد، اما نزد خود نگهداری نمی کند. این قلم یا در دست مردم است (C) و یا نزد سیستم بانکی (V) نابراین معادل های به صورت زیر را خواهیم داشت:

سویی دیگر کل سپرده های سیستم بانکی نزد بانک مرکزی، یا به صورت ذخایر قانونی سیستم بانکی (RR) است یا مازاد بر آنکه ذخایر اضافی (ER) هستند. لذا اگر این دو مقدار را در معادله بالا جایگذاری کنیم، به معادله های زیر خواهیم رسید:

?? اگر D حجم سپرده های دیداری مردم نزد سیستم بانکی باشد و ??^?  مقدار ذخایر قانونی سیستم بانکی نزد بانک مرکزی، نسبت r به شرح زیر تعریف خواهد شد:

نسبت نشان دهنده ی نسبت ذخایر قانونی برای سپرده های دیداری مردم نزد سیستم بانکی است، بدین معنی که چند درصد از حجم سپرده های دیداری مردم نزد سیستم بانکی را مقدار ذخایر قانونی سیستم بانکی نزد بانک مرکزی تشکیل می دهد. به همین  صورت، ذخایر قانونی برای سپرده های مدت دار را خواهیم داشت، نسبت ذخایر قانونی برای سپرده های مدت دار نزد سیستم بانکی (B) با در نظر گرفتن توضیحاتی همچون بخش قبل به شرح کسر زیر خواهد بود:

صورت نشان دهنده ی مقدار ذخایر قانونی سیستم بانکی نزد بانک مرکزی درازای سپرده های مدت دار و پس انداز و مخرج مبلغ کل سپرده های مدت دار و پس انداز مردم نزد سیستم بانکی است. مقادیر r و B توسط قانون معین شده و بانک مرکزی می تواند برای اعمال سیاست های پولی خود این نسبت ها را کنترل نماید. لذا با در نظر گرفتن توضیحات قبلی، کل ذخایر قانونی نزد سیستم بانکی در دودسته کلی ذخایر قانونی سپرده های دیداری و ذخایر قانونی سپرده های مدت دار دیده خواهد شد.RR=??^? + ??^?. در ادامه جهت استخراج رابطه اساسی عرضه پول نیاز به بررسی و شرح چهار بخش مهم خواهیم داشت:

• حجم پایه پولی مطلوب
• نسبت مطلوب سپرده های مدت دار به دیداری
• نسبت مطلوب وجوه نقد در دست مردم به سپرده های دیداری
• نسبت مطلوب مجموع ذخایر اضافی و نقد در دست بانک ها به سپرده های دیداری

بخش اول: حجم پایه پولی مطلوب (^∗B)

^∗? برابر با آن مقداری از پایه پولی است که بانک مرکزی تمایل به حفظ آن دارد. این مقدار تابعی از متغیرهای حقیقی اقتصاد مانند تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم و نرخ بیکاری و… است، درواقع میزان یا رشد مطلوب این متغیرها از اهداف سیاست های پولی به شمار می آید. هرگاه مقدار محقق شده پایه پولی (B) کمتر از مقدار مطلوب آن باشد، بانک مرکزی پایه پولی را افزایش می دهد تا دوباره با مقدار مطلوب آن برابر گردد و برعکس، لذا در حالت تعادلی و ایده آل ^∗B=? خواهد بود.

بخش دوم: نسبت مطلوب سپرده های مدت دار به دیداری (^∗n)

این نسبت بستگی به تصمیم گیری مردم در مورد نگهداری حجم سپرده های پس انداز و مدت دار و نیز سپرده های دیداری در سیستم بانکی دارد تابع عواملی همچون نرخ بهره بازار، نرخ بهره سپرده های مدت دار و درآمد واقعی مردم است. هراندازه نرخ بهره بازار بالاتر باشد این نسبت کمتر خواهد بود چراکه مردم تمایل کمتری به نگهداری پول خود به صورت سپرده های مدت دار خواهند داشت و برعکس، هراندازه نرخ بهره سپرده های مدت دار بالاتر باشد، مردم تمایل بیشتری خواهند داشت تا پول خود را به صورت سپرده های مدت دار نگهداری کنند. در حالت تعادل، نسبت مطلوب یعنی ^∗? با n  یا همان مقادیر واقعی نسبت سپرده های مدت دار به دیداری برابر خواهد بود. این نسبت به صورت زیر نشان داده می شود:

بخش سوم: نسبت مطلوب وجوه نقد در دست مردم به سپرده های دیداری (^∗s)

این نسبت بستگی به تصمیم گیری مردم در مورد نگهداری حجم اسکناس و مسکوک و سپرده های دیداری در سیستم بانکی دارد و تابع عوامل مانند اطمینان یا عدم اطمینان مردم به سیستم بانکی، سهم آن نوع از فعالیت های اقتصادی که وجوه نقد بیشتری احتیاج دارند، تولید ناخالص ملی، میزان پیشرفت سیستم بانکی و رواج کارت های اعتباری است. هر چه اعتماد مردم به سیستم بانکی بیشتر و یا سیستم بانکی پیشرفته تر وکارت اعتباری رواج بیشتری داشته باشد و یا سهم فعالیت های اقتصادی که نقدینه ی بیشتری احتیاج دارند از تولید ناخالص ملی کمتر باشد، این نسبت کمتر خواهد بود و برعکس. این نسبت به صورت زیر نشان داده می شود:

بخش چهارم: نسبت مطلوب مجموع ذخایر اضافی و نقد در دست بانک ها به سپرده های دیداری

این نسبت که صورت آن نمایانگر وجوه آماده به وام می باشد بستگی به تصمیم گیری بانک ها در مورد نگهداری حجم ذخایر اضافی و وجوه نقد در صندوقشان نسبت به حجم سپرده های دیداری در سیستم بانکی دارد و تابع عواملی مانند نرخ بهره بازار ، نرخ تنزیل مجدد و وام های بانک مرکزی به سیستم بانکی و دوره های اقتصادی است. هراندازه نرخ بهره بازار بالاتر، یا نرخ تنزیل مجدد کوچک تر باشد و یا در دوران رونق اقتصادی باشیم، سیستم بانکی تمایل خواهد داشت که وجوه آماده برای وام (? + ??) کمتری نگه دارد. این نسبت به صورت زیر نشان داده می شود:

در چهار بخش توضیح داده شده تا به اینجا ،B متغیر رفتاری است که تابع تصمیم گیری بانک مرکزی است.  e متغیر رفتاری است که تابع تصمیم گیری سیستم بانکی است. n و s نیز هردو متغیر رفتاری اند که به تصمیم گیری مردم وابسته اند. برای به دست آوردن رابطه اساسی عرضه پول فرض می شود تمامی چهارمتغیر شرح داده شده که حالات مطلوب آن ها با علامت * مشخص شدند، در حالت تعادل به سرم ببرند یعنی مقدار مطلوب و واقعی آن ها باهم برابر است.

فرمول اساسی عرضه پول

در ادامه چگونگی رسیدن به فرمول اساسی عرضه پول را طی ۸ مرحله بررسی خواهیم کرد:

۱- در ابتدای این مطلب اشاره شد که:

۲-همچنین از آنجایی که:

۳- با جایگذاری و در نظر گرفتن روابط ریاضی شرح داده شده در چهار بخش بالا به شرح زیر:

 

• برگرفته از نسبت مطلوب وجوه نقد در دست مردم به سپرده های دیداری:

• برگرفته از نسبت مطلوب مجموع ذخایر اضافی و نقد در دست بانک ها به سپرده های دیداری:

• نسبت ذخایر قانونی برای سپرده های دیداری:

• برگرفته از نسبت مطلوب سپرده های مدت دار به دیداری:

۴- میتوان طی جایگ ذاری روابط بالا در فرمول زیر داشت:

 

۵- لذا اگر از D فاکتور گرفته شود با معادلهای به شرخ زیر روبرو خواهیم بود: (۱)

درواقع این معادله رابطه ی بین حجم سپرده های دیداری (D) و پایه پولی (B) را نشان میدهد.

۶- از آن جایی که عرضه پول را میتوان به صورت مجموع سپردههای دیداری (D)و وجوه نقددر دست مردم(C)نیز نوشت، خواهیم داشت:

۷- پیش از این دیدیم که ?=?.?لذا با جایگذاری آن در رابطه بالا، خواهیم داشت: (۲)

۸- در انتها با در نظر گرفتن دو رابطه (۱) و (۲)خواهیم داشت(در عبارت دوم (۲)، به جای Dفرمول شماره (۱) را جایگذاری می کنیم)

این رابطه نشان دهنده ی رابطه اساسی عرضه پول می باشد .ضریب B در رابطه ی بالا، نشان می دهد که به ازای هر واحد از پایه پولی عرضه پول به چه میزان افزایش می یابد. کنترل عرضه پول، به کنترل B باضریب آن (عبارت داخل پرانترکه اجزای آن پیش از این به طور کامل، شرح داده شدند) بستگی دارد. لذا با در نظر گرفتن اجزای تشکیل دهنده ی معادله ی اساسی عرضه پول، می توان، پنج نهاد زیر را در این زمینه موثر دانست:

1. بانک مرکزی
2. سیستم بانکی
3. مردم
4. دولت
5. بخش خارجی

پایه پولی که به آن «پول پرقدرت» نیز گفته می شود در واقع همان پول های – سکه، اسکناس یا اعتبار – منتشر شده از سوی بانک مرکزی هستند. شاید این پرسش برایتان پیش بیاید که چرا به این پول ها، پول پرقدرت می گویند؟ پول پرقدرت، عبارت است از پولی که مستقیما توسط بانک مرکزی به وجود می آید و شامل موارد ترازنامه بانک مرکزی می شود. به بیانی ساده، پول پرقدرت برابر است با جمع اسکناس و مسکوک – مسکوک یعنی پول فلزی یا همان سکه – به علاوه سپرده های بانکی نزد بانک مرکزی. در واقع پایه پولی، منبعی است که توسط بانک مرکزی منتشر شده و در چرخه اقتصاد در اختیار بانک های تجاری قرار می گیرد؛ به گونه ای که بانک ها می توانند با استفاده از این منابع و از طریق خلق پول بانکی به گسترش حجم پول بپردازند. پایه پولی از دو طریق منابع و مصارف، تعریف و محاسبه می شود که در این مقاله به بررسی هر یک از این دو بخش خواهیم پرداخت.

طلا، اولین منبع پایه پولی

اولین منبع پایه پولی، ذخیره طلا است. روشن است که بانک مرکزی معدن طلا ندارد، بنابراین وقتی در ترازنامه آن معادل یک مبلغ ریالی ذخایر طلا مثبت می شود، مفهوم آن این است که بانک مرکزی به عنوان تنظیم کننده جریان پول کشور، در ازای دریافت این مقدار طلا، معادل ریالی آن پول را به صاحبان طلا داده است. بنابراین معادل این مقدار واحد پولی، پول به بیرون از بانک مرکزی انتشار یافته و پایه پولی زیاد شده است.

دارایی های خارجی، دومین منبع پایه پولی

دومین منبع پایه پولی، خالص دارایی های خارجی بانک مرکزی است. وقتی ارزهای خارجی برای تبدیل شدن به معادل ریالی آنها به بانک مرکزی منتقل می شوند، معادل ریالی آن پول از بانک مرکزی خارج می شود؛ یعنی پول پرقدرت از بانک مرکزی نشر پیدا می کند. در حقیقت بانک مرکزی ارز می گیرد و ریال تحویل می دهد. بانک مرکزی می تواند با تغییر در خالص دارایی های خارجی خود در بازار ارز دخالت کند.

سومین منبع پایه پولی، دارایی ترازنامه

خالص دارایی های ترازنامه بانک مرکزی، سومین منبع پایه پولی است. در حقیقت، خالص دارایی ترازنامه، میزان خالص بدهی دولت به بانک مرکزی است. در کشورهایی که بانک مرکزی استقلال ندارد یا نظام مالیاتی بسیار ضعیف است، دولت برای تامین کسری بودجه خود از بانک مرکزی قرض می گیرد و کسری خود را پولی می کند. اما در کشورهایی که بانک مرکزی استقلال دارد، این بانک برای تنظیمات مناسب پول و نقدینگی، اوراق قرضه دولتی که در دست مردم  هستند را خریداری کرده یا می فروشد.

می توان این طور نتیجه گرفت که تغییر در مانده بدهی دولت به بانک مرکزی، انعکاس دهنده تنظیمات مناسب پولی توسط این بانک است. مثلا اگر بانک مرکزی تشخیص دهد که برای تامین کارایی پولی معاملات باید حجم پول در جریان، افزایش یابد از طریق خرید اوراق قرضه دولتی که قبلا به مردم فروخته شده بودند این کار را انجام می دهد. به همین ترتیب اگر تشخیص دهد که پول در جریان، باید کاهش یابد مقداری از اوراق قرضه دولتی خود را می فروشد و در ازای آن از مردم پول می گیرد. این پول که از بیرون وارد بانک مرکزی می شود همانند کاهش پایه پولی عمل می کند.

منبع چهارم پایه پولی، بانک های بدهکار

چهارمین منبع دارایی های بانک مرکزی، مانده بدهی بانک ها به این بانک است. بانک مرکزی به سیستم بانکی وام می دهد. در صورتی که نیاز بخش خصوصی به وام زیاد باشد و نرخ بهره بازار، بیشتر از نرخ تنزیل از بانک مرکزی باشد، در نهایت بانک ها درخواست وام خود را به بانک مرکزی تقدیم می کنند. پول وام گرفته شده از بانک مرکزی برای بخش خصوصی، همان پول پر قدرت است که می تواند به وسیله خلق اعتبار به چند برابر تبدیل شود.

نکته: تنزیل چیست؟
تنزیل که بیشتر به آن «نرخ تنزیل» نیز گفته می شود، یک روش است که از آن برای به روز نگه داشتن ارزش پولی که در آینده قرار است به کسی یا سازمانی داده شود، استفاده می کنند. چیزی شبیه به این ضرب المثل که نقد امروز بِه از نسیه فردا است.

خالص دارایی ها، پنجمین و آخرین منبع پایه پولی

پنجمین منبع مربوط به خالص سایر دارایی های بانک مرکزی است که با کسر سایر بدهی ها، ودیعه ثبت سفارش کالاهای بخش غیر دولتی، پیش پرداخت اعتبارات اسنادی بخش دولتی و حساب سرمایه از سایر دارایی ها به دست می آید. در نظام پولی، عرضه پول، فرآیند پیچیده ای است و برآیند رفتارهای متقابل چهار گروه از عامل های مؤثر بر آن، شامل بانک مرکزی، بانک های تجاری و تخصصی، سپرده گذاران و دریافت کنندگان وام می شوند. در همه اقتصادهایی که استقلال نسبی سیاست های پولی از سیاست های مالی پذیرفته شده است، کنترل بانک مرکزی بر پایه پولی، اهرم اصلی مقامات پولی کشور برای تأثیرگذاری بر اقتصاد، حفظ ارزش پول ملی و حفظ ثبات اقتصادی داخلی و خارجی است.

منظور از پایه پولی بر حسب مصارف چیست؟

پول پایه (B) عبارت است از میزان اسکناس و مسکوک در جریان؛ یعنی آن قسمت از اسکناس و مسکوکی که در صندوق بانک مرکزی موجود نیست (N – C1) به اضافه کل ذخایر سیستم بانکی نزد بانک مرکزی (TR) که شامل ذخایر قانونی یا ذخایر اضافی می شوند. یعنی:

B = (N – C1) + TR

لازم به یادآوری است که موجودی سکه و اسکناس (C1)، دومین قلم از دارایی ترازنامه بانک مرکزی است و منظور از آن مقدار سکه و اسکناسی است که بانک مرکزی در صندوق خود برای فعالیت های جاری اش نگهداری می کند. اسکناس و مسکوک (N) نیز نخستین قلم بدهی ترازنامه به شمار می روند. دومین قلم از بدهی های ترازنامه بانک مرکزی نیز همان ذخایر سیستم بانکی هستند که با نماد (Total Reserves) TR نشان داده می شوند.

در رابطه با دو بخش اصلی معادله بالا باید گفت:

• اگر بانک مرکزی در میان اقلام ترازنامه خود فعالیتی انجام دهد که منجر به افزایش در (N – C1) گردد به طور مستقیم، سکه و اسکناس بیشتری انتشار پیدا کرده و عرضه پول افزایش می یابد یا برعکس.
• از سوی دیگر، اگر بانک مرکزی از میان اقلام ترازنامه خود، فعالیتی انجام دهد که منجر به افزایش در (TR) گردد، ذخایر اضافی سیستم بانکی افزایش و قدرت وام، اعتبار دهی و در نتیجه خلق سپرده های جاری برای سیستم بانکی افزایش پیدا می کند. در نتیجه، عرضه پول نیز افزایش می یابد.

این دو قلم از بدهی ترازنامه بانک مرکزی که دارای چنین نقش ویژه ای هستند، پایه پولی نام دارند. بنابراین هر یک ریال پایه پولی یا خود ذخایری است (TR) که چندین ریال حساب سپرده دیداری – یعنی پول- ایجاد کرده یا اینکه خودش به طور مستقیم به عنوان وسیله مبادله قرار گرفته است (N – C1). البته این قسمت از پایه پولی نیز به طور بالقوه می تواند چندین ریال حساب سپرده دیداری یا پول ایجاد کند. به همین دلیل است که به آن «پول پر قدرت» نیز گفته می شود.

پایه پولی بر حسب منابع

پول پرقدرت نمی تواند تغییر کند مگر آن که حداقل یکی از اقلام دارایی یا بدهی در ترازنامه بانک مرکزی تغییر کند. به کلیه اقلام دارایی و بدهی ترازنامه بانک مرکزی بجز سکه و اسکناس در جریان (N – C1) و ذخایز سیستم بانکی (TR) « منابع پایه پولی» گفته می شود. بنابراین منابع آن عبارتند از:

دارایی ها:

B = FA +GS + D&A +OA

بدهی ها:

(CAP + OL) – GD – FL –

FA: معادل «Foreign Assets» و نشان دهنده دارایی های خارجی و از اقلام دارایی های ترازنامه بانک مرکزی است.

GS: معادل «Government Securities» و نشان دهنده بدهی بخش دولتی یا نگهداری اوراق بهادار دولتی و از اقلام دارایی های ترازنامه بانک مرکزی است.

D & A: معادل «Discount and Advances» و نشان دهنده بدهی بانک ها یا وام به سیستم بانکی و از اقلام دارایی های ترازنامه بانک مرکزی است که معادل ذخایر ناشی از وام سیستم بانکی یا (BR (Barrowed Reserves است.

OA: معادل «Other Assets» و به معنی سایر دارایی های ترازنامه بانک مرکزی است.

GD: معادل «Government Deposits» و نشان دهنده سپرده های دولت نزد بانک مرکزی بوده و از اقلام بدهی ترازنامه است.

CAP: معادل حساب سرمایه «Capital Account» پنجمین قلم از بدهی ترازنامه بانک مرکزی است. این حساب، ارزش کل سهام بانک مرکزی را نشان می دهد.

FL: معادل «Foreign Liabilities» و نشان دهنده بدهی های ارزی است.

OL: نیز نشان دهنده سایر بدهی ها است.

هر تغییری در مصارف پایه پولی به ناچار از محل منابع پایه پولی (B) تامین می گردد. در ترازنامه بانک مرکزی، شرط تغییر در قلم اسکناس و مسکوک یا سپرده های سیستم بانکی در بانک مرکزی این است که یکی از اقلام دارایی یا بدهی تغییر کند. یعنی هرگونه تغییر در مصارف (B) از طریق تغییر در منابع (B) ایجاد می گردد.

 به طور مثال:

• اگر بانک مرکزی بخواهد اسکناس و مسکوک در دست مردم را افزایش دهد از روش های مختلفی برای این کار استفاده می کند. یکی از روش های بانک مرکزی این است که دولت ارز ناشی از صادرات نفت را به بانک مرکزی می دهد و در مقابل از بانک مرکزی، معادل ریالی آن را می گیرد. در این حالت هردو اقلام FA و (N – C1) در ترازنامه بانک مرکزی افزایش می یابند.
• راه دیگر این است که دولت از بانک مرکزی وام بگیرد یا به بانک مرکزی اوراق قرضه بفروشد که در این صورت GS و (N – C1) افزایش پیدا می کنند.
• روش دیگر این است که بخش دولتی مقداری از سپرده های خود نزد بانک مرکزی را جهت پرداخت حقوق کم کند که در این صورت (N – C1) افزایش و GD کاهش می یابد.
• حالت دیگر این است که بانک مرکزی به سیستم بانکی، به صورت نقدی وام دهد که در آن صورت (N – C1) و BR افزایش می یابند.

کاهش جزء (N – C1) نیز زمانی اتفاق می افتد که دولت یا سیستم بانکی، وام خود را به بانک مرکزی به صورت نقد بازپرداخت نکند که در آن صورت (N – C1) و GS در مورد دولت و (N – C1) و BR در مورد سیستم بانکی کاهش می یابد.

• در حالت دیگر دولت مالیات های نقدی را گرفته و به حساب خود در بانک مرکزی واریز می کند که در آن صورت GD افزایش و (N – C1) کاهش خواهد یافت.

به طور معمول، اغلب فعالیت های بالا از طریق چک و منبع سپرده های بانکی انجام می پذیرد. در این حالت جزء دیگر پایه پولی یعنی (TR) تغییر می کند. تغییر در (TR) نیز با ایجاد تغییر در یکی از منابع پولی انجام می پذیرد. البته در صورت تغییر (N – C1) نیز (TR) می تواند تغییر کند که در آن صورت B ثابت می ماند. به عنوان مثال:

• اگر دولت بخواهد هزینه هایی مثل پرداخت حقوق را از منبع سپرده هایش در بانک مرکزی تامین کند، با نوشتن چک به عهده حساب خود در بانک مرکزی حقوق کارکنان را می پردازد. گیرنده ی حقوق، چک دولت را به حساب خود در سیستم بانکی می گذارد. سیستم بانکی چک را برای دریافت به بانک مرکزی ارسال می کند. بانک مرکزی سپرده سیستم بانکی نزد خود (TR) را افزایش داده و سپرده دولت نزد خود (GD) را کاهش می دهد و سپرده حقوق بگیر در سیستم بانکی نیز افزایش پیدا می کند. در حالت دیگر اگر سیستم بانکی از بانک مرکزی وام بگیرد معمول این است که قلم وام بانک مرکزی به سیستم بانکی در ترازنامه بانک مرکزی (BR) افزایش یافته و سپرده سیستم بانکی در بانک مرکزی (TR) نیز معادل این مبلغ افزایش می یابد.

منابع پایه پولی (B) را می توان به صورت دیگری نیز نشان داد:

خالص دارایی های خارجی بانک مرکزی

B – FA – FL

+بدهی بانک ها به بانک مرکزی

D & A+

+خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی

Gs – GD+

+خالص سایر دارایی ها

(CAP + OL) – OA+

چنان که گفته شد، (FA) عبارت است از دارایی های خارجی بانک مرکزی که بدهی سایر کشوها به بانک مرکزی تلقی می شود. به عنوان مثال، هنگامی که بانک مرکزی دلار دارد، مفهوم آن این است که قدرت خرید دلاری دارد. به عبارت دیگر، این قدرت خرید، ادعا و طلب بانک مرکزی را نسبت به دارایی کشورهایی که دلار منتشر کرده اند یا دلار مورد قبول آنها است نشان می دهد. (FL) عبارت است از بدهی بانک مرکزی به کشورهای خارجی، بنابراین (FA-FL) معادل خالص دارایی های خارجی یا مطالبات خارجی بانک مرکزی است.

(D & A) وام بانک مرکزی به سیستم بانکی است و در واقع مطالبات بانک مرکزی از سیستم بانکی است. (TR) سپرده های سیستم بانکی در بانک مرکزی و (V) پول نقد در سیستم بانکی است. (TR+V) مطالبات سیستم بانکی از بانک مرکزی را نشان می دهد.

برای به دست آوردن خالص مطالبات بانک مرکزی از بانک تجاری و تخصصی باید اختلاف (D &A- TR-V) را محاسبه کرد. در محاسبه منابع پایه پولی، کل مطالبات بانک مرکزی از بانک های تجاری و تخصصی یعنی (D & A) به حساب آمده است نه خالص مطالبات. علت این است که بخشی از خالص مطالبات بانک مرکزی، از سیستم بانکی یعنی بدهی بانک مرکزی به سیستم بانکی، جز پایه پولی است و نمی تواند جز منابع پایه پولی محسوب شود. اگر به عنوان منبع پایه پولی، خالص مطالبات بانک مرکزی از سیستم بانکی یا خالص بدهی بانک ها به بانک مرکزی در نظر گرفته شود، در حقیقت آن قلم از تعریف پایه پولی حذف می شود که می توانست همان نقش را بازی کند. بقیه اقلام منابع (B) یعنی (GS-GD) و (OA-(CAP+OL خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت یا بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی و خالص سایر دارایی ها را تشکیل می دهند.

(GS) دارایی بانک مرکزی است. می توان (GS) را این گونه تعریف کرد: «اوراق قرضه دولتی یا بدهی دولت به بانک مرکزی که در واقع جز مطالبات بانک مرکزی از دولت است.» (GD) عبارت است از سپرده دولت در بانک مرکزی که جز مطالبات دولت از بانک مرکزی یا بدهی بانک مرکزی به دولت به شمار می آید و بنابراین اختلاف (GS-GD) جز خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت است.

از جانب دیگر سرمایه (CAP) و همچنین اقلامی که در سایر بدهی ها (OL) وجود دارند شامل مطالبات دولت از بانک مرکزی به شمار می آیند. سایر دارایی ها (OL) جزو مطالبات بانک مرکزی از دولت هستند. به عبارت دیگر، خالص مقدار GS-GD-(CAP+OL-OA) کل خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت را نشان می دهد. البته اقلامی مانند ودیعه برای ثبت سفارش بخش خصوصی در قلم (OL) وجود دارد که بانک مرکزی دریافت می کند؛ منتها همین مقدار به (OA) اضافه خواهد شد که به طور خالص صفر می شود.

در انتها بد نیست بدانید که در سایت بانک مرکزی، داده های مربوط به پایه پولی بر حسب منابع و مصارف در بخش آمارها و داده ها  – به صورتی که در شکل زیر می بینید – قابل دسترس هستند:

در دنیای امروز زندگی کردن بدون داشتن پول تقریبا غیرممکن است. پول در تعریف عامیانه وسیله ای است که افراد برای تبادل کالا، خدمات و نیازهایش از آن استفاده می کنند و واحدی برای شمارش و ارزش محسوب می شود. داشتن پول به شما حق انتخاب زیادی می دهد و شاید محدودیت های زیادی را از میان بردارد. پول مفهومی است که بیشترین ارتباط روزانه را با آن داریم پس شاید بیشتر دانستن درباره سیر تغییر و تحول آن برایتان کنجکاوی برانگیز باشد.

تاریخچه چاپ پول

تاریخچه پول بسیار قدیمی است. در گذشته تجارت از طریق معاملات پایاپای صورت می گرفت؛ به این صورت که کالاها و محصولات بین بازرگانان، صنعتگران، شهروندان و مقامات معامله می شد. با کشف فلزاتی همچون طلا و نقره، تجّار شروع به جایگزینی فناوری قدیمی با جدید کردند و در نتیجه سکه های طلا و نقره اختراع شدند. بعدها اسکناس اختراع شد. در طول تاریخ چاپ پول روی خشت، چوب، پوست گوزن، پارچه، چرم، فویل های فلزی و اخیرا روی پلاستیک های کاغذمانند، همچون پوند انگلیس صورت گرفته است. نخستین استفاده از کاغذ برای پول در متون تاریخی چینی یافت شد. بخشی از یک اسکناس در غار کشف شد که آن را قدیمی ترین اسکناس جهان دانستند. چینی ها به دلیل کمبود طلا و فلزات چیزی شبیه به اسکناس را ابداع کردند و نام آن را چاو گذاشتند.

پول های اولیه در ایران

اولین سکه ایرانی در زمان داریوش و از جنس طلا ضرب شد. تا قبل از انتشار اسکناس در ایران، سکه، بیجک و نیز اسکناس های خارجی (به ویژه منات روسی) رواج داشت. در اواخر قرن هفتم هجری، و در دوره سلطنت گیخاتوخان، پنجمین پادشاه سلسله ایلخانیان، که از خالی شدن خزانه و کسری بودجه نگران بود، دستور داد مردم زر و سیم خود را به چاوخانه تحویل دهند و به جای آن پول کاغذی (چاوه) بگیرند. بدین ترتیب برای نخستین بار پول کاغذی به نام چاو (موسوم به چاو مبارک) در تبریز منتشر شد. اسکناس یک درهمی چاپ شده در آن زمان، قدیمی ترین اسکناس شناخته شده در ایران است که منقّش به «لااله الاالله و محمد رسول الله» بود.

تاریخچه چاپ پول رایج ایران

براساس آنچه که در قانون نظام پولی و بانکی کشور مشخص شده، چاپ پول بر عهده بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است. این ارگان از سال ۱۳۳۹ تاکنون مسئولیت چاپ پول را برعهده داشته است. تا قبل از این سال، بانک ملی مسئولیت چاپ پول را بر عهده داشت. در سال ۱۳۵۱، کارخانه چاپ اسکناس (ضراب خانه) راه اندازی شد که البته تا اوایل سال ۱۳۶۲، چاپ اسکناس های رایج ایران در اروپا انجام می شد. اما در این سال، بانک مرکزی اقدام به راه اندازی کارخانه چاپ اوراق بهادار کرد. بعد از گذشت ۵ سال، این مرکز چاپ اسکناس و مسکوکات رایج کشور را هم آغاز کرد. البته در ابتدا کاغذ اسکناس از خارج وارد می شد. زیرا ایران توانایی تولید کاغذهای خاص را برای چاپ اسکناس نداشت. سرانجام در سال ۱۳۷۶ ایران توانست کاغذ مورد نیاز برای چاپ اسکناس را تولید کند. در زمان هایی که بازار با تورم مواجه می شود، میزان چاپ اسکناس کاهش می یابد. در این زمان ها چاپ اسکانس های ارزشمندتر (۱۰ هزارتومانی و ۵۰ هزارتومانی) کمتر می شود. اما در زمان های رکود، دولت برای تأمین پول مورد نیاز بازار، دستور چاپ پول های ارزشمندتر را برای بانک مرکزی صادر می کند. سپس بانک مرکزی نیز این دستور را به ضراب خانه اعلام می کند. از سوی دیگر با فرسوده شدن پول های رایج در بازار، باید پول های جدید جایگزین آن ها شود. در غیر این صورت بازار با کاهش پول مواجه می شود. در این زمان بانک مرکزی به اندازه پول های از دست رفته، پول جدید چاپ می کند.

کارخانه چاپ پول ایران در کجا قرار دارد؟

کارخانه چاپ پول یا در اصطلاح «ضراب خانه» یکی از سازمان های امنیتی کشور محسوب می شود. این سازمان در شهر تهران، منطقه پاسداران و در سه راه ضراب خانه قرار دارد. به دلیل قرار گرفتن این کارخانه در قسمتی از منطقه پاسداران، یکی از سه راه های این منطقه با نام ضراب خانه عجین شده است. در همه کشورهای دنیا بر روی سازمان چاپ اسکناس و مسکوکات حساسیت زیادی وجود دارد و به همین دلیل نمی توان به راحتی وارد این کارخانه شد. حتی کارکنان کارخانه چاپ پول قبل از ورود به محوطه کار، ابتدا باید تمامی وسایل شخصی از جمله پول نقد، سکه، کلید، گوشی همراه خود را به قسمت حراست تحویل دهند. سپس با رعایت تمامی تدابیر امنیتی وارد محوطه کار خود شوند.

محوطه کارخانه چگونه است؟

شاید برای شما هم سوال باشد که محوطه کارخانه پول به چه شکل است؟ کارکنان این کارخانه باید با لباس مخصوص و در ۷ صبح بر سر کار حاضر شوند. سالنِ کار با رطوبت ۵۵ و دمای بیش از ۲۰ درجه سانتی گراد تنظیم می شود. در داخل سالن چندین دستگاه برای چاپ پول وجود دارد. در پشت هر دستگاه ۵-۶ نفر کار می کنند. برخی از آن ها کار چاپ را انجام می دهند. گروه دیگری هم به عنوان ناظر در ضراب خانه مشغول کار هستند. برخی دیگر از کارکنان هم کاغذهای اسکناس و پول های چاپ شده را با کمک سبدهای فلزی جابه جا می کنند. کارکنان کارخانه چاپ پول شامل کارگران و کارمندانی هستند که براساس قوانین اداره کار دستمزد و مزایا دریافت می کنند. برخلاف تصور برخی از مردم، کارکنان ضراب خانه هیچ اختیاری در مورد پول های چاپ شده ندارند. زیرا مقدار چاپ اسکناس و مسکوکات براساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی انجام می شود. سپس آمار آن به بانک مرکزی و سپس ضراب خانه داده می شود. کارکنان این کارخانه نیز موظفند براساس دستورات گرفته شده از بانک مرکزی، پول چاپ کنند. حتی تعداد اسکناس و مسکوکات براساس عدد و رقم آن ها به کارکنان داده می شود.

مقدار کاغذ و فلزی که برای چاپ اسکناس و مسکوکات در اختیار کارکنان گذاشته می شود، براساس مقدار پول مورد نیاز است. به همین دلیل کارکنان فقط باید فرآیند چاپ را انجام دهند. آن ها هیچ اختیاری در مورد تعیین میزان چاپ پول ندارند. تعیین میزان چاپ پول براساس سازوکارهای بازار (میزان عرضه و تقاضا، رکود، تورم و …) تعیین می شود. دولت با بررسی میزان نیاز بازار به پول، طرح خود را برای نشر اسکناس به مجلس شورای اسلامی اعلام می کند که بعد از تایید مجلس قانون آن به بانک مرکزی و سپس ضراب خانه اعلام می شود. در صورتی که ضراب خانه یا بانک مرکزی بخواهد در این فرآیند خودمختار عمل کند، مشکلات عدیده ی اقتصادی از قبیل تورم و رکود ایجاد می شود.

جنس پول های اولیه چگونه بود؟

پس از اینکه طوایف و قبایل ایجاد شدند مبادله کالا یا خدمات نیز شکل گرفت. مبادله کالا مشکلاتی داشت که برای رفع آن ابتدا از فلز استفاده کردند و هر چه که جلوتر رفتند به فلزات گرانبها و سبک وزنی همچون طلا، نقره و مس روی آوردند. همچنین در طول تاریخ چاپ پول روی خشت، چوب، پوست گوزن، پارچه، چرم، فویل های فلزی و پلاستیک های کاغذمانند اتفاق افتاد.

پول های رایج ایران در حال حاضر از چه ماده ای تهیه می شوند؟

برای تولید سکه های رایج از ترکیب چندین آلیاژ استفاده می شود که شامل مس (۶۴ درصد)، نیکل (۱۲ درصد) و روی (۲۴ درصد) است. جنس همه سکه ها از نظر ترکیب مواد تقریباً به هم شباهت دارد. برای اسکناس ها نیز از کاغذهای مخصوص استفاده می شود. جنس کاغذی که برای اسکناس و اوراق بهادار استفاده می شود، با کاغذهای معمولی (مانند کاغذA4) تفاوت زیادی دارد. برای تولید کاغذ اسکناس از ترکیب چند ماده استفاده می شود که شامل کاغذ، پنبه، الیاف کتانی و پارچه است. کاغذهای معمولی مقاومت بالایی ندارند و بعد از مدتی از بین می روند. اما ترکیب این مواد برای تولید کاغذ اسکناس باعث افزایش مقاومت اسکناس ها می شود. به همین دلیل است که اسکناس ها در برابر رطوبت، مچاله شدن، شسته شدن و … مقاومت بالایی دارند. هم چنین ترکیب خاصی که برای تولید کاغذ اسکناس استفاده می شود، باعث افزایش ضریب امنیتی چاپ اسکناس می شود. برخی از افراد سودجو اقدام به چاپ اسکناس های تقلبی می کنند. اما به دلیل خاص بودن کاغذ اسکناس، می توان از این کار جلوگیری کرد.

پول های رایج اروپا و آمریکا از چه ماده ای تهیه می شوند؟

اسکناس های اروپا ترکیبی از پارچه کتان و ۱۰۰% الیاف پنبه هستند. اسکناس ها یا کاغذهای ارزی آمریکا از ۷۵% پنبه و ۲۵% پارچه ساخته شده اند. کاغذ و جوهری که در تولیدات ارزی آمریکا مورد استفاده قرار می گیرد به اندازه طراحی آن منحصربه فرد است و موجب تمایز آن می شود. کیفیت کاغذ به قدری بالاست که تقریبا باید ۴۰۰۰ بار آن را تا بزنی تا پاره شود.

جلوگیری از چاپ پول جعلی

کارخانه تولید کاغذ اسکناس برای تولید ماده اولیه برای پول، از یک فرمولاسیون خاص استفاده می کند که افشای آن ممنوع است. این کارخانه با ترکیب چند ماده، یک خمیر به دست می آورد. سپس خمیر به صورت ورقه های نازک روی نوار نقاله قرار می گیرد. این نوار وارد دستگاه خشک کن می شود. در این مرحله باید امنیت کاغذ اسکناس تأمین شود. در این صورت است که از هرگونه سوءاستفاده و جعل اسکناس جلوگیری می شود. خمیر کاغذ اسکناس درون شابلون های مخصوص ریخته می شود. سپس دستگاه های تراش (CNC) که دارای طرح مخصوص هستند، روی آن فشار وارد می کند. با این کار کاغذها شکل خاصی به خود می گیرند و برای چاپ اسکناس آماده می شوند. با این روش اصالت کاغذهای چاپ پول تضمین می شود. هم چنین کارخانه خمیر کاغذ قبل از خشک شدن کامل خمیر، به آن نوعی مواد شیمیایی حساس به نور ماوراءبنفش اضافه می کند. زمانی که اسکناس چاپ می شود، اگر آن را در مقابل نور ماوراءبنفش قرار دهید، دانه های رنگی روی آن دیده می شود که نشانه اصل بودن پول است. در مرحله سوم برای جلوگیری از جعل اسکناس، یک نخ در وسط کاغذ مخصوص می گذارند. این کار قبل از خشک شدن کامل ورقه ی کاغذ اسکناس انجام می شود. بعد از این که خمیر کاغذ کمی خشک شد، آن را درون محلول الکل پلی وینیل یا ژلاتین مخصوص قرار می دهند. با این کار یک لایه روی کاغذ اسکناس را می پوشاند که نقش محافظ را برای اسکناس برعهده دارد.

فرآیند جلوگیری از چاپ پول جعلی در ایران از ابتدا تا کنون چه تغییری داشته است؟

اولین اسکناس جعل شده در ایران ساخته دست جاعلی بود که به دلیل غلط املای انگلیسی و قرار دادن واژه ONLY در جای نامناسب لو رفت. فیلیگران ها (واترمارک ها) بر روی اسکناس های ایرانی؛ این کار یعنی مارکر کردن اسکناس ها برای جلوگیری از جعل بکار می رود. سابقه این کار در کشور به سال۱۳۰۳ و دورهی ناصری بر می گردد. بعدها ویژگی هایی همچون پرتره، کادر، مهر و موم خزانه داری، شماره سریال، جنس خاص کاغذ و خمیر مخصوص، واترمارک و نخ امنیتی به اسکناس اضافه گشت تا از جعل آن جلوگیری کند.

برای جلوگیری از مبادله پول جعلی، چه ویژگی هایی به آن اضافه می کنند؟

از جمله ویژگی هایی که برای جلوگیری از جعل اسکناس به آن می افزایند:

1. پرتره: تصویر پرتره مربوط به یک اسکناس که جعلی نیست، در پس زمینه و واقعی به نظر می رسد؛ اما تصویر در اسکناس جعلی، صاف، کدر و تاریک است.
2. کادر: خطوط اطراف یک اسکناس واقعی، منظم و واضح و خطوط مربوط به یک اسکناس جعلی، نامنظم و تار است.
3. مهر و موم خزانه داری و بانک مرکزی: در اسکناس های واقعی، لوگو و مهر خزانه داری و بانک مرکزی واضح است اما در اسکناس های جعلی این لوگو، ناهموار و غیرعادی است.
4. شماره سریال: فاصله اعداد در شماره سریال مربوط به اسکناس های واقعی، مساوی است و رنگ جوهر آن مشابه با رنگ جوهر مهر خزانه داری است اما در اسکناس جعلی اینطور نیست.
5. کاغذ: کاغذ اسکناس های واقعی دارای الیاف قرمز و آبی است اما در کاغذ اسکناس های جعلی رنگ آبی و قرمز روی سطح اسکناس چاپ شده و درون الیاف آن حک نشده است. کاغذ اسکناس های واقعی از خمیر پنبه ساخته شده است تا دوام بیشتری داشته باشد. اگر کاغذ اسکناس واقعی زیر نور ماوراء بنفش قرار داده شود نسبت به کاغذهای تجاری، مات است.
6. واتر مارک: اگر اسکناس واقعی را زیر نور قرار دهید، پرتره ای مشابه تصویر چاپ شده روی اسکناس را خواهید دید. نواحی واترمارک روشنتر هستند چرا که کاغذ در آن قسمت نازکتر است. واتر مارک از بارزترین ویژگی های امنیتی یک اسکناس است چرا که جعل کردن آن بعید است.
7. نخ امنیتی اسکناس: نخ امنیتی اسکناس در داخل الیاف اسکناس تعبیه شده و نامرئی یا براق است و اگر زیر نور نگه داشته شود به شکل یک خط صاف پدیدار می گردد. مواد به کار رفته در این نخ از ویژگی های امنیتی کاغذ است.

دستگاه های چاپ اسکناس از ابتدا تا کنون

نخستین بانکی که به چاپ اسکناس برای ایران پرداخت، بانک جدید شرق بود که مرکزش در لندن قرار داشت و اسکناس های چاپ شده توسط این بانک در بانک بازرگانی ایران انتشار می یافت. اسکناس های منتشرشده توسط این بانک از پنج قران به بالا بود. در سال ۱۲۶۷هجری قمری، امتیاز چاپ اسکناس از بانک جدید شرق به بانک شاهی واگذار شد. بانک شاهنشاهی ایران طبق قرارداد رویترز حق انحصاری نشر اسکناس را داشت، اما چاپ اسکناس همچنان در بانک جدید شرق انجام می گرفت و سیاست های پولی را نیز همین بانک تعیین می کرد. پس از تأسیس بانک شاهنشاهی نخستین سری اسکناس های ایرانی در کـــشور انگلســـتان و به وســـیله چــاپخانه Bradbury Wilkinson and Company به چاپ رسید. در سال ۱۲۸۵هجری شمسی، نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی خواستار تأسیس بانک ملی شدند اما تا سال ۱۳۰۶به تصویب نرسید تا سرانجام در ۱۷شهریور ۱۳۰۷شروع به کار کرد.

بانک شاهنشاهی تا سال ۱۳۰۹شمسی به فعالیت خود ادامه می داد و در این سال ایران حق انحصاری نشر اسکناس را به مبلغ ۲۰۰ هزار لیره ی انگلیس خریداری کرد و مسئولیت چاپ اسکناس به بانک ملی ایران واگذار شد. در سال ۱۳۱۰هجری شمسی اسکناس های چاپ شده ی قبلی از رده خارج شدند و به موجب ماده ی ۵ قانون اصلاح (قانون واحد و مقیاس پول) حق انحصاری انتشار اسکناس به مدت ۱۰سال به بانک ملی واگذار شد. از این تاریخ به بعد تعیین نوع طرح، مبلغ، نوع اسکناس و تعداد آن ها را بانک ملی تعیین می کرد و اسکناس در لندن چاپ می شد.اولین اسکناس بانک ملی در فروردین ۱۳۱۱چاپ شد. بانک ملی تا سال ۱۳۳۹اقدام به نشر اسکناس می کرد تا اینکه با تأسیس بانک مرکزی، حق نشر اسکناس به بانک مرکزی ایران داده شد و تا کنون ادامه دارد.

نحوه عملکرد دستگاه های چاپ اسکناس

شاید تصور کنید دستگاه های چاپ عادی که برای چاپ کتاب کاربرد دارند، با دستگاه های چاپ پول با هم متفاوت هستند. اما در ایران هنوز هم این دو نوع دستگاه چاپ یکی هستند. البته در کشورهای صنعتی برای چاپ پول از دستگاه های پیشرفته تری استفاده می شود. نحوه عملکرد دستگاه های چاپ پول به این صورت است که ابتدا طرح اولیه اسکناس بر روی کامپیوتر برده می شود. کامپیوتر به دستگاه چاپ پول متصل است که طرح را به این دستگاه انتقال می دهد. سپس کاغذهای مخصوص اسکناس درون دستگاه و در فضای مخصوص گذاشته می شوند. تعدادِ کاغذها برحسب میزان نیاز به اسکناس استفاده می شود. به طور معمول، هر یک کاغذ مخصوص، برای چاپ ۲۴ قطعه اسکناس کاربرد دارد. هر یک از دستگاه هایی که برای چاپ اسکناس استفاده می شود، می توانند در طی یک روز، ۵۰ هزار کاغذ مخصوص چاپ کنند. با احتساب این که با هر برگه می توان ۲۴ قطعه اسکناس چاپ کرد، هر دستگاه قادر است روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار قطعه اسکناس چاپ کند. با کمک دستگاه های چاپ می توان هر نوع اسکناسی را چاپ کرد.

وقتی دولت تصمیم به چاپ پول های جدید دارد، ابتدا طرح آن توسط گرافیست ها و مهندسان در نرم افزارهای گرافیکی طراحی می شود. سپس این طرح به دستگاه چاپ داده می شود. وقتی پول ها چاپ می شود، کارکنانی که مسئولیت برداشتن پول را بر عهده دارند، آن ها را در قفسه های مخصوص قرار می دهند. در هر قفسه ۱۰ هزار ورقه اسکناس قرار می گیرد. این کار به منظور نظم دهی به پول ها براساس مقدار آن ها انجام می شود. بعد از این که فرآیند چاپ به طور کامل به پایان رسید، تمامی اسکناس های چاپ شده با ماشین های مخصوص به سازمان خزانه داری کشور تحویل داده می شود. در ضراب خانه به هر یک از دستگاه های چاپ، مقدار مشخصی کارِ چاپ اسکناس سپرده می شود. در پایان مسئول هر دستگاه باید به میزان مشخص شده، اسکناس تحویل دهد. مسئولیت اسکناس های موجود از زمان چاپ تا زمان انتقال به سازمان خزانه داری بر عهده مسئول هر دستگاه چاپ اسکناس است. ضرابخانه باید در یک سال در حدود ۲۷۰ تا ۲۸۰ روز کار کند. البته کارکرد دستگاه های چاپ پول در این زمینه اهمیت زیادی دارد. برخی از دستگاه های قدیمی توان کارکرد کمتری دارند. در حال حاضر دستگاه های چاپ پول در ایران قادرند ۲۳۰ تا ۲۴۰ روز در سال کار کنند.

جوهر مورد نیاز برای چاپ پول

یکی دیگر از لوازم مورد نیاز برای چاپ اسکناس استفاده از جوهر است. جوهر مخصوص برای چاپ پول با جوهر برای چاپ کتاب تفاوت دارد. این جوهر زمانی که بر روی کاغذ اسپری و سپس خشک می شود، باعث درخشش بخشی از اسکناس در زیر نور ماوراءبنفش می شود. به همین دلیل قسمت جوهر خورده اسکناس به رنگ آبی دیده نمی شود. این نوع جوهر را «جوهرهایUV » و یا «جوهر نامرئی» می گویند. زیرا بخشی از کاغذ را تیره می کند. جوهرهای مخصوص پول تنها برای چک پول و اسکناس ها استفاده می شود. در برخی از قسمت های پول از این نوع جوهر استفاده می شود که تنها با قراردادن اسکناس در برابر نور ماوراء بنفش جوهر قابل مشاهده است. این کار برای جلوگیری از جعل اسکناس و حفظ اصالت اسکناس انجام می شود.

جدیدترین دستگاه های چاپ پول

در کشورهای اروپایی و ایالات متحده از دستگاه های سه بعدی برای چاپ پول استفاده می کنند. این کار باعث چاپ پول به شکل کاملاً خاص می شود تا صنعت چاپ پول از جعل و سوءاستفاده در امان بماند. در ایالات متحده زمان چاپ دلار از نوعی رنگ متالیک استفاده می شود. با این کار بر روی دلار نقوش سایه روشن ایجاد می شود که آن را از جعل در امان نگه می دارد. در ایران از دستگاه های چاپ خشک استفاده می شود که بدون طرح سه بعدی اسکناس چاپ می شود. البته در سال های اخیر پیشرفت های قابل توجهی در صنعت چاپ پول ایران ایجاد شده است. در برخی از کشورها مثل استرالیا از دستگاه های پلیمری استفاده می کنند. این دستگاه ها قادرند کاغذهای پلیمری را به اسکناس تبدیل کنند. در نتیجه مقاومت بیش تری در برابر فرسایش خواهند داشت. هم چنین امنیت اسکناس هم افزایش می یابد.

سکه ها در کجا ضرب می شوند؟

در ضرابخانه. ضرابخانه محلی است که تولید سکه در آن انجام می گیرد.

دستگاه های ضرب سکه از ابتدا تا کنون

در ضرابخانه های سنتی در ایران از دستگاه های زیر استفاده می شد: دستگاه سیاکی (گدازنده)، دستگاه قرص کوبی، دستگاه آهنگری، دستگاه چرخ کشی، دستگاه قطاعی، دستگاه کهله کوبی، دستگاه سفیدی گری، دستگاه تخش کنی، دستگاه سکه کنی.

نحوه کار دستگاه های ضرب سکه

• دستگاه سیاکی (گدازنده): برای ذوب و خالص کردن طلا و نقره.
• دستگاه قرص کوبی: تبدیل فلزات به شکل قرص.
• دستگاه آهنگری: شمش کردن فلزات.
• دستگاه چرخ کشی: نوار کردن شمش ها به ضخامت معین.
• دستگاه قطاعی: قطعه قطعه کردن نوار فلزات.
• دستگاه کهله کوبی: فلزات قطعه شده را پهن کرده و به اندازه سکه در می آورد.
• دستگاه سفیدی گری: قرص های زر و سیم را پاک می کرد.
• دستگاه تخش کنی: قرص های کم وزن را جدا کرده، مجدداً با وزن صحیح آماده می کرد.
• دستگاه سکه کنی: قرص ها را سکه می کند.

پول به چه میزان چاپ می شود؟ آیا چاپ پول مقدار مشخصی دارد؟

همانطور که گفته شد تعیین میزان چاپ پول به میزان عرضه و تقاضا، رکود، تورم و … بستگی دارد. ابر تورم زمانی رخ می دهد که مقدار پول به طور مداوم و اغلب سریع به سرعت افزایش می یابد که این امر توسط رشد متناظر در خروجی کالا و خدمات حمایت نمی شود؛ قیمت افزایش می یابد و در نتیجه این خلق سریع پول یک چرخه معیوب ایجاد می کند.

پول به دستور چه کسی چاپ می شود؟ پول را چه کسانی چاپ می کنند؟

دولت با بررسی میزان نیاز بازار به پول، طرح خود را برای نشر اسکناس به مجلس شورای اسلامی اعلام می کند که بعد از تایید مجلس، قانون آن به بانک مرکزی و سپس ضراب خانه اعلام می شود. در صورتی که ضراب خانه یا بانک مرکزی بخواهد در این فرآیند خودمختار عمل کند، مشکلات عدیده اقتصادی از قبیل تورم و رکود ایجاد می شود. مقدار چاپ اسکناس و مسکوکات براساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی انجام می شود. سپس آمار آن به بانک مرکزی و بعد ضراب خانه داده می شود. کارکنان این کارخانه نیز موظفند براساس دستورات گرفته شده از بانک مرکزی، پول چاپ کنند.

پول ها پس از چاپ در کجا نگهداری می شوند؟

در بانک مرکزی. هیأت نظارت اندوخته اسکناس عهده دار نظارت بر حسن اجرای مفاد ماده پنج قانون پولی و بانکی کشور از طریق تحویل و نگهداری اسکناس های چاپ شده و همچنین نگهداری حساب دارایی های موضوع ماده ۵ قانون یادشده و صورت جواهرات ملی و تنظیم مقررات مربوط به نمایش و نظارت بر ورود و خروج آن ها از خزانه بانک و به علاوه نظارت بر معدوم کردن اسکناس هایی که باید از جریان خارج شود، است.

در حال حاضر در ایران چه پول هایی (اسکناس ها و سکه هایی) چاپ می شود؟

سری اسکناس های سید روح الله خمینی، پس از درگذشت او و از سال ۱۳۷۱ منتشر شد. از شروع چاپ این اسکناس ها تاکنون قالب اصلی آن ها تغییری نکرده ولی در پشت آن ها بعضی تغییرات رخ داده است؛ مانند ۵٬۰۰۰ ریالی که پشت آن ها برای بار نخست گل و پرنده چاپ گردید و به ماهواره امید و سپس سفالینه یافته شده در زابل رسید؛ و همچنین ۲۰٬۰۰۰ ریالی و ۵۰٬۰۰۰ ریالی نیز دست خوش این تغییرات بودند. در اسکناس ها از پنبه ۱۰۰% استفاده شده است. از سال ۱۳۸۷ به بعد ایران چک های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر شدند. در آبان ماه ۱۳۸۳ سکه هایی با ارزش اسمی ۵۰ و ۱۰۰ ریال، در اسفند ماه ۱۳۸۷ سکه هایی با ارزش اسمی ۲۵۰ و ۵۰۰ و ۱۰۰۰ ریال، در خرداد ماه ۱۳۸۹ سکه هایی با ارزش اسمی ۲۰۰۰ و ۵۰۰۰ ریال منتشر شدند که مورد آخر هنوز استفاده می شود.

دستگاه های خانگی چاپ پول چه هستند؟ چه کاربردی دارند؟ قانونی اند یا غیر قانونی؟

سال هاست که دستگاه های خانگی چاپ پول یا پای ماینینگ ها به ایران آمده اند. مسئول فروش یکی از این شرکت ها می گوید که کافی است یک دستگاه ماینینگ در خانه روشن بگذارید تا روزانه ۹ تا ۱۰ دلار درآمد داشته باشید. گزارش های متعددی از برخورد قضایی با ماینرها در نقاط مختلف کشورمان منتشر شد، اما واقعاً هیچ کس نمی تواند بگوید دقیقاً ماینینگ مجاز است یا خیر.

وزیر نیرو در این باره گفت: «در کشور عده ای با بهره گیری از سوخت فسیلی یارانه ای و هزینه های یارانه ای صنعت برق اقدام به استخراج رمز ارزها همچون بیت کوین می کنند که این کار اگر به صورت پنهانی و بدون پایش برق مصرفی هم باشد، می تواند مفهوم قاچاق انرژی را در اذهان القا کند.»

خلاصه متن

در گذشته به دلیل مبادله کالا به کالایی که صورت می گرفت، زندگی به وجود پول وابسته نبود، اما واقعیت این است که پول در جامعه مدرن اهمیت بالایی دارد. پول روی کیفیت تحصیلات، مشاغل و کسب و کارها تأثیر می گذارد و به افراد کمک می کند تا به کیفیت بهتری در تحصیل، شانس موفقیت بیشتر در کسب و کار و بازده کاری بالاتر برسند. از گذشته تا به امروز تغییر زیادی در وضعیت پول به وجود آمده است اما کاربرد اصلی آن هنوز تغییر نکرده است. پول فارغ از اینکه چه شکلی داشته باشد، ابزاری برای معامله اجناس و خدمات است و با سریع تر کردن فرایند معاملات، به اقتصاد امکان رشد بیشتری می دهد.